Metoda debaty
Debata jest zorganizowaną, uporządkowaną dyskusją, będącą metodą aktywną coraz bardziej popularną w szkołach na różnych poziomach zaawansowania edukacyjnego. Wykorzystuje się ją przy rozważaniu trudnych i złożonych problemów, ocenie kontrowersyjnych postaci itp. Pozwala spojrzeć na określoną sytuację z różnych punktów widzenia, dostrzec różnorodne aspekty danego zjawiska. Można ją stosować zarówno na zajęciach z przedmiotów humanistycznych, lekcjach wychowawczych, a także na zebraniach Samorządu Uczniowskiego i innych organizacjach.
Krótka historia
Debata swymi korzeniami sięga do czasów starożytnej Grecji, gdzie była częścią systemu politycznego - demokracji. Obywatele Aten dyskutowali na temat nowych praw, podatków i wojen.
W średniowiecznej Europie wykorzystywano elementy retoryki. Umiejętność dobrego przemawiania ceniona była również w szlacheckiej Rzeczypospolitej - zachwycano się długimi przemowami świadczącymi o pozycji towarzyskiej mówcy. Po przeniesieniu się sztuki za ocean, coraz większą rolę zaczęła odgrywać w życiu Stanów Zjednoczonych. Formę dyskusji politycznej, która miała miejsce w 1960 roku podczas kampanii prezydenckiej spopularyzowała debata między Johnem Kennedym i Richardem Nixonem.
Słowo „debata” nie jest obce uczniom szkoły średniej - najczęściej kojarzy im się ze światem polityki, biznesu, z omawianiem różnych zagadnień, roztrząsaniem problemów na zebraniach, posiedzeniach w parlamencie. Debatowanie warto więc proponować na lekcji gdyż ma wartości kształcące i wychowawcze, ponad to wprowadza zasady normalizujące w nieuporządkowane dyskusje. Aby uczeń w przyszłości miał szansę osiągnięcia sukcesów zawodowych, jak i osobistych, musi umieć przedstawić swoją opinie i odpowiedzieć tym, którzy się z nimi nie zgadzają. „Debatowanie uczy celnego argumentowania, odwagi w wypowiadaniu niezależnych sądów, przekonywania innych do swoich poglądów, sposobów ich obrony”. Pozwala również patrzeć z dystansem na wiele różnych problemów współczesnego świata.
Głównym celem każdej ze stron debaty jest zaprezentowanie w przyjazny sposób argumentów "za" i "przeciw", za pomocą których przekonują adwersarzy do swoich racji. Uczniowie uczą się w ten sposób, że w dyskusji nie chodzi o atakowanie przeciwnika (zwłaszcza ataki personalne), ale o siłę używanych argumentów. Strategie wykorzystywane podczas debatowania mogą być złożone - w miarę jak uczniowie zdobywają doświadczenie zaczynają tworzyć własne strategie. Ważny jest tutaj właściwie dobrany temat debaty, który w szkole zapisywany jest w formie tezy. Uczniowie opowiadają się po jednej z dwóch stron tematu, w której jedna strona ma za zadanie bronić słuszności stwierdzenia, a druga ma udowodnić iż jest on fałszyw. Każda grupa wybiera swojego rzecznika i omawia strategię działania. Obaj rzecznicy przedstawiają w ciągu kilku minut stanowiska swoich grup. Przekonanie do swoich racji polega więc na przedstawieniu odpowiedniej argumentacji przez kolejnych członków debaty - silnej bądź słabej, jednak zawsze w sposób skuteczny odpierającej ataki strony przeciwnej.
Podczas debaty uczniowie rozwijają następujące umiejętności:
precyzyjne formułowanie własnych myśli,
aktywne słuchanie,
dobór wartościowych argumentów,
analizowanie faktów i ich ocena,
korzystanie z doświadczeń innych,
wymiana poglądów,
współpraca w zespole,
wyrabianie szacunku dla cudzych poglądów i przekonań.
Oprócz argumentów istotne są jeszcze dowody popierające przedstawioną argumentację. Za dowody mogą posłużyć opinie ekspertów w danej dziedzinie, statystyki, fakty. Większość debat pozwala zawodnikowi odpowiedzieć na pytanie postawione przez jednego z mówców strony przeciwnej. Pytania mogą być zadawane w celu wyjaśnienia konkretnego punktu widzenia lub wskazania błędów w linii argumentacji przeciwnika. Informacje uzyskane mogą służyć w kolejnym wystąpieniu następnego mówcy.
Po przedstawieniu wszystkich argumentów „za” i „przeciw” sędziowie oceniają, który zespół ich zdaniem miał większą rację w osądzie danego tematu.
Na zakończenie debaty każda z grup przystępuje do krótkiego podsumowania zaznaczając przy tym, czy nadal pozostaje przy swoim stwierdzeniu, czy też uznaje argumentację przeciwnika. W tym miejscu swoją opinię mogą wyrażać również sędziowie jak i inni uczniowie uczestniczący w danej debacie.
Sposób przeprowadzenia
1. Nauczyciel dzieli klasę na 2 grupy (liczba grup zależy od wielości stanowisk w danej sprawie). Uczniowie dobierają się sami lub są dobierani w drodze losowania.
2. Zostaje określony temat debaty oraz czas na przygotowanie argumentów (10-15 min). Strony mogą przedstawić je na planszach, co ułatwi ich prezentację. (Temat debaty może być podany z kilkudniowym wyprzedzeniem. Uczestnicy mogą wtedy czerpać informacje z różnych źródeł i lepiej dobierać argumenty).
3. Strona "pozytywna" ma za zadanie przedstawić zasadnicze tezy swojego stanowiska i jak najlepiej je uargumentować. Strona "negatywna" próbuje je zbijać, podważać i kontrargumentować.
4. Wystąpienia powinny być krótkie (nauczyciel na początku ściśle określa ich czas - np. 3 minuty), maksymalnie treściwe i formalnie uporządkowane. Argumenty muszą mieć charakter merytoryczny, nie mogą być atakami personalnymi.
5. Prowadzący debatę (nauczyciel lub uczeń) dba o to, aby głos zabierali na przemian przedstawiciele obu grup, zaczynając od pozytywnej. Kontroluje czas wystąpień, upomina uczestników, gdy zapominają o regułach obowiązujących w debacie, a w przypadku dalszego ich naruszania odbiera im głos.
6. Każda wypowiedź strony "pozytywnej" dotyczyć musi jednej kwestii (teza i uzasadniające ją argumenty). Odpowiadający przedstawiciel strony "negatywnej" musi swoją wypowiedź poświęcić odrzuceniu tej właśnie, a nie innej tezy.
7. Po wystąpieniach wstępnych dopuszcza się po dwa głosy ad vocem (najwyżej minutowe); obie grupy mogą zabierać głos w omawianej sprawie (w dalszym ciągu na zmianę). Potem rozpoczyna się następna faza debaty - strona "pozytywna" stawia kolejną tezę.
8. Jeśli celem prowadzącego jest pogodzenie stron i pomoc w znalezieniu płaszczyzny porozumienia, prosi on każdą z grup, aby spróbowała wyszukać wśród argumentów strony przeciwnej te (przynajmniej jeden), które mogłaby zaakceptować.
9. Gdy główne tezy zostaną wyczerpane, prowadzący debatę ogłasza jej zakończenie.
Debata, jako jedna z aktywizujących metod nauczania, zasługuje na uwagę ze względu na kształcenie cennych umiejętności. Dzięki niej uczniowie uczą się sztuki wyrażania własnego zdania, argumentacji i szacunku dla przekonań innych.
Angelika Słonina