SYSTEM POLITYCZNY USA
KONSTYTUCJA
1.1 konstytucja z 1787 roku - wstęp + 7 artykuły + 26 poprawek, które nie naruszają głównych założeń.
preambuła - USA są państwem o ustroju opartym na suwerenności ludu i idei państwa liberalnego.
1.2 Artykuły w konstytucji
Art. I - funkcje i struktura władzy ustawodawczej (kongres)
Art II - władzy wykonawczej (prezydenta)
Art III - system sprawiedliwości
Art IV - relacje władzy federalnej i stanowej
Art. V - reguluje sposób zmiany konstytucji
Art. VI- system źródeł prawa i ustanawia konstytucję jako prawo najwyższe
Art. VII - określa zasady ratyfikacji konstytucji (1787, co najmniej 9 stanów ratyfikowało)
1.3 Zmiana konstytucji - wymaga wniosku 2/3 składu obu izb kongresu, zmiany wymagają akceptacji co najmniej ¾ stanu, nie zostają bezpośrednio włączone do tekstu konstytucji, ale stanowią jej uzupełnienie w postaci poprawek.
1.4 Pierwszych 10 poprawek - tzw. „deklaracja praw” - uchwalona 1791 r., dotyczą praw obywateli:
Zabrania kongresowi wprowadzania religii, ale nie może zabraniać praktyk religijnych, nie może wprowadzać ustaw ograniczających wolność słowa, wyznania, prasy, zgromadzeń.
Prawo do posiadania broni
Nie można w czasie wojny i pokoju kwaterować wojska w czyimś domu
Nienaruszalność prawa do bezpieczeństwa osobistego (nietykalność mieszkania, dokumentów, etc.)
Nie wolno sądzić 2 razy za to samo przestępstwo (ani karać), prawo do odszkodowania
Prawo do szybkiej rozprawy przed niezawisłą ławą przysięgłych
2. WŁADZA WYKONAWCZA
2.1 Prezydent - centralna postać - głowa państwa + szef rządu:
- szerokie kompetencje
-naczelny organ władzy wykonawczej
-szef partii
-stoi na czele administracji federalnej
-naczelny dowódca amerykańskich sił zbrojnych
-prawo do użycia broni masowego rażenia
-musi prosić kongres o zgodę w sprawie rozpoczęcia i zakończenia wojny
-główny koordynator polityki zagranicznej
-dysponuje prawem łaski
-za zgodą senatu powołuje i odwołuje sekretarzy stanu (członków gabinetu)
-powołuje najwyższych urzędników szczebli federalnych (szefów FBI, sądu najwyższego, CIA, ambasadorów)
-może bez zgody senatu zawierać umowy międzynarodowe
-dysponuje prawem weta: charakter formalny weta (weto regularne) - odrzucone jeśli w kongresie otrzyma 2/3 większości, weto nieformalne (zamrażanie ustaw)
- prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed kongresem
- może być pociągnięty do odpowiedzialności i usunięty ze stanowiska jeśli w drodze procedury impeachmentu (zdjęcia z urzędu) zostanie uznany winnym zdrady, korupcji, innego ciężkiego przestępstwa
Aby orzec o winie prezydenta - potrzebne 2/3 większości kongresu. Oskarżenie formułuje izba reprezentantów, a sądzi senat wraz z sądem najwyższym.
Konstytucja przewiduje urząd wiceprezydenta. W praktyce sprawuje on funkcje reprezentacyjne, jest przewodniczącym senatu. Wybiera się go razem z prezydentem
Kadencja prezydenta - 4 lata. Ta sama osoba może pełnić urząd max. 2 razy. Jeśli funkcje prezydenta sprawuje wiceprezydent dłużej niż 2 lata, to może tylko raz być ponownie wybranym.
Kandydat na prezydenta:
-obywatelstwo amerykańskie z urodzenia
-ukończone 35 lat
-mieszka na terytorium USA min. 14 lat
Prezydencja kampania wyborcza: 3 etapy
I - nominacja kandydatów przez partię (na podstawie prawyborów, które oceniają szansę na powodzenie). Na konwencji krajowej partii podejmuje się ostateczne decyzje co do nominacji - wtedy wybiera się też kandydatów na wiceprezydenta.
II - wybory powszechne. Nie wybiera się prezydenta, ale elektorów.
III - wybór prezydenta przez kolegium elektorów.
3.WŁADZA USTAWODAWCZA
3.1. Sprawuje dwuizbowy kongres - izba reprezentantów + senat. Różnią się od siebie zasadniczo (każda ma regulamin, odrębne konwenanse konstytucyjne
3.2 Senat :
- wyższa izba parlamentu
-100 reprezentantów,
-2 z każdego stanu,
-senatorzy na 6-letnią kadencję
-co 2 lata odnawia się 1/3 składu senatu
-bierne prawo wyborcze - min. 30 lat,
-min. 9 lat obywatelami USA
3.3 Izba reprezentantów:
-niższa izba parlamentu
-435 członków
-wybory co 2 lata
-bierne prawo - 25 lat
-co najmniej 7 lat są obywatelami USA
-zamieszkują na terenie stanu, z którego kandydują
-izba zbiera się na sesje 2 razy do roku
-przewodniczącym izby jest speaker (wybierany przez większość w izbie), druga osoba w państwie, która przejmuje obowiązki po prezydencie. Ważne cechy: prestiż, umiejętność perswazji, poparcie własnej partii.
3.4 Kongres:
-tworzy prawo
-uchwala budżet
-decyduje o wojnie i pokoju
-może wprowadzać poprawki do konstytucji
-inicjatywa ustawodawcza
-prezydenckie projekty ustaw składają przedstawiciele jego partii w kongresie
-funkcje kontrolne w stosunku do administracji, a nie prezydenta
-może zmienić wysokość podatków
-może zainicjować procedurę impeachmentu
-w kongresie funkcjonują komisje (małe legislatury) - komisje stałe, komisje specjalne powoływane ad hoc, komisje wspólne (składające się z obu izb) oraz uzgadniające (ujednolicają teksty np. rozporządzeń
SYSTEM PARTYJNY
4.1 Cechy:
-wykształcony historycznie
- duże partie - republikańska i demokratyczna (istnieją tam frakcje)
- partie nie zajmują stanowisk ideologicznych
-dominuje pragmatyzm i elastyczność
4.2 System wyborczy
-opiera się na jednomandatowych okręgach
-do zwycięstwa wystarczy zwykła większość głosów
Partie:
-obie partie są partiami typu wyborczego
-przewodniczący pełni funkcje organizacyjne
-faktycznym przywódcą jest prezydent lub kandydat na prezydenta
-co dwa lata organizują konwencje stanowe
-podstawę struktury organizacyjnej partii stanowią komitety miast i hrabstw
-cała struktura partii współpracuje przy wyborach
-programy partii są pragmatyczne
4.4 Założenia programowe:
1. Partia demokratyczna:
symbol: osioł
opowiada się za uczestnictwem państwa w gospodarce
utrzymanie niektórych programów socjalnych
postuluje ograniczenie kompleksu przemysłowo-wojskowego
zmniejszenie nierówności społecznych
zwiększenie funduszy na oświatę
gwarancję pracy
Partia republikańska
- symbol: słoń
- program konserwatywny i neoliberalny
-państwo nie uczestniczy w gospodarce
-nie ma pomocy socjalnej
- propaguje tradycyjne wartości (rodzina, religia,
-kult przedsiębiorczości, pracy, wiary w posłannictwo Ameryki
-redukcja aparatu państwowego
-zmniejszenie podatków
Partie mniejszościowe odgrywają rolę marginalną:
-Socjalistyczna Partia Pracy
-Partia Libertariańska
-Amerykańska Partia Niezależna
-Partia Postępowa
-Amerykańska Partia Nazistowska
SYSTEM FEDERALNY
USA jest państwem federalnym
50 stanów i dystrykt Kolumbia
władze federalne muszą respektować integralność terytorialną stanów i zagwarantować równą reprezentację w senacie
aparat stanowy ma całkowitą autonomię
stany mają własne konstytucje
władzę wykonawczą sprawuje wybierany na 2-4 lata gubernator
organy ustawodawcze są we wszystkich stanach są dwuizbowe (oprócz Nebraski), wybory powszechne
podstawowa jednostka regionalna : hrabstwo, istotna rola: szeryf (wybierany na 2-4 lata w wyborach powszechnych, naczelnik policji)
WŁADZA SĄDOWNICZA
- Najwyższy organ sądowniczy: Federalny Sąd Najwyższy
- Działa jako organ polityczny, dokonuje wykładni ustaw i konstytucji
-Jest ostatnią instytucją apelacyjną
-Sędziowie są niezawiśli, pełnią swe funkcje dożywotnio
- W stosunku do tych sędziów można przeprowadzić procedurę impeachmentu
SYSTEM POLITYCZNY WIELKIEJ BRYTANII
Ustrój nieprzerwanie rozwija się politycznie od XII wieku
Okresy :
I - schyłek XII wieku - Zgromadzenie najbliższych doradców monarchy tworzyło radę zwykłą i radę wielką. W tym czasie po raz pierwszy użyto nazwy parlament.
-1215 - „wielka karta wolności”, która dawała poszczególnym stanom (warstwom) niezależność finansową od władzy królewskiej
-Stopniowo uprawnienia parlamentu wzrastały, ale aż do XVI wieku przewaga formalna należała do króla. Pod koniec weku XVII podpisano "petycję o prawa", która ograniczała samowolę królewską, a także sprzeciwiała się poglądowi o boskim pochodzeniu władzy.
II - ugruntowanie systemu parlamentarno - gabinetowego, czasy panowania dynastii hanowerskiej od 1714 roku.
III - zaczyna się w latach 30 ' XIX wieku, kiedy rozszerzono prawa wyborcze na klasę średnią, zaczęła rosnąć rola partii politycznych
2. Konstytucja brytyjska - w Wielkiej Brytanii nie ma konstytucji w znaczeniu jednego aktu normatywnego. Tworzą ją normy odnoszące się do ustroju państwa (źródła prawa):
a) Prawo zwyczajowe
-tzw. prawo zdroworozsądkowe
b) Orzecznictwo sądowe
-sądy orzekają na podstawie własnej interpretacji prawa zwyczajowego
c) Konwenanse konstytucyjne:
1. Obowiązek rezygnacji całego rządu, kiedy stracił zaufanie izby gmin
2. Kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed izbą gmin
3. Powierzanie liderowi zwycięskiej partii funkcji i misji tworzenia rządu przez monarchę
4. Rezygnacja premiera jest równoznaczna z dymisją wszystkich członków rządu.
5. Premier składa rezygnację, jeśli jego partia utraciła większość w izbie gmin po wyborach
6. Zasada, że premier musi być członkiem izby gmin
7. Zmiany w prawie wyborczym oraz ustroju parlamentu uzgadniane są przez obie partie na konferencji pod przewodnictwem speakera
8. Instytucje premiera, gabinetu i opozycji są jej Królewskiej Mości
9. Zwołanie sesji parlamentu co roku
d) Prawo pisane - akty pochodzące od parlamentu i ustawodawstwo europejskie
3. IZBA GMIN
3.1 Parlament brytyjski składa się z izby gmin, izby lordów i króla.
3.2 Zasady prawa wyborczego do izby gmin:
- nie ma określonego czasu trwania kadencji
- Ustawa o Parlamencie 1918 - ustanowiła zasadę, że kadencja izby gmin nie może przekroczyć 5 lat.
- rozwiązanie parlamentu i określenie daty wyborów formalnie należy do panującego, ale faktyczna decyzja należy do premiera
-czynne prawo wyborcze: obywatele UK, mają 18 lat.
-pozbawieni czynnego prawa wyborczego: parowie będący członkami izby lordów, nienaturalizowani cudzoziemcy, chorzy umysłowo, osoby skazane za korupcję lub nielegalne praktyki wyborcze
-bierne prawo wyborcze: 21 lat, z wyjątkiem bankrutów, kleru i osób skazanych na więcej niż rok więzienia.
- nie kandydują urzędnicy cywilni, członkowie regularnych sił zbrojnych i policji, sędziowie
-wybory są równe, każdy ma 1 głos
-przeprowadzane w jednomandatowych okręgach wyborczych
-za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał względną większość głosów.
3.3 Cechy izby gmin
-Skład izby gmin jest zmienny, uzależniony od izby okręgów wyborczych.
-Obecnie izba gmin liczy 659 posłów.
-Posiedzenia izby otwiera mowa tronowa
-Organizacje i funkcjonowanie izby należy do speakera, który wybierany jest przed wygłoszeniem mowy tronowej
-zgodnie z tradycją, jego wybór musi być zatwierdzony przez monarchę.
3.4 Speaker
- jest członkiem partii politycznej
-nie musi być członkiem partii mającej większość.
-w praktyce utarł się zwyczaj wyboru speakera ponownie tak długo, aż sam nie złoży rezygnacji
- jego kompetencje: wszystkie sprawy związane z procedurą obrad
- ma prawo decyzji, co stanowi naruszenie przywilejów poselskich
- od jego decyzji proceduralnych nie ma odwołania
- decyzje speakera ogłaszane publicznie tworzą precedensy, którymi kierują się także jego następcy. Precedensy tworzą zwyczaje.
3.5 Organy wewnętrzne izby gmin - komisje:
- Komisja całej izby (sama izba gmin przekształcona na skutek przekształcenia wniosku w komisję. Debata toczy się nie pod przewodnictwem speakera, ale przewodniczącego komisji budżetowej. W takiej formie - przy ustawach budżetowych, finansowych etc.)
- Komisje stałe - każda od 16 do 50 członków. W sesji przeciętnie powołuje się ok 10 takich komisji. Nie mają nazw własnych, ale określa się je a, b, c etc. Szczególny rodzaj komisji stałych - komisje szkockie: min. 16 reprezentantów szkockim, rozstrzygają sprawy dot., Szkocji.
-Komisje wyspecjalizowane - przyjmują one formę kontroli parlamentu nad rządem, badają wydatki, administrację
-Komisje wspólne - składają się z przedstawicieli obu izb (gmin i lordów).
3.6 Funkcje izby gmin:
-stanowienie prawa
-projekt ustawy uchwalany w 3 czytaniach:
I czyt (formalność)→ II czyt. (kończy się wnioskiem o przyjęcie ustawy → projekt skierowany do komisji → III czyt. (kończy się przyjęciem ustawy i przekazaniem do izby lordów)
- uprawnienia izby lordów są bardzo ograniczone w zakresie procesu ustawodawczego, nie może odrzucić projektu ustawy, może zaproponować poprawki (za wyjątkiem ustaw budżetowych - tam nic nie może)
- aby ustawa zyskała moc zobowiązującą po uchwaleniu przez parlament potrzebny jest podpis monarchy (nadanie sankcji wykonalności przez monarchę)
4. IZBA LORDÓW
-zasiadają w niej lordowie świeccy, w tym lordowie dziedziczni, prawa, dożywotni, duchowni (26 biskupów kościoła anglikańskiego)
-do 1999 liczba lordów wynosiła 1200 osób
-w 1999 - ustawa reformująca liczbę lordów. Prawo zasiadania w izbie utracili lordowie dziedziczni, w zamian za co otrzymali czynne i bierne prawo wyborcze do izby gmin.
4.1 Funkcje izby lordów:
-bezwzględna zgoda na przedłużenie kadencji parlamentu (weto zawieszające)
- opóźnienie prac ustawodawczych na nie dłużej niż rok
-inicjatywa ustawodawcza niekontrowersyjnych projektów ustaw
-funkcja opiniodawcza
-poprawianie ustawodawstwa
5. Monarcha - Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchią konstytucyjną. Zasady dziedziczenia tronu określa ustawa z 1701 r.
-stoi na czele władzy wykonawczej
- zasada tradycyjna: monarcha nie może działać sam (każdy akt panującego musi być podpisany przez odpowiedniego ministra - kontrasygnata)
-faktyczny udział monarchy w sprawowaniu władzy ogranicza się do 3 praw:
1. Prawo, aby się go radzono
2. Prawo do zachęcania
3. Prawo do ostrzegania
6. Rząd i Gabinet:
6.1 Gabinet - kierowniczy, kolegialny organ rządu, składający się z ministrów korony, powołanych przez monarchę.
- Skład: od 18 do 21 osób.
-Są oni jednocześnie członkami tzw. Tajnej Rady (obowiązuje ich bezwzględny zakaz ujawniania tego, co dzieje się na posiedzeniach rządu)
- w gabinecie tradycyjnie znajdują się: Lord Kanclerz, Kanclerz Skarbu, Lord Przewodniczący Tajnej Rady (jest rzecznikiem gabinetu w izbie gmin), sekretarze stojący na czele działów administracji
- prawo dymisji członków rządu formalnie należy do monarchy, w praktyce stosuje je premier
-pozycja premiera w gabinecie jest niezwykle silna, zwłaszcza w ostatnim czasie w gabinecie dochodzi do koncentracji władzy i podejmowania decyzji w wąskim gronie najbliższych współpracowników premiera.
- gabinet cieni - wśród opozycji wybiera się odpowiedników każdego z ministrów. Ich zadania to komentowanie, kontrola i kreowanie nowego rządu.