Tezy i hipotezy dla studentów egzaminowanych z historii literatury
pozytywizmu i Młodej Polski
Terminy: pozytywizm, naturalizm, realizm, Młoda Polska, modernizm, parnasizm, symbolizm, dekadentyzm, impresjonizm, ekspresjonizm, secesja, franciszkanizm, początki nurtu codzienności.
Pozytywizm H. Markiewicza; J. Tomkowski: Mój pozytywizm (dwa pierwsze rozdziały); Abercrombie, Lash, Longhurst: Przedstawienie popularne…. W: Odkrywanie modernizmu…; P. Hamon: Ograniczenia dyskursu realistycznego. Przeł. Z. Jamrozik. „Pamiętnik Literacki” 1983, z. l; W. Weintraub: Wyznaczniki stylu realistycznego. „Pamiętnik Literacki” 1961, z. 2; J. Habermas: Modernizm - niedokończony projekt; J.-F. Lyotard: Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm? W: Postmodernizm. Antologia przekładów pod red. R. Nycza; R. Sheppard: Problematyka modernizmu europejskiego. Przeł. P. Wawrzyszko. W: Odkrywanie modernizmu; Parnas (hasło) W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Pod red. J. Bachórza i A. Kowalczykowej. Wrocław 1994; S. Lichański: Polscy parnasiści. „Twórczość” 1962, nr 6; K. Wyka: Młoda Polska. T. 1; M. Podraza-Kwiatkowska: Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski (pierwszy rozdział); T. Walas: Ku otchłani (dekadentyzm w literaturze polskiej 1890-1905); E. Kuryluk: Wiedeńska apokalipsa; E. Boniecki: Studium „nagiej” duszy (ekspresjonizm); S. Witkiewicz: Impresjonizm. W: Tegoż: Pisma zebrane. T. 1.; A. Hauser: Impresjonizm. W: Tegoż: Społeczna historia sztuki i literatury; M. Des Loges: Impresjonizm w literaturze. W: Naturalizm. Materiały do ćwiczeń, seria trzecia;
A. Górski: Młoda Polska. W: Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski…;
Podstawowe założenia filozoficzne epoki: pozytywizmu - A. Comte, J. S. Mill, H. Spencer, H. Taine, C. Bernard; Młodej Polski - A. Schopenhauer, F. Nietzsche, H. Bergson, Ch. Darwin, W. Wundt, S. Freud.
L. Kołakowski: Filozofia pozytywizmu (wyd. dowolne); M. P. Markowski, Nietzsche. Filozofia interpretacji. Warszawa 1997; L. Kołakowski, Bergson. Warszawa 1997; Z. Rosińska, Freud. Warszawa 1993 (lub inna monografia do wyboru).
Programy i dyskusje: pozytywizmu: - E. Orzeszkowa: Kilka uwag nad powieścią, O powieściach T. T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle; - A. Świętochowski: My i wy; Pleśń społeczna i literacka; - P. Chmielowski: Niemoralność w literaturze; Utylitaryzm w literaturze; - spór „młodej prasy” ze „starą”; Młodej Polski: - A. Górski: „Młoda Polska”; - Z. Przesmyki: Harmonie i dysonanse; - S. Przybyszewski: Confiteor; - S. Brzozowski: My młodzi; - W. Nałkowski: Forpoczty ewolucji psychicznej i troglodyci; M. Komornicka: Przejściowi, Zamiast wstępu; - kampania „antysienkiewiczowska”.
Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu. Oprac. J. Kulczycka-Saloni. Wrocław 1985. BN I, 249; Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski. Oprac. M. Podraza-Kwiatkowska. Wyd. II rozszerzone. Wrocław 1977. BN I, 212
Poetyka i funkcja: - powieści tendencyjnej; - powieści dojrzałego realizmu; - powieści młodopolskiej.
E. Paczoska: Krytyka literacka pozytywistów. Warszawa 1988 (rozdz. 3: Wokół realizmu - główne terminy i pojęcia); A. Martuszewska, Poetyka polskiej powieści dojrzałego realizmu. Wrocław 1977; P. Hamon: Ograniczenia dyskursu realistycznego. Przeł. Z. Jamrozik. „Pamiętnik Literacki” 1983, z. 1; Słownik literatury XIX wieku (hasło Tendencyjność); M. Głowiński: Powieść młodopolska. Studium z poetyki historycznej (wyd. dowolne);
M. Popiel, Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej. Kraków 1999.
Oceny romantyzmu dokonane przez pozytywistów (Fr. Krupiński: Romantyzm i jego skutki; odczyty o W. Polu i Syrokomli W. Spasowicza); tradycja romantyzmu w Młodej Polsce (rola Mickiewicza i Słowackiego); opinie modernistów o pozytywizmie.
Lalka B. Prusa - o tytule i kompozycji, polityce i miłości, o Warszawie i konceptach urbanistycznych w kulturze europejskiej 2 poł. XIX wieku; o roli plotki, pogłoski w powieści oraz o jej przesłankach epistemologicznych; o dekadentyzmie Lalki.
J. Bachórz: Wstęp. Do: Lalka (BN); E. Paczoska: „Lalka”, czyli rozpad świata. Białystok 1995; „Lalka” i inne. Studia w stulecie polskiej powieści realistycznej. Pod red. J. Bachórza i M. Głowińskiego. Warszawa 1992.
Nad Niemnem E. Orzeszkowej - relacje z Panem Tadeuszem, oceny powstania styczniowego i język ezopowy (tu: znajomość Gloria victis); Zygmunt Korczyński i Witold Korczyński - porównanie postaw; symbolika w Nad Niemnem.
M. Żmigrodzka: Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu.
Trylogia H. Sienkiewicza - model powieści historycznej, „krzepienie serc” i funkcje kompensacyjne oraz utylitarne; kreacja Zagłoby; „westernowe” wątki w Ogniem i mieczem; Faraon wobec Trylogii;
T. Bujnicki: „T.” Sienkiewicza na tle tradycji polskiej powieści historycznej. Wrocław 1973; K. Wyka: O sztuce pisarskiej Henryka Sienkiewicza. W-wa 1966; A. Wilkoń: O języku i stylu „Ogniem i mieczem”. Kraków 1976; "Trylogia" Henryka Sienkiewicza. Studia, szkice, polemiki. Oprac. T. Jodełka, Warszawa 1962 (tekst J. Szweykowskiego)
Powieści współczesne H. Sienkiewicza; Bez dogmatu: poetyka powieści; lew salonowy dekadentem; Rodzina Połanieckich: pozycja męża w patriarchalnym modelu rodziny.
Tematyka żydowska w literaturze pozytywistycznej; szlachetne(?) postulaty; powody i przejawy postaw antysemickich; pisarze żydowskiego pochodzenia w Młodej Polsce.
Problematyka kobieca w pozytywizmie: np. Marta i Maria Orzeszkowej; czy warto kochać Madzię Brzeską?; kobiety Sienkiewicza (literackie).
K. Kłosińska: „Emancypantki” Bolesława Prusa. Pomiędzy ekonomią wymiany a darem; Studium samoponiżenia kobiet. W: Tejże: Fantazmaty. Grabiński - Prus - Zapolska. Katowice 2004; G. Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej. Warszawa 1996; „Chcemy całego życia!” Antologia polskich tekstów feministycznych z lat 1870-1939”. Warszawa 1999; artykuł R. Koziołka o kobietach w Trylogii („Pamiętnik Literacki” 1996, z. 4)
Nowelistyka pozytywistyczna: Sienkiewicz, Prus, Konopnicka - nowela czy opowiadanie; tradycja gawędy i „obrazka” a nowelistyka pozytywistyczna; tematy - dziecięce, ludowe, patriotyczne; Antek w sporze z Jankiem Muzykantem; Latarnik - (czy?) dlaczego arcydzieło?
Słownik literatury polskiej XIX wieku (hasła: Opowiadanie, Nowela, Obrazek rodzajowy, Szkic fizjologiczny); Nowelistyka pozytywistyczna. W: Literatura epoki pozytywizmu. Pod red. T. Bujnickiego. Katowice 1979. S. Szymutko: O trudzie pokrzepiania serc, czyli samotność pozytywisty. W: Maski współczesności.
Pozytywizm w Galicji: Teka Stańczyka , Krakowska Szkoła Historyczna oraz twórczość A. Lama.
A. Asnyk i jego poezje. „programowe”, „rozliczeniowe”, erotyki, tatrzańskie i „filozofujące”.
A. Asnyk, Poezje. Wstęp S. Lichański. Warszawa 1974. „Biblioteka Poezji i Prozy”. (Album pieśni, W Tatrach, Nad głębiami)
Naturalizm - program, rola E. Zoli, „Wędrowiec”, Placówka Prusa i twórczość Sygietyńskiego oraz A. Dygasińskiego.
E. Paczoska: Sygietyński - teoretyk w laboratorium naturalizmu. W: J. Kulczycka-Saloni, D. Knysz-Rudzka, E. Paczoska: Naturalizm i naturaliści w Polsce. Warszawa 1992; D. Knysz-Rudzka: Perspektywy i szanse naturalizmu w XX wieku; Jan Detko: Znaczenie naturalizmu; H. Sienkiewicz: O naturalizmie w powieści; A. Sygietyński: Emil Zola. W: Naturalizm. Materiały do ćwiczeń, seria trzecia.
Młoda Polska „szatańska” i „tatrzańska”. Lucyferym w twórczości T. Micińskiego i S. Przybyszewskiego (W mroku gwiazd - Synagoga szatana). Witkiewicz i Tetmajer - dwa style opisu tatrzańskiego (zakopiańskiego) świata.
W. Gutowski: Królestwo Antychrysta i tęsknota Lucyfera: oblicza szatana w literaturze
Młodej Polski. W: Stulecie Młodej Polski. Pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej. Kraków 1995; T. Burek: Przybyszewski kusiciel. W: Stanisław Przybyszewski. W 50-lecie zgonu pisarza. Pod red. H. Filipkowskiej. Wrocław 1982; Studia o Tadeuszu Micińskim (rozprawa E. Kuźmy); J. Tomkowski: Świat gnozy Tadeusza Micińskiego. W: Młoda Polska. Legenda i światopoglądy. Red. T. Bujnicki i J. Ilg. Katowice 1983; H. Floryńska Lucyferyczne sny Micińskiego. „Poezja” 1969, nr 11; Tatry i górale w literaturze polskiej. Antologia. Oprac. J. Kolbuszewski. Wrocław 1992 (BN).
Twórczość W. Berenta - orientacja w całości dorobku; Próchno - symbolika tytułu, kompozycja, rola artysty, improduktywizm, nietzscheanizm, mizoginizm, przykłady aluzji literackich w powieści.
Studia o Berencie. Pod red. J. Paszka. Katowice 1984; J. Paszek: Wstęp. Do: W. Berent: Próchno (BN); M. Popiel: Oblicza wzniosłości: estetyka powieści młodopolskiej (szkic o Próchnie); J. Paszek, Styl powieści Wacława Berenta. Katowice 1976; O. Weininger: Płeć i charakter; T. Walas: Ku otchłani…; R. Nycz: Homo irrequietus. Nietzscheanizm w twórczości Wacława Berenta. W: Tegoż: Język modernizmu…
Twórczość Żeromskiego - orientacja w całości dorobku; Popioły - powieść historyczna, ale jaka (w konfrontacji z powieścią sienkiewiczowską)? Kompozycja utworu, Rafał Olbromski i Krzysztof Cedro - porównanie; eros w Popiołach (dobrze widziane odwołania do wielu innych utworów Żeromskiego).
S. Żeromski, Popioły. Oprac. tekstu J. Paszek. Wstęp i bibliografia I. Maciejewska. Komentarze A. Achmatowicz. Wrocław 1996. BN I, 289; A. Hutnikiewicz, Żeromski. Warszawa 1987 /cz. 2 i 3/.
W. Reymont i Chłopi - symbole i naturalizm, „zagospodarowanie” czasu i przestrzeni, język powieści.
K. Wyka, Reymont, czyli ucieczka od życia. Warszawa 1979 (rozdz. poświęcone Chłopom).
Dramat pozytywistyczny: ogólna charakterystyka; komentarz do: M. Bałucki: Dom otwarty lub Grube ryby; bądź: A. Świętochowskiego: Ojciec Makary albo Piękna.
Pałuba K. Irzykowskiego; autotematyzm powieści; fantastyka Snów Marii Dunin; studium analityczno-psychologiczne (językowe wynalazki Irzykowskiego); empiriokrytycyzm i prefreudyzm.
K. Wyka: Młoda Polska (teksty poświęcone Pałubie); wstęp do powieści w serii Biblioteka Narodowa; R. Zengel: Mit przygody (szkic dot. utworu Irzykowskiego)
S. Wyspiański - Wesele i Wyzwolenie.
R. Węgrzyniak, Wokół „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. Wrocław 1991; edycje dramatów z serii Biblioteka Narodowa.
J. Kasprowicz - Hymny: o gatunku, kompozycji; katastrofizm i ekspresjonizm; motywy eschatologiczne, ich postać i funkcje.
J. J. Lipski: Twórczość Jana Kasprowicza. Warszawa 1967.
K. Tetmajer - poeta pokolenia; erotyki; wiersze tatrzańskie; Na Skalnym Podhalu: geneza, historia tekstu, adresat; zagadnienia stylizacji i kontrowersje gatunkowe (epopeja? dlaczego?).
J. Jakóbczyk: Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia. Katowice 2001.
B. Leśmian i jego poezje; między Młodą Polską a Dwudziestoleciem.
Krytycy młodopolscy: S. Brzozowski i K. Irzykowski. Kampania antysienkiewiczowska i antymiriamowska Brzozowskiego i polemiki z bohaterszczyzną Irzykowskiego. Legenda Młodej Polski - dlaczego legenda? Czym jest Polskie Oberammergau? Brzozowskiego spór z Żeromskim. Horlizm Irzykowskiego.
M. Głowiński, Ekspresja i empatia. Studia o młodopolskiej krytyce literackiej. Kraków 1997; R. Nycz: Wywoływanie świata…, Wynajdowanie porządku. W: Tegoż: Język modernizmu…; A. Mencwel: „No! Io non sono morto...”. Jak czytać „Legendę Młodej Polski”, Kraków 2001;
Motyw Salome, Judasza, Lucyfera w literaturze Młodej Polski. Miłość w twórczości młodopolan.
M. Podraza-Kwiatkowska: Salome i Androgyne. W: Tejże: Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski; W. Gutowski, Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości. Kraków 1992; wybrane teksty z Młodopolskiego świata wyobraźni.
Poetki młodopolskie: Maryla Młodopolska, Kazimiera Zawistowska, Bronisława Ostrowska, Maria Komornicka.
M. Janion: Gdzie jest Lemańska; Maria Komornicka. In memoriam. W: Tejże:
Kobiety i duch inności; K. Kralkowska-Gątkowska: Cień twarzy…; M. Podraza-Kwiatkowska: Młodopolska femina. Garść uwag. W: Tejże: Wolność i transcendencja. Studia i eseje o Młodej Polsce. Kraków 2001; K. Zawistowska, Utwory zebrane. Oprac. L. Kozikowska-Kowalik. Kraków 1982; G. Ritz: Nić w labiryncie pożądania (tekst o literaturze Młodej Polski).
Dramat współczesny Młodej Polski: J. A. Kisielewski, G. Zapolska, W. Perzyński.
L. Eustachiewicz, Dramaturgia Młodej Polski. Warszawa 1982 /i nast. wyd./.
Kabaret młodopolski; oblicza (literackie) cyganerii młodopolskiej; satyryk A. Nowaczyński; Słówka Boya, jego konterfekt Młodej Polski w Znasz li ten kraj?
-
Polityczna Młoda Polska; pokłosie rewolucji 1905 r. w literaturze; literatura polska w latach pierwszej wojny światowej; spory o pamięć historyczną (tradycja powstań); monumentalny dramat historyczny: K. H. Roztworowski - Judasz z Kariothu), A. Nowaczyński: - Wielki Fryderyk.
J. Jakóbczyk, O tym, jak Młoda Polska posiwiała. Katowice 1992.
32. Młodopolska antropologia.
M. Stala: Człowiek z właściwościami… W: Stulecie Młodej Polski. Pod redakcją M.
Podrazy-Kwiatkowskiej. Kraków 1995
„Dostojne groteski” Romana Jaworskiego. Malarstwo Witolda Wojtkiewicza. Dandys i brzydota. Modernistyczne pochwały artefaktu.
Groteska. Red. M. Głowiński (tekst W. Kaysera); A. Nowakowski: Apoteoza sztuczności. W: Stulecie Młodej Polski; Ch. Baudelaire: Malarz życia nowoczesnego. W: Tegoż: Rozmaitości estetyczne; O. Wilde: Zanik kłamstwa. W: Moderniści o sztuce…; R. Okulicz-Kozaryn: Mała historia dandyzmu; Gest pięknoducha. Roman Jaworski i jego estetyka brzydoty; K. Kłosiński: Wokół „Historii maniaków”; W. Juszczak: Wojtkiewicz i „nowa sztuka”.
33. Miasto nowoczesne. Figura flâneura
W. Benjamin: Anioł historii. Wybór i opracowanie H. Orłowski, Poznań 1996 (Twórca jako wytwórca; Paryż - stolica dziewiętnastego wieku; Paryż II Cesarstwa według Baudelaire'a); E. Rybicka: Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej. Kraków 2003.
3