Kategorie politologiczne:

Władza polityczna

W literaturze socjologicznej, prawniczej, i politologicznej termin „władzy” rozumiany bywa różnorako. Znaleźć można sześć definicji władzy:

1. BEHAWIORALNA: Według tej definicji władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikowania zachowań innych ludzi; ( M.Weber)

2. TELEOLOGICZNA: Według niej władza to spełnienie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków.(B.Russell)

3. INSTRUMENTALNA: Władze traktuje jako możliwość stosowania szczególnych środków, a zwłaszcza przemocy.(K.Opałek)

4. STRUKTURALNA: Definicja ta ujmuje władzę jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi a rządzonymi.(H.Przybylski)

5. ZINSTYTUCJONALIZOWANEGO WPŁYWU: Zgodnie z którą, władza jest powiązana z możliwością instytucjonalnego wpływania na innych. (J. P. Gieorgic)

6. KONFLIKTOWA: Według której władza to możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych.( S.Ossowski)

Władza polityczna ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej jeden z podmiotów stosunku władzy ma realną możliwość podejmowania społecznie ważkich decyzji regulujących zachowanie przede wszystkim wielkich grup ludzi, a także kiedy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji aż do stosowania przymusu państwowego włącznie. Kryteria wyróżnienia władzy politycznej są więc oczywiste. Głównym z nich jest możliwość podejmowania decyzji politycznych istotnych dla społeczeństwa. Zasadnicza różnica między władzą w ogólności a władzą polityczną polega na tym, że ta druga łączy się zawsze pośrednio lub bezpośrednio z konfliktami w ramach wielkich grup społecznych wynikłymi na tle podziału różnorodnych dóbr materialnych i niematerialnych. Wewnątrz władzy politycznej można ponadto wyróżnić następujące kategorie:

1. władza polityczna należąca do partii, która zwyciężyła w wyborach lub do koalicji rządowej

2. władza państwowa, która przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne

3. władza publiczna, będąca jednocześnie kategorią prawną i socjologiczną, wykazująca zarówno więź formalną z władzą państwową, jak więź faktyczną z władzą polityczna.

Nosicielem władzy politycznej jest państwo, uczestnikami władzy są zaś organizacje społeczne (tzn. niepaństwowe) oraz obywatele.

Władza polityczna to system stosunków społecznych, zachodzących pomiędzy określanymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

Władza polityczna spełnia określone funkcje społeczne. Oznacza to, że podejmuje decyzje polityczne i dąży do wprowadzenia ich w życie. Funkcje władzy można opisywać przy użyciu różnych kryteriów. Według kryterium szczegółowości, możemy wskazać następujące funkcje:

1)sensu largo ( określające całe płaszczyzny działania władzy politycznej)

2)sensu stricte ( określające szczegółowo poszczególne rodzaje działań władzy politycznej)

W skład SENSU LARGO wchodzą funkcje

-integracyjna

-dystrybucyjna

-ochronna

-strukturotwórcza

Funkcja INTEGRACYJNA polega na hamowaniu naturalnych tendencji odśrodkowych i zapewnieniu władzy centralnej najważniejszego znaczenia w kierowaniu krajem. Przykładem tendencji odśrodkowych w naszym kraju może być działalność książąt dzielnicowych w wiekach XII i XIII. Rozdrobnienie feudalne doprowadziło do prawie całkowitego zaniku władzy centralnej. Dopiero ponowne skupienie władzy w jednym ośrodku ogólnonarodowym doprowadziło do zjednoczenia ziem polskich. Gdy w tym samym czasie na tym samym obszarze działa więcej niż jeden ośrodek integracyjny, to dochodzi do spełnienia funkcji integracyjnej, a każdy z tych ośrodków pełni funkcję integralną tylko na takim obszarze, jaki zdoła sobie podporządkować.

Funkcja DYSTRYBUCYJNA władzy politycznej związana jest z konfliktem dotyczącym społecznie pożądanych dóbr, których dysponentami są podmioty tej władzy. Jednocześnie należy nadmienić, że podmioty władzy politycznej działają także jako pośrednicy w rozprowadzaniu różnego rodzaju wartości i dóbr tworzonych poza systemem politycznym. Takie znaczenie mają m.in. plany gospodarcze o znaczeniu makrostrategicznym. Należy podkreślić, że pośrednictwo podmiotów władzy politycznej nie ma cech bezstronnego arbitrażu. Głównie dlatego, że jest ono narzucone i przymusowe.

Funkcja OCHRONNA to płaszczyzna kontaktów zewnętrznych łączących system polityczny z jego otoczeniem, a zwłaszcza z innymi fragmentami tego otoczenia, które nie są objęte innymi systemami tego samego społeczeństwa (np. kontakty między systemami różnych narodów). Jak również płaszczyzna kontaktów wewnętrznych, gdzie realizacja funkcji ochronnej jest odpowiedzią na społeczną potrzebę bezpieczeństwa osiąganego nawet kosztem poddania się dominacji ze strony dzierżycieli władzy politycznej.

Funkcja STRUKTUROTWÓRCZA władzy politycznej związana jest z tworzeniem mechanizmów społecznych, które umożliwiały by dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich ważnych grup społecznych, ponieważ sam dostęp do władzy jest pewną wartością, wokół której mogą powstawać konflikty i podziały społeczne. Tworzenie pewnych struktur i mechanizmów, dzięki którym do obszaru władzy lub obszaru wpływu na władzę przenikają nowe jednostki, jest podstawowym zadaniem każdej władzy, która chce uniknąć rewolucji.

Do funkcji władzy politycznej SENSU STRICTO zaliczamy następujące funkcje:

1. stanowienie prawa, wydawanie norm których obywatele powinni przestrzegać

2. uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm

3. tworzenie lub modyfikowanie organów państwowych i ustalanie w jaki sposób, zależnie od przypadku, obywatele biorą udział w ich składzie i decyzjach np. wybory, referendum

4. kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli

5. powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określenie ich kompetencji, struktury wewnętrznej i modelu funkcjonowania

6. mianowanie personelu w aparacie państwowym i w instytucjach użyteczności publicznej

7. podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa, ściąganie podatków, ustalanie ich redystrybucji

8. podejmowanie decyzji w imieniu państwa i prowadzenie negocjacji z innymi państwami i organizacjami ponadnarodowymi

9. wpływanie na działalność naukową, kulturalna, oświatową i propagandową

Podsumowując, władza polityczna aby być efektywna, powinna spełniać wszystkiefunkcje określone jako sensu largo i przynajmniej większość funkcji sensu stricto.

Według W. Pietrasa na władzę polityczną składają się cztery dopełniające się typy decyzji:

1. decydowanie o tym, co jest treścią interesów poszczególnych grup społecznych w danych warunkach (określane mianem konkretyzacji interesów)

2. decydowanie o kompetencji różnych podmiotów w zakresie realizacji interesów o skonkretyzowanej treści

3. decydowanie o celach, dla których możliwe jest użycie społecznych zasobów środków przymusu oraz o ich dyslokacji

4. decydowanie o składzie personalnym grup podejmujących i egzekwujących decyzje w powyższych zakresach

Funkcjonalnym wymogiem sprawowania władzy w społeczeństwie jest istnienie wyodrębnionej grupy ludzi zajmującej się rządzeniem. Grupę taka stanowią „rządzący”, ci zaś, którzy podlegają ich władzy, to „rządzeni”. W literaturze podmiotu istnieje wiele różnych określeń grupy rządzącej, przy czym do najczęściej spotykanych należą: „elita władzy”. „kierownictwo polityczne, „władza polityczna”, „grupa przywódcza”.

Rządząc rozstrzyga się spory i konflikty wynikające z zaspakajania potrzeb obywateli. Zapewnia się trwanie i pozycję państwa na arenie międzynarodowej oraz ład i porządek wewnętrzny. Rządzenie obejmuje także działania zapewniające środki na funkcjonowanie aparatu państwowego, a także realizację jego zadań. W szczególności rządzenie obejmuje takie działania państwa, jak wydawanie aktów prawodawczych, decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych.

Proces polityczny

Jest to przebieg regularnie po sobie następujących faktów politycznych pozostających ze sobą w związku przyczynowo-skutkowym. Na procesy polityczne, ich kształtowanie się, przebieg i skutki wywierają wpływ różne czynniki, do których możemy zaliczyć:

- osiągnięty stopień rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju i jego dynamikę rozwojową

- charakter współdziałania tego kraju z innymi krajami, tak w sensie ekonomicznym, jak i społeczno-politycznym

- rywalizację ekonomiczną i społeczną z innymi krajami

- program ugrupowań mających większość w parlamencie lub faktycznie sprawujących władzę w innej formie

- dojście do władzy innej partii lub grupy politycznej

- osiągnięty stopień zorganizowania społeczeństwa

- działalność partii skrajnie lewicowych lub skrajnie prawicowych dążących do przewrotu politycznego

Legitymizacja polityczna

Jest to ten z atrybutów władzy politycznej, który daje możliwość podejmowania decyzji wiążących daną grupę społeczną przy aprobacie jej członków.

Przez legitymizację władzy politycznej należy rozumieć wytworzenie u poddanych lub obywateli przekonania, że ci co rządzą są do tego uprawnieni, a sposoby sprawowania władzy są prawowite.

Legitymizacja polega na czynnym i dobrowolnym przyzwoleniu, wykluczającym przemoc i strach.

Zachowania polityczne

To reakcje ludzi na bodźce płynące z otoczenia związane z różnymi przejawami życia politycznego.

Do czynników mających wpływ na zachowania polityczne zaliczyć można:

-cele oraz środki do realizacji,

-świadomość polityczna,

-psychika oraz osobowość,

-wpływ środowiska,

-czynniki sytuacyjne,

-system wzorców

Rodzaje zachowań politycznych:

• zachowania czynne - podmiot podejmuje działania praktykowane przez innych

• zachowania bierne - podmiot świadomie lub nieświadomie powstrzymuje się od pewnych czynności

• zachowania kontrolowane - podmiot podejmuje działania zgodnie z zaplanowanymi etapami i sposobami osiągania celów politycznych

• zachowania niekontrolowane - podmiot podejmuje działania, będące wynikiem reakcji emocjonalnych, bezwarunkowych, minimalnych, nierefleksyjnych

• zachowania racjonalne - podmiot podejmuje świadome i celowe czynności, przynoszące korzyści w danych warunkach politycznych

• zachowania indywidualne - wyrażają się w czynnościach podejmowanych przez jednostkę (podmiot-jednostka)

• zachowania zbiorowe - wyrażają się w czynnościach podejmowanych przez zbiorowości, grupy ludzi ( podmiot-zbiorowość, grupa)

Działania polityczne

To podejmowanie i realizacja decyzji politycznych, poprzez zorganizowane podmioty, wynikiem czego jest powstawanie określonych faktów politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych. Jest to forma zachowań politycznych. Cechą działań politycznych jest to, iż mogą one przybierać zarówno formę bezpośrednią, jak i pośrednią. Przykładem działania bezpośredniego są wybory prezydenckie. Przykładem działania pośredniego jest zaś stopniowy odpływ ludności ze wsi do miast.

Decyzje i proces decyzyjny

Decyzja polityczna to świadomy i ukierunkowany akt nielosowego, nieprzypadkowego wyboru jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się od działania.

Proces decyzyjny to postępowanie jednostki lub grupy mające doprowadzić do dokonania wyboru celu działania lub środków jego realizacji. Możemy wyróżnić proces decyzyjny sformalizowany, którego wszystkie fazy postępowania określone są przez reguły prawne, oraz proces decyzyjny niesformalizowany, gdy jedyną regułą jest wskazanie podmiotu podejmującego decyzję.

Determinanty polityki

Polityka jako zjawisko społeczne jest otoczona różnorodnymi elementami, które wywierają na nią mniejszy lub większy wpływ. Do najważniejszych elementów, oddziałujących na sferę polityki można zaliczyć: 1) ideologię; 2) ekonomikę; 3) prawo; 4) moralność; 5) kulturę. Najbardziej znaczący wpływ na politykę ma kultura polityczna.

Interes polityczny

Interes polityczny stanowi jedną z form interesów społecznych. Według Z. Zarzyckiego kategorię interesu politycznego można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach:

- interes polityczny sensu stricte, czyli dążenie podmiotów społecznych do udziału w sprawowaniu władzy za pośrednictwem państwa, systemu partii politycznych i organizacji społecznych

- interes polityczny sensu largo, czyli dążenie dużych grup społecznych do realizacji swoich interesów przy udziale władzy politycznej.

Konflikt polityczny

Walka dwóch lub więcej podmiotów polityki posiadających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych poprzez zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy- przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowaniu lub zniszczeniu przeciwnika.

Konflikt pełni funkcję czynnika dynamizującego system polityczny.

Fazy konfliktu politycznego:

-inicjacja konfliktu

-realna walka między podmiotami polityki

-próby rozwiązania konfliktu

Rozstrzyganie konfliktów politycznych:

• Rozwiązanie konfliktu - zniesienie konfliktu przez wyeliminowanie jego przyczyn.

• Tłumienie konfliktu - zablokowanie działań stron.

• Regulacja konfliktu - rozstrzygnięcie poprzez pojednanie, mediację lub arbitraż.

• Dominacja - próba osiągnięcia celów poprzez przemoc, groźby lub perswazję.

• Wycofanie - uznanie racji przeciwnika.

• Bierność - niepodejmowanie działań w nadziei, że konflikt sam wygaśnie.

• Rozwiązywanie - jednoczesna realizacja niektórych interesów obu stron.

Aksjologiczne elementy polityki

Wartości polityczne są podstawą ocen politycznych.

Wartość to stosunek do różnorodnych dóbr zaspakajających społeczne potrzeby: bytowe (materialne), jak i duchowe (w tym kulturalne), związane ściśle z interesem jako uświadamianą potrzebą.

Ze względu na zasięg wartości można podzielić na:

• indywidualne- (na poziomie mikro) kształtują stosunek człowieka do rzeczywistości

• wartości grupowe- (na poziomie mezo) wiążą się bezpośrednio z z potrzebami tej grupy

• wartości ogólnospołeczne (na poziomie makro)

Wartości polityczne można wyodrębnić w powyższych kategoriach wartości społecznych:

• w skali makro- wartości wywiedzione z Konstytucji (ustawy zasadniczej państwa)

• w skali mezo- np. wartość pluralizmu odniesiona do bardziej ogólnej wartości, jaką jest demokracja

• w skali mikro- wolność osobista, ład polityczny

Przywództwo polityczne

To upoważnienie do działania. Przywódca może opierać swą władzę na przeświadczeniu, iż jest ona sprawowana na podstawie prawa, na podstawie charyzmy ( emocjonalnego stosunku do cech osobowych lidera) oraz przekonaniu wynikającym z uznania siły tradycji i zwyczaju.

Elity polityczne

Wyodrębniona, w sformalizowany sposób, grupa przywódcza. Kieruje życiem społeczeństwa i określa, lub przynajmniej wpływa na sposób jego rozwoju. W ujęciu instytucjonalnym podstawowymi metodami wyodrębnienia elity politycznej są:
1) Metoda pozycyjna - elitę polityczną tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w państwie (prezydent, premier, rząd, parlamentarzyści).
2) Metoda reputacyjna - elitę polityczną tworzą osoby, które w mniemaniu opinii publicznej mają istotny wpływ na decyzje państwowe (duchowni, przedstawiciele elity kulturalnej i naukowej, członkowie rodziny, przyjaciele osób zajmujących najważniejsze stanowiska w hierarchii władzy., itp).
3) Metoda decyzyjna - elitę polityczną tworzą osoby rzeczywiście podejmujące decyzje, bądź mające istotny wpływ.

Natomiast ujęcie stratyfikacyjne charakteryzuje elitę przez cechy jej położenia społecznego:
- włądzę
- bogactwo
- walory intelektualne
- prestiż społeczny
- dawne wewnętrzne więzi (więzi towarzyskie i wspólnoty interesów)
- wspólne poczucie świadomości i przynależności do elity.

Elita, w tym ujęciu jest grupą zintegrowaną i wyizolowaną.

Opinia publiczna

Opinia publiczna przyspiesza lub wstrzymuje działania jednostkowe i grupowe, nadaje kierunek albo go zmienia, po prostu „trzeba się z nią liczyć”. Przez opinię publiczną należy rozumieć reakcję zbiorowości ludzkich na globalne i pojedyncze działania polityczne, wyrażającą się w aprobacie lub dezaprobacie działań politycznych albo zjawisk, które w tej opinii decydują o polityce, o jej kierunku i jej przebiegu. W ten sposób opinia publiczna jest orzeczeniem o polityce samej, odnosi się zatem do władzy i do sprawujących władzę.

Koncepcje klasyfikacji systemów politycznych

System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu. Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje:

1) Koncepcja instytucjonalna - system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. J. Kowalski - system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki.

2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna - system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Karol B. Jankowski - System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną.

3) Koncepcja systemowa - istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym.

---