CHRONOPSYCHOLOGIA:

Dyscyplina naukowa zajmująca się analizą prawidłowości, rządzących rytmicznymi zmianami w organizmie człowieka, zachodzącymi zarówno na poziomie fizjlogicznym, jak i psychicznym.

RYTM:

Jest zaprzeczeniem stanu stagnacji, wiąże się nie tylko ze zmianą, ale również z powtarzalnością, gdyż obserwowane zmiany mają charakter cykliczny.

• najprostszym sposobem przedstawienia rytmu jest krzywa sinusoidalna, którą można scharakteryzować jako regularne, powtarzające się co pewien stały okres czasu oscylacje badanej zmiennej wokół średniego poziomu

WŁAŚCIWOŚCI RYTMU, TERMINOLOGIA:

• wartość średnia (mezor)

• okres, czas trwania jednego pełnego cyklu zmian

• amplituda, określala jako połowa odległości między najniższym i najwyższym punktem krzywej

• akrofaza, jej wskaźnikiem jest czas osiągania przez zmienna maksymalnej wartości w trakcie cyklu

• nadir, odwrotność akrofazy, opisuje moment osiągania przez rytm wartości minimalnej

• najwyższą temperaturę ciała rejestruje się każdego dnia w godzinach popołudniowych

• okres trwania rytmu jest określany w jednostkach czasu realnego - sekundy, godziny, doba lub czasem trwania zjawisk atmosferycznych - rytmy miesięczne związane z fazami Księżyca oraz rytmy roczne, natomiast w zależności od uwarunkowania wyodrębnia się rytmy endogenne i egzogenne

KLASYFIKACJA RYTMÓW ZE WZGLĘDU NA CZAS ICH TRWANIA:

• rytmy ultradobowe, okres ich trwania wynosi mniej niż 20 godzin na przykład rytmy skurczów serca

• rytmy okołodobowe, ich okres trwania mieści się w zakresie od 20 do 28 godzin, są one uważane za podstawowe jednostki czasu odmierzane przez zegar biologiczny, przykład - cykl aktywności i czuwania, rytm wydzielania hormonów

• rytmy infradobowe, charakteryzują się okresem trwania dłuższym od 28 godzin, mogą to być rytmy okołotygodniowe, okołomiesięczne (na przykład przebieg cyklu hormonalnego u kobiet) czy okołoroczne (przykład - zjawisko depresji zimowej), możemy się również spotkać z określeniem rytmu sezonowego.

RYTMY ENDOGENNE:

Powstają samoistnie wewnątrz organizmu, są wrodzone i występują u wszystkich przedstawicieli danego gatunku. Za podstawową cechę rytmów endogennych uważa się niezależność ich powstawania od cyklicznych zmian środowiska zewnętrznego.

• poszczególne procesy fizjologiczne zdecydowanie różnią się natężniem wewnętrznego uwarunkowania

• za najsilnniejsze endogenne rytmy występujące w organizmie ludzkim są uważane dobowe oscylacje temperatury, kortyzolu oraz faza snu REM

• eksperymenty swobodnie płynących rytmów badały przebieg rytmów w warunkach izolacji od specjalnej grupy bodźców środowiskowych, które informują organizm o upływającym czasie

RYTMY EGZOGENNE:

Są efektem oddziaływań środowiska zewnętrznego, przykładami rytmów egzogennych są m.in. typ depresji (określany mianem zimowej) czy godziny pracy.

SYNCHRONIZATORY:

Synchornizatory warunkują dostosowanie wewnętrznych, wrodzonych rytmów do rytmicznie zmieniających się pór doby, dzięki temu zapewniona zostaje zgodność między zewnętrznymi a wewnętrznymi mechanizmami odmierzającymi czas.

• w ciągu dnia wydolność umysłowa człowieka ulega dość wyraźnym wahaniom

• im wyższa temeratura, tym krótszy był czas reakcji

• wyższa temperatura sprzyja lepszemu wykonaniu zadań poznawczych

• rytmy endogenne mogą się przejawiać nie tylko w sferze biologicznej, ale także psychicznej

ZEGAR BIOLOGICZNY:

Określenie dla złozonych mechanizmów warunkujących zdolność do generowania rytmu biologicznego. Zegar biologiczny człowieka, podobnie jak u ssaków i niektórych ptaków, jest zlokalizowany w mózgu, a ściślej mówiąc centralny rozrusznik znajduje się w jądrach nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych, zlokalizowanych w podwzgórzu.

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA:

Pamięć charakteryzująca się krótkim odstępem czasu dzielącym prezentację i odtwarzanie materiału oraz bardzo ograniczoną pojemnością. Zadania wymagające pamięci krótkotrwałej są najsprawniej wykonywane między godziną 8 a 11 rano, po czym następuje powolny, ale postępujący spadek sprawności.

PAMIĘĆ OPERACYJNA:

Element pośredniczący między pamięcią krótkotrwałą i długotrwałą, utrzymuje się w stanie gotowości struktury pamięci długotrwałej przez aktualizację magazynu pamięci krótkotrwałej. Pamięć opercyjna ma ograniczoną pojemność i czas przechowywania, ale oba te parametry przybierają wyższe wartości niż w pamięci krótkotrwałej. Zadania wymagające pamięci operacyjnej są najsprawniej wykonywane między godziną 12 a 14, po czym następuje gwałtowny spadek. Opisana zależność między porą dnia a efektywnością funkcjonowania pamięci operacyjnej przyjmuje inną postać, gdy zostanie uwzględniony poziom trudności zadania.

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA:

Charakteryzuje się ona zarówno nieograniczoną pojemnością, jak i czasem przechowywania zawartej w niej treści, w pamięci długotrwałej przechowywana jest cała wiedza podmiotu. Optymalną porą doby dla wykorzystywania magazynu pamięci długotrwałej są godziny popołudniowe a zwłaszcza wieczorne, między godziną 18 a 20.

• efektywność poszczególnych typów pamięci w różny sposób zmienia się w zależności od wielkości aktywacji, przekonują dane nad wpływem bodźców zakłócających, tak zwanych dystraktorów, których obecność podwyższając poziom aktywacji, prowadzi do odmiennych konskewencji dla poszczególnych typów pamięci

• godziny poranne zdają się być okresem, gdy szczególnie sprawnie wykonywane są zadania wymagające prostych, czy wręcz elementarnych procesów poznawczych, natomiast godziny popołudniowe i wieczorne zdają się sprzyjać bardziej złożonym formom aktywności poznawczej

• wyniki na wymiarze ranności - wieczorności osób wykonujących tak zwane wolne zawody, śwadczą pośrednio, że wieczór sprzyja złożonej aktywności poznawczej