PRAWO KONSTYTUCYJNE:jedna z gałęzi, dziedzin prawa, nazwa wywodzi się od czołowego aktu, przedmiotem jest ustrój państwa, zaprojektowany w konstytucji i innych aktach., pełni nadrzędną funkcję w stosunku do innych gałęzi prawa, gałąź ulokowana w obrębie prawa publicznego, ze względu na swój przedmiot prawny.Przez prawo konstytucyjne w wąskim znaczeniu (sensu stricte) rozumiemy przepisy i normy zawarte w konstytucji, natomiast w znaczeniu szerokim (sensu largo) jest to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego (akty normatywne o innej niż konstytucja mocy prawnej).PODGAŁĘZIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO:Prawo wyborcze, Prawo parlamentarne, Uregulowania dotyczące praw i wolności człowieka, Prawo o ustroju organów wymiaru sprawiedliwości*Przedmiot prawa konstytucyjnego:1) podstawowe instytucje ustrojowe, 2)podmiot władzy najwyższej w państwie- suweren- naród, 3)sposób sprawowania władzy przez suwerena- demokracja przedstawicielska, 4)ustrój społeczno-gospodarczy, 5)organizacja i tryb funkcjonowania aparatu państwowego, 6)stosunek państwa do człowieka i obywatela- prawo do wolności.*Metody stosowane w badaniach nad prawem konstytucyjnym: 1) metoda prawno-dogmatyczna / za jej pomocą bada się normy prawne ale również kontekst społeczny, dzięki niej możemy poznać jak normy funkcjonują w praktyce., 2) metoda formalno-dogmatyczna/ zamknięta tylko do badania tekstów norm prawnych., 3) metoda socjologiczna/ tekst jest bazą, ale bada się także fakty prawotwórcze, źródła prawa w sensie materialnym, do badania rzeczywistości i opinii., 4) metoda prawno- porównawcza/ porównujemy inne systemy prawne, porównujemy funkcjonowanie instytucji, badamy regulacje.
KONSTYTUCJA- (łać. Konstituare- urządzać planować) słowo to w języku prawnym zakorzeniło się w XVIII w. [Konstytucje- przez to kiedyś rozumiano uchwały Sejmu]. Uchwalana jest w specjalnym trybie, reguluje materie konstytucyjne (np. ustrój gospodarczy, kto sprawuje władze itp.)W XVI w. Jean Bode użył tego słowa do określenia praw fundamentalnych państwa- inaczej o konstytucji mówimy USTAWA ZASADNICZA.Współczesna konstytucja jest bardzo bliska koncepcji konstytucji rzeczywistej, którą stworzył Ferdynand La Ssalle- uważał on że jest różnica między konstytucją pisaną, a konstytucją rzeczywistą. Czasami w konstytucji pisanej są normy, które nie znajdują pokrycia w rzeczywistości.Konstytucja rzeczywista- jest to faktyczny ustrój państwa, według La SSalla konstytucja najlepsza dla państwa, bliska regułą prawa naturalnego. Postawił on tezę, że jest też konstytucja fikcyjna (w tym sensie, że nie jest stosowana) takie występują w państwach autorytarnych.Konstytucja w ujęciu: Materialnym- to zespół norm prawa konstytucyjnego, całokształt norm również tych zwyczajowych.Formalnym- to akt normatywny zajmujący najwyższe miejsce w hierarchii aktów w państwie. Konstytucja pisana- spisana w akcie normatywnym, może występować w jednym bądź w kilku aktach normatywnych. Najbardziej popularna praktyka wśród państw. Pojawiły się w czasach oświecenia 1787r- konstytucja Stanów Zjednoczonych, 1791- Polska konstytucja, 1791- Francuska konstytucja.Konstytucja niepisana- nie występuje w jednym akcie normatywnym względnie w kilku aktach, zajmujących najwyższe miejsce w hierarchii np. Wielka Brytania.Konstytucja oktrojowana- czyli nadana przez kogośKonstytucja pełna- uregulowania odnoszące się do dużej większości materii konstytucyjnej (triada najważniejszych to: prawa i wolności człowieka, ustrój państwa, wzajemne relacje miedzy organami państwa)Konstytucja niepełna- nie zawiera regulacji większości materii konstytucyjnych.Konstytucja giętka (elastyczna)- taka, którą łatwo jest zmienić nie wymaga ona specjalnego trybu zmian.Konstytucja sztywna- trudno jest ją zmienić, celem usztywnienia jest niezależność od kolejnych ugrupowań sprawujących władzę.
Rewizja konstytucji- zmiana merytoryczna w konstytucji.
*Czym różni się Konstytucja od ustaw zwykłych?
1) ustawy zwykłe w stosunku do konstytucji mają moc przepisów wykonawczych. Ustawa upoważnia organy państwa do wydawania rozporządzeń wykonawczych.
2) ustawa musi być zgodna z konstytucją. Na straży zgodności aktów prawa niższego rzędu stoi sadownictwo konstytucyjne ( w Polsce Trybunał Konstytucyjny)
3) szczególna treść konstytucji, o szczególnym znaczeniu społeczno-politycznym dla ustawodawcy. Treść możemy rozpatrywać w odniesieniu do zakresu regulacji- wymiar horyzontalny (jak szeroko pewne rzeczy reguluje) i szczegółowość regulacji- wymiar wertykalny (głębokość regulacji).
4) konstytucja ma szczególne, podwójne znaczenie polityczne(wyrażone są w niej idee, które są poparte przez naród) i prawne (tym ideą nadano walor prawny).
*Wśród norm konstytucji wyróżniamy: 1) merytoryczne (materialne)- regulują granice i program działalności państwa, zasady ustroju państwa, stosunki miedzy państwem, a jednostką., 2) kompetencyjne- wskazują na kompetencje organów państwa, dają upoważnienie do działania np. minister do spraw administracji określi w drodze rozporządzenia (coś)…, 3) programowe- wytyczają cele działalności państwa, jego zadania, to co dotyczyć będzie przyszłości państwa np. deklaracje ideowe., 4) proceduralno-organizacyjne- dotyczą organizacji państwa, struktury wewnętrznej państwa i zagadnień proceduralnych np. procedury wyborcze.
*Funkcje konstytucji: 1) jurydyczna (prawna)/ najważniejsza funkcja, konstytucja jest podstawą całego systemu prawnego, legitymuje rządzących do rządzenia, wskazuje kto i co w jakich okolicznościach czynić powinien., 2) organizatorsko-stabilizacyjna/ dotyczy aparatu władzy w państwie. Organizuje jak aparat ma działać., 3) polityczna/ jest ramą w ramach której toczy się walka o władze między różnymi ugrupowaniami politycznymi., 4) integracyjna/ integruje społeczeństwo, jest bliska społeczeństwu, patriotyzm konstytucyjny., 5) pedagogiczna/ konstytucja niesie ze sobą wartości: sprawiedliwość, równość, tolerancja, poszanowanie wolności.
*Gwarancja konstytucji- to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Mogą mieć charakter:Pośredni- są tymi dla których funkcja straży nad konstytucją jest tylko jedną z wielu np. instytucja kontroli parlamentu nad rządem, zasada podziału władzy.Bezpośredni- są one stworzone celowo, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji np. sądownictwo konstytucyjne, odpowiedzialność konstytucyjna.- ze względu na to jaki organ sprawuje kontrolę konstytucyjności: 1. parlamentarny- kontrolę sprawuje organ stanowiący prawo2. pozaparlamentarny- kontrolę sprawuje niezależny organ jurysdykcyjny w postaci np. sadu.
USTRÓJ PAŃSTWA
- to jego struktura organizacyjna, kompetencyjna przewidziana przez prawo. Te normy wskazują relacje między poszczególnymi organami aparatu państwa.
- to zespół zasad, które rządzą wykonywaniem władzy państwowej
- wyznacza zakres władzy państwowej, jej kompetencje i główne kierunki aktywności państwa.
- jest to materia konstytucyjna (rozdział I konstytucji i elementy innych rozdziałów.
- pojęcie wywodzące się od Arystotelesa, który uważał, że: jest to ujęcie w pewien porządek władz państwa, takiego ujęcia potrzebuje rząd państwa.
-ustrój państwa= reżim polityczny= system konstytucyjny= system rządów=system polityczny.
- każdy ustrój państwa związany jest z jego historią i tradycją.
*ze względu na FORMĘ RZĄDÓW:a) republikab) monarchiac) junty wojskowe
*ze względu na SYSTEM RZĄDÓW:a) parlamentarnyb) kanclerskic)prezydenckid) semiprezydencki (półprezydencki)e) parlamentarno-gabinetowy
* ze względu na REŻIM POLITYCZNY:a)demokracja b) autorytaryzm
*ze względu na USTRÓJ TERYTORIALNY:a) unitarne (jednolite), b) złożone (federacje: USA, RFN, Szwajcaria)
Zasada suwerenności narodu- władza należy do narodu, który sprawuje ją przez swoich przedstawicieli. Pojęcie narodu na gruncie konstytucji interpretuje się bardzo szeroko tzn. nie chodzi tu o jedną jednolitą grupę etniczną. Spod tego pojęcia nie mogą być wyłączone żadne grupy społeczne. Naród sprawuje władzę:
Bezpośrednio- realizując prawo tj. inicjatywa obywatelska, referendum, zgromadzenie wyborców, veto ludowe(w Pl nie występuje- sprzeciw wobec jakiemuś prawu).
Pośrednio- sprawowanie władzy przez przedstawicieli np. przez posłów, senatorów. Mandat posła i senatora jest mandatem wolnym, jego przeciwieństwem jest mandat imperatywny (w którym poseł był związany instrukcjami wyborców), pozostałością tego mandatu jest dyscyplina poselska(partyjna)- partia nie może narzucić głosowanie swoim posłom.
Zasada niepodległości i suwerenności państwa- Państwo jest niezależne w stosunkach zewnętrznych(samowładność) i wewnętrznych(cało władność).
Twórcą był Jean Bodin. Suwerenność nie ulega stopniowaniu (brak suwerenności oznacza utratę bytu na arenie międzynarodowym).Państwo może dysponować swobodnie pewnymi uprawnieniami suwerennymi -ochrona niepodległości. W konstytucjach państw europejskich są tzw. Klauzule europejskie
Zasada demokratycznego państwa prawa
Państwo prawa-To takie w którym władza działa na podstawie prawa i w jego granicach.zasada ta ma dwa aspekty Materialny oznacza, ze działalność państwa jest oparta o katalogi idei wartości tj. sprawiedliwość, wolność, równość i demokracja,Formalny- przez to rozumiemy konkretne gwarancje które wiążą się z zastosowaniem tej zasady np. prymat ustawy, podział władzy, zakaz retro akcji prawa (nie działa wstecz),Konstytucjonalizm, ingerencja w sferę wolności jednostki tylko na podstawie ustawy, sądowa kontrola władzy wykonawczej, na jej straży stoją instytucje np. Trybunał konstytucyjny, rzecznik praw obywatelskich, naczelny sąd administracyjny i nie zawisłe sady.
zasady wywodzone z idei demokratycznego państwa prawa:1. zaufania obywateli do państwa2. ochrony praw nabytych3. sprawiedliwości społecznej4. niezawisłości sędziowskiej5. prawo do sądu6. nie ma przestępstwa i kary bez ustawy7. zakaz nadmiernej ingerencji państwa w prawa jednostki
Zasada podziału władzy (wykład poprzedni)
Zasada społeczeństwa obywatelskiego
Społeczeństwo obywatelskie- to takie, które uczestniczy w aktywności państwa, jednostki są świadome swoich praw, biorą udział w rządzeniu państwem (społeczeństwo pluralistyczne, różnorodne). Aktywność na płaszczyźnie politycznej (działalność partii), wolność zrzeszania się (stowarzyszenia, fundacje), samorządu terytorialnego, mediów, religijnej (kościoły związki wyznaniowe). Normy prawne powinny zachęcać do działania jednostki.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej, Wolność działalności gospodarczej, Własność prywatna i jej ochrona, Solidarność i współpraca podmiotów działalności gospodarczej
Zasada godności, wolności i równości wobec prawa.Godność jest nienaruszalna, jest źródłem wszystkich innych praw człowieka. Nikt nie może być pozbawiony wolności bez uzasadnionej przyczyny. Wszyscy są równi wobec prawa, z równości wynika zakaz dyskryminacji.
Prawa człowiekaSą to prawa powszechne, Obowiązują każdego od momentu narodzin do śmierci, Niezbywalne (nie można ich sprzedać, zrzec się), To prawa o moralnym charakterzeMożna je ujmować:Przedmiotowo- normy obowiązujące w państwie, na świecie, wskazują na istotę tych praw.Podmiotowo- akcentuje się sytuację prawną danej osoby, konkretnego podmiotu. Sytuacja prawna danej osoby zabezpieczona jest możliwością roszczenia do sądu, w sytuacji gdy to prawo zostanie naruszone.
Część praw człowieka pozostaje w sferze deklaracji np. prawo do czystego środowiska, do obywatelstwa.
Następna część praw człowieka to prawo do wolności np. wolność od czegoś (od ingerencji państwa w życie prywatne jednostki, poza wyjątkami) ujęcie negatywne wolność do czegoś(do zrzeszania się) ujęcie pozytywne
Rozwój praw człowieka to sfera: Ideowa, Normatywna- 1950r Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności. Wskazuje na pewne prawa, rozszerzono je o prawa zapisane w protokołach (np. zniesienie kary śmierci, prawa polityczne)., Instytucjonalna- Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, instytucja stojąca na straży, rozpatruje skargi pochodzące z państw członkowskich o naruszenie praw z konwencji., Proceduralna- skarga indywidualna, skarga międzypaństwowa do trybunału.Indywidualną- mogą wnieść obywatele lub każda pokrzywdzona jednostka, ponad to także organy pozarządowe i grupy osób.Międzynarodową- składa państwo przeciw państwu.
W konwencji opisane są wymogi skargi do Trybunału: Posiadać status ofiary (trzeba być ofiarą naruszenia), Skargę składa się przeciwko państwu, która jest stroną konwencji., Naruszenie musi dotyczyć praw wskazanych w konwencji., Należy wyczerpać tok instancji w państwie., Skargę można wnieść 6 miesięcy od ostatniego prawomocnego orzeczenia w sprawie.
Generacje praw człowieka: Prawa polityczne i obywatelskie, Prawa gospodarcze i społeczne (zabezpieczenia socjalne itp.) te prawa wymagają pozytywnych obowiązków państwa np. prawo do łaski., Prawa solidarnościowe- wymagają działania całej społeczności międzynarodowej, żeby mogły być zabezpieczone np. prawo do czystego środowiska., Prawa, które są w fazie tworzenia się np. prawo do obywatelstwa.
2 Rozdział konstytucji dzieli się na:- wolności, prawa osobiste- wolności, prawa polityczne- wolności, prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne- środki ochrony praw i wolności- obowiązki obywateli
Rozdział 2 inspirowany jest aktami prawa międzynarodowego tj. Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka, Konwencja praw dziecka, Europejska karta socjalna.
Rozdział ten implementuje przepisy międzynarodowe do polskiej konstytucji.
* Do zasad ogólnych zaliczamy:- nienaruszalność i ochrona godności- równość wobec prawa- zakaz dyskryminacji- równość praw kobiet i mężczyzn- prawna ochrona mniejszości narodowych
*prawa osobiste:- prawo do życia- zakaz eksperymentów naukowych na ludziach bez ich zgody- zakaz tortur- wolność osobista (art. 41)- nie ma przestępstwa i kary bez ustawy- domniemanie niewinności- prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego.- prawo do poruszania się na terytorium kraju- zakaz wydalania obywatela polskiego- prawo powrotu obywatela do kraju- wolność sumienia i religii
* wolności polityczne:- wolność zrzeszania się, zgromadzenia- dostęp obywateli do służby publicznej- czynne i bierne prawo wyborcze- prawo składania petycji, skarg i wniosków
* ekonomiczne, socjalne i kulturalne:- prawo do własności, do dziedziczenia- prawo do działalności gospodarczej- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy- prawo pracownika do dni wolnych od pracy-prawo do nauki
*konstytucyjne gwarancje ochrony tych praw:- prawo do wynagrodzenia za szkodę powstałą w wyniku naruszenia tych praw.- prawo dochodzenia roszczeń przed sądami- dwuinstancyjność postępowania- skarga do rzecznika praw obywatelskich- skarga konstytucyjna