Temat: Etyka pielęgniarstwa jako etyka normatywna
Według Z. Kostrzanowskiej - głównym celem zawodu pielęgniarskiego są słowa zawarte w „Przyrzeczeniu” (Kodeks etyki) to jest „służba życiu i zdrowiu ludzkiemu”. W literaturze pielęgniarskiej można się spotkać z określeniem, że jest to nie tylko zawód, ale także powołanie, gdyż dobro chorego jest tu najwyższym prawem moralnym, co nakłada na pielęgniarki szczególną dbałość o wysoki poziom etyczny własnych czynów czasami nawet heroicznych.
Pielęgniarstwo, podobnie jak inne zawody, oznacza „wyodrębniony w ramach społecznego podziału pracy określony zespół czynności, wymagających odpowiedniego wykształcenia, które jednostka wykonuje względnie stale i które stanowią dla niej źródło utrzymania” (A. Maksymowicz). W tym znaczeniu pielęgniarstwo stało się zawodem w momencie wprowadzenia pielęgniarstwa świeckiego.
„Etyka zawodowa to zespół zasad i norm określających jak, z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu” (podaję za: Kostrzanowska). Według J. Szczepańskiego „etyka zawodowa jest zespołem norm i dyrektyw, wynikających z tradycji zawodu, ducha kultury narodowej, z podstawowych wskazań etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, a zastosowanych do wykonywania danego zawodu.
Etyka pielęgniarstwa składa się z etyki ogólnej( uwarunkowania historyczno - narodowe, swoistość zawodu pielęgniarskiego) oraz etyki szczegółowej (etyka osobowa i etyka społeczna). Etyka ogólna (..) to: wiedza na temat dobra, wartości i norm moralnych, zasad odpowiedzialności zawodowej niezbędnych do formułowania reguł i zasad moralnych. Etyka szczegółowa ustala szczegółowe reguły postępowania moralnego. Reguły te „zachowując charakter „szczegółowy” pozostają nadal „ogólne” względem etyki sumienia.
Według Encyklopedii pielęgniarstwa - etyka pielęgniarstwa to: „całokształt norm dotyczących obowiązków pielęgniarek w zakresie postępowania z ludźmi znajdującymi się pod ich opieką: chorymi w szpitalu lub innych placówkach służby zdrowia czy w domach prywatnych, jak również zdrowymi ludźmi w pracy w zakresie ochrony i potęgowania zdrowia. Dotyczy to również stosunków zawodowych między pielęgniarkami a innymi grupami pracowników służby zdrowia. Naczelną zasadą jest dobro chorego i podopiecznego, jak również dobre imię zawodu i wszystkich jego członków” (tamże s. 144 - 145).
Etyka normatywna pielęgniarstwa to: aksjologia pielęgniarstwa (teoria wartości moralnych), deontologia (teoria powinności moralnych) i aretologia (teoria sprawności moralnych pielęgniarek).
Podstawową wartością w etyce pielęgniarskiej jest: służba zdrowiu i życiu ludzkiemu zaś w etyce personalistycznej - afirmacja godności osobowej człowieka. W aksjologii pielęgniarstwa podstawowymi wartościami są: człowiek, życie, zdrowie, wolność i miłość. W aksjologii pielęgniarstwa wzór osobowy pielęgniarki stanowi wartość.
Deontologia pielęgniarstwa jest nauką filozoficzną, działem etyki normatywnej i nie należy utożsamiać jej wyłącznie z kodeksem etyki zawodowej, bowiem jej zakres jest znacznie szerszy. Zajmuje się ona ustalaniem i kodyfikacją norm i reguł moralnych. W języku potocznym oznacza zbiór norm i reguł moralnych dotyczących powinności zawodowych. „Deontologia pielęgniarstwa jest zatem działem etyki normatywnej pielęgniarstwa, której przedmiotem zainteresowań są zagadnienia związane z wykonywaniem zawodu pielęgniarskiego (powinności lub obowiązki moralne) oraz prawa przysługujące pielęgniarce także czynniki decydujące o moralnej wartości działań tej grupy zawodowej” (tamże s.173). Istnieje ścisły związek pomiędzy ewolucją zawodu pielęgniarki a rozwojem deontologii jako nauki. Sprzyja temu zwiększenie obszarów samodzielności zawodowej pielęgniarek a tym samym zwiększeniu stopnia odpowiedzialności zawodowej.
Subiektywną i ostateczną normą moralności pozostaje sumienie pielęgniarki. J. Woroniecki: Sumienie to: „praktyczny sąd naszego rozumu, mówiący nam, co mamy robić, a czego nie (sumienie przeduczynkowe i orzekający już po dokonaniu uczynku o jego wartości moralnej (sumienie pouczynkowe). Według Jana Pawła II jest ono „osądem konkretnej sytuacji opartym na racjonalnym przeświadczeniu, że należy miłować i czynić dobro, a unikać zła” (tamże s.151).Kostrzanowska zauważa, że „chodzi więc o to, aby sumienie pielęgniarki było rozumnie kontrolowane, zaś miarodajnymi czynnikami owej kontroli mogą być tylko zasady i normy etyki ogólnej i etyki normatywnej pielęgniarstwa oraz przepisy kodeksu deontologicznego”. Sumienie nie jest jakąś stałą rzeczą - mówi Kostrzanowska, bowiem wymaga ono wiedzy, wrażliwości, namysłu etycznego i chęci poszukiwania w czynach dobra i prawdy.
Sprawdzianem moralnych sprawności pielęgniarek są cnoty moralne (arete, męstwo). Sprawność moralna oznacza tu gotowość podmiotu do spełniania dobra w swoich aktach. Etyka katolicka za podstawowe cnoty moralne uznaje: roztropność (pamięć, zdolność trafnego ujęcia sytuacji, otwartość, domyślność, zdrowy osąd, zdolność przewidywania, ostrożność i zapobiegliwość). Inne cnoty moralne to: męstwo, sprawiedliwość, bezinteresowność i umiarkowanie. Natomiast U. Krzyżanowska - Łagowska jako podstawowe sprawności moralne pielęgniarek dodatkowo wymienia: właściwe rozeznanie, świadoma obecność, zdolność znoszenia bólu i cierpienia i odczuwania radości życia. Odnosi ona wymienione przymioty odnośne definicji cnót jako zdolności podmiotu do usprawniania bytu zgodnie z jego naturą.
Literatura:
Z. Kostrzanowska. Ogólna etyka pielęgniarstwa. W: Etyka w pracy pielęgniarskiej. Podręcznik dla studentów licencjackich studiów pielęgniarskich. Red. I. Wrońska, J. Mariński. Lublin 2002 s.139 -177.
U. Krzyżanowska - Łagowska. Wartości duchowe w etosie pielęgniarskim. Kraków 2005 s.233 - 280.
A. Maksymowicz. Zagadnienia zawodowe pielęgniarstwa na tle historycznym. Warszawa 1977.