Monika Pstrąg

1. Metodyka pracy socjalnej nie pojawiła się nagle, lecz powstała w wyniku gromadzenia doświadczeń oraz korzystania ze zdobyczy różnych nauk humanistycznych ( psychologia, socjologia, psychosocjologia, geografia, ekonomia i antropologia. ) Trzeba zauważyć, że pracownik posługuje się w swoim działaniu jedną lub kilkoma metodami.

Naszym celem jest przedstawienie metodyki działania w pracy socjalnej. Na początku chciałybyśmy się dowiedzieć jak zdefiniowalibyście słowo metoda ?

Podsumowując metoda pracy socjalnej jest sposobem postępowania pracownika socjalnego począwszy od pierwszego spotkania z podopiecznym aż do zakończenia swojego działania.

Musimy pamiętać jednak o tym, że metoda jest jedynie sposobem a nie celem samym w sobie. Obrazowo ujął to Gandhi „ sposoby można przyrównać do nasienia a cel do drzewa. Istnieje taka sama niezniszczalna zależność między sposobami a celem jak między drzewem a nasieniem”. ( np. wyciągnięcie podopiecznego z choroby alkoholowej - celem czyli `drzewem' jest wyleczenie go a nasiona to sposoby działania jakimi osiągniemy ten cel np. zapisanie go do AA. ) Metoda jest instrumentem służącym do osiągnięcia wcześniej określonych celów.

a) pojęcie zmiany : oznacza modyfikacje, przekształcenie, przesunięcie odnoszące się do istoty jakiejś struktury bądź przebiegu procesu. Zmiana oznacza modyfikacje, która może mieć charakter gwałtowny, szybki, nieoczekiwany także postępujący. Wzmocnienie u podopiecznego motywacji do zmiany staje się dla pracownika socjalnego głównym kluczem do jego działania.

b) pojęcie opozycji : dzięki temu potrafimy dostrzec kontrast między dobrem a złem, tym co pozytywne a negatywne. W pracy socjalnej mówimy o opozycji rozumiejąc przez to współistnienie w tym samym momencie uczuć przeciwstawnych np. radość i smutek.

c) pojęcie wzajemnej zależności : oznacza, że między jednostkami i ich otoczeniem, między różnymi jednostkami i środowiskiem społecznym, między różnymi grupami tego samego pola społecznego zachodzą wzajemne relacje i wpływy. Z tym pojęciem wiąże się również pojęcie pola społecznego, które jest definiowane jako przestrzeń na, której dochodzi do relacji interpersonalnych między ludźmi.

d) równowaga dynamiczna : występuje kiedy między trzema powyższymi pojęciami istnieje równowaga i nie występują zakłócenia. Zakłócenia mogą być spowodowane różnymi nieoczekiwanymi zjawiskami ( np. zgon, choroba, leczenie szpitalne ), wydarzeniami oczekiwanymi, które zmieniają strukturę rodzinną lub grupę ( np. narodziny dziecka, separacja ) oraz w przypadku zmiany stosunku sił w obrębie rodziny czy grupy ( np. matka i córka przeciwko ojcu ).

3. Praca socjalna posługuje się dwiema formami systematyzacji działania praktycznego i opracowania metody postępowania.

* pierwsza kładzie nacisk na ujęcie pragmatyczne : polega to na tym, że w obliczu złożonych i zmiennych problemów indywidualnych i społecznych pracownik socjalny działa gromadząc doświadczenia, podejmując próby modyfikacji rzeczywistości a także oceniając wyniki zarówno pozytywne jak i negatywne swojej działalności. Działania, które okażą się zgodne z oczekiwanymi będzie podejmował nadal a błędnych zaniecha.

* druga posługuję się ujęciem `naukowym' : zakłada zastosowanie narzędzi dostarczanych przez różne nauki humanistyczne w szczególności wykorzystanie w pracy socjalnej metod badawczych. ( eksperymentowanie nowych form pracy ).

Metoda ta składała się z kilku faz : badanie sytuacji, diagnozy społecznej, leczenia, oceny oraz zakończenia postępowania. Zadaniem pracownika jest leczenie `choroby społecznej'. Pracownik jest osobą, która potrafi znaleźć odpowiedź lub rozwiązanie, jest lekarstwem na dolegliwości związane z niedostatkiem lub dysfunkcją systemu społecznego. Leczenie jest przypisane przez tego, kto może określić dolegliwość poprzez postawienie diagnozy społecznej. W pracy socjalnej pojawiają się próby rozwiązań, które są w stanie uzdrowić każdy rodzaj choroby społecznej. Model ten charakteryzuje się silnym wpływem medycyny, który został zmodyfikowany przez późniejsze prądy psychoanalityczne i psychoterapeutyczne.

- postępowanie bezpośrednie lub psychoterapia skierowana do podopiecznego polegająca na wspomaganiu psychologicznym i rozwijaniu u podopiecznego rozumienia siebie i swoich sytuacji.

- leczniczy ( kierowane do osób znajdujących się w stanie choroby społecznej, która już się objawiła )

Pracownik socjalny jest `nosicielem zmian' osobowościowych jednostek, rodzin oraz społeczeństwa. Dążenie do wywołania zmiany zastępuje cele modelu medycznego : lecznice, prewencyjne i wspomagające. Pracownik musi określić cele zmian jakie zamierza osiągnąć oraz środki potrzebne do ich realizacji. Określenie celów i środków zwane jest projektem pracownika socjalnego bądź projektem działania.

W projekcie tym biorą udział : pracownik socjalny, instytucja, która go zatrudnia oraz podopieczni, którymi mogą być - grupa, rodzina, jednostka lub społeczność. W działaniu tym pracownik dobrowolnie uczestniczy, staje się mediatorem oraz narzuca swój autorytet.

Kombinacja elementów modelu takich jak zmiana, projekt i metodyczne działanie prowadzą do kluczowego terminu, występującego do tego modelu - strategii. Pracownik staje się strategiem, który może do osiągnięcia celu posłużyć się różnymi strategiami, lecz najważniejsze jest to by wybrał tą, która ma największe szanse powodzenia.

W praktyce fazy te nie są rozdzielane, zachodzą na siebie oraz występują równocześnie. Oddzielenie każdej z faz mimo, że jest to zabieg sztuczny służy kształceniu i uporządkowaniu podejmowanego działania. Pozwala nam to na znalezienie tego co ogólne wychodząc od tego co szczegółowe. Fazy te różnią się od podziału w modelu medycznym, wyodrębnia się tu- analizę sytuacji ( etap początkowy ), diagnozę ( etap środkowy ) oraz postępowanie naprawcze ( etap końcowy ).

1 - na życzenie podopiecznego, 2 - na życzenie instytucji w, której pracuje pracownik socjalny, 3 - na życzenie innej placówki, która sygnalizuje problem, 4- z nakazu prawa ( wymiar sprawiedliwości ), 5- na życzenie pracownika socjalnego, który dostrzega problem. Na tym etapie pracownik musi określić kto zgłasza życzenie, w czyim imieniu jest one zgłaszane oraz do kogo jest adresowane.

Pracownik zbiera informacje na temat podopiecznego, kontekstu ogólnego oraz instytucji społecznych. Na tym etapie aby zrozumieć i opisać rzeczywistość ważne są wiadomości z zakresu nauk humanistycznych i społecznych. Analizy sytuacji dokonuje się na dwóch poziomach : poziomie całościowej analizy rejonu działania ( geograficznej lub terytorialnej ) oraz na poziomie wskazanego problemu i zgłoszonego życzenia.

Pracownik ocenia dostrzeżone przez siebie elementy szczegółowe i ogólne, określa relacje między czynnikami materialnymi, emocjonalnymi, społecznymi, fizycznymi i intelektualnymi oraz kontaktami. Poprzez co określa siły wewnętrzne i zewnętrzne podopiecznego a także punkty słabe w wyniku czego może opracować projekt działania.

Faza ta jest rezultatem poprzedniej i stanowi jej nieodłączną część. Aby wykonać projekt działania trzeba dokonać trzech operacji :

W zależności od zmian do, których dąży czy wybranego sposobu postępowania pracownik może posłużyć się dwiema formami działania, które dzielą się na bezpośrednie i pośrednie.