LUDNOŚĆ W

PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Definicja. Określeniem „ludności państwa” obejmuje się w prawie międzynarodowym ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji. Są nimi w większości obywatele pozostający w szczególnej, stałej więzi prawnej z państwem oraz cudzoziemcy zazwyczaj przypadkowo czy okresowo przebywający na jego terytorium. W skład „ludności” nie wchodzi grupa tzw. cudzoziemców uprzywilejowanych, a więc osoby korzystające z przywilejów i immunitetów i nie podlegające jurysdykcji miejscowej.

Normy regulujące status prawny ludności. Z istoty zwierzchnictwa terytorialnego wynika, iż określenie położenia prawnego ludności należy do kompetencji wewnętrznej państwa, które w swym ustawodawstwie ustala zakres praw i obowiązków obywateli, jak i cudzoziemców. Fakt, iż status prawny ludności regulowany jest przez ustawodawstwo wewnętrzne poszczególnych państw, nie wyklucza możliwości zawierania umów międzynarodowych o współpracy międzynarodowej w sprawach dotyczących obywateli jak i cudzoziemców. Umowy międzynarodowe zawierane są dla zapobiegania powstawaniu podwójnego i wielorakiego obywatelstwa, regulują dostęp i położenie prawne cudzoziemców, w tym osób mających podwójne obywatelstwo i apatrydów. Państwa, w drodze porozumień międzynarodowych, współpracują ze sobą również w kwestiach dotyczących praw politycznych, obywatelskich, ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, zarówno jednostek, jak też grup ludności. Zawierane przez państwa umowy, nie są jednak umowami samowykonawczymi, zobowiązują one jedynie strony do dostosowania lub wydania odpowiednich przepisów wewnętrznych.

Wzrastająca rola ludności. Ludność będąca podstawowym, niezbędnym elementem państwa, niegdyś traktowana jako przydatek terytorium, dzieląca bierne jego los, stała się współcześnie elementem aktywnym, zasadniczym, decydującym poprzez uznaną w prawie międzynarodowym zasadę samostanowienia narodów o kształcie swej państwowości, o ustroju i o losach swego terytorium narodowego.

§1. Obywatelstwo

1. Pojęcie i znaczenie obywatelstwa

Definicja. Obywatelstwo jest to trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego.

Znaczenie obywatelstwa. Obywatelstwo stanowi podstawę, na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa. Powołuje ono szereg doniosłych konsekwencji w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo, z którym jednostka pozostaje w trwałym związku prawnym, sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną, a w pewnych przypadkach, gdy było zobowiązane do zapobiegania naruszenia prawa, ponosi też odpowiedzialność za jej działanie. Obywatelstwo daje państwu podstawę do wykonania swej jurysdykcji także poza granicami kraju. Zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym, sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa, które w swym ustawodawstwie decyduje, jakim osobom przysługuje ono, w jaki sposób można je uzyskać i utracić.

2. Nabycie i utrata obywatelstwa

Sposoby nabycia obywatelstwa. Obywatelstwo można nabyć wskutek urodzenia, oraz przez neutralizację, niekiedy zamążpójście, reintegrację. Nabycie obywatelstwa przez urodzenie może następować na zasadach: prawa krwi lub prawa ziemi.

Neutralizacja. Nabycie obywatelstwa przez neutralizacje, czyli nadanie, następuje wówczas, gdy obywatelstwo uzyskuje osoba nie mająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju. Obywatelstwo można uzyskać na prośbę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu państwa, przez zamążpójście lub adopcję. Tryb uzyskania obywatelstwa określany jest przez ustawy poszczególnych państw, które wymagają spełnienia pewnych warunków. Najczęstszym z nich jest wymóg zamieszkiwania na terytorium danego państwa przez określony czas: 5,7 lub 10 lat. Niekiedy formułuje się takie warunki jak: znajomość języka, dobre obyczaje, dobra reputacja, posiadanie środków utrzymania itp.

Reintegracja. Rzadszym sposobem uzyskiwania obywatelstwa jest reintegracja, czyli odzyskanie obywatelstwa poprzedniego. Odzyskać obywatelstwo mogą kobiety, które utraciły obywatelstwo polskie w skutek nabycia obcego w wyniku zamążpójścia i obecnie, po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa, powracają do obywatelstwa polskiego przez złożenie oświadczenie przed odpowiednim organem polskim, który wydaje akt o przyjęciu oświadczenia.

Utrata obywatelstwa. Obywatelstwo można utracić przez nabycie obcego obywatelstwa, zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, niekiedy przez zamążpójście, wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju, odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej oraz pozbawienie. Przy utracie obywatelstwa każde państwo określa w swym ustawodawstwie szczegółowe warunki. Niedopuszczalne jest pozbawienie obywatelstwa ze względów rasowych, religijnych, narodowościowych czy z uwagi na poglądy.

3. Bezpaństwowość i uchodźstwo

Konwencja genewska regulująca status uchodźców. Uchodźca jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może bądź nie chce z tych powodów korzystać z ochrony tego państwa. Uchodźca jest również osoba, która nie ma żądnego obywatelstwa i nie znajduje się, na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swego zamieszkania, nie może lub nie chce z tych powodów powrócić do tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granic terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo. Konwencja nie stosuje się do osób, które popełniły przestępstwa przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwa pospolite.

§ 2. Cudzoziemcy

1. Dopuszczenie i pobyt cudzoziemców na terytorium innego państwa

Ograniczenie dostępu do terytorium. Żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczenia cudzoziemców na swe terytorium. Pewne ograniczenia w tym zakresie mogą być rezultatem dwu- lub wielostronnych umów międzynarodowych, jakie państwa zawierają w kwestiach związanych z ruchem osobowym.

Wydalenie cudzoziemców. Stosowanie do art. 13 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, cudzoziemiec przybywający legalnie na terytorium strony Paktu może być z niego wydalony jedynie na podstawie decyzji podjętej zgodnie z ustawą i będzie miał prawo, jeżeli ważne względy bezpieczeństwa państwowego nie przemawiają przeciwko temu, przedłużyć argumenty przeciwko swemu wydaleniu oraz domagać się ponownego zbadania swej sprawy przez właściwe władze.

2. Prawa i obowiązki cudzoziemców

Normy regulujące położenie cudzoziemców. Przebywający legalnie na terytorium państwa cudzoziemcy, podlegając jago jurysdykcji, korzystają z określonych praw. W stosunku do cudzoziemców może mieć zastosowanie albo klauzula narodowa, zrównująca obywateli określonego państwa w prawach obywatelskich z własnymi obywatelami, albo klauzula największego uprzywilejowania, dająca obywatelom innego państwa takie same prawa, jakie maja lub z jakich mogą korzystać na terytorium tego kraju obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego. Prawa przysługujące cudzoziemcom są z natury węższe niż prawa, z jakich korzystają obywatele danego państwa, podlegają tez ograniczeniom z uwagi na bezpieczeństwo lub porządek publiczny. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi w art. 2, że każde państwo będące jego strona zobowiązująca się przestrzegać i zapewniać wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji prawa uznane w Pakcie.

Ograniczenia praw cudzoziemców. Pakt w art.25 przyznaje prawo uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi, korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego oraz dostępu do służb publicznych tylko obywatelom. Cudzoziemcy ograniczeni są w zakresie prawa posiadania własności wykonania określonych zawodów. W wielu państwach cudzoziemcy nie mogą być zatrudnieni jako kapitanowie, oficerowie lub nawet członkowie załogi statków morskich ni powietrznych i nie mogą uzyskać zezwolenia na wykonywanie tych zawodów. W wyniku umów o obronie pomocy prawnej, obywatele drugiej strony traktowani są na zasadzie klauzuli narodowej, mają oni swobodny i nieskrępowany dostęp do sądów, prokuratury czy organów notarialnych. Z Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wynika dla stron obowiązek zapewnienia cudzoziemcom m.in. prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, do równości przed sądami i trybunałami.

Obowiązki cudzoziemców. Cudzoziemiec przebywający w obrębie jurysdykcji jakiegoś państwa jest zobowiązany do respektowania jego ustawodawstwa i zarządzeń regulujących jego pobyt. Jeśli nie korzysta z immunitetu podatkowego, nie może się uchylać od płacenia podatków i opłat celnych.

§ 3. Azyl terytorialny

Definicja. Azyl terytorialny polega na udzielaniu zezwolenia na wyjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanych czy prześladowanym za swe przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową. Udzielanie azylu oznacza wyłączenie w stosunku do zainteresowanej osoby możliwości ekstradycji.

Prawo ubiegania się o azyl. W powszechnym prawie międzynarodowym nie ma norm regulujących instytucje azylu. Cudzoziemiec ten, jeżeli nie popełnił przestępstw pospolitych lub czynów niezgodnych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych „ma prawo ubiegać się o azyl w innych krajach”, ale nie musi go w każdym przypadku uzyskać.

Azyl w praktyce polskiej. Konstytucja z roku 1952 w pierwotnym brzmieniu w art.88 przewidywała udzielenie azylu obywatelom państw obcych „prześladowanymi za [...] działalność w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleńczą lub działalność naukową”. Postanowienie o udzielenie azylu w brzmieniu nadanym ustawą z 18.10.1991 r., głosi, że „obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach określonych ustawą”. Ustawa z 1997 r. o cudzoziemcach w art.50 stanowi, iż cudzoziemiec może, na swój wniosek, otrzymać azyl w Rzeczpospolitej Polskiej, gdy jest to niezbędne do zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczpospolitej Polskiej. Zgodnie z art.51 cudzoziemca można pozbawić azylu, jeżeli: 1) ustały przyczyny, dla których azyl został udzielony; 2) prowadzi on działalność skierowaną przeciwko obronności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu.

Deklaracja ONZ o azylu. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z roku 1948 przewiduje w art.14, że: „każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania ”. zgromadzenie Ogólne w roku 1967 uchwaliło Deklarację w sprawie azylu terytorialnego, w którym uznało, że udzielenie azylu jest pokojowym i humanitarnym aktem. Prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym popełnienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości.

§ 4. Ekstradycja przestępców

Definicja. Ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna, w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej już kary.

Zasady ekstradycji. Analiza umów międzynarodowych i ustawodawstw wewnętrznych pozwala ustalić w przedmiocie ekstradycji kilka zasad, które przyjęły się niemal powszechnie: 10 podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn, który zagrożony jest karą w obu państwach; 2) osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonać wobec niego taką karę, do wykonania której została wydana; 3) nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu. Praktyka międzynarodowa nie udziela jednolitej odpowiedzi na 3 podstawowe pytania: kto podlega ekstradycji, za jakie przestępstwa oraz w jaki sposób i przez kogo powinien być przedstawiony wniosek o ekstradycję.

Przestępstwa ekstradycyjne. Stanowią one podstawę wydania i wymieniane są w umowach międzynarodowych bądź w drodze szczegółowego wyliczenia, bądź przez podanie klauzuli ogólnej z ewentualnymi wyjątkami. Z reguły obejmują najpoważniejsze przestępstwa przeciwko mieniu, życiu i zdrowiu. Wśród przestępstw, które nie uzasadniają ekstradycji, zazwyczaj wskazuje się przestępstwa polityczne, rzadziej także przestępstwa wojskowe.

Przestępstwa polityczne. Kwalifikacja, czy zachodzi przypadek przestępstwa politycznego, należy do państwa pobytu osoby, o której wydanie zwróci się inny podmiot. Zależna jest w znacznej mierze od stanu stosunków między zainteresowanymi państwami. W celu uniknięcia rozbieżności w kwalifikacji, a przede wszystkim uniemożliwienia sprawcą uniknięcia kary, w prawie międzynarodowym wyraźnie ustalono przestępstwa, które nie mogą być uznane za polityczne. Zgodnie z prawem norymberskim, należą do nich: zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodnie wojenne. Również konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z roku 1948 stwierdza wyraźnie w art..VII: „Ludobójstwo i inne czyny wymienione w art.III nie będą uważane za przestępstwa polityczne, jeśli chodzi o dopuszczalność ekstradycji”.

Procedura ekstradycyjna. Regulowana jest w drodze umownej. Najczęściej wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacja przekazywany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz częściej komunikują się ze sobą ministerstwa sprawiedliwości i prokuratury generalne. Ostatnia czynnością ekstradycyjną jest przekazanie przestępcy przez władze policyjne.

§ 5. Międzynarodowa ochrona

praw człowieka

Międzynarodowy system ochrony praw człowieka. W wyniku zorganizowanej współpracy państw-członków Narodów zjednoczonych doszło do wypracowania całego międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. U źródeł owej współpracy leżą tragiczne doświadczenia II wojny światowej. Na istniejący obecnie międzynarodowy system ochrony praw człowieka składają się liczne umowy, przyjęte przez Organizacje Narodów Zjednoczonych, organizacje wyspecjalizowane, zwłaszcza MOP i UNESCO, oraz organizacje regionalne: Rade Europy, Unię Europejską i OBWE, Organizację Państw Amerykańskich oraz Organizację Jedności Afrykańskiej. Prawa człowieka traktowane są obecnie jako niepodzielna całość złożona zarówno z praw politycznych, obywatelskich, jak i z praw ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych. Prawa człowieka zarówno polityczne jak i ekonomiczne, ciągle są naruszane w wielu częściach świata.

1. Zasada poszanowania praw człowieka

W Karcie Narodów Zjednoczonych

Postanowienia Karty NZ. Zgodnie z ust.3 art.1 Karty, ONZ zmierza: do osiągnięcia międzynarodowej współpracy przy „rozwiązaniu zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również przy popieraniu swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii”. Karta Narodów Zjednoczonych nie zawiera ani definicji praw człowieka, ani ich katalogu, w nauce wypowiadane są różne i sprzeczne opinie co do charakteru prawnego zawartych w niej postanowień. Postanowienia Karty, Które wprawdzie nie stanowią szczegółowego katalogu praw człowieka, zawierają jednak i formułują zasadę ich poszanowania.

Kompetencje wewnętrzne. Tworzenie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka przyniosło stopniowe zawężanie zakresu kompetencji wewnętrznej państwa, i to nie tylko w wyniku wiążących je umów, lecz także w wyniku tworzenia się norm zwyczajowych.

2. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Międzynarodowa Karta Praw Człowieka. Na konferencji w San Francisco wysunięta została idea opracowania międzynarodowej karty praw człowieka. Organem, który miał określić jej formę i treść, była, stosownie do art.68 Karty NZ, Komisja Praw Człowieka wyłoniona przez Radę Gospodarczo-Społeczną. Na swej pierwszej i drugiej sesji Komisja zastanawiała się nad formą i treścią Międzynarodowej Karty Praw. Ostatecznie w grudniu 1947 r. zdecydowano, że będzie się ona składać z trzech części:

1. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,

2. Paktu Praw Człowieka,

3. Środków dotyczących wprowadzenie w życie Paktu.

Postanowienia Powszechnej Deklaracji. Prace nad Deklaracją prowadzone były w latach 1947-1947. została ona uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne 10 grudnia 1948 r. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka składa się ze wstępu i 30 artykułów. We wstępie mówi ona o motywach leżących u podstawy jej opracowania. Podkreśla, że uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju. Pierwsze trzy artykuły maja ogólny charakter i poświęcone są zasadom Wolności, Równości i Braterstwu. Kolejne artykuły 4-21 poświęcone są prawa obywatelskim i politycznym. Artykuły 22-27 dotyczą praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych. Artykuł 29 podkreśla obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jej osobowości.

Charakter prawny Powszechnej Deklaracji. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie miała formalnie wiążącego charakteru. Stała się ona punktem wyjścia wielu rezolucji Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczo-Społecznej i Rady Powierniczej. Powołuje się na nią wiele konstytucji. Liczne konstytucje powtarzają jej postanowienia nawet bez wyraźnego odwoływania się do niej. Powszechna Deklaracja wpłynęła i wpływa na praktykę ustawodawczą, administracyjną i sądową wielu państw. Powszechna Deklaracja stała się obecnie obowiązującą w wyniku przekształcenia jej postanowień w zwyczaj międzynarodowy. Dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji został proklamowany przez Zgromadzenie Ogólne NZ jako Międzynarodowy Dzień Prawa Człowieka.

4. Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

Układ Paktów. Jest on w zasadzie identyczny. Poza wstępem dzielą się na pięć części, z których pierwsza zwiera jeden tylko artykuł poświęcony prawu ludów i narodów do samostanowienia, druga obejmuje postanowienia ogólne, trzecia traktuje odpowiednio: o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych lub o prawach obywatelskich i politycznych, czwarta poświęcona jest kontroli międzynarodowej, piąta to postanowienia końcowe. Artykuł 2 obu paktów nakłada zobowiązania na strony. W pierwszym przypadku- każda ze stron zobowiązuje się przedsięwziąć odpowiednie kroki, włączając w to środki ustawodawcze, indywidualne oraz w ramach pokoju i współpracy międzynarodowej. W drugim-każda ze stron zobowiązuje się przestrzegania i zagwarantowania wszystkim jednostkom znajdującym się na jej terytorium i podlegającym jej jurysdykcji praw uznanych Paktem.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Nie nakłada bezpośrednich zobowiązań, lecz formułuje jedynie program działań i cele społeczne. Progresywność praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych nie zwalnia państw od obowiązku ich realizacji, uzależnia jedynie zakres zobowiązań poszczególnych krajów od ich możliwości materialnych. Ekonomiczne, społeczne i kulturalne prawa człowieka sformułowane w Pakcie są w porównaniu z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka znacznie bardziej rozwinięte, skonkretyzowane.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnością człowieka, kierując się wyliczeniem ich w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Pierwszym prawem jest prawo do życia, które powinno być chronione przepisami prawa. Bardzo rozbudowane są postanowienia Paktu chroniące prawa człowieka w postępowaniu sądowym. Wszyscy ludzie są równi przed sądami, mają też prawo do sprawiedliwego i publicznego przesłuchania przez niezależny i bezstronny sąd w sprawach karnych i cywilnych. Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia, wyznania oraz do własnych poglądów. Obywatel powinien mieć prawo i możliwość, bez żadnej dyskryminacji, do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, do korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w głosowaniu tajnym, w rzetelnym, okresowo przeprowadzanych powszechnych i równych wyborach.

Znaczenie Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka. Pakty przyoblekały wyrażone w niej idee, prawa i wolności w szatę prawną, nadając im charakter norm prawa międzynarodowego. Pakty rozwijały i konkretyzowały postanowienia Deklaracji, uznawały one prawa, które nie figurowały w Powszechnej Deklaracji. Rozszerzyły znacznie zakres praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, sformułowały również wyraźny zakaz propagandy wojennej. Ustanawiały także procedurę kontrolna nad ich implementacją, której pozbawiona jest Deklaracja. W porównaniu z Deklaracja Pakty nie zawierają jednak trzech istotnych praw człowieka: praw do własności i zakazu jej arbitralnego pozbawienia, prawa każdego do ubiegania się i otrzymania azylu w innych krajach, jak też prawa każdego do posiadania obywatelstwa i zakazie samowolnego pozbawiania go.

5. Zakaz dyskryminacji

A. Dyskryminacja rasowa

Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich norm dyskryminacji rasowej. Sesja XVIII Zgromadzenia Ogólnego 20 listopada 196 r. przyjęła deklaracje w sprawie likwidacji wszelkich norm dyskryminacji rasowej. Po raz pierwszy w dokumencie międzynarodowym dyskryminacja z powodu rasy, koloru skóry lub pochodzenia etnicznego została potępiona, jako stanowiąca obrazę godności ludzkiej i sprzeczna z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych.

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Konwencja w art.1 definiuje dyskryminację rasową jako wszelki zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą unieważnienie lub uszczuplenie uznania, wykonania lub korzystania na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej lub jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego.

B. Apartheid

Problem apartheidu w ONZ. sprawa rasistowskiej polityki rządu Republiki Południowej Afryki, poczynając od I Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w roku 1946, była problemem stale dyskutowanym w różnych organach ONZ. 1952 po raz pierwszy do porządku dziennego Zgromadzenia Ogólnego włączono nowy punkt: problem konfliktu rasowego w Południowej Afryce wynikającego z polityki apartheidu. Ciągła i całkowita odmowa ze strony Południowej Afryki zastosowania się do żądań ONZ spowodowała, że w roku 1961 Zgromadzenie Ogólne wezwało państwa do rozważenia podjęcia indywidualnych i zbiorowych sankcji wobec Republiki Południowej Afryki. W rezultacie z 6 listopada 1962r. Zgromadzenie Ogólne, wezwało państwa członkowskie do podjęcia sankcji wobec RPA.

Konwencje dotyczące zwalczania apartheidu. Ważnym nowym środkiem walki z apartheidem stała się Międzynarodowa Konwencja o zwalczani i karaniu zbrodni apartheidu uchwalona 30 listopada 1973 r. na XXVIII Sesji Zgromadzenia Ogólnego. W roku 1991 doszło do zasadniczej zmiany w stanowisku rządu i parlamentu Południowej Afryki. Ustawy stanowiące fundament polityki apartheidu zostały anulowane. Rozpoczęto proces zmierzający do opracowania nowej konstytucji i przyjęto ją.

5. Zapobieganie i karanie zbrodni ludobójstwa

Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego. W grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło rezolucje nr.95/1, która stwierdza: „Ludobójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do istnienia całych grup ludzkich, tak jak zabójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do życia poszczególnych jednostek [...]. ludobójstwo stanowi zbrodnię w rozumieniu prawa międzynarodowego, która potępia świat cywilizowany, i której główni sprawcy i ich wspólnicy podlegają karze bez względu na to, czy są osobami prywatnymi, funkcjonariuszami publicznymi, mężami stanu, i bez względu na to, czy zbrodnia została dokonana z przyczyn religijnych, rasowych, politycznych czy innych”.

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. W dwa lata od uchwalenia rezolucji o ludobójstwie, 9.12.1848 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Konwencje w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Konwencja potwierdziła w art. I uprzednie stanowisko Zgromadzenia Ogólnego, że ludobójstwo, i to popełnione zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, stanowi zbrodnie w obliczu prawa międzynarodowego. Jest nim w rozumieniu konwencji: „[...] jakikolwiek z następujących czynów dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

1. zabójstwo członków grupy,

2. spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,

3. rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,

4. stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,

5. przymusowe przekazywanie dzieci członków jednej grupy do innej grupy”.

Konwencja o niestosowaniu przedawnienia. Uzupełnieniem Konwencji w sprawie ludobójstwa jest Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości. 9.04.1965 r. Komisja Praw Człowieka uchwaliła rezolucję w sprawie karania zbrodniarzy wojennych i osób winnych zbrodni przeciwko ludzkości.

Międzynarodowy Trybunał dla Ruandy. W roku 1994 doszło w Ruamdzie do masowych morderstw i masakry osób, w wyniku których zginęło około pół miliona ludzi. Rada Bezpieczeństwa powołała do życia Międzynarodowy Trybunał dla Ruandy w celu osadzenia winnych ludobójstwa i pogwałcenia międzynarodowego prawa humanitarnego. Mimo osadzenia w więzieniu tysięcy osób podejrzanych o zbrodnie ludobójstwa pierwsze wyroki skazujące winnych ludobójstwa na dożywocie lub wieloletnie więzienie zapadły dopiero w 1999 roku.

6. Ochrona poszczególnych grup

A. Prawo kobiet

Konwencja o prawach politycznych kobiet. Dnia 20.12.1952 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło pierwsza umowę dotyczącą wyłącznie praw kobiet. Umowa ta stwierdza, że kobiety maja na równi z mężczyznami prawo uczestniczenia w wyborach, zajmowania urzędów publicznych i wykonywania wszelkich funkcji publicznych. Konwencja ta weszła w życie w roku 1954. umowa ta wywarła istotny wpływ na uznanie polityczne praw kobiet.

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W roku 1967 Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację w sprawie likwidacji dyskryminowania kobiet. Konwencja, która weszła w życie w roku 1981, wskazuje środki, jakie powinny być podjęte w celu wyeliminowania dyskryminacji kobiet w różnych dziedzinach: w życiu politycznym i publicznym, obywatelstwie, oświacie, zatrudnieniu, zdrowiu, małżeństwie i rodzinie. Zwraca ona specjalną uwagę na prawa kobiet wiejskich oraz potrzebę zwalczania stereotypów dotyczących płci. Konwencja nakłada na strony obowiązek przedstawiania sprawozdań dotyczących postępu w jej implementacji. Zgromadzenie Ogólne proklamowało rok 1975 jako rok kobiet. Kwestia poprawy statusu kobiet była rozpatrywana na specjalnych światowych konferencjach. Choć sytuacja kobiet uległa poprawie w ubiegłej dekadzie, to jednak równość między kobietami i mężczyznami w życiu publicznym i prywatnym nie została osiągnięta. Konferencja wezwała do usunięcia przeszkód w zapewnieniu kobietom możliwości aktywnego, pełnego i równego uczestnictwa we wszystkich strefach życia, łącznie w procesie podejmowania decyzji.

B. Prawa dzieci

Udzielanie pomocy dzieciom, jak tez ochroną ich praw zajmuje się Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom utworzony w roku 1946.

Deklaracja Praw Dziecka. Zgromadzenie Ogólne 20.11.1959 r. przyjęło Deklarację Praw Dziecka, która potwierdza postanowienia Powszechnej Deklaracji odnoszące się do dzieci oraz podkreśla, że dziecko potrzebuje specjalnej troski i gwarancji, łącznie z właściwą ochroną prawną, zarówno przed, jak i po urodzeniu. Deklaracja podkreśla, iż dzieci powinny korzystać ze specjalnej ochrony oraz posiadać możliwości rozwoju w normalny i zdrowy sposób, w warunkach wolności i szacunku.

Konwencja o prawach dziecka. Postanowienia Deklaracji zostały rozwinięte i uzupełnione w przyjętej 20.11.1989 r. przez Zgromadzenie Ogólne Konwencji o prawach dziecka. Wśród spornych problemów znalazł się ostatecznie przyjęty zakaz służby wojskowej dzieci poniżej 15 lat oraz zakaz wymierzania kary śmierci osobom niepełnoletnim. Konwencja o prawach dziecka jest obecnie, z uwagi na liczbę stron, najbardziej uniwersalna umową dotyczącą praw człowieka.

C. Prawa mniejszości

Instrumenty prawnomiędzynarodowe ONZ. Prawa mniejszości narodowych nie są wymieniane w Karcie NZ. Konsekwentnie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka również nie wspomina o prawach mniejszości. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stoi na stanowisku ochrony osób należących do mniejszości, a nie mniejszości jako takich. W państwach, w których istnieją etniczne, religijne czy językowe mniejszości, osoby należące do takich mniejszości nie będą pozbawione prawa do korzystania z własnej kultury i do wyznawania i praktykowania własnej religii czy używania ich własnego języka.

Prawa mniejszości w dokumentach KBWE. Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wymienia w zasadzie siódmej prawo osób należących do mniejszości, obligując uczestniczące państwa, na których terytorium istnieją mniejszości narodowe, do respektowania praw osób należących do takich mniejszości.

7. Międzynarodowa kontrola przestrzegania praw człowieka

A. Pojęcie kontroli międzynarodowej

Kontrolą międzynarodową są wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami.

Rodzaje umów z uwagi na kontrolę międzynarodową. Ogólnie można podzielić je na trzy grupy:

1. umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej,

2. umowy, które wprawdzie tez jej nie zwierają, ale których wykonanie może być kontrolowane w ramach szerszego systemu istniejącego już w poszczególnych organizacjach międzynarodowych,

3. umowy ze specjalna procedurą kontrolną.

B. Środki i organy kontroli

Analiza procedur kontrolnych, zabezpieczających wykonywanie postanowień umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka prowadzi do wniosku, że mogą one być oparte na następujących środkach: sprawozdaniach, skargach państw, badaniach na miejscu oraz petycjach.

Sprawozdanie. Sprawozdanie jako środek kontroli przewidziane są zarówno w ramach ogólnych procedur kontrolnych funkcjonujących w ONZ i MOP, jak też w specjalnych systemach. Odnośnie do specjalnych systemów kontroli przewidzianych przez poszczególne umowy dotyczące praw człowieka to ogólnie można powiedzieć, że przewidują one, iż sprawozdania są rozpatrywane najpierw przez organ specjalnie powołany do kontroli wykonania danej konwencji, a następnie przez organ organizacji, w ramach której dana umowa została przyjęta.

Skargi państw oraz badania na miejscu. Jeżeli jakiś państwo podaje w wątpliwość, czy inna strona wykonuje swe zobowiązania konsekwentnie, ona w niektórych systemach kontrolnych przesłać skarg do wskazanego organu bądź od razu, bądź po uprzedniej próbie załatwienia sporu w drodze rokowań dwustronnych. Skargi są przedstawiane tym samym organom, które rozpatrują sprawozdania państw.

Petycje. Przez petycje należy rozumieć odwołanie skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna zazwyczaj bezpośrednio zainteresowana, wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej.

Organy kontroli. W systemie kontroli międzynarodowej dotyczącej praw człowieka istnieją w zasadzie dwa rodzaje organów wspólnych, polityczne oraz niezależne, o charakterze niesądowym. Organy polityczne złożone są z przedstawicieli państw. Można je podzielić na główne i pomocnicze. W systemie organizacji międzynarodowych organy główne są także podporządkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu, co w praktyce oznaczać może trójstopniowość systemu kontroli.

---