Klasa: BASIDIOMYCETES - podstawczaki
Każdy owocnik wytwarza hymenium podstawkowe składające się nie tylko z podstawek. Owocniki:
Nietrwałe - szybko rozpadające się, zbudowane ze strzępek generatywnych.
Trwalsze - twarde i podzielone na łącznikowe i szkieletowe, zbudowane ze strzępek grubościennych
Rząd: Agaricales
Rodzina: Clavariaceae - z rodzajem Clavaria - pośrednie znaczenie; owocniki wyrastają z gleby albo substratu (często z drewna) prostopadle w górę w postaci maczugowatych tworów lub też krzaczasto rozgałęzionych, o gładkim hymenoforze, pokrywającym całą powierzchnię owocników.
Rodzina: Fistulinaceae - z gatunkiem Fistulina hepatica (ozorek dębowy) - owocniki jednoroczne, młode mięsiste i przesycone sokiem koloru krwistego, duże, bocznie osadzone, siedzące lub na bardzo krótkim trzonie, w kształcie ozora. Powodują zgniliznę drewna.
Rodzina: Lycoperdaceae - z rodzajami: Lycoperdon (purchawka), Bovista i Langermania - prawie wyłącznie saprotrofy, występują na glebie. Pośrednie znaczenie poprzez mikoryzę. Owocniki zamknięte, od małych do bardzo dużych i morfologicznie zróżnicowanych o charakterze angiokarpicznym(zamkniętym).
Rodzina: Marasmiaceae - z rodzajem Armillaria (opieńka) - bardzo groźne patogeny korzeni drzew leśnych. Owocniki kapeluszowe z blaszkowatym hymenoforem posiadające na trzonie wydatny błoniasty pierścień. Należą: Armillaria mellea sensu stricto - opieńka miodowa; A. ostoae= A. Obscura - o. ciemna; A. cepistipes - o. maczugowata (największy saprotrof z opieniek - głównie na dębie, nie ma łusek jako jedyna!); A. borealis - o. Północna; A.gallica=A.bulbosa - o.żółta (głównie dąb).
Rodzina: Pleurotaceae - z gatunkiem Pleurotus ostreatus (boczniak ostrygowaty) - owocniki konsolowate z blaszkowatym hymenoforem, osadzone bocznie na krótkim trzonie. P. ostreatus to niezbyt groźny patogen buka i dęba, jadalny, saprotrof.
Rząd: Boletales
Rodzina: Caniophoraceae - z gatunkiem Serpula lachrymans (stroczek łzowy) - saprotrofy rozkładające drewno, owocniki od skórzastych do mięsistych przeważnie resupinatowe o hymenoforze od gładkiego do dołkowato-pofałdowanego, często wytwarzające sznury grzybniowe (ryzomorfy). Charakterystyczne zarodniki: grubościenne, rdzawobrunatne, gładkie, od wrzecionowatych do prawie kulistych. S. lachrymans to bardzo groźny patogen konstrukcji drzewnych, szybko się rozprzestrzenia.
Rodzina: Hymenogasteraceae i Sclerodermataceae - z rodzajem Scleroderma (tęgoskór) tworzącym mikoryzy. Małe znaczenie.
Rząd: Cantharellales
Rodzina: Hydnaceae - z rodzajem Hydnum - występują w drewnie lub na ziemi, owocniki różnego kształtu i wielkości często kapeluszowate o kolczastym hymenoforze.
Rząd: Ceratobasidiales
Rodzina: Ceratobasidiaceae - z gatunkiem Thanatephorus cucumeris powodującym zgorzele, brak owocników, obrasta korzenie przez co powoduje zamieranie siewek, jego stadium niedoskonałe to Rhizoctonia solani.
Rząd: Hymenochaetales
Rodzina: Hymenochaetaceae z gatunkami: Phellinus pini (huba sosny, powoduje zgniliznę białą jamkowatą sosny, poraża twardziel i najgroźniejszy jest dla sosny w wieku powyżej 50 lat), P. igniarius (huba ogniowa) i Inonotus obligus (patogen brzozy) - owocniki bardzo różne.
Rząd: Phallales - z gatunkiem Phallus impudicus - owocnikinaziemne, angiokarpiczne.
Rząd: Polyporales
Rodzina: Corticiaceae - z gatunkiem Corticium evolvens powodującym zgnilizny w budynkach - występują na drewnie tworząc resupinatowe owocniki o gładkim hymenoforze z typowo zwartym hymenium podstawkowym.
Rodzina: Fomitopsidaceae - z gatunkami: Daedalea quercina (gmatwek dębowy), Formitopsis pinicola (saprotrof) i Piptoporus betulinus (porek brzozowy) - powodują brunatną zgniliznę drewna. Owocniki jedno- lub wieloletnie, kapeluszowate z hymenoforem rurkowatym lub labiryntowatym o budowie trymitycznej.
Rodzina: Ganodermataceae - z gatunkiem Ganoderma applanatum (huba spłaszczona) - owocniki kapeluszowate siedzące lub z trzonem, powierzchnia pokryta przeważnie lśniącą skórką. Powodują białą jednolitą zgniliznę drewna.
Rodzina: Gloeophyllaceae - z gatunkiem Gloeophyllum sepiarium (siatkowiec płotowy) - powoduje zgnilizny drewna użytkowego. Owocniki resupinatowe lub konsolowate.
Rodzina: Meruliaceae - z gatunkiem Phlebiopsis gigantea (saprotrof) - owocniki resupinatowe do podwiniętych o budowie monomitycznej.
Rodzina: Polyporaceae - z gatunkami: Fomes fomentarius (huba pospolita), Laetiporus sulphureus (huba siarkowa), Lentinus lepidens (twardziel łuskowaty) i Trametes versicolas (wrośniak różnobarwny) - gatunki naziemne i nadrzewne, owocniki na trzonie jedno- lub wieloletnie. Bardzo ważne dla fitopatologii.
Rodzina: Sparassidaceae - z gatunkiem Sparassis crispa („kozia broda”, powodujący zgnilizny korzeni) - jedyny gatunek o bezpośrednim znaczeniu dla fitopatologii leśnej.
Rząd: Russulales
Rodzina: Bondarzewiacaea - z rodzajem Heterobasidion - bardzo groźne patogeny, powodują zgniliznę drewna.
Rodzina: Hericiaceae - z gatunkiem Hericium erinacens (soplówka jeżowata, pod ścisłą ochroną!) - powodują zgniliznę drewna. Znaczenie niewielkie.
Rodzina: Peniophoraceae - z gatunkiem Peniophora gigantea - powodują zgnilzny.
Rodzina: Russulaceae - z rodzajami: Lactarius i Russula - gatunki mikoryzowe.
Rodzina: Stereaceae - z gatunkami: Stereum purpureum (srebrzystość liści drzew) i Xylobolus frustulatus (na dębie) - patogeny drzew leśnych, występują na drewnie a tylko niektóre mogą być przywarte do substratu.
Rząd: Schizophyllales
Rodzina: Schizophyllaceae - z gatunkiem Schizophyllum commune (rozszczepka pospolita).
Rząd: Thelephorales
Rodzina: Thelephoraceae - z gatunkiem Thelephora terrestris (otocznia strzępiasta, może tworzyć mikoryzy i powoduje zamieranie sosny) - owocniki skórzaste, cechą charakterystyczną są brodawkowate i/lub kolczaste zwykle brunatne zarodniki.
Klasa: UREDINOMYCETES - rdzaki
Nie wytwarzają owocników i są pasożytami bezwzględnymi.
Rząd: Uredinales
0 pykniospory - pyknium x
1 ecjospory - ecjum - x
2 urediospory - uredium - y
3 teliospory - telium - y
4 sporidia - probasidium - y
Rdza może być jedno- i dwudomowa, pełnocyklowa lub ułomnocyklowa. Ułomnocyklowa dzieli się na:
Demicykliczną (bez urediów)
Monocykliczną (pykniospory, teliospory, sporidia)
Do rozwoju potrzebują 2 gospodarzy.
Rodzina: Pucciniaceae - z rodzajami: Puccinia i Uromyces, gatunkiem Gymnosporangium sobinae (rdza gruszy i jałowca).
Rodzina: Pucciniastraceae - z gatunkami: Melampsorella caryophyllacerum (rdza jodły i goździkowatych) i Melompsoridium betulinum (rdza brzozy).
Rodzina: Cronartiaceae - z gatunkami: Cronartium flaccidum (rdza kory sosny zwyczajnej) C. harknessii, C. ribicola i Endocronartium pini (suchoczub, obwar).
Rodzina: Melampsoraceae - z gatunkiem Melampsora pinitorqua.
Rodzina: Coleospariaceae - z gatunkami: Chrysomyxa abietis (rdza złotawa świerka) i Coleosporium tussilaginis (rdza pęcherzykowata igieł sosny).
Klasa: USTILAGINOMYCESTES - głowniki
Saprotrofy, pasożyty, nie wytwarzają owocników, wytwarzają proste podstawki (permanentnie - po oderwanym w tym samym miejscu rośnie nastepny).
Rząd: Urocystales
Rodzina: Urocystaceae
Rząd: Exobasidiales - pasożyty nadziemnych części roślin.
GRZYBY MITOSPOROWE (anamorficzne)
Mitotyczny podział komórek, rozmnażanie bezpłciowe przez: konidia, oidia, chlamidospory, regenerację plechy z fragmentów grzybni (bez udziału zarodników).
Klasa: HYPHOMYCETES - strzępczaki
Nie mają owocników.
Rząd: Agonomycetales - z rodzajami: Rhizoctonia i Sclerotinum
Rząd: Hyphomycetales
Rodziny: Moniliaceae i Dematiaceae
Rząd: Stilbellales - posiadają charakterystyczną: spoistą „nóżkę” i luźną „główkę” koremialną
Rodzina: Stilbellaceae - z rodzajem Graphium (powodującym grafiozę!).
Rząd: Tuberculariales
Rodzina: Tuberculariaceae - z rodzajami Fusarium, Tubercularia, Cylindrocarpon - powodują zgorzele.
Klasa: COELOMYCETES
Rząd: Sphaeropsidales (kulnicowce) - grzyby wytwarzające konidia w tworach przypominających owocniki zwanych piknidiami. Ważniejsze rodzaje: Phyllosticta, Phomopsis, Aposphaeria, Cytospora, Ascochyta, Hendersonia, Septoria i inne.
Rząd: Melanconiales (warstwiaki) - zarodnikują warstwowo. Ważniejsze rodzaje: Gloeosporium, Marssonina, Septogloeum i Pestalotia (=Pestalozzia).
PODKRÓLESTWO: PHYTOBIONTA - rośliny zielone
PHANEROGAMAE - rośliny kwiatowe
Rodzina: Loranthaceae (gązewnikowate) - z rodzajami: viscum, loranthus i arceuthobium.
Rodzina: Cuscutaceae (kamionkowate)
Gromada: Nicienie
Podział ze względu na sposób odżywiania:
z martwej substancji organicznej
pasożyty roślin i zwierząt
drapieżniki
nierozpoznane
Szkodliwość:
mechaniczne uszkodzenia
pobierają treść komórką roślin
wprowadzają toksyny do roślin
uszkadzają mikoryzy
są wektorami grzybów, bakterii, wirusów
Kształt:
wydłużony, cylindryczny
dł. 0,5 - 0,3mm
szer. 0,01 - 0,5mm
Jajorodne, jajożyworodne. Występuje dymorfizm płciowy.
Rozwój: jajo - 4 stadia larwalne - osobnik dorosły
Rząd: Tylenchida - z gatunkami: Bursaphelenchus xylophilus (węgorek sosnowiec) - wektory to owady, straty w Azji 1 mln m3/rok i Aphelenchus areae (niszczy ryzomorfy opieniek).
CHOROBY
Zgorzel siewek - do 6 tygodni od wschodu (+/- 1-2 tygodnie). Czynniki nieożywione:
wysokie i niskie temperatury
brak lub nadmiar wody
złe nawożenie i trujące związki w glebie (zbyt późny termin dezynfekcji gleby)
Czynniki ożywione (częstszy powód):
grzyby: FUSARIUM SPP., CYLINDROCARPON SPP., RHIZOCTONIA SPP., PYTHIUM SPP., PHYTOPHTHORA SPP.
Rodzaje:
przedwschodowa (preemergencyjna) - atakowane nasiona
powschodowa (postemergencyjna) - wczesna (3) i późna (6 tygodni)
Warunki sprzyjające grzybom:
podatność gospodarza na choroby
wysoka wilgotność przy obniżeniu temperatury
wyschnięcie gleby
wysoka zawartość azotu (N) w glebie
wysokie pH gleby
Objawy:
przewężenie szyi korzeniowej siewek
Objawy u liściaków:
nieregularne przebarwienia liścieni, które się rozchodzą
przewężenie szyi korzeniowej - rzadziej
Profilaktyka:
zmianowanie (zmieniać i nie kumulować)
dezynfekcja gleby, substratu
zaprawianie nasion
opryski preparatami chemicznymi (zwilżacze, np. detergenty 0,2-0,5%)
monitoring grzybów zgorzelowych w kompostach i torfach
dezynfekcja kompostów i torfów
owies lub rośliny krzyżowe w ugorze zielonym
przykrywanie pasów igłami sosnowymi
preparaty cebulowe lub czosnkowe
mikoryzacja sadzonek
Wypady są grupowe!
Unikać kompostowania niesprawdzonymi środkami!
Terapia - po objawach - środki chemiczne.
Zamieranie sadzonek - (zgnilizna korzeni) - na starszych sadzonkach.
Wiosenna osutka sosny - sprawcy: LOPHODERMIUM PINASTRI, L. SEDITIOSUM. Porażają igły. Choroba aparatu asymilacyjnego. Porażają drzewa wszystkich klas wieku. L. Seditiosum częściej do 5-7 roku życia z doprowadzeniem do śmierci, L. Pinastri starsze. Wyrzut zarodników przez cały rok ze szczytem maj-czerwiec (lipiec), oraz wrzesień - listopad. Okres inkubacji (od wniknięcia do objawów): pół roku.
Objawy (kolejno):
żółte plamki na igłach (miejsca infekcji)
żółknięcie, przebarwienie i zamieranie
opad igieł na wiosnę
wytwarzanie miseczek i wyrzut zarodników
Obraz:
poprzeczne kreski żółte - L. seditiosum
inne - L. pinastri
Groźna w początkowych fazach rozwojowych! Na siewkach - zamieranie i opad igieł! Atakują tegoroczne igły (tegoroczne przyrosty). CZASAMI patogen może wniknąć do pędu! Straty przyrostowe w szkółce mogą wynieść do 50%!
Zabezpieczanie - tylko szkółki:
pod koniec VI - 1szy oprysk
opryski - 2 lub więcej w roku zaczynając od rana
otulina szkółki (bez młodników i upraw!)
Warunki sprzyjające:
ciepła jesień i łagodna zima
ciepłe i wilgotne wiosna i lato
Jesienna osutka sosny - sprawcy: SCLEROPHOMA PYTHIOPHILA, LOPHODERMIUM PINASTRI, CYCLONEUSMA SSP.
Opadają X-XI. Atakują 2-3letnie sosny. Występowanie lokalne - małe znaczenie.
Opadają 2-3letnie - tegoroczne pozostają.
Warunki sprzyjające:
wiek igieł
silne nasłonecznienie
zaburzenia troficzne i wodne
Ochrona:
profilaktyka dyspozycyjna:
domieszki liściaste
poprawa warunków troficznych
umiarkowane cięcia pielęgnacyjne
Inkubacja - 2 m-ce.
Osutka północna sosny - sprawcy: LOPHODERMELLA SULCIGENA = HYPODERMELLA SULCIGENA.
Atakuje sosny: zwyczajną, górską i korsykańską w wieku od (3)10 do 30 lat. Poraża tegoroczne igły, które następnie przebarwiają się od góry i zamierają oraz opadają lub zwisają dłużej a na ich powierzchni pojawiają się pod koniec wiosny apotecja.
Warunki sprzyjające:
chłodne i wilgotne lata
eksponowane miejsca, np. szkółki leśne, brzegi dróg.
Nie ma większego znaczenia.
Zamieranie pędów sosny - sprawcy: GREMMENIELLA ABIETINA, CENANGIUM FERRUGINOSUM. (Ascomycetes, Helotiales)
Gospodarze: sosna, świerk, jodła. Największe szkody u sosny.
Atakuje osłabione osobniki.
Grzyby występujące powszechnie.
Epifitoza - lata 80-te i 1997 rok.
Warunki sprzyjające:
podatność gospodarza
wilgotna wiosna
niskie temperatury
przegęszczone drzewostany
złe warunki wodne w glebie
Infekcja następuje od lipca.
Objawy:
pączki - przeżywiczenie i czarne po rozcięciu (w środku)
zamieranie całych pędów
u podstawy zamierających pędów zaczynają wytwarzać się czarcie miotły
owocniki (miseczki) na pędach lub strzale
w tyczkowinach występują bardzo małe raki drzewne
Ochrona:
pielęgnacja
rozluźniona więźba
warunki troficzne
BRAK ODMIAN ODPORNYCH!!!
Gatunki odporne: modrzew i jodła
Szkółki:
Opryski chemiczne
Biologicznie - PSEUDOMONAS FLUORESCENS
Zamieranie szczytów pędów sosny - sprawca: SPHAEROPSIS SAPINEA
Zamarciu ulega wyłącznie szczyt pędu. Źródłem są szyszki sosny i świerka - są na nich czarne i kuliste owocniki.
Siewki całe zamierają.
Może być epifitoza.
Sosna czarna jest gatunkiem szczególnie podatnym.
Występuje głównie w uprawach - owocniki jaskarawo czarwone.
NECTRIA FUCKELINA - kolejny patogen - związany ze stresem (zakłóceniem warunków troficznych), występuje razem z S. SAPINEA.
Rdza kory sosny zwyczajnej (suchoczub, obwar) - sprawcy: CRONARTIUM FLACCIDUM, ENDROCRONARTIUM PINI.
(Uredinomycetes, Uredinales)
Infekcja następuje przez igły. Występuje we wszystkich klasach wieku.
Rozwój:
E. PINI - z sosny na sosnę
C. FLACCIDUM - z sosny na roślinę zieloną i na sosnę zwyczajną
Występuje hipertrofia i hiperplazja komórek.
Objawy:
Pędy
Strzały
Inkubacja trwa 2-3 LATA pod korą.
W miejscu wybijania się patogena na zewnątrz, w czubie, występują obfite wycieki żywicy.
Ecjospory - porażają rośliny zielne i wracają po pełnym cyklu - C. FLACCIDUM.
Nie powoduje zagrożenia dla starszych drzewostanów.
Trzeba ciąć na uprawach i w młodnikach.
Rdza kory wejmutki - sprawca: CRONARTIUM RIBICOLA (Urediomycetes, Uredinales)
Brak suchoczubów. Zamieranie pędów bocznych. Występuje na sośnie i porzeczkach.
Hipertrofia i hiperplazja komórek.
Mocno obniża plony w porzeczkach.
Skrętak sosny - sprawca: MELAMPSORA PINITORQUA (Urediomycetes, Uredinales)
Gospodarzami są sosna i topola (osika - najczęściej).
Objawy na sośnie:
Tegoroczne pędy
Lokalne nekrozy na nie zdrewniałym pędzie
Zamieranie zainfekowanej części pędu
Skręcanie
Atakuje zawsze pomiędzy oczkami, nigdy u podstawy!
Urediospory (pomarańczowe) i teliospory
Staśmienie
Wielopędowość
Zabezpieczanie (również w uprawie):
Usunięcie topoli
Opryski
Rdza jodły i goździkowatych - sprawca: MELAMPSORELLA CARYOPHYLLACEARUM (Urediomycetes, Uredinales).
Objawy:
Czarcie miotły.
Na strzałach są raki drzewne.
Są ecja.
Działa lokalnie.
Rdza złotawa świerka - sprawca: CHRYSOMYXA ABIETIS (Urediomycetes, Uredinales)
Jednodomowy - atakuje świerka z sosny.
Powoduje zamieranie igieł - później całych drzew.
Igły są w żółte paski wzdłuż igieł.
Zwalczanie nie jest prowadzone.
Amerykańska rdza kory sosny - sprawcy: CRONARTIUM HARKNESSI, ENDOCRONARTIUM HARKNESSI (Urediomycetes, Uredinales).
Gospodarze: sosna i rośliny zielne.
Hipertrofia i hiperplazja komórek.
Rdza pęcherzykowata igieł sosny - sprawca: COLEOSPORIUM TUSSILAGINIS (Urediomycetes, Uredinales)
Gospodarze: sosna i rosliny zielne.
Powoduje epifitozy.
Objawy - na igłach w IV - V są żółtopomarańczowe pęcherze.
Niegroźna.
Igły rzadko zamierają.
1