Procesy glebotwórcze

Procesy glebotwórcze

- prowadzą do powstania gleby

- są to wszelkie procesy prowadzące do dalszej ewolucji

powstałej gleby

Proces akumulacji biologicznej

• Polega na gromadzeniu na powierzchni gleby i jej wnętrzu

składników organicznych, a także zawartych w nich składników mineralnych.

• Roślina czerpie z gleby lub powietrza (azot, węgiel oraz sole mineralne.

• Corocznie substancja organiczna powraca do gleby → ściółka

ściółka → mineralizacja

ściółka → humifikacja

• Powstają poziomy akumulacji biologicznej (próchniczne).

• Akumulacja biologiczna zachodzi wyraźnie w glebach leśnych

- w korzystnych warunkach rozkład liści przebiega w ciągu

roku zachodzi również częściowa humifikacja

- mniej korzystne warunki sprzyjają powstawaniu grubej

warstwy próchnicy nadkładowej (ektopróchnicy)

• Mineralizacja substancji biologicznej zachodzi na drodze biologicznej przy udziale drobnej fauny glebowej i mikroorganizmów.

• Ważny jest skład chemiczny substancji organicznej (igły, kora - zawierają żywice i garbniki - trudno się rozkładają i powstają substancje kwaśne)

Liście klonu, jesionu, leszczyny, trawy - rozkładają się szybko i łatwo.

• Procesom rozkładu i humifikacji sprzyja:

-odczyn obojętny

- umiarkowane uwilgotnienie i ciepło

• Gromadzeniu się substancji organicznej sprzyja:

- odczyn kwaśny

- silne uwilgotnienie

- niska temperatura

• Ilość próchnicy mullowej /wysyconej Ca⁺⁺ i Mg⁺⁺/ zależy

od ilości organizmów glebowych /dżdżownic/ w przewodach

pokarmowych , których następuje wiązanie substancji

organicznej z ilastą w trwałe kompleksy

• Dużą rolę w tworzeniu i akumulacji próchnicy odgrywa runo leśne.

Proces brunatnienia

• W czasie procesu wietrzenia chemicznego tworzą się minerały ilaste (z grupy illitowej) stanowiące aktywne i ważne składniki gleby.

• Uwalnia się żelazo, które w połączeniu z tlenem i wodą tworzy wodorotlenek żelaza

- zależnie od uwodnienia mogą mieć różne zabarwienie

(od żółtego do ciemnobrunatnego)

• Uwolnione związki żelaza wraz z substancją ilastą i próchnicą

otaczają ziarenka glebowe i nadają im barwę brunatną co powoduje powstanie poziomów brunatnienia

• W glebach brunatnych właściwych koagulację koloidów wywołują jony Ca⁺⁺ i Mg⁺⁺

w glebach kwaśnych (pH< 4,5) koagulację wywołuje głównie

jon Al⁺⁺⁺

• W biologicznie czynnych glebach brunatnych następuje wymieszanie próchnicy mullowej z częścią mineralną gleby

( stopniowe przejście poziomów genetycznych),

dlatego cechą charakterystyczną gleb brunatnych jest ich barwa brunatna do szarobrunatnej

• Proces brunatnienia jest właściwy aktywnym biologicznie glebom wielogatunkowych lasów liściastych strefy umiarkowanie wilgotnej

Proces bielicowania

• typowe procesy bielicowania zachodzą

- w glebach lekkich i bardzo lekkich

- ubogich w wapń i magnez

- pod roślinnością borową

- w warunkach silnie kwaśnego odczynu środowiska

• główną rolę odgrywa próchnica surowa (mor)

• silnie kwaśne roztwory glebowe wpływają na rozkład niektórych minerałów pierwotnych jak i ilastych

- przesiąkają w głąb, rozpuszczają i wymywają z gleby

związki żelaza, glinu tworzących związki kompleksowe

humusowo - mineralne (chelaty)

- powstaje jasno popielaty lub wybielony

poziom bielicowania Ees

- tlenki i wodorotlenki Al, Fe, a także P i Mn ulegają

wytrąceniu i polimeryzacji, tworząc poziomy iluwialne

- w specyficznych warunkach następuje zróżnicowanie

na poziom:

- iluwialno - próchniczny Bh

- iluwialno - żelazisty Bfe

- poziom Bfe wykształca się wcześniej niż Bh i znajduje się

w profilu niżej

- poziom Bh zawiera związki humusowe nadające mu

zabarwienie ciemnobrunatne

• poziom iluwialny (wmycia), silnie scementowany w wyniku procesu bielicowania nazywany jest rudawcem (orsztyn)

• niezaburzony profil typowej bielicy posiada na powierzchni grubą warstwę próchnicy nadkładowej

• proces bielicowania przebiega najbardziej typowo w gruboziarnistych, ubogich i kwaśnych, biologicznie mało aktywnych glebach leśnych strefy umiarkowanie wilgotnej

Proces wymywania (ługowania)

• Jest to wymywanie różnych rozpuszczonych soli /potasowych, sodowych, wapniowych, magnezowych/

• Procesy wymywania nasilają się gdy woda jest zakwaszona CO₂ lub kwasami organicznymi i wówczas wymywaniu ulegają związki gorzej rozpuszczalne np. CaCO_3, MgCO₃

• Przesiąkająca woda z kompleksu sorpcyjnego wypiera kationy zasadowe

- gleby przepuszczalne sprzyjają wymywaniu

• W głębszych partiach profilu niektóre wyługowane związki mogą być strącone i wytworzyć słabo widoczne poziomy iluwialne

• Procesy wymywania (ługowania) poprzedzają najczęściej inne procesy glebotwórcze np. bielicowanie

• W wyniku procesu ługowania tworzy się

gleba brunatna wyługowana

Proces przemywania (lessiważ, ilimeryzacji, płowienia)

• Mechanizm procesu został wyjaśniony przez francuskich gleboznawców Duchaufour, Auber

• Proces polega na przemywaniu gleb przez wody opadowe z cząstek iłu koloidalnego w warunkach odczynu słabo kwaśnego i w środowisku biologicznie czynnym

- zachodzi w poziomie eluwialnym ilastym Eet

• W wyniku mechanicznego przemieszczenia iłu wraz ze związkami żelaza, powstaje strukturalny poziom

iluwialny ilasty Bt

• W szczelinach na agregatach tworzą się powłoki ilaste

• Proces ten jest charakterystyczny dla gleb płowych

Proces rdzawienia

• Proces zachodzi w glebach piaszczystych,

silnie przepuszczalnych i przewiewnych.

• Proces ten wiąże się z chemicznym wietrzeniem krzemianów zawartych w utworach piaszczystych.

• Powstające związki żelaza nie są przemieszczane, lecz otaczają ziarna kwarcu

- związki żelaza mogą również tworzyć z próchnicą

kompleksowe związki otaczające ziarna kwarcu

• Koloidy próchniczne gromadzą się głównie w wierzchniej części gleby i nie są przemieszczane w głąb i mieszane z koloidami mineralnym w środowisku suchym o małej aktywności biologicznej.

• Związki żelaza nadają glebie charakterystyczne zabarwienie

w poziomie rdzawienia Bv.

• Proces rdzawienia zaznacza się często już w poziomie próchnicznym, obejmuje często znaczną część profilu glebowego.

Proces murszenia

• Proces polega na oddziaływaniu na torfy, muły, gytie zmiennych warunków wilgotnościowych po obniżeniu się poziomu wód gruntowych lub po wyschnięciu zbiornika wodnego.

• W utworach organicznych

- zmniejsza się zawartość substancji organicznej (utlenia się)

- nasilają się procesy humifikacji

- zwiększa się koncentracja soli mineralnych.

- zmieniają się właściwości fizyczne i mikrobiologiczne

(zanika pierwotna budowa włóknisto - gąbczasta

i pojawia się struktura drobnoagregatowa)

Proces torfienia

• Jest to złożony proces powolnych przemian chemicznych

i strukturalnych, jakim przy zahamowanej mineralizacji

i humifikacji podlegają szczątki roślin bagiennych w warunkach

stałego, nadmiernego uwilgotnienia i braku dostępu powietrza.

• Produktem tego procesu są złoża zwane torfem.

• Zależnie od składu chemicznego wód podtapiających torfowisko i składu roślinności torfotwórczej powstają:

- eutroficzne torfowiska niskie

- mezotroficzne torfowiska przejściowe

- oligotroficzne torfowiska wysokie

Proces glejowy

• W warunkach silnego uwilgotnienia zachodzą w utworach mineralnych lub mineralno - organicznych procesy glejowe.

• Nadmierne uwilgotnienie (niedostatek tlenu w glebie) powoduje procesy redukcyjne zachodzące przy udziale bakterii anaerobowych zdobywających potrzebny im do życia tlen

z utlenionych związków - głównie żelaza Fe⁺⁺⁺

• Żelazo Fe⁺⁺⁺ przechodzi w żelazo Fe⁺⁺ a gleba przybiera zabarwienie szarozielonkawe, szarosine.

• Rozróżnia się:

- oglejenie opadowe (odgórne)

- oglejenie gruntowe (oddolne)

• Rozwojowi procesów glejowych sprzyja obecność substancji organicznych (rozkładające się korzenie) o właściwościach redukcyjnych, a stanowiące jednocześnie pożywkę dla mikroorganizmów - stąd na brunatnym tle jasne smugi i plamy.

• Są to procesy dynamiczne (opadowo - glejowe)

• Różne uruchomione związki ulegają wytrącaniu, przy czym powstają brunatno rdzawe plamy i konkrecje (pieprze).

• Formy Fe⁺⁺ i Mn⁺⁺ są formami mogącymi ulegać wymywaniu

Proces darniowy

• proces rozwijający się pod wpływem gęstej roślinności trawiastej, trawiasto - zielnej lub trawiasto - turzycowej

• powodujący powstawanie w górnej części profilu glebowego ciemnego poziomu próchnicznego o znacznej nieraz miąższości

i gruzełkowatej strukturze.

• poziom ten jest bogaty w dobrze zhumifikowaną materię organiczną, pochodzącą głównie z mikrobiologicznego przetworzenia resztek obumarłych korzeni.

• najbardziej typowo proces ten przebiega w czarnoziemach stepowych.

Proces aluwialny (madowy)

• to zespół zjawisk powodujących gromadzenie się osadów na dnie dolin rzecznych i przetwarzanie tych osadów w mady.

• gleby aluwialne występują na niskich terasach zalewowych współczesnych dolin rzecznych, o dużych wahaniach wód przepływowych, osadzających niesione namuły.

• warstwowanie - jest cechą charakterystyczną mad

• gleby aluwialne zawierają próchniczne związki powstające

na miejscu oraz materię organiczną przytransportowaną.

Proces deluwialny

• związany jest ze zmywaniem materiału skalnego lub glebowego wskutek wodnej erozji ze wzniesienia i osadzaniem go u jego podnóża.

• gleby deluwialne powstają w niewielkich zagłębieniach terenu lub na obrzeżach większych dolin.

• miąższość deluwium - minimum 30 cm.

4

---