.
Zasady wzmacniania:
- nale y wzmacniać jedynie przejawy zachowań po ądanych ze społeczne-
go i pedagogicznego punktu widzenia (świadomie i celowo unikać wzmoc-
nień o charakterze destruktywnym);
- po ądane zachowania wymagają wzmocnienia tu po zamanifestowaniu
ich przez ucznia;
- podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania, nale y wzmac-
niać je za ka dym razem, gdy tylko pojawi się ono w polu widzenia na-
uczyciela;
- z chwilą, gdy wzmacniane zachowanie zaczyna pojawiać się coraz czę-
ściej, powinno się zacząć wzmacniać w sposób przerywany;
- wzmocnienia za pomocą nagradzania materialnego powinno się łączyć ze
wzmacnianiem o charakterze społecznym.
Techniki wzmacniania pozytywnego:
- technika bezpośredniej gratyfikacji;
- technika zawierania kontraktu;
- technika sukcesywnej gratyfikacji.
Technika bezpośredniej gratyfikacji - przewiduje odwołanie się do wzmocnień
zaraz po wystąpieniu u ucznia / wychowanka po ądanych przejawów w zachowa-
niu czy pracy szkolnej. Najczęściej tę technikę stosuje się w przypadku powa nych
problemów w nauce oraz zaburzeń w zachowaniu.
Wzmocnienia najczęściej wykorzystywane w tej technice, to: pochwały, uzna-
nia pod adresem ucznia / wychowanka, sygnalizowanie swojego zadowolenia z
racji jego osiągnięć. Nie wyklucza się równie wzmocnień w postaci nagród lub
nadaniu uczniowi / wychowankowi pewnych przywilejów.
Technika zawierania kontraktu - wywodzi się od zakładów Janusza Korczaka.
Polegała na robieniu zakładów między wychowawcą a wychowankiem. Był to dwu-
stronny zakład. Treść zawartej umowy określa zadania i obowiązki, jakie powinny
być spełnione oraz warunki ich spełnienia, zwłaszcza rodzaj i czas wykonania
przyjętych zobowiązań czy zadań. Wychowawca ukazuje, i ma zaufanie do wy-
chowanków i traktuje ich podmiotowo, na równi ze sobą. Taki kontrakt musi być
szczegółowo opisany. Osoby takie mają du e poczucie sprawiedliwości, nie wolno
ich oszukiwać lub być niesprawiedliwym. Kontrakt taki musi być dostosowany do
mo liwości i sił ucznia / wychowanka.
Technika sukcesywnej gratyfikacji, nazywana równie ekonomią żetonową,
wzmacnianiem etonowym - łączy ona w sobie właściwości obu poprzednich
technik. Polega na pozytywnym wzmacnianiu po ądanych zachowań lub osiągnięć
szkolnych. Wzmacnia je na początku za pomocą punktacji lub symbolicznych pa-
miątek, a następnie w formie nagradzania materialnego lub funkcjonalnego.
Karanie - wzmacnianie negatywne
Prowadzi do tego, aby dziecko unikało zachowań społecznie niepo ądanych.
W sytuacji wzmacniania negatywnego gratyfikacji podlega unikanie przez dziecko
zachowań negatywnych, występowanie negatywnych zachowań powoduje nieprzy-
jemne dla wychowanka reakcje ze strony wychowawcy.
Warunki skuteczności kary:
- osoba karana musi mieć poczucie winy;
- karzący musi być autorytetem dla karanego;
- kara powinna być adekwatna do czynu;
- nie nale y kumulować kary, nie powinno się karać za wszystkie przewinie-
nia razem, lecz za ka de osobno;
- nie wolno się wyra ać jakiejkolwiek satysfakcji przy stosowaniu kary;
- nie powinno się stosować odpowiedzialności zbiorowej;
- nie wolno darować kary jako nagrody.
Techniki wzmacniania negatywnego:
- technika szybkiej interwencji;
- technika słownego napomnienia;
- technika potrącanych punktów;
- technika chwilowej izolacji.
Technika szybkiej interwencji - stanowi próbę natychmiastowego oddziaływa-
nia wychowawcy na wychowanka w sytuacji uniemo liwiającej normalny tok zajęć.
Technika ta polega na posługiwaniu się ró nymi sygnałami niewerbalnymi. Pole-
gać mo e na kategorycznym zaprzestaniu postępowania niezgodnego z wymaga-
niami nauczyciela. Przy jej u yciu nale y spełnić kilka warunków:
- wymaga się aby wszystkie sygnały były dobrze znane przez wychowanków
i przez nich akceptowane;
- warunkiem skuteczności jest natychmiastowe reagowanie nauczyciela /
wychowawcy na przejawy niewłaściwego postępowania uczniów;
- wa ny jest tak e umiar;
- konsekwencja w postępowaniu i poczucie humoru.
Technika słownego upomnienia - nie jest ona równoznaczna z publicznym
napomnieniem czy zasypywaniem wychowanka wymówkami czy nagminnym
udzielaniem mu nagany. Polega na dyskretnym i w miarę serdecznym zwracaniu
uczniowi uwagi na jego niestosowne zachowanie. Udzielane uczniowi / wychowan-
kowi napomnienie powinno być utrzymane w tonie spokojnym i rzeczowym. Nale y
zasygnalizować mu w jasny sposób, jakie zachowanie nie jest w danym momencie
po ądane. W ten sposób apeluje się do ambicji ucznia i nie uwłacza się jego god-
ności.
Technika potrącanych punktów - uczniowi / wychowankowi daje się do dys-
pozycji określoną liczbę punktów, które mo e utracić w wyniku zachowań niewła-
ściwych. Utrata tych e punktów pociąga za sobą ukaranie ucznia / wychowanka
odmówieniem mu udziału w atrakcyjnych dla niego zajęciach lub imprezach. Nale-
y łączyć ją z techniką nagradzania - sukcesywnej gratyfikacji. Daje ona dobre
wyniki tylko wtedy, gdy jest bardzo czytelna. Czytelna jest wtedy, gdy ka dą stratę
mo na nadrobić.
Technika chwilowej izolacji - polega na krótkotrwałym, uprzednio zapowie-
dzianym zawieszeniu ucznia / wychowanka w zajęciach wskutek jego nieprawidło-
wego zachowania. Chodzi tutaj o chwilową izolację od aktywności, a nie wypra-
szanie ucznia / wychowanka z klasy.