NORMY

Malinowski

• przeciwstawia się ewolucjonizmowi

• dzieli potrzeby na

1. podstawowe

2. pochodne

(to podstawowe założenia jego teorii kultury)

1) charakter integratywny (integrują społeczność),

są niezbędne do przetrwania jednostki i grupy

2) instrumentalne tj. normy moralne - char. pomocniczy

• każda norma moralna służy jakiejś potrzebie - funkcjonalista

Ossowska

• dowodziła, że nie wszystkie normy służą przetrwaniu

• pojęcie normy zaspokajającej potrzeby ma charakter dwuznaczny

(psychologiczny i aksojlogiczny) - nie wiem o co tu chodzi....

• próbuje odpowiedzieć na pytanie, co to jest potrzeba? np. to o czego ktoś pragnie, ale to by było zbyt szerokie pojęcie

A co na to Malinowski?

W jego rozumieniu potrzeba podstawowa to potrzeba o charakterze aksjologicznym. To już nie jest każda potrzeba. Odczuwane potrzeby redukuje się. Są one dobierane pod jakimś kątem. W tym miejscu do teorii Malinowskiego zakrada się obiektywizowanie potrzeb - zewnątrzocenianie, która potrzeba zasługuje na zaspokojenie.

Np. potrzeba agresji - tę ograniczamy

- selekcja potrzeb

Ossowska pisze o normach etosu rycerskiego, które były zgubne dla jednostki, zachęcały np. do niepohamowanego dążenia do walki. Istnieją normy, które nie wiadomo, czemu służą,

a są bardzo powszechne (i tu padł przykład kazirodztwa, ale moim zdaniem w tym przypadku akurat wiadomo czemu ma służyć ta norma...)

• taniec rytualny sprowadzający deszcz - daje poczucie wpływu na rzeczywistość, uspokaja, zaspokaja potrzebę poczucia bezpieczeństwa

I znowu wracamy do Malinowskiego.

• traktuje normy jako coś niezbędnego, a przecież ten sam efekt można by osiągnąć w inny sposób ( ale nie wiem czy tak mówi Ossowska, komentując Malinowskiego czy pani mgr)

• normy służą zaspokajaniu potrzeb i chronią społeczeństwo

• zawsze kiedy jakaś potrzeba jest zaspokojona powstaje dobro (ale M. nie brał pod uwagę, że dobro jednych może wykluczać dobro innych)

• normy najlepiej służą społeczeństwu mało zróżnicowanemu

• model M. jest oparty na obserwacji społ. będących jedna zwartą grupą a nie kilkoma zwalczającymi się grupami

Petrażycki

Normy = wyraz uczuć

• można je podzielić na 1) moralne i 2) prawne

1. normy moralne są pewną powinnością, informują nas jaki jest nasz obowiązek

2. normy prawne mają zaś charakter dwustronny - nie tylko informują nas o powinności, ale też zawierają przesłanie, że ktoś ma prawo egzekwowania od nas takiego, a nie innego postępowania

Ossowska odnosi się do tej teorii krytycznie. Przy takim rozumieniu normy nigdy nie jesteśmy w stanie ocenić czy ma ona charakter jedno- czy dwustronny. Jest to kwestia subiektywnej oceny każdego człowieka. Dwie osoby o tej samej normie mogą myśleć co innego.

Petrażycki wyznacza moralności niesłychanie wąziutkie pola. Tak jakbyśmy prawie nigdy nie oceniali moralnie.

Gurwitch (1894 - 1965)

Ur. w Rosji profesor wielu francuskich uniwersytetów.

„ Traktat aksjologiczny”

t. II dotyczy moralności

• stosuje metodę fenomenologii - próbuje dokonać wglądu w istotę moralności

• dochodzi do wniosku, że moralności jest bardzo wiele. Społeczeństwo ma charakter bardzo złożony. Można wyodrębnić moralności poszczególnych rodzin, nie mówiąc już o istnieniu odrębnych moralności różnych większych grup.

• Celem socjologii moralności powinno być opisywanie moralności funkcjonujących w różnych grupach - jakie formy przybierają?

• Sam G. Wyodrębnia 10 rodzajów moralności i 8 form np. moralność demiurgiczna (ale nie musimy tego znać)

• Moralność „osądów po fakcie” - osądzamy czyny na podstawie rezultatów

E. Dupreel

„Traktat o moralności”

hist. doktryn etycznych

• prowadził nieustanną polemikę z Durkheimem

• Durkheim uważał, że społ. narzuca normy. Są one potrzebne społeczeństwu. Nie miał problemu z odpowiedzią na pytanie, dlaczego ludzie są skłonni je wypełniać - bo istnieje przymus, po prostu muszą tak robić.

• Wg. Dupreela społeczeństwo nie jest bytem ponadindywidualnym tylko systemem stosunków między jednostkami

• Są stosunki pozytywne i negatywne - każda gr musi być powiązana jednym i drugim rodzajem stosunków

• Każda grupa potrzebuje innej grupy, z którą będą ja wiązały stos negatywne, żeby móc jasno wyznaczyć granice przynależności i zapewnić sobie spójność

• Normy są stosunkami dopełniającymi.

Czym jest moralność?

• trzeba wyróżnić 2 odrębne dziedziny - czyny ludzkie i sądy ludzkie

Kiedy uznajemy pewne zachowania za pozytywne moralnie?

• kiedy nie są podyktowane interesem własnym

• im większa strata - tym wyżej cenimy dane zachowanie

• za każdym z tych czynów kryje się jakaś reguła

• pochwała i nagana = czyny i słowa

• tylko do czynów powtarzalnych oceny słowne

• moralność - cechy działania pedagogicznego

Jak to się dzieje, że ludzie podejmują działania przynoszące im straty?

• Durkheim mówi, że społeczeństwo nam każe

• Dupreel się nie zgadza - nie chce widzieć jednostki jako biernej, każdy może wybrać sobie sposób działania;

• Gdyby przyjąć teorię przymusu działania ludzi - ludzkie działania straciłyby swoistość

• Zasługa moralna w przypadku przymusu przestaje istnieć

• inicjatywa uległości

Dlaczego tak wielu ludzi dostosowuje się do norm?

• bo jest to korzystne

• pozwala przewidywać zachowania ludzi

Społeczeństwa zmieniają swój skład, z normy pozostają.

Normy mogą być sformułowane lub nie.

Etapy rozwoju norm:

1. najbardziej podstawowe instynkty, związane ze sferą seksualności,

potrzebą życia w gromadzie, przebywania w towarzystwie podobnych osób

2. uświadomienie sobie, rozumienie reguł przekazanych przez innych - faza prawna, sformułowanej moralności

3. faza ideału moralnego

3.06.2006

Cd.

Fazy rozwoju świadomości moralnej- Dupreel :

• 2 FAZA, (pani Smoła dopowiedziała 2 zdania na temat drugiej fazy jak rozumiem na poprzednim wykładzie omówiła już główne założenia.:)

• 1.w tej fazie konieczny jest wysiłek grupy, która może przywrócić porządek

• 2. faza ta opiera się na prawie i jej założenia są wyraźnie zwerbalizowane.

• 3 FAZA

Często z powodu różnic w systemach wartości różnych członków grupy powstają antagonizmy grupowe. Zdarza się, że jednostka nie umie opowiedzieć się po stronie jednego tylko systemu moralnego i wyznaje zasady kilku różnych grup/ członków grupy. Taka sytuacja powoduje KONFLIKT MORALNY, jednostka musi wybrać jedną z moralności- Dupreel nazywa to MORALNOŚCIĄ CZYNNĄ, bo jednostka sama, w wolny sposób wybiera wartości, które będzie wyznawać. Może również tylko częściowo wybrać wartości jakiejś grupy, włączyć dodatkowe obowiązki do swojego systemu wartości( Przykład Smoły; Opus Dei, organizacja, która oprócz wszystkich cech moralności katolickiej, wymaga od członów codziennego uczestnictwa we mszy świętej i umartwianie ciała), lub całkowite odrzucenia dawnego systemu wartości ( przykład Smoły: Jezus, który stworzył zupełnie nowy system wartości, przykład Dupreel: sekty) ten przypadek jest rzadko spotykany może mu sprostać tylko „bohater albo święty”. Dupreel twierdzi, że większość ludzi wybiera wartość, która dlań stanowi kryterium dotychczasowej moralności. Nie każdy przechodzi z drugiego stadium rozwoju na trzeci( cecha rozwoju indywidualnego).

Dalej Dupreel wyróżnia 2 grupy ideałów:

• Poświęcenie innym ludziom, ideały o charakterze społecznym. Przyjęcie tego ideału skutkuje dobrem innych ludzi (przykład Smoły: Matka Teresa)

• Dążenie do doskonałości osobistej (asceta, ale i człowiek żyjący pełnią życia- wszechstronny rozwój)

Dupreel jest krytycznie nastawiony do Durkheima. Krytykuje jego koncepcje dotyczącą dyrektywy moralnej spowodowanej przymusem społecznym. Durkheim przyjmował, że dzięki reformatorowi, wodzowi w kryzysowych sytuacjach powstaje nowa świadomość zbiorowa. Dupreel twierdzi, ż każdy człowiek na tzw. INICJATYWĘ Podległości, co znaczy, że sam ma możliwość wyboru i jeśli nie chce nie podporządkowuje się.

W swych pracach autor podobnie jak Ossowska szeroko odwołuje się do sztuki, literatury, uważa, że człowiek badający moralność musi tratować ją szerzej.

Dalej autor dokonuje klasyfikacji cnót / zasług moralnych (zaznacza, że ma z tym pewien problem, bo podział nie jest do końca rozłączny):

1. CNOTY O CHARAKTERZE BEZPOŚREDNIM: wyrażają się w regułach A dobroczynności. i B. sprawiedliwości . Powodują pozytywne dla innych ludzi skutki.

1. Dupreel rozumie to określenie szerzej niż przywykliśmy je rozumieć i niż traktowali je m.in. Smith i Hobbes-jako czynienie dobra innym ludziom. On pod ta nazwą rozumie reguły, które chronią przed złem- ZAKAZY. Uważa, że summa summarum są one korzystne dla społeczeństwa, bo powodują spójność grupy. Ich przestrzeganie pozwala kontrolować zachowania innych ludzi. Normy dobroczynności były formułowane stopniowo. Jako przykład daje tzw. KONKORDAT MORALNY, kiedy to różne grupy przyjmują wspólne w danej dziedzinie reguły np. konwencje narodowe.

2. „działanie zgodne z regułą” nie jest rozłączne z dobroczynnością. Dupreel mówże pojęcie to jest b. niejasne i że trudno je zdefiniować. By sobie z tym poradzić trzeba szukać jakie znaczenie nadają w różnych sytuacjach temu pojęciu ludzie ( tak samo Ossowska traktuje moralność) Niejasność trzeba uznać za fakt i wyznaczyć przynajmniej dwa lepiej zdefiniowane obszary:

• sprawiedliwość statyczna, nakaz przestrzegania wszystkich reguł bez względu na ich treść, „reguła nad regułami”. Jeśli ktoś wypełnia ten nakaz nazwany jest „ sprawiedliwym”. Obowiązuje ona tylko w ramach jednej grupy i ma charakter formalny.

PROBLEM: jak traktować zbrodnie hitlerowskie skoro były zgodne z normami grupy.

• Sprawiedliwość dynamiczna stanowi kryterium do ocen reguł przyjętych w danej grupie (podstawa reguł przyjętych w Procesach Norymberskie. Przejście z jednej sprawiedliwości do drugiej jest możliwe, gdy pojawia się, rewolucjonista, reformator. Sprawiedliwość dynamiczna ma wiele ideałów głównym jest egalitaryzm.

2.CNOTY POŚREDNIE: honor, szlachetność, duma, wzniosłość tzn. umiejętność wybrania słusznej drogi w skomplikowanej sytuacji. Te wartości nazywa ZALETAMI SPRAWCY. Zależą od indywidualnego wysiłku włożonego w doskonalenie się, przezwyciężanie popędów i pokus. Nie są tu ważne skutki społeczne. HONOR można według autora traktować

• w węższym sensie: stopień zasługi, jaki przypisuje się ludziom w zależności od ich zachowań (można stracić honor, odzyskać go itd.),cecha budząca w ludziach postawę pozytywną.

• w szerszym sensie: cecha, która przysługuje wszystkim ludziom.

Nawiązanie do Ossowskiej: w „Normach moralnych” analizuje ona powojenne, międzynarodowe akty prawne. Mówi się w nich, że człowiek ma „przyrodzoną godność”- odpowiada to honorowi w szerszym sensie u Dupreela.

Cnoty honoru mają charakter pośredni, bo ich przejawianie nie powoduje bezpośredniej, natychmiastowej zmiany, przynoszącej korzyść innym ludziom, podobnie zresztą ma się sytuacja z męstwem i skromnością. Jest to ideał doskonałości osobistej.

Taki podział występuje już od Hobbesa (XVII w) dzielił on cnoty na obywatelskie i cnoty ludzi jako takich. Hume natomiast wyróżnił cnoty osobiste.

Charakterystyka warunków społecznych, w których ceni się doskonałość osobistą:

Duże zróżnicowanie społeczne polegające na podziale na arystokrację (mniejszość) i plebs (mniejszość), której odmawia się praw. Te uprzywilejowane, mniej liczne grupy pretendują do posiadania honoru- sami go sobie przypisują, a odmawiają tym, którzy do tej grupy nie należą. Grupy uprzywilejowane żyją w stałym poczuciu zagrożenia, bo reszta odczuwa wrogość w stosunku do elit. Z drugiej strony grupy upośledzone mogą dążyć do wejścia do elit, co może rozsadzać grupę od wewnątrz.

Sposoby obrony: grupa uprzywilejowana, żeby się bronić będzie używać wszelkich środków, zarówno siły jak i pogardy i pychy.

Według Dupreela nie zawsze występuje taka dychotomia społeczna dla doskonałości osobistej konieczne jest natomiast wytworzenie duchowej wyższości, powstania własnego systemu moralnego, który traktuje się jako wyróżnik własnej grupy. Zwykle są to wartości trudne do realizacji np. cnoty rycerskie i wymagające przygotowania. Ten tworzący się system wartości zawiera nakaz walki o honor, ogranicza się je np. do zasad fair play, rywalizacji wewnątrzgrupowej i wzajemnej kontroli, potrzebnej, by zachować spójność wewnętrzną. Dupreel twierdzi, że ludzie by zachować spoistość wewnętrzną są skłonni są do używania rozwiązań siłowych dopiero, gdy one nie dają im przewagi odwołują się do wartości.

Wszystkie powyższe czynniki powodują poczucie wyższości jednej grupy nad innymi.

Dalszy ciąg rozważań dotyczący cnót honoru zawiera odwołania do innych społeczeństw, autor powołuje się np. na sposób inicjacji w kulturach tzw. Prymitywnych- umiejętność poddanie się cierpieniu bez skargi jest tytułem do chwały. Gdzieniegdzie człowieka, który nie przeszedł inicjacji uważa się za niepełnowartościowego.

Ostatnim problemem, jaki porusza Dupreel jest moralność seksualna

Reguły dotyczące moralności seksualnej można znaleźć w każdej kulturze, są one bardzo różnorodne, odmienne dla mężczyzn i kobiet, zwykle bardziej rygorystyczne dla płci pięknej. Istnieją różne hipotezy częściowo wyjaśniające różnice w zakazach wobec mężczyzn i kobiet jednym jest wyjaśnienie socjobiologiczne, ale tym autor się nie zajmuje, uważa bowiem, że różnice są spowodowane rozwojem cywilizacyjnym w trakcie którego kobiety były wykluczane i nie dopuszczane do wielu ról. Kulturowo przywiązane do domu, nie miały przestrzeni do udowodnienia swej wartości osobistej. Na skutek tego ograniczenia, kobiety, by udowodnić swoją wartość szczególnie gorliwie wypełniały narzucane im normy, dążąc tym samym do wytworzenia się cnót honoru. Wyrzeczenia i cierpienia z nimi związane, wykazują, że mężczyzna nie stać na działania, na jakie stać kobiety. Zgodnie ze swoją teorią dotyczącą inicjatywy podległości Dupreel twierdzi, że gdyby kobiety nie chciały przyjąć tych norm zbuntowałyby się przeciwko nim jednak akty buntu zdarzały się niezmiernie rzadko ( np. emancypujące się artystki). Autor przewidział emancypację i rewolucję seksualną, mówił jednak, że równouprawnienie ma ograniczenia- kobiety SĄ słabsze fizycznie i nigdy do końca nie wyzbędą się podległości.

09.06.2006

Wzory osobowe jako narzędzie badawcze dla socjologa.

Typologia pozwala na inny niż jest/nie jest schemat porządkowania - mniej więcej, pewien wzór, wzorcowość.

Typ idealny najważniejsze dla danego zjawiska cechy, cechy konstytutywne (tworzą wzór), inne cechy mniej istotne zmieniają się wraz z historią.

Pyt: ile cech (podejście jakościowe w stosunku do wzorów osobowych) i w jakim natężeniu występują cechy?

Wzory osobowe są ściśle związane z etosem, kształtują się w ramach jakiejś kultury; i mają sprzyjać utrzymaniu pewnych cech tej kultury, (czasem przeciwstawiają się niektórym).

Wzór osobowy dla danej jednostki lub grupy jest to postać ludzka (fikcyjna lub realna, ale Smoła uważa, że wzoru opartego na osobie realnej nie ma, bo wzór musi być bez skazy), która powinna być bądź jest dla tej jednostki/grupy przedmiotem aspiracji (Ossowska).

Prof. Kiciński zauważył, że ludzie często zgadzają się tylko częściowo z jakimś wzorem. Tak młodzi ludzie identyfikują się często z papieżem Janem Pawłem II.

Ossowska: „Etos rycerski i jago odmiany” -często wzory są propagowane, i narzucane np. w rodzinie. Mogą być też realizowane, choć wcale nie uznawane.

Różne wzory osobowe (rycerskie)

1.) Mieszko I - Książe, wokół niego dwór dla zasłużonych - dary w postaci ziemi, też za usługi wojskowerozwarstwienie. Wzory z zachodu w XII w. zakorzeniają się w PL (posiadanie konia i zbroi, pasowanie na rycerza) zaczyna się kształtować etos, jego apogeum następuje w XIV i XV wieku. Zawisza Czarny umiejętność walki, szczytowe osiągnięcie rycerstwa polskiego.

2.) Wzór sarmacki - XVI, XVII w. oparty na micie o pochodzeniu polskiej szlachty, rozwijało się przekonanie o wyższości szlachty i jej nieograniczonej swobodzie. Szlachta gardziła praca, czasem brała udział w wojnach (dla łupów), ideologia sarmacka, pojęcie przedmurza, chrześcijańskiego.

Typowy szlachcic to warchoł - nie respektuje praw krajowych. Przedstawicielem warchoła szlacheckiego - Kmicic wzorowany na Chryzostomie Pasku. Był to typowy warchoł przywiązany do swobód szlacheckich, który walczył.

Stanisław August chciał odbudować etos rycerski - powstała szkoła rycerska, Książe Czrartoryski napisał kodeks.

3.) Pozytywizm rozwijał się na ziemiach polskich, bo zaborcy uwłaszczyli chłopów, więc rozwijała się siła robocza.

4.) W okresie międzywojennym wciąż dominowała ideologia szlachecka. Również mieszkańcy miast aspirowali do wzorów szlacheckich. Etos ten wzmacniany był, przez tradycje wojskowe i zwyczaj pojedynkowania się głównie wśród wojskowych i studentów. Pojedynki odbywały się przez całe 20-lecie. Prawnie były zabronione, wszyscy o nich wiedzieli, ale nikt nie złożył skargi - świadczy to o społecznej akceptacji, (choć inteligencja krytykowała).

Symbolem prawości i etosu rycerskiego gen. Bolesław Wieniawa-Długoszewski, był lekarzem, poetą, (ale walczył) adiutant Piołsudzkiego, jeździł na koniu (element etosu jak sądzę, bo w innym przypadku, po co mgr. Smoła by o tym wspominała?) panie/panny rzucały mu kwiaty. Mościki mianował go prezydentem na uchodźstwie, ale alianci się sprzeciwili i prezydentem został ktoś inny…

5.) 2 kodeksy honorowe: 1.Zamoyskiego i Krzemienieckiego, 2.Boziewicz. Tylko mężczyźni wyzywali i byli wyzywani na pojedynki = zdolność honorowa, która była tylko dla dobrze urodzonych, po maturze, którzy mieli duże zasługi na polu publicznym. Pojedynki bardzo zrytualizowane, jeśli ktoś złamał zasady=> morderca. Działały też komisje, które mogły pozbawić zdolności honorowej.

Wzór mieszczański:

Miasto we władaniu króla bądź szlachty, mieszczanie pozbawieni praw politycznych, pewne dążenia i żądania mieszczaństwa zostały uwzględnione w konstytucji 3 maja => dostali prawa wyborcze, można było rozszerzyć stan szlachecki przez nobilitację bogatych mieszczan, mogli też zajmować jakieś polityczne funkcje, ale za zgoda właściciela miasta (oczywiście nie weszło to w życie jak cała konstytucja 3 maja).

Bejami Franklin: przyczynił się do wzorowego mieszczanina:

3 cnoty kardynalne:

• Pracowitość

• Oszczędność

• Rzetelność płatnicza (w przeciwieństwie do rycerskich: urodzenie, gest rozrzutność).

Wartość człowieka mierzy się jego pracą. Ten wzór był orężem w walce o prawa dla mieszczan. Próbowano nadać tym cechom ważne znaczenie moralne. W krajach zachodnich w XIX w. następowało połączenie wzorów szlacheckich i mieszczańskich - pęd do kojarzenia małżeństw, mężczyzna utytułowany zawierał związek z bogatą mieszczanką.

Weber wiązał mieszczaństwo z etyka protestancką - Ossowska trochę się temu przeciwstawiała, (ale tylko trochę) podawała przykład: hrabia Załuski - nie kierował nim duch protestantyzmu a zapewniał sobie dobrobyt. Hrabia Tomasz Łubieński (XIX w. lata 30te) początek burżuazji, budował przemysł w PL, powołał I bank, działał na terenie zaboru rosyjskiego - potrzebował pozwolenia (więc musiał rozmawiać, negocjować z Rosjanami) - za to był pogardzany przez resztę szlachty, ale nie poddawał się, budowanie przemysłu było jego pasją („Bóg niech oceni i pomoże” tak pisał na zakończenie listów do ojca, był gorliwym katolikiem).

Są to wzory męskie, wzory osobowe kobiet - zawsze, niezależnie od epok - dobry sługa (Ossowska).