Brakuje pytań: 4, 7

1. Socjologia a inne nauki o społeczeństwie

Socjologia jako nauka ukształtowała się w XIX w. ale refleksja społeczna poprzedzająca naukę jest starsza, bo ludzie nie mogliby bez pewnych idei w życiu obejść. Socjologia bada życie społeczne, to nauka zinstytucjonalizowana, penetruje życie ludzkie i przewiduje zmiany opinii. Słowo „socjologia” wprowadził August Comte. Określenie socjologii wobec innych nauk społecznych jest trudne bo jest ona rozdzielona pomiędzy np. antropologię społeczną, ekonomię, politologię, prawo itd. Socjologia ma problem ze znalezieniem własnego obszaru badawczego bo socjologowie badają całokształt życia społecznego, w przeciwieństwie do innych nauk, które badają jego fragmenty, stąd wziął się „imperializm socjologiczny” w pierwszych przedstawieniach socjologii: np. u Augusta Comte socjologia była jedyną nauką społeczną. Czasem twierdzi się, że przedmiotem socjologii są zjawiska posiadające naturę społeczną czyli w jej skład wchodzi i polityka i ekonomia co ma 2 rodzaje korzyści: może przynieść owocne rezultaty i sprzyja integracji nauk społecznych. Socjologia różni się od ideologii tym, że dąży do odkrywania prawd o świecie, a ideologia ustanawia idee i wartości.

2. Geneza socjologii jako dyscypliny naukowej.

Socjologia ukształtowała się jako nauka akademicka dopiero w XIX w. Tym niemniej refleksja społeczna poprzedzająca stadium dojrzałej dyscypliny jest tak stara jak społeczne bytowanie ludzi. Jej początków poszukuje się już w starożytności klasycznej w politycznych pismach Platona i Arystotelesa. Przy czym starożytni nie odróżniali państwa od społeczeństwa ponieważ pojęcia te były dla nich tożsame. Prekursorzy socjologii byli przekonani, że nowa nauka obejmie całość społecznego doświadczenia i pozwoli na ścisłe ustalenie faktów i odkrywanie prawidłowości życia społecznego, które będą uniwersalne. Twórcy nowej nauki pragnęli aby stała się narzędziem pożądanej reformy społecznej. Te pragnienia stały się jednak daremne ponieważ socjologia bada zjawiska pozostające w ciągłym ruchu i ewolucji.

3. Rewolucja przemysłowa, społeczeństwo nowoczesne a powstanie socjologii

Czynniki mające wpływ na powstanie socjologii:
-postęp techniczny, ekonomiczny
-wielkie inwestycje przemysłowe
-rozwój klasy robotniczej, miast
W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się konieczność regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek socjologii. Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby łagodzić konflikty społ. wynikające głównie z niesprawiedliwości społ. Pojawiła się ankieta, czyli narzędzie socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth . W wyniku pracy reformatorów narodziła się dziedzina pracy naukowej - socjotechnika (empiryczna opozycja społ. zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy nowego społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy socjalistyczne (Fourier, Owen ).
August Comte chciał wprowadzić takie poznanie świata, które byłoby pewne. Herbert Spencer chciał wyjaśnić ewolucję ludzkości, bo wiek XIX to okres szybkiego rozwoju przemysłu.
USA- szkoła chicagowska (Park, Burges)
NIEMCY- Wilhelm Dilthey- nowe założenia badań społeczeństwa
ROSJA- Petrażycki- nowa koncepcja badań zjawisk prawnych

4. Ideologie a powstanie socjologii

(Cztery wielkie ideologie świata nowożytnego (po Rewolucji Francuskiej): konserwatyzm, liberalizm, socjalizmy, populizm (narodnictwo) jako podłoże teoretyczne socjologii)

5. Pozytywizm i neopozytywizm w socjologii

August Comte-

Dzieło: Kurs filozofii pozytywnej
Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu
Comte stworzył termin socjologia, dlatego nazywa się go ojcem socjologii
Wprowadził pojęcie metoda pozytywna ; jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy
W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję wojny wszystkich ze wszystkimi
Wzory naturalistyczne powinny być podstawą do budowania naukowej socjologii;
źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa

6. Typ idealny Webera
Wg. Webera socjologia miała być nauką społeczną, która opisze sens działań społecznych, w którym mieści się też opis sensu wszystkich najważniejszych instytucji społecznych, chociaż są one efektem ciągle powtarzanych działań społecznych. Problem to jak dojść do opisu działań społecznych, jak poznać i zrozumieć ich sens. Punktem wyjścia ma być tutaj metoda „typów idealnych”. Weber rozumie przez to pewien idealny, racjonalny przebieg pewnych działań społecznych, motywacji, instytucji społecznych czy zjawisk społecznych. Typ ten powstaje w umyśle badacza. Jest on pewną fikcją. Socjolog obserwuje badane przez siebie działania społeczne czy instytucje społeczne i stara się zrozumieć motywacje konkretnych badanych przez siebie działań. Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich: działania tradycjonalne, emocjonalne, celowo-racjonalne i zasadniczo-racjonalne.

7. Style uprawiania socjologii

8. Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe

SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), występujące w społeczeństwach (całych), które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych (ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również ustalanie pojęć.Główne teorie socjologii ogólnej:

-teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa) - uogólnia wyniki badań nad typami i formami zbiorowego życia ludzi ->statyka społeczna

-teoria zmian - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach ->dynamika społeczna

SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk.Każda socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pierwsza z nich korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych drugiej, a socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania.

9. Praktyczne zastosowania socjologii

Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach życia zbiorowości ludzkiej, czyli bada:

1. instytucje - wychowawcze, religijne, prawne...

2. zbiorowości - grupy społ. zawodowe, tłum...

3. procesy - indywidualizację, urbanizację, migracje...

4. stosunki - społeczne, konflikty, więzi

5. zjawiska kulturowe - normy, wartości, ideologie

6. ruchy społeczne

7. świadomość społeczną

Rozróżnić można też teorie służące do badania tych nauk (ogólne teorie socjologiczne):

- teoria struktur społecznych

- teoria zmiany

- teoria zachowania się jednostek

- teoria zachowania się zbiorowości

Aby socjologia miała praktyczne zastosowania, jej badania, twierdzenia muszą posiadać tzw. „moc prognostyczną” czyli moc pozwalającą na przewidywanie zdarzeń, zachowań jednostek i zbiorowości. Zastosowania wiedzy socjologicznej do regulowania stosunków międzyludzkich w przemyśle, do określania decyzji wyborczych obywateli, decyzji konsumentów na rynku, w badaniach opinii publicznej, badaniach zachowania się tłumów, morale armii, w reklamie - zyskały miano „inżynierii społecznej” lub „socjotechniki”.

Te zastosowania praktyczne socjologii prowadzą z jednej strony do ulepszeń i racjonalizacji życia społecznego, z drugiej strony do uprawiania technik rządzenia społeczeństwem i manipulacji postawami ludzkimi. W pierwszym wypadku socjologia prowadzi do zmian w niektórych obszarach systemu społecznego np. reforma systemu edukacyjnego, lepsza organizacja pracy; w drugim wypadku - do zmian ustrojowych np. przez propagandę ideałów rewolucyjnych.

10. Podstawowe kontrowersje socjologiczne

Socj. jest nauką bez „paradygmatu” tzn. nie istnieje w niej teoria czy twierdzenie które akceptują wszyscy przedstawiciele filozofii, nawet w prostych sprawach istnieją spory.

Przykładem takich kontrowersji mogą być:

1. indywidualizm - holizm (dotyczy natury rzeczywistości społecznej) - tu spór o prymat jednostki wobec społeczeństwa lub odwrotnie - społeczeństwa wobec jednostki. Indywidualiści twierdzą, że społeczeństwo składa się z jednostek, zaś holiści, że nie ma czegoś takiego jak jednostka.

2. teoria funkcjonalna - teoria konfliktu - spór wokół natury społeczeństwa. To albo harmonijna jak organizm całość, albo rzeczywistość rozdarta wewnętrznie.

3. naturalizm - antynaturalizm - naturaliści twierdzą że społeczeństwo trzeba poznać intuicyjnie, przez rozumienie zjawisk, które trzeba odnieść do kultury, a nie wyjaśnienie zjawisk w oparciu o ich powtarzalność, gdyż one nigdy nie powtarzają się tak samo.

4. socjologia teoretyczna - socjologia historyczna - wg pierwszej socjologia powinna formować ogólne prawa życia zbiorowego; antagoniści mówią, że jest to niemożliwe, można tylko formułować prawidłowości ograniczone czasem i przestrzenią.

11. Podstawowe tezy funkcjonalizmu

Funkcjonaliści uważali, że społeczeństwo stanowi system jako całość tworzącą funkcjonalną jedność, co oznacza że wszelkie instytucje społeczne w ramach tego systemu tworzą jedność i są ze sobą powiązane tak, że zmiana któregoś z nich co powoduje zachwianie się równowagi całości co może prowadzić do dezintegracji. Czyli elementy systemu tj. instytucje, normy społeczne, normy kulturowe, wzorce zachowań są funkcjonalne wobec systemu, tzn. przyczyniają się do jego integracji. Funkcjonalizm powstał w USA w latach 40. XIX w. - reprezentanci: Parsons, Martin i Shils. Mówili oni jednak, że w każdym systemie występują też elementy dysfunkcjonalne, które rozsadzają go od wewnątrz, np. dewiacje, działania innowacyjne, nonkonformizm. Wtedy system dąży bądź do eliminowania dysfunkcji (system zamknięty) albo do instytucjonalizowania ich (system otwarty).

Każdy system dąży do stanu równowagi (integracji wewnętrznej) ale stopień integracji jest zmienny. Wg funkcjonalizmu system społeczeństwa stanowi ład społeczny i to jest jego założeniem jako teorii opisującej mechanizmy i warunki ładu społecznego. Zaburzenia tego ładu traktowane są jak stan przejściowy który jest łamany przez samoregulujące mechanizmy systemowe. System społeczny składa się z podsystemów:

• ekonomicznego - dla zapewnienia materialnych warunków życia i sferą interesów gosp.

• politycznego - sfera stabilności i władzy

• kulturowego - sfera wartości

Wg funkcjonalistów wpływ jednostki na życie społeczne jest równy zeru, a ona sama jest aktorem grającym role społeczne czyli działa zgodnie z wymogami społecznymi, jest przymuszona przez system. Zgodnie z funkcjonalną teorią uwarstwienia - w społeczeństwie musi być nierówny podział społeczny (nierówności klasowe, nierówny podział władzy, dochodu itd.) oraz w każdym społeczeństwie muszą istnieć pewne funkcje które są nazywane imperatywami społecznymi.

Analiza funkcjonalna - była użyteczna w odniesieniu tylko do badań nad małymi grupami społecznymi, strukturą kulturową itd., jednak długo pozostawała ona pojęciem najważniejszym w socjologii.

12. Podstawowe tezy teorii konfliktu

Główny reprezentant - Kalt Dahrendorf (XX w.)

Powstaje na przełomie XIX i XX w. W największym stopniu wpłynęła na rozwój tej teorii teoria Marksa, oparta na interpretacji historii jako nieustannej walki klas. O ile funkcjonalizm utrzymywał, że podstawowym motywem działań jest kulturowo wykształcony wzór - norma dla wszystkich - o tyle teoretycy konfliktu odrzucają ten pogląd przyjmując interes za główny motyw działań jednostek.

Interesy są różne dlatego dzielą zbiorowość jednostek na przeciwstawne grupy. Konflikt jest następstwem tego antagonizmu i jest on zjawiskiem naturalnym w każdym społeczeństwie a nie dysfunkcją. Konflikt jest też naturą stosunków społecznych, które opierają się na dominacji i podporządkowaniu. Uniwersalną cechą społeczeństw ma być podział na zbiorowości uprzywilejowane i upośledzone w dostępie do władzy, pieniędzy, informacji itd co powoduje i powodowało w historii przymus i posłuszeństwo, podporządkowanie i zależność, dominację i uległość ale i bunt, rewolucję, niezadowolenie.

Konflikt występuje wszędzie - w małych grupach, dużych i pomiędzy nimi, jest wszechobecny, prowadzi on do zmian lub też czyni, że zmiany są prawdopodobne, dlatego jego waga w społeczeństwie jest duża. Dlatego teoria konfliktu bada źródła konfliktów społecznych. Konflikt pomaga integrować społeczeństwo a Lewis Coser mówi, aby konflikt definiować jako społecznie funkcjonalny sposób rozładowania napięć. Gdy społeczeństwo tłumi konflikty naraża się na jego spotęgowanie, co prowadzi do nieodwracalnych zdarzeń.

Teoria konfliktu jest użyteczna do rozpoznawania procesów społecznych w toku zmian społecznych, gwałtownych lub przyspieszonych.

13. Podstawowe tezy teorii wymiany

XIX w. George Homans i Peter Blau.

To opozycja wobec funkcjonalizmu, ma założenia indywidualistyczne i psychologistyczne. W przeciwieństwie do funkcjonalizmu i teorii konfliktu, zakłada ona prymat jednostki jako fundamentu społeczeństwa, czyli społ. składa się wyłącznie z jednostek, ich wyborów i ich wytworów. Społeczeństwo to to co sami ludzie wytworzyli, a robią to tylko dla korzyści, jakich oczekują od społeczeństwa. jest to indywidualizm skrajny.

Całe życie społeczne to zachowania jednostek, a fakty społeczne to fakty psychologiczne. Zachowaniem jednostki kieruje dążenie do uzyskania nagród i unikania kar. Człowiek działa nie dlatego, że tak nakazuje norma ale dlatego, że chce uzyskać nagrodę lub akceptację ze strony innych. nagroda - to wzmocnienie danego zachowania. W społeczeństwie każdy chce nagród - dlatego życie społeczne jest wymianą nagród między jednostkami. nagrody to dobra materialne i niematerialne tj. uznanie, aprobata. Jednostka nagrodzona czuje się zobowiązana dla innych i tak powstaje wymiana dóbr.

Teoria ta znalazła zastosowanie jedynie w badaniu małych grup społecznych.

14. Makrostruktury społeczne

Makrostruktura - układ który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością, skomplikowaniem powiązań między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury, są względnie duże.
Własności makrostruktur:
a) samoistność - makrostruktura, to niezależny, zamknięty świat społeczny, w przeciwieństwie do mikrostruktur, które nie są samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
b) samoreferencja - rozwój makrostruktur jest autonomiczny, odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych od świata zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest struktura sama dla siebie
c) samowystarczalność - w przeciwieństwie do mikrostruktur Makrostruktury tworzą dla mikrostruktur kierunki i ramy rozwoju. Mogą ulegać destrukcji i dezintegracji w wyniku negatywnego działania mikrostruktur Przykłady mikrostruktur:
- do niedawna były nimi społeczeństwa narodowe, ale pod wpływem postępującego procesu globalizacji stały się one mezostrukturami
- wg Gurwitcha to klasy społeczne są zamkniętymi światami, są całkowicie niekompatybilne między sobą; Marks uważał, że klasy nie są makrostrukturami
- makrostrukturami mogą być np.: klasy, warstwy, stany, ruchy społeczne, etnosy, ludy, narody

15. Mikrostruktury społeczne i struktury pośrednie

Mikrostruktury. Rodzina
1. Jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała od najdawniejszych czasów w różnej postaci. Zawsze realizowała funkcje prokreacji (zachowanie ciągłości biologicznej), socjalizacji (przekazywania dziedzictwa kulturowego) i miłości.
2. Rodzina realizuje nstp. Cele: obcowanie płciowe, tworzy instytucjonalną formę małżeństwa, określa stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia, daje utrzymanie i opiekę, przygotowuje do samodzielnego życia, tworzy jedno gospodarstwo domowe.

16. Pojęcie kultury w socjologii. Kultura a cywilizacja

Kultura to całokształt wytworów ludzkich, nie podyktowanych instynktem; ludzie tworzą kulturę. Presja natury spowodowała, że człowiek zaczął wytwarzać narzędzia, zaczął przystosowywać się do natury. kultura jest osobliwością wyłącznie ludzką. Każde społeczeństwo wytwarza jakiś typ kultury, nie ma ludzi niekulturalnych ani dzikich społeczeństw. Od czasów starożytnych próbowano zdefiniować kulturę jednak do dziś nie ma jednoznacznej definicji. Można wyróżnić 3 stanowiska:

1. podstawą kultury są procesy internalizacji, przyswojenia sobie przez człowieka opewnych zachować, maksym i dyrektyw postępowania. Korelaty kultury to rzeczy i system znaków . Kultura jest wytworem działań ludzkich.

2. kultura - to zasady, normy organizujące życie ludzkie, działania ludzkie

3. stanowisko polega na poszukiwaniu podstawy zjawisk kultury, czyli badania interesów utrwalonych rezultatów zachowań człowieka.

Kultura wraz z postępem technicznym, cywilizacją może się zmieniać, jednak jej część tzn. religie, literatura, pisanie książek nie podlega prawom postępu. Cywilizacja tym prawom podlega. Kultura oddziaływuje na społeczeństwo poprzez:

• regulowanie sposobu zaspokojenia popędów i skłonności, socjalizuje człowieka

• ustanawia systemy wartości i kryteria określające hierarchie wartości

• kultura ustala wzory zachowania, reagowania w określonych sytuacjach

• ustala modele społeczne i ideały.

17. Systemy wartości, normy i wzory zachowań

Kultura tworzona jest na zasadzie współzależności postaw i wartości. Wartość to tyle, co wszelki przedmiot ludzkich zainteresowań i interesów. 3 rodzaje wartości:

1. konkretne przedmioty pozaludzkiego świata stworzonego przez ludzi

2. inni ludzie

3. wartości symboliczne - powstają w świadomości ludzi, wyrażane za pomocą zjawisk i przedmiotów

Odpowiadają im 3 rodzaje kultury:

1. bytu

2. socjetalna - obejmuje porządek stosunków międzyludzkich; przez ten porządek dokonuje się transmisja wzorów zachowań np komunikowania się za pomocą znaków i symboli tj. język.

3. symboliczna - obejmuje znaki i symbole np. symbol staje się sam wartością (krzyż).

Wartości autoteliczne to te co są posiadane i cenione przez zbiorowości ludzkie dla nich samych chociaż nie mają żadnych funkcji instrumentalnych.

18. Zróżnicowanie społeczne kultury. Subkultury.

Zróżnicowanie kultury jest ogromne, tak jak społeczeństwa są inne tak i ich kultury różnią się od siebie. Możemy wyróżnić wiele kategorii kultury. Wg Ruth Benedict są 3 modele kultur.

• dionizyjska - charakteryzuje się tym, że działania społeczne opierają się na rywalizacji

• apilonejska - w społeczeństwie panuje zgoda, harmonia i wzajemna pomoc

• mieszane

Możemy również rozróżnić:

• kulturę bytu - zajmującą się sferą przedmiotów materialnych, potrzebnych człowiekowi do bytu

• kulturę społeczną - czyli socjalną - zajmującą się stosunkami społecznymi

• kulturę symboliczną na którą składają się:

1. kultura ludowa

2. kultura popularna

3. kultura elitarna

Może też wytworzyć się kultura alternatywna, kontrkultura lub subkultura.

Subkultura to część kultury; wytwarza się ona w społeczeństwach zróżnicowanych, w których występują grupy o specyficznych wartościach, normach i wzorach zachowań. Jeżeli grupy te mają określone granice wartości i zachowań oraz te wartości i zachowania maję charakter trwały to nazywa się je podkulturami lub subkulturami. Subkultury zawierają najczęściej pewne elementy stworzone przez daną zbiorowość. Mogą to być np. grupy rówieśników, grupy zawodowe, artyści, więźniowie w więzieniu. Często granica między subkulturą a kulturą zaciera się.

19. Kontrkultura jako zjawisko społeczne

Termin kontrkultury pojawił się w okresie buntu młodzieży w USA i Europie Zach. w końcu lat 60. Mianem tym określono różne nurty myślenia i różne formy działania kwestionujące zastaną kulturę. Jest to jednocześnie sprzeciw wobec podstawowych idei i wzorów kultury jak i próby tworzenia nowej kultury. Kontrkultura odrzuca idee, wzorce etyczne i normy, role społeczne i style życia. Kontestatorzy - występują przeciw degradacji sacrum i wartości duchowych w kulturze współczesnej, która ogranicza rozwój osobowości człowieka. Poszukują jedności człowieka z naturą, odrzucając dominację człowieka nad nią. Ruchy kontestacyjne uznano za nowe zjawisko nie mieszczące się w żadnym z typów konfliktów. Zakwestionowały one wartość materialnych zdobyczy cywilizacji: przemysłu oraz sens porządku społecznego.

Kontrkultura to wg współczesnych:

- kontestacja - odniesienie do buntów młodzieży

- zespół wartości i postaw przeciwstawnych kulturze dominującej

- ruch odrzucający podstawowy etos kultury zachodniej, propagujący inne wartości i style życia

Kontrkultura jest zjawiskiem nowym, charakterystycznym dla czasów współczesnych. Wraz z końcem hippisów, ruch odrodził się pod nazwą kultury alternatywnej. Kontrkultura kwestionuje kulturę świata zachodniego - model rodziny, szkoły, sztuki, język, nauki społeczne, postęp techniczny, kościoły. Choć kontrkultura przestała istnieć, to pewne jej idee zrealizowano np. ochrona środowiska, reforma szkolnictwa, prawa dla mniejszości etnicznych. Znalazła ona swą kontynuację w kulturze alternatywnej.

20. Cechy kultury masowej

Kultura popularna (masową nazwał ją Dwight McDonald) wyróżnia się od innych rodzajów kultur szerokim zasięgiem, odbiorcami jej są liczne i różne klasy społeczne przez zastosowanie techniki i mass mediów. Dlatego dociera ona do licznych odbiorców co daje jej masowy odbiór. Dociera ona do prawie wszystkich, nawet ośrodków oddalonych od ośrodków kulturalnych. To głównie kultura związana z czasem wolnym, zabawą i rozrywką. Jej treść ze względu na to że dociera do różnych klas społecznych jest uproszczona, o prostych schematach, powiela wątki. Jest produkowana (nie tworzona) przez profesjonalistów. Posiada ona i krytyków i obrońców.

Krytycy:

• zasada „wspólny mianownik”

• wulgarność

• brak treści ambitnych, zmuszających do wysiłku intelektualnego

• może manipulować ludźmi, zniewalać ich umysły

• uzyskuje wpływy polityczne

• ujednolica różne wartości artystyczne

Obrońcy

• demokratyczny charakter

• zgodność z gustami najliczniejszych uczestników życia kulturalnego

• dostępność dla wsi i miasteczek

21. Działanie a zachowanie

Działanie człowieka (interakcja). W toku działania jednostka rozważa sytuację w jakiej znajduje się, rozważa możliwe sposoby reakcji na bodźce ze środowiska, które dostosowuje do siebie, do swoich decyzji. Ważnym elementem działania są inni ludzie. Działający ludzie dostosowują nawzajem swe działania do siebie przez odkrywanie i ujawnianie znaczeń w nich się zawierających. Dlatego społeczeństwo to sieć interakcji, które się nieustannie zmieniają, ale które dostosowują się do siebie (teoria symbolicznej interakcji).

Natomiast w procesie socjalizacji, która odbywa się przez całe życie, człowiek uczy się zachowań zgodnych z ogólnie przyjętymi normami społecznymi wg określonych wzorów. Zachowanie to reakcja na określone sytuacje. Wzór kulturowy określa sposób zachowania się w danej grupie, który jest dopuszczalny lub naturalny. Te wzory zachowań (postępowań) stają się schematem działania człowieka i zostają przez niego zinternalizowane. Internalizacja to mechanizm przejmowania w procesie socjalizacji wzorów zachowań, norm, i wartości tworzonych przez daną kulturę.

22. Działania motywowane normą i interesem. Celowo-racjonalne.

Człowiek jest z natury społeczny, żyjąc w społeczeństwie są w nim określone normy, które wynikają z określonych wartości występujących w różnych społeczeństwach np. uczciwość. Normy mogą być religijne, moralne oraz prawne.

Jednostka aby być przyjętą przez społeczeństwo musi działać zgodnie z narzuconymi przez nie normami. Jednak częstym motywem działań jest nie norma, ale interes jakim jednostka się kieruje. Może on być zgodny z normą np. w gospodarce, ale nie zawsze tak jest i może dojść do konfliktu między interesem a normą co może doprowadzić nie tylko do potępienia i odrzucenia ze strony społeczeństwa ale także do przestępstwa.

23. Elementy więzi społecznej

Ogół stosunków, połączeń i zależności które skupiają ludzi w trwałe zbiorowości nazywamy więzią społeczną. Jej elementami są:

1. styczność przestrzenna - uświadomienie sobie, że na tej przestrzeni gdzie żyjemy są również inni ludzie, np. na studiach

2. styczność i łączność psychiczna - spostrzeżenie cech pożytecznych lub nie, innego osobnika, zainteresowanie się drugim

3. styczność społeczna - pewne układy wynikające z co najmniej 2 osób, a przedmiotem jej jest jakaś wartość lub rzecz i pewne czynności, np. kupno gazety. Mogą one być prywatne lub publiczne.

4. wzajemne oddziaływania - przez nie dokonuje się proces przystosowania się osobnika do grupy

5. stosunki społeczne

6. zależności społeczne - instytucje społeczne i kontrola społeczna

24. Socjalizacja jednostki

Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. jej efektem są określone cechy osobowości: postawy, poglądy, wartości, szacunek dla norm. Proces który wprowadza jednostkę w życie społeczne począwszy od lat najmłodszych, uczy ją zachowania i porozumienia się wg ustalonych wzorów nazywa się procesem socjalizacji. W tym procesie człowiek uczy się panowania nad popędami i potrzebami, a także zaspakajania ich w przyjęty w danym społeczeństwie sposób. Efektem oddziaływania środowiska społecznego jest nauka zachowań zgodnych z ogólnie przyjętymi normami społecznymi i wg określonych wzorców. Socjalizacja ma również ogromne znaczenie w kształtowaniu się systemu wartości i hierarchii potrzeb, które wyznaczają aspirację (dążenie) człowieka do tego aby osiągnąć pewne dobra, uczucia czy cechy (być dobrym, być kochanym, mieć dużo pieniędzy). W każdej grupie istnieje określona hierarchia wartości. Rodzina jest grupą, w której dziecko po raz pierwszy styka się z określonymi wartościami. Hierarchia wartości w dużym stopniu zależy od specyfiki danej grupy i od systemu politycznego, ekonomicznego i społecznego np. czasy komunizmu a czasy demokracji w Polsce.

W pierwszych latach życia człowiek zdobywa wiadomości na temat otaczającej go rzeczywistości i samego siebie. Ta wiedza jest potem modyfikowania przez całe życie i prowadzi człowieka do określonych sposobów myślenia, wartości i celi i sensu istnienia.

Proces socjalizacji powoduje zinternalizowanie niektórych wartości przez człowieka, w tak sposób że postrzega on je jako własne, zostają one wbudowane w jego osobowość, dlatego dąży on do realizacji tych wartości. W procesie socjalizacji uczy się też odgrywania ról społecznych, czyli spełniania oczekiwań społecznych.

Przez socjalizację człowiek zdobywa podstawowe umiejętności potrzebne mu do funkcjonowania w danej społeczności (szkoła, kościół). W procesie tym człowiek uczy się komunikowania z innymi ludźmi za pomocą symboli i języka co odróżnia go od zwierząt.

25. Internalizacja normy

Norma społeczna to pewien sposób kontroli społecznej nad jednostką. Człowiek, który nie przestrzega danych w społeczeństwie norm może być dotknięty określonymi karami lub sankcjami, ze strony tych, którzy normy respektują. Aby spełnić rolę skutecznej kontroli normy muszą być przez jednostkę zinternalizowane, tzn. włączone w ramy własnej osobowości, przyswojone przez nią jako własne. Czyli normy narzucone przez społeczeństwo są rozumiane przez jednostki jako obowiązujące od zawsze. Internalizacja normy jest zadaniem socjalizacji jednostki czyli przysposobienia jej do życia w społeczeństwie. Kontrola społeczna jest raczej nastawiona na przywoływanie do porządku osobników dorosłych ale u jednostki, która nie zinternalizowała normy w dzieciństwie to jest większe prawdopodobieństwo odchyleń od normy w późniejszym okresie.

26. Konformizm

Konformizm to postawa jednostki wykształcona w procesie socjalizacji. To przyjęcie norm narzuconych przez społeczeństwo i zaakceptowanie ich jako swoich. Konformiści starają się przestrzegać norm, a społeczeństwo w większości składa się z konformistów. Konformizm umożliwia w miarę bezkonfliktowe życie w społeczeństwie, z drugiej zaś strony to rezygnacja jednostki z własnego „ja”. Postępujemy konformistycznie też dlatego, że chcemy być lubiani i akceptowani, dlatego też można wyróżnić 3 typy zachowań konformistycznych:

1. uleganie - to zachowanie motywowane uniknięciem kary lub chęcią zyskania nagrody. Konformizm jest nagradzany co służy zwiększeniu ich liczby w społeczeństwie. Nagrodą mogą być dobra materialne lub awans, aprobata, miłość, przyjaźń itp. Karą może być (sankcją) więzienie albo tzw. ostracyzm towarzyski, ośmieszenie, wydalenie ze społeczności. Od początku swego życia człowiek jest motywowany systemem nagród i kar. Uleganie jest zazwyczaj czymś nietrwałym, powierzchownym ponieważ ulegamy naciskowi aby uniknąć kary lub zdobyć nagrodę. Podstawą ulegania jest władza, którą posiada osoba lub grupa oddziałująca na nas (rodzice, państwo)

2. identyfikacja - to trwalsze niż uleganie efekty, tu motywem działania jest pragnienie jednostki aby być podobną do osoby, od której pochodzi oddziaływanie (np. synowie chcą być tacy jak ich ojcowie). Tu akceptujemy i przyswajamy sobie ten system wartości, sposób zachowania, poglądy tej osoby czy grupy. Trwa to dotąd dopóki nie zostanie podważony ten sposób zachowania lub okaże się on sprzeczny z innymi poglądami jednostki.

3. internalizacja - to mechanizm daje najtrwalsze efekty konformistyczne. Czynnikiem decydującym o internalizacji danych wartości lub norm jest przekonanie o ich słuszności i o wiarygodności osoby od której one pochodzą. Internalizacja powstaje przez akceptację wzorów, poglądów, zachowań, wartości, norm innych osób (grup) i włączenie ich w nasz system wartości i poglądów.

Przez konformizm można wyjaśnić takie zachowania jak: uleganie modzie, reklamie, mediom a także akceptację rasizmu, stalinizmu czy faszyzmu.

27. Systemy normatywne w społeczeństwie

System normatywny to normy skłaniające jednostkę do postępowania zgodneko z nakazem lub zakazem w normie wyrażonym, bo w normie ujęty zostaje wzór, który społeczeństwo chce nałożyć na wszystkich uczestników zbiorowego życia. Normy służą kontroli społecznej nad jednostką, która służy integracji społeczeństwa. Dążeniem każdego społeczeństwa jest wewnętrzna zgodność i integracja norm, jednak systemów normatywnych jest tyle ile jest społęczeństw i kultur.

Normy są zróżnicowane, w społeczeństwie może obowiązywać kilka rodzajów norm tworzących system normatywny i tak mogą to być normy:

1. obyczajowe - mogą dyktować zachowania zgodne z panującymi obyczajami

2. moralne

3. religijne

4. prawne - które osiągają najpełniejsze formy kodyfikacji i są poparte sankcjami negatywnymi (jak postąpić nie wolno)

Zazwyczaj nakazy wypływające z jednej z norm pokrywają się z nakazem z drugiej normy, jednak mogą zachodzić między nimi konflikty np. między normą obyczajową a prawną. Normy mogą też być ugruntowane przez tradycje, jeśli wzór do naśladowania został umieszczony w przeszłości. Normy mogą być inne w Polsce, inne w Niemczech. W jednym społeczeństwie potępia się a w innym praktykuje.

28. Sankcje za naruszanie norm

Społeczeństwa w toku rozwoju wykształciły metody wymuszania na jednostce konformizmu. Karl Manheim wyróżnia bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na jednostkę. Bezpośrednie to wpływ najbliższego otoczenia, np. ojciec, matka, ksiądz, którzy odwołują się do emocji, sugestii, strachu, wychowania w dawnym stylu. Wpajają oni pewne zasady, będące zasadami całego społeczeństwa. Pośrednie to oddziaływanie z daleka zdepersonalizowane, przez strukturę np. oddziaływania gospodarcze.

Społeczeństwo ustala też określone sankcje pozytywne (będące nagrodą) dla konformistów oraz negatywne (będące karą) dla osób łamiących lub uchylających się od norm, dla dewiantów. Znaczenie sankcji jest bardzo ważne, bo to one (kary i nagrody) w większości motywują do określonych działań, które integrują społeczeństwo. Repertuar kar i nagród jest rozległy: mogą to być: napiętnowanie, klątwa, oziębłość, wyłączenie ze społeczeństwa, więzienie, zwolnienie, nagana, strach, ale też: pochwała, premia, aprobata, miłość, awans, zysk, itd. Społeczeństwa odróżniają się od siebie tym, że nacisk kładziony jest bardzie u jednych na karę, u drugich na nagrodę. Jedne społeczeństwa odwołują się do kar, strachu, reżimu np. komunizm, a drugie nacisk kładą na niezależność, wolność wyboru, nagrody co z kolei umożliwia jednostce rozwój zarówno intelektualny jak i zawodowy.

29. Dewiacja i innowacja

W wyniku konfliktów norm lub szybkich premii społecznych rodzi się dewiacja czyli łamanie lub odchylanie się jednostek od norm społecznych. Jest to nonkonformizm, czyli stan odmienny od konformizmu. W każdym społeczeństwie istnieją i istnieli dewianci, którzy z różnych względów łamali zastany, obowiązujący porządek. Dewiacja nie prowadzi zawsze do przestępstwa, do działań na niekorzyść swoją i niekorzyść społeczną. Mówi się, że każdy przestępca to dewiant, ale nie każdy dewiant to przestępca. Wbrew wszystkiemu dewianci są potrzebni w społeczeństwie, ponieważ społeczeństwo które nie posiadałoby dewiantów pogrążyłoby się w stagnacji, zatrzymałby się jego rozwój. Tak więc dewianci to także ci którzy przez nieposłuszeństwo lub niepogodzenie się z normami wyznaczają nowe drogi rozwoju. Gdyby nie dewianci - innowatorzy nie byłoby postępu naukowego, technicznego, rozwoju. Innowatorstwo czyli również dewiacja służy społeczeństwu. Dewianci - innowatorzy często są skłóceni ze swym środowiskiem, jak Kopernik, Luther. Tworzą oni często nowe normy, które zastępują stare. Na koniec trzeba dodać, że każdy człowiek w większym czy mniejszym stopniu jest dewiantem (np. przejście na czerwonym świetle), bo z natury człowieka wypływa pokusa łamania reguł. Mówi się, że zakazany owoc najbardziej kusi, czego przykładem może być walka z reżimem w czasach komunizmu, czy nawet pokusa zapalenia papierosa dla małolata, a te pokusy wzrastają bardziej gdy człowiek ma ograniczony byt przez społeczeństwo. Dewiacja dotyczy jednostki. Im większa kontrola tym więcej dewiantów.

30. Ewolucja kontroli społecznej

Kontrola społeczna to przymuszanie jednostki przez społeczeństwo do określonych zachowań przez stosowanie określonych sankcji.

W społeczeństwach prymitywnych wydawać by się mogło że zakres kontroli społecznej był mały, jednak to sam człowiek będący pod o wiele bardziej większą presją ze strony współplemieńców sam wymierzał sobie sprawiedliwość i sposób postępowania zgodny z grupą. Tam wszystko regulowane było do najdrobniejszych szczegółów: taniec, mycie, polowanie itd. Podobnie było w społeczeństwach średniowiecza lub jeszcze pod koniec XIX w. w małych społecznościach. Współcześnie człowiek ma o wiele większą swobodę ruchów, postępowania, myślenia, rozwoju. ,

Ewolucja w kierunku zmniejszenia kontroli społecznej jest podyktowana między innymi szybkim rozwojem co eliminuje normy stojące na przeszkodzie, również własnymi interesami, ludzie którzy eliminują normy niezgodne z ich interesami oraz tolerancją dla odmienności. W ewolucji kontroli społecznej ważną rolę odgrywa przejmowanie funkcji obyczaju przez prawo, czyli zmiana regulacji z pozytywnej (nakazu) w negatywną (zakazu). O ile obyczaje regulują działania jednostek nawet w sprawach nieistotnych dla społecznego ładu o tyle prawo wkracza wyłącznie w dziedziny zw. z porządkiem. Ferdynand Toemies rozróżnia społeczności w których kontrola jest sprawowana przez zwyczaj i tradycję oraz społeczności nowoczesne - tu kontrolę sprawuje sformalizowane prawo i opinia publiczna. W toku ewolucji kontroli społecznej - tradycja i obyczaje zastępowane są przez normy prawne. Kiedyś jednostki działały pod wpływem działania tradycyjnego, teraz jest działanie racjonalne. Ewolucja dokonuje się w społeczeństwie bez względu na zamiary jednostek lub grup, np wyprawy krzyżowe czy misje. Jednak siła obyczajów jest utwierdzona przez prestiż dawności i przybiera czasem postać przesądów. W przypadku zamierzonej zmiany stosuje się 2 strategie:

• umiarkowana reforma obyczajów (np. misje) - zmiana obyczajów przez masową propagandę

• rewolucyjna strategia w imię oświecenia i rozumu przeciw przesądom

Cechą charakterystyczną ewolucji kontroli społecznej jest tolerancja dla odmienności. Tradycyjne społeczeństwa odznaczają się wrogością i nietolerancją wobec innych kultur przez niewiedzę, np. Polska w stos. o Żydów, Cyganów. Nowoczesne społeczeństwa akceptuje z natury rzeczy odmienne. jednostka może żyć zgodnie ze swymi sposobami nie naruszając interesów innych (np. w USA). Kontrola może np. zmusić polityków do większej odpowiedzialności (np. w Polsce akceptuje się korupcję u polityków, w Niemczech - dymisjonuje się za to).

31. Anomia i jej społeczne konsekwencje

Anomia - bezprawie. Dewiacje jako odchylenia od norm w skali masowej to anomia. O ile dewiacja dotyczy jednostki, to anomia dotyczy całego społeczeństwa lub jego części. Rodzi się ona z szybkich przemian społecznych, kolizji norm, sytuacji w których jednostki zatracają zdolność rozróżniania dobra od zła w wyniku kryzysu społecznego. Źródłem anomii mogą być procesy industrializacji, urbanizacji, wojny domowe, rewolucje, kryzysy gospodarcze. Anomii z reguły towarzyszy prostytucja, narkomania, alkoholizm, przestępczość, samobójstwa.

Wg Durkheima anomia to stan zaniku norm w społeczeństwie, bądź rozpowszechniania się licznych norm konkurujących ze sobą i wymagających od jednostki sprzecznych zachowań w wyniku czego jednostka zachowuje się tak jakby nie istniały żadne normy. Współcześnie anomię rozpatruje się z perspektywy psychologicznej jako zagubienie się jednostki wywołane przez społeczeństwo.

32. Pojęcie roli społecznej

Rola społeczna to stały i wewnętrznie spójny system zachowań i cech będących reakcjami na zachowania innych osób, która przebiega według ustalonego wzoru. W życiu człowieka pojawia się wiele sytuacji społecznych, które wymagają od niego określonego zachowania i cech. Z każdą rolą społeczną związane są określone prawa i obowiązki.

Termin „rola” został zaczerpnięty z teatru. Społeczeństwo daje scenariusz dla wszystkich „aktorów” jednostek życia społecznego. Aktorzy muszą wcielić się w rolę przygotowaną dla nich przez społeczeństwo. Społeczeństwo to też publiczność, która może aktora nagrodzić brawami lub wygwizdać. Role różnią się od siebie pod wieloma względami: znaczeniem w życiu społecznym, konkretnymi działaniami, częstością występowania itp. Role wiążą się nie tylko z działaniem ale i z uczuciami i postawami, które są wzmacniane w związku z odgrywaną rolą. Rola związana jest z określonym stopniem identyfikacji. Może ona być powierzchowna i tymczasowa lub na całe życie. Realizacja roli wymaga pewnych oczekiwanych przez społeczność zachowań i postaw. W życiu odgrywamy wiele ról i może dochodzić do konfliktu między nimi a człowiek musi dokonać wyboru (np. matka a pracownica). Realizacja zależy od wielu czynników np. od czynników psychogennych czy biogennych, które mogą utrudniać lub ułatwiać ich odgrywanie. Człowiek nie tylko jest aktorem, ale także tworzy rolę wpływając na rozwój społeczny. Człowiek musi umieć oddzielić poszczególne role od siebie i dokonać wyboru.

33. Człowiek jako istota społeczna

Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. Jest to proces, który wprowadza jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowania i porozumiewania się według ustalonych wzorów i norm społecznych, uczy panowania nad popędami i potrzebami.
2.Osobowość człowieka składa się z cech biogennych: płeć, wzrost, budowa ciała, itp., z elementów psychogennych: pamięć, wola, inteligencja, temperament, wyobrania oraz elementów socjogennych: kulturowego ideału osobowości, roli społecznej, jani subiektywnej i odzwierciedlonej.

34. Osobowość i jej elementy

Elementami osobowości są:

1. z punktu widzenia biologicznego to cechy biologiczne tj. płeć, budowa ciała, właściwości fizjologiczne

2. elementy psychogenne np. temperament

3. elementy socjogenne tj. kulturowy ideał osobowości, role społeczne, jaźń subiektywna, jaźń odzwierciedlona

1. ................. poczucie szczęścia, pogody ducha akceptuje siebie, życzliwy, tolerancyjny

2. osobowość dezintegracjalna - przez błędy popełnione w socjlaizcji, np. przekazanie dziecku złych informacji o świecie, wychowanie pod kloszem itd., brak miłości, przewaga bodźców negatywnych nad pozytywnymi. Może to być zbyt wysoka samoocena i podejmowanie ról do których jednostka nie posiada predyspozycji, zaniżona samoocena.

Można też osobowość podzielić pod względem wyobrażenia kulturowego:

1. ideał kulturowy osobowości - narzucający człowiekowi wzór cech i zachowań akceptowanych przez społeczność. Przekazywany jest on przez rodzinę, wychowanie, kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, różnym pochodzeniom społecznym itd. Dzięki temu ideałowi człowiek wie jakie zachowania są pożądane a jakie nie, do czego w życiu ma dążyć. Ideał tej decyduje kim jesteśmy.

2. osobowość podstawowa - czyli reprezentatywna dla każdego społeczeństwa. To zespół tych cech, które są wspólne wszystkim członkom danego społeczeństwa i nie występują u innych społeczeństw. To inaczej „charakter narodowy”

• to osobowości które występują w danym społeczeństwie najczęściej

• zespół cech osobowości wspólny dla dużej liczby jednostek w społeczeństwie

• osobowość która najlepiej wyraża wartości danego społeczeństwa

3. osobowość statutowa - to osobowość podstawowa, która dodatkowo zajmuje jakiś znaczący status społeczny.

35. Osobowość jako zespół ról społecznych

W osobowości mieszczą się role zarówno normatywne jak i funkcjonalne. Każda jednostka odgrywa role nie tylko narzucone przez społeczeństwo, ale także takie które wypływają z natury rzeczy. Role społeczne jakie odgrywa jednostka są nieodzownym elementem osobowości każdego człowieka. Role społeczne które odgrywa człowiek składają się na jego osobowość, tworzą ją lub zmieniają. I tak np. możemy wyróżnić role kobiety: rolę matki, rolę pracownicy, rolę żony które składają się jako zespół ról na jedną określoną osobowość.

36. Kulturowy ideał osobowości a osobowość podstawowa.

Postawa- w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych zachowań; inaczej gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na różne sytuacje. Postawa to pochodna osobowości.

W procesie socjalizacji istotne znaczenie odgrywa kulturowy ideał osobowości, narzucający człowiekowi wzór cech i zachowań akceptowanych w społeczeństwie lub w pewnych grupach społecznych. Ideał osobowości przekazywany jest poprzez wychowanie (przez rodzinę , szkołę) , poprzez kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, ma związek z daną epoką historyczną , z ustrojem gospodarczym i politycznym oraz z danym typem kultury.

Pełna internalizacja kulturowego ideału osobowości następuje w okresie dojrzewania, kiedy człowiek w sposób świadomy zaczyna uczestniczyć w procesie budowania swojej tożsamości. O tym kim jesteśmy decydują narzucone i wybrane modele zachowań, z jakimi możemy się zetknąć w danym społeczeństwie. Dzięki kulturowemu ideałowi osobowości człowiek dowiaduje się do czego w życiu warto dążyć i jakie oczekiwania ma wobec niego grupa społeczna. Ponadto dowiaduje się, jakie działania spotkają się z oceną pozytywną, a jakie powodują sankcje negatywne. Internalizacja kulturowego ideału osobowości oznacza, iż stał się on elementem osobowości konkretnej jednostki.

Kulturowy ideał osobowości należy odróżnić od tzw. osobowości podstawowej, którą A.

Kardiner i inni charakteryzują jako typ osobowości reprezentatywnej, a zatem jako zespół

tych cech osobowości, które są wspólne wszystkim członkom danego społeczeństwa, natomiast nie występują w innych społeczeństwach.

Przez osobowość reprezentatywną możemy zatem rozumieć :

1)osobowość, która występuje w danym społeczeństwie najczęściej

2)zespół cech osobowości wspólnych dla dużej ilości jednostek w danym społeczeństwie, pomimo różnic w zachowaniach zewnętrznych

3)osobowość, która najlepiej wyraża istotne wartości danej kultury , nawet jeżeli występuje wśród mniejszości danego społeczeństwa.

Często osobowość podstawową ujmuje się jako „charakter narodowy” , czyli zespół cech i skłonności wyznaczających charakterystyczne dla danego narodu sposoby reagowania na określone sytuacje.

37. Typologie osobowości

Typologia Hipokratesa (ze względu na temperament):

sangwinik - człowiek żywy i o zmiennym usposobieniu;

melancholik - mało uczuciowy i mało aktywny;

choleryk - pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;

flegmatyk - mało pobudliwy, ale wytrwały i konsekwentny w działaniu.

Typologia Junga (kierunek i zakres aktywności społecznej):

introwertyk - hermetyczna postawa życiowa;

ekstrowertyk - przeciwieństwo introwertyka.

Typologia Polaków wg Szczepańskiego (styl życia i podstawowy kierunek aktywności):

twórcy - wnoszą nowe idee i pomysły;

ludzie przeciętni - solidnie pracują i realizują swoje zadania, ale niczego nie modernizują;

ludzie aktywni negatywnie - margines społeczny jednostki zdane na pomoc i opiekę innych.

38. Role społeczne

Każda grupa społeczna posiada organizację wewnętrzną - strukturę, którą tworzą role społeczne, pozycje im odpowiadające i system stosunków społecznych. ponieważ poszczególne pozycje łączą rożne stosunki społeczne, w każdej grupie występują różne struktury - struktura władzy, komunikowania się, powiązań emocjonalnych. Każda jednostka obejmuje w obrębie grupy określone miejsce, pewną formalnie lub nieformalnie określoną pozycję, z którą łączy się rola społeczna pełniona przez nią wobec innych członków grupy.

Są dwa ujęcia roli społecznej: funkcjonalna (schemat zachowań stałych i spójnych wewnętrznie będących reakcją na zachowanie innych) i normatywne (zbiór praw i obowiązków, przywilejów określających instytucjonalnie zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję.

39, 40 Postawy społeczne . Postawy społeczne a zachowania. ???

Postawa- w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych zachowań; inaczej gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na różne sytuacje. Postawa to pochodna osobowości.

W procesie socjalizacji istotne znaczenie odgrywa kulturowy ideał osobowości, narzucający człowiekowi wzór cech i zachowań akceptowanych w społeczeństwie lub w pewnych grupach społecznych. Ideał osobowości przekazywany jest poprzez wychowanie (przez rodzinę , szkołę) , poprzez kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, ma związek z daną epoką historyczną , z ustrojem gospodarczym i politycznym oraz z danym typem kultury.

Pełna internalizacja kulturowego ideału osobowości następuje w okresie dojrzewania, kiedy człowiek w sposób świadomy zaczyna uczestniczyć w procesie budowania swojej tożsamości. O tym kim jesteśmy decydują narzucone i wybrane modele zachowań, z jakimi możemy się zetknąć w danym społeczeństwie. Dzięki kulturowemu ideałowi osobowości człowiek dowiaduje się do czego w życiu warto dążyć i jakie oczekiwania ma wobec niego grupa społeczna. Ponadto dowiaduje się, jakie działania spotkają się z oceną pozytywną, a jakie powodują sankcje negatywne. Internalizacja kulturowego ideału osobowości oznacza, iż stał się on elementem osobowości konkretnej jednostki.

Kulturowy ideał osobowości należy odróżnić od tzw. osobowości podstawowej, którą A. Kardiner i inni charakteryzują jako typ osobowości reprezentatywnej, a zatem jako zespół tych cech osobowości, które są wspólne wszystkim członkom danego społeczeństwa, natomiast nie występują w innych społeczeństwach.

Przez osobowość reprezentatywną możemy zatem rozumieć :

1)osobowość, która występuje w danym społeczeństwie najczęściej

2)zespół cech osobowości wspólnych dla dużej ilości jednostek w danym społeczeństwie, pomimo różnic w zachowaniach zewnętrznych

3)osobowość, która najlepiej wyraża istotne wartości danej kultury , nawet jeżeli występuje wśród mniejszości danego społeczeństwa.

Analizując istotę społecznych zachowań ludzi , nie można pominąć teorii ról społecznych, które badają sposoby spełniania różnych wymagań, nakładanych przez społeczeństwo na jednostkę .Rola społeczna to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań i cech , będących reakcjami na zachowania innych osób i przebiegający według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru.

Uczucia i postawy wzmacniane są w związku z odgrywaną rolą. Natomiast mogą nie występować przed podjęciem konkretnej roli. Każda rola związana jest z określonym stopniem identyfikacji.

41. Pozycja i status społeczny jednostki.

Pozycja (status): miejsce zajmowane przez jednostkę w jakiejkolwiek konfiguracji społecznej (zbiorowość , grupa, społeczeństwo).Status społeczny jest najważniejszym czynnikiem społecznego umiejscawiania jednostki w hierarchicznych strukturach społecznych. Pomiar statusu dokonywany jest w relacji do innych (wyższych, niższych) statusów w tej samej konfiguracji.

-przypisany (wiek, płeć, pochodzenie rasowe, etniczne)

-osiągany (status jako rezultat wysiłków i osiągnięć jednostki)

W procesie interakcji ludzie odgrywają role społeczne i zajmują określony status, czyli pozycję w strukturze społecznej. Rola jest zbiorem zachowań, postaw, zobowiązań i przywilejów, jakich inni ludzie oczekują od człowieka zajmującego określony status społeczny. Role reprezentują porządek instytucjonalny społeczeństwa, utożsamiany z obiektywnym wymiarem życia społecznego, ale także nasz sposób myślenia i działania. Każdy z partnerów interakcji stara się zdobyć wiedzę o tym , jak powinien zachować się w stosunku do innych , aby spełnić ich oczekiwania. Status i rola informują o tym, jak zorganizowane są struktury społeczne, w jaki sposób ich członkowie są ze sobą powiązani. Ogół stosunków z innymi ludźmi można podzielić na trzy sfery:

-sfera współżycia- obejmuje kontakty w obrębie których partnerzy występują anonimowo, jako ludzie, powiązani najogólniejszymi normami typu grzeczność, uprzejmość, zasady dobrego wychowania.

-sfera ekspansji- obejmuje wszelkie kontakty związane za pośrednictwem instytucji społecznych.

-sfera dyskursu- oznacza kontakty o charakterze osobowym. Podłożem interakcji jest osiągnięcie porozumienia.

42.Proces socjalizacji.

Socjalizacja to proces , w którym poprzez swoje doświadczenia jednostka:

-nabywa zachowań ludzkich

-uczy się funkcjonowania w kulturze

-kształtuje własną osobowość.

Efektem procesu socjalizacji są określone cechy osobowości, postawy, poglądy, respekt dla norm i wartości powszechnie akceptowanych. W procesie socjalizacji człowiek uczy się panowania nad popędami i potrzebami, a także zaspokajania ich w sposób przyjęty w danym społeczeństwie. Internalizacja stanowi bowiem podstawowy mechanizm przejmowania w procesie socjalizacji wzorów zachowań, norm i wartości, tworzonych przez daną kulturę. Socjalizacja ma również ogromne znaczenie w kształtowaniu systemu wartości i hierarchii potrzeb, które wyznaczają aspiracje człowieka. W procesie tym jednostka uczy się również odgrywania ról społecznych. Człowiek zdobywa zatem podstawowe umiejętności potrzebne mu do funkcjonowania w danej społeczności. Socjalizacja jest procesem, który trwa przez całe życie człowieka, ponieważ społeczeństwo dostarcza mu ciągle nowych bodźców do kształtowania poglądów i zachowań.

Mechanizmy socjalizacji: uleganie, identyfikacja i internalizacja.

Uleganie jest efektem zachowania jednostki motywowanej przez chęć uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Podstawą ulegania jest przede wszystkim władza jaką dysponuje osoba czy grupa oddziałująca na jednostkę .

Identyfikacja gwarantuje trwalsze efekty zachowań konformistycznych . Motywem działania w tym przypadku staje się pragnienie jednostki aby być podobną do osoby, od której pochodzi oddziaływanie.

Internalizacja jest mechanizmem, który daje najtrwalsze efekty konformistyczne. Czynnikiem decydującym o internalizacji określonych wartości, celów poglądów czy wzorów zachowań jest przekonanie o ich słuszności.

43. Socjalizacja a wychowanie

Socjalizacja to proces, w którym poprzez swoje doświadczenia jednostka :

-nabywa zachowań ludzkich

-uczy się funkcjonowania w kulturze

-kształtuje własną osobowość patrz.pyt.40

a wychowanie:

wychowanie jest to pojęcie węższe niż socjalizacja. Proces wychowawczy to socjalizacja jawna, zamierzona i celowa. Polega na wdrażaniu określonego postępowania poprzez wskazanie jednostce wzorów, jak należy postępować w sposób właściwy, łącząc to z nakłanianiem do akceptowania wartości, którym realizowanie tych wzorów ma służyć. Proces wychowawczy dokonuje się poprzez perswazję, nagradzanie i karanie.

44. Etapy socjalizacji.

Socjalizacja : pierwotna i wtórna.

Socjalizacja jest procesem, który trwa przez całe życie człowieka, ponieważ społeczeństwo dostarcza mu ciągle nowych bodźców do kształtowanie poglądów i zachowań. Socjalizacja pierwotna obejmuje kilka okresów rozwojowych człowieka, które różnią się od siebie przede wszystkim stopniem uzależnienia jego zachowań od innych oraz czynnikami pobudzającymi jego rozwój. Jak wskazują niektórzy badacze, w pierwszym okresie rozwoju dziecko pobudzane jest nie przez słowa, ale przez oddziałujące na nie przedmioty. Następny etap w życiu człowieka stanowi okres systematycznego opanowywania wiedzy i umiejętności społecznych. Uczenie się jako praca umysłowa, rozwija poziom intelektualny, rozbudowuje strukturę wiedzy człowieka, doskonali umiejętności podejmowania działań społecznych. W tym okresie następuje formowanie się autonomicznego systemu wartości, potrzeb i celów jednostki. Ważnym okresem w życiu każdego człowieka jest jego wejście w świat instytucji. Jest to taki etap w procesie socjalizacji, w którym człowiek uświadamia sobie swą pozycję społeczną oraz swą odrębność (tożsamość osobistą) w których dokonuje się wtórna socjalizacja jednostki. Ludzie wchodzą codziennie w kontakty z wieloma instytucjami i organizacjami, które wymagają od nich odpowiednich zachowań i cech. W każdym okresie życia człowiek podlega oddziaływaniom, które w rozmaitym stopniu kształtują i modyfikują jego osobowość. Świat zewnętrzny narzuca jednostce konieczność przystosowania się do nowych warunków.

45. Zbiór, zbiorowość, grupa społeczna

Grupa społeczna to taki zbiór ludzi między którymi powstała chociaż na krótko więź społeczna. Za grupę uznajemy:

a) między członkami występują określone interakcje wg pewnych wzorów wartości - kryterium obiektywne

b) osoby te uważają się za członków grupy - kryterium subiektywne

c) są one przez innych postrzegane jako członkowie grupy - kryterium subiektywne

Granice grupy zmieniają się, ma ona charakter ograniczony.

Zbiór to jakaś liczba ludzi, którzy nawet nie uświadamiając sobei tego posiadają pewną wspólną cechę wyodrębnioną przez badacza, np. są lekarzami. Zbiór nie jest grupą społeczną. Cechy te mogą być nieistotne dla socjologii, np. kolor włosów. Cechy te mogą być istotne dla socjologii (np. zawód) i wtedy jest to kategoria społeczna. W zbiorach nie ma więzi społecznej.

Zbiorowość stanowią potencjalne grupy społeczne. Jest to ogólne określenie skupienia ludzi znajdujących się w jednej przestrzeni, między którymi wystąpiła więź społeczna.

1. lokalna - zbiorowość terytorialna

2. społeczność jako synonim wspólnoty

Oprócz tego występują jeszcze kręgi, grupy zbiorowości, które razem tworzą środowisko społeczne. Zbiorowość odznacza się tendencją do przekształcania się w grupę społeczną.

46. Rodzaje zbiorowości społecznych

- kręgi społeczne - to niewielka zbiorowość np. krąg towarzyski, nie ma przywództwa, określonego układu. Odgrywają dużą rolę w kształtowaniu poglądu czy opinii.

- społeczności - lokalne i jako synonim wspólnoty

- środowisko - składają się na niego kręgi, zbiorowości, grupy

Ze względu na podobieństwo zachowań wyróżnia się zbiorowości:

masy społeczne - duże skupienie ludzi anonimowych, znajdujących się w podobnej sytuacji, w których styczności nie mają charakteru osobowego. Wyróżniamy tu tłum, publiczność, zbiegowisko.

47. Zachowania zbiorowe.

Typy zachowań zbiorowych:

1)Wspólność utrwalonych wzorów i norm w zachowaniach (taniec plemienny)- jest to ład normatywny , który charakteryzuje się :

- naciskiem na konformizm (uwewnętrzniony przymus społeczny)

- wiernością wobec tradycyjnych wzorów

- zamiłowaniem do rutyny

- wrogością wobec wszystkich innowacji

- brakiem inicjatywy

- wiarą , że istniejący porządek jest naturalny i jedynie możliwy

2)Indywidualna motywacja w zachowaniach (dansing, dyskoteka)- ład policentryczny (indywidualne decyzje) :

- nacisk na niezależność i inicjatywę jednostki

- dążność do innowacji

- decentralizacja i samoregulacja

- indywidualna inicjatywa i wpółzawodnictwo

- w miejsce regulacji pozytywnej zachowań regulacja negatywna

- wielkość ośrodków decyzji i ograniczenia władzy zwierzchniej.

3)Zachowania koordynowane przez nadrzędny ośrodek decyzji (musztra)- ład monocentryczny (dyspozycje, rozkazy) charakteryzuje się :

- urabianiem posłuszeństwa z plastyczną zdolnością do zmiany opinii, gdy z góry przyjdą takie dyrektywy

- lojalnością wobec władzy zwierzchniej

- poczuciem, że za los indywidualny odpowiedzialne są władze

- centralizacją (eliminacją rynku w gospodarce, areny w polityce i wielości opinii w kulturze)

PRZYKŁADY:

1)ład normatywny

>społeczność pierwotna (plemienna)

>tradycyjna społeczność terytorialna (wspólnota

2)ład policentryczny

>społeczeństwo demokratyczne

>samorzutne, dobrowolne zrzeszenia

3)monocentryczny

>armia, policja

>przedsiębiorstwo

48. Publiczność

Skoro czynnikiem konstytuującym publiczność jest powtarzalność aktu odbioru, to stopień wielokrotności tej czynności, nabierającej charakteru czynności nawykowej, może być podstawą typologii publiczności. Stosując proste pomiary statystyczne można wyróżnić trzy typy publiczności:
• publiczność przeciętną - odbiorcy wykazujący średnią (w skali zbiorowości i okresu objętego badaniem) częstotliwość kontaktów z przekazem danego typu (np. w przypadku gazety ukazującej się sześć razy w tygodniu będą to czytelnicy, którzy co tydzień czytają 3-4 wydania)
• publiczność okazjonalną - odbiorcy wykazujący rzadszą niż średnia częstotliwość kontaktu z tym przekazem (czytelnicy co tydzień czytający 1-2 wydania gazety)
• publiczność klubową - odbiorcy mający częstszą niż średnia częstotliwość kontaktu z tym przekazem (czytelnicy mający nawyk czytania 5-6 wydań tygodniowo)

49. Tłum i publiczność

Tłum to masa ludzi skupionych w określonej w sytuacji społecznej, którzy szybko się aktywizują i wyłaniają przywódcę lub przywódców. Cechą charakterystyczną tłumu są emocje które szybko udzielają się innym. Jednostka będąca w tłumie nie myśli sama, ulega zachowaniu się tłumu.

1. tłum agresywny - atakuje jednostkę (tłum linczujący, samosąd), zbiorowość lub instytucję, kibice.

2. tłum uciekający, ogarnięty paniką - w czasie katastrof czy wojen, zatrata świadomego działania, rządzi tu strach i instynkt, nie działa tu żadna więź

3. tłum rabujący, grabiący, nabywający - w czasach głodu, klęsk żywiołowych, zamieszek ulicznych, dezorganizacji

4. tłum demonstrujący - przez organizatorów, którzy inicjują spotkania przez jakąś propagandę. Są oni odpowiedzialni za tłum, muszą go kontrolować, bo może przerodzić się w tłum agresywny.

Zasada emocyjności tłumu - działa pod wpływem emocji, nie myśli.

Publiczność - powstała przez rozwój środków masowego przekazu, w szerokich kręgach w różnych środowiskach.

1. skupiona (zebrana) - ten sam przedmiot zainteresowania

2. rozproszona - np. TV, radiowa

Przesłanką do tworzenia się publiczności jest podział na organizatorów życia publicznego, kulturalnego, politycznego oraz na masę, która to obserwuje - odbiorcy, konsumenci. Publiczność jest późną formą życia zbiorowego, tworzy się w wielkim społeczeństwie o dobrze wykształconych dziedzinach życia publicznego. Publiczność może przekształcić się w tłum. Publiczność wyrażą zbiorowe sądy o wydarzeniach i osobach.

Opinia publiczna to rezultat uczestnictwa szerokich kręgów obywateli w życiu publicznym.

50. Rodzaje grup

Ze względu na różne kryteria grupy dzielą się na:

1. ze względu na kryterium liczebności zbioru:

1. grupy małe (diady - 2 os., triady - 3 os., wieloosobowe)

2. grupy duże

2. ze względu na kryterium podziału struktury grupy:

1. grupy małe - gdzie struktura jest prosta, mikrostruktury

2. grupy duże - struktura jest złożona, makrostruktury

1. ze względu na rodzaj więzi społecznych

1. pierwotne, np. rodzina

2. wtórne - przez styczność pośrednią, rzeczową, nie socjalizują jednostki

1. ze względu na rodzaj stosunków w grupie

1. nieformalne - stosunki spontaniczne

2. formalne - przez przepisy

1. ze względu na stopień trudności wejścia do grupy:

1. inkluzywne - łatwo wejść

2. ekskluzywne - specjalne wymogi

1. ze względu na trwałość grupy

1. krótkotrwałe

2. długotrwałe

1. wspólnota - wcześniejsza postać grupy, która dąży do odtwarzania swego składu w sposób naturalny. Szeroki zakres życia grupowego.

2. zrzeszenie - powstaje na podłożu wspólnoty, to grupy wyspecjalizowane, koncentrują się na określonej dziedzinie działalności, np. nauce, religii. Mogą mieć charakter prawny.

3. grupa odniesienia

51. Więź społeczna i jej składniki.

Więź społeczna

-identyfikacja (aprobująca świadomość przynależności) z poczuciem odrębności od innych grup

-kult (pielęgnowanie) wspólnych wartości grupowych z tendencją do przestrzegania podstawowych konformizmów

-wyznaczanie wspólnych interesów grupowych z tendencją do ich dominacji nad interesami własnymi.

Więź społeczna występuje w grupach społecznych - zbiorowości stanowią potencjalne grupy społeczne. Zbiorowość społeczna natomiast jest najbardziej ogólnym określeniem skupienia ludzi, między którymi chociaż na krótko wystąpiła więź społeczna.

Rodzaj więzi społecznej pozwala na wydzielenie grup pierwotnych i wtórnych. Termin grupa pierwotna wprowadzony został przez Charlesa H. Cooleya na początku tego stulecia na oznaczenie grup, które występują w każdym środowisku ludzkim- rodzina, grupa sąsiedzka i rówieśnicza. Wszystkie te grupy są małe, związki między ich członkami polegają na tzw. kontaktach „face to face” na stycznościach bezpośrednich, osobistych, są silnie zabarwione emocjami. W następstwie prac Cooleya sformułowano pojęcie grupy wtórnej, w której występuje izolacja członków i anonimowość , przewaga styczności pośrednich , rzeczowych, stajemy się ich członkami później niż członkami grup pierwotnych.

52. Grupa odniesienia

To specyficzny rodzaj grupy, kategoria ta ma podłoże psychologiczne. Wyjaśniając zachowanie jednostki odwołujemy się do jej „układu odniesienia”, do kontekstu społecznego, który kształtuje jego postawy i w jakim człowiek ocenia swą pozycję społeczną. Jednostka jest taka jakie jest społeczeństwo, środowisko w jakim żyje. Jest kopią otoczenia. Wg Roberta Mertona wyróżnić można 2 rodzaje grup:

1. porównawcze - stanowią układ odniesienia, względem którego człowiek ocenia samego siebie i innych ludzi.

2. normatywne - dostarczają jednostce wzorów zachowań, są źródłem wartości.

Te same grupy mogą pełnić obie funkcje. Grupami odniesienia nie muszą być grupy z którymi łączy jednostkę jakaś więź, mogą to być grupy od których jednostka chce się odciąć lub grupy obce - do których jednostka aspiruje. Funkcje grup odniesienia mogą pełnić też jednostki - osoby odniesienia (modele roli)

53. Pozycja i rola w grupie

Każda jednostka przynależąca do grupy zajmuje w tej grupie określone miejsce i pełni rolę wynikającą z tego miejsca. O przynależności do jakiejś grupy świadczy rola pełniona w grupie, np przynależność syna do rodziny, tzn. że jednostka stosuje się do wymogów roli, respektuje narzucone zasady, postępuje zgodnie ze wzorem.

Każda grupa społeczna posiada organizację wewnętrzną - strukturę, którą tworzą role społeczne, pozycje im odpowiadające i system stosunków społecznych. ponieważ poszczególne pozycje łączą rożne stosunki społeczne, w każdej grupie występują różne struktury - struktura władzy, komunikowania się, powiązań emocjonalnych. Każda jednostka obejmuje w obrębie grupy określone miejsce, pewną formalnie lub nieformalnie określoną pozycję, z którą łączy się rola społeczna pełniona przez nią wobec innych członków grupy.

Są dwa ujęcia roli społecznej: funkcjonalna (schemat zachowań stałych i spójnych wewnętrznie będących reakcją na zachowanie innych) i normatywne (zbiór praw i obowiązków, przywilejów określających instytucjonalnie zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję.

Grupę społeczną można więc zdefiniować jako układ różnorodnych ról społecznych, które pełnią w niej poszczególni członkowie, np. rola przywódcy.

54. Przywództwo w grupie

Pozycję szczególną w grupie sprawuje jej przywódca, który ma możliwość sprawowania kontroli nad pozostałymi członkami grupy ale jest także przez nią kontrolowany. Aby utrzymać swe przywództwo musi on ściśle przestrzegać norm cenionych przez grupę. Przywódca nie tylko kontroluje to co się dzieje wewnątrz grupy, ale także jej relacje ze światem zewnętrznym, co daje mu możliwość podejmowania decyzji zgodnych z oczekiwaniami grupy. Dopóki decyzje te są akceptowane przez grupę, dotąd jest on przywódcą. Przywódca posiada władzę nad grupą co daje mu prawo wymuszania na członkach zachowań zgodnych z interesami grupy. Przywódca może sprawować władzę na wiele sposobów. 3 podstawowe style kierowania grupą:

1. autorytarny

2. demokratyczny

3. lesseferystyczny - rezygnacja z przywództwa, członkowie robią co chcą

Socjologia wyróżnia 5 typów władzy:

1. władza nagradzania i przymusu - władca obserwuje zachowania nagradzając lub karząc

2. władza eksperta - władza oparta na wiedzy przywódcy

3. władza odniesienia - władza opierająca się na identyfikacji z osobą posiadającą władzę

4. władza legalna - opiera się na akceptowaniu przez jednostkę zintenralizowanych norm i wartości, które zezwalają na akceptowanie wpływu. Przywódca postrzegany jako osoba mająca prawo dyktować zachowania np. matka dziecku

55. Naród jako zbiorowość

Zbiorowość to grupy społeczne, które wiąże określona więź społeczna. Zbiorowość poprzez zamieszkanie na określonym terytorium określa się mianem wspólnot. Naród to wspólnota.

Naród jako zbiorowość - naród jest wspólnotą imaginacyjną, tzn. istniejącą w tej mierze w jakiej jej członkowie intelektualnie i emocjonalnie identyfikują się z pewną zbiorowością mimo braku bezpośredniej styczności ze wszystkimi jej członkami. Naród istnieje pod

warunkiem że pewna zbiorowość identyfikuje się jako naród. Proces kształtowania się narodów w sferze świadomości oznaczał że kryteria etniczne przestawały być jedyną podstawą przynależności do wspólnoty.

56. Socjologiczne ujęcia narodu

Nie ma jednoznacznej definicji narodu. Możemy wyróżnić tylko koncepcje narodu jako:

1. wspólnoty historycznej - czyli wspólnego losu zbiorowości terytorialnej, posiadającej wspólną kulturę, terytorium, państwo

2. wspólnoty terytorialno-ekonomicznej - tu znaczenie czynników obiektywnych, tj. terytorium, wspólny typ gospodarki. Przekształcenie wspólnoty terytorialnej w naród to współpraca grup o wspólnym języku, religii, kulturze...

3. wspólnota polityczna - zbiorowości terytorialne i wspólnoty etniczne łączą się w narody aby zapewnić sobie bezpieczeństwo, wspólne prawo, oświatę i kulturę

4. wspólnota kulturowa - znaczenie kultury, która jest dorobkiem okreslonej zbiorowości

5. wspólnota psychiczna - potwierdza znaczenie wielu czynników jako narodowotwórczych (język, religia) jednak szczególną rolę przypisuje woli bycia narodem oraz poczuciu więzi narodowej.

57. Naród i grupy etniczne

Grupy etniczne to grupy które żyją w obrębie narodu, społeczeństwa, członkowie grup etnicznych genezy swej przynależności upatrują we wspólnej historii i przodkach. Członkowie tworzą sieć organizacji i nieformalnych stosunków społecznych, które zachęcają do pozostania w danej grupie. Grupę etniczną charakteryzuje to że posiada ona własne symbole związane z poczuciem jej odrębności.

W każdym narodzie żyją mniejszości narodowe, kulturowe czy inne, wśród nich są grupy rasowe i etniczne. Pojawiają się z różnych przyczyn, np. emigracja, wojny w krajach do których przynależą, w wyniku przyłączenia ich ziem do innych państw.

Mniejszości etniczne to te, które nie posiadają suwerenności politycznej, nie aspirujące do własnego państwa, a które posiadają świadomość własnej odrębności kulturowej.

Grupy etniczne wg Kurelskiego można podzielić na kategorie etniczne, organizacje etniczne i społeczności etniczne. Szczególne miejsce wśród zainteresowań socjologów zajmują grupy rasowe. Grupa rasowa to pewna kategoria etniczna której członkowie i inni mają przekonanie, że posiada wspólne cechy fenotypu <dalej nawijać o dyskryminacji, ksenofobii>

58. Etnocentryzm i ksenofobia

Żadna kultura współczesnego społeczeństwa nie rozwija się w izolacji. Między kulturami zachodzą procesy dyfuzji i osmozy. Masowy rozwój komunikacji umożliwia międzykulturową wymianę treści symbolicznych. Wg Roberta Lintona każda kultura składa się w 90% z wątków zapożyczonych od innych społeczności, a tylko 10% z własnych wytworów. Wiek XX zrodził przeciwstawne tendencje rozwoju kultur:

1. etnocentryzm - wprowadził to pojęcie Sumner, to występuje wtedy gdy mamy do czynienia z koncentracją na własnej grupie, pochodzenia i zamknięcia się w jej granicach. Towarzyszy temu przekonanie o szczególnej wartości i ważności własnej grupy i własnej kultury wobec innych grup np. społeczności pierwotne w wyniku odizolowania.

2. ksenofobia - to współcześnie inny charakter etnocentryzmu. To lęk lub nienawiść w stosunku do obcych. Oznacza to całkowite odrzucenie innych kultur i pogardliwe ich traktowanie ze względu na odmienność od własnej kultury. Własna kultura jest chroniona od obcych wpływów z obawy przed utratą tożsamości, czystości, odrębności. Wymiana kulturalna postrzegana jest jako zagrożenie dla grupy i przybycie obcym jest zabronione, np. rasizm.

59. Zrzeszenia/ organizacje jako grupy celowe

Organizacje działają w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich. Wg Parsonsa organizacje to zbiorowości dla których cel jest wynikiem wspólnego działania. Cel więc jest główną cechą odróżniającą od innych systemów. Wg Barnonda organizacja to świadomy, przemyślany i celowy typ współpracy między ludźmi. Natomiast dla Baumana organizacja to grupa celowa, której cechę stanowi świadomie i jawnie deklarowane samoograniczenie.

Celowi temu służą statuty, które określają jasno reguły postępowania dla swoich członków. Organizacja to raczej zbiór określonych ról, a nie osobowości ludzkich, bo ludzie są wymieniani, ale role pozostają.

60. Rola organizacji we współczesnym społeczeństwie

We współczesnym świecie istnieje masa różnego typu organizacji, we wszystkich sferach życia, tj. polityka, gospodarka. Istnieją nie tylko organizacje krajowe ale też ponadnarodowe, narodowe czy lokalne, a także jednostkowe np. zrzeszenie wędkarzy. Wszechobecność organizacji w życiu prowadzi do powstania nowego typu „człowieka organizacji” - osobowości ukształtowanej przez organizacje a społeczeństwo składające się z organizacji bywa „społeczeństwem organizacyjnym”.

61. Organizacje a instytucje. Instytucjonalizacja organizacji.

Dawniej występowała mała ilość organizacji. Instytucjonalizację organizacji mogą zapoczątkować nieformalne spotkania kilku osób pragnących udzielić się jakoś społecznie. Potem ta grupa łączy się z inną grupą o tych samych celach i w wyniku tego wydziela się już zarząd, skarbnik, rejestruje się zrzeszenie.

Prawie każdy zespół zinstytucjonalizowanych zachowań jest organizacją, która porządkuje życie społeczne we właściwy sobie sposób. Nie każda natomiast organizacja jest zarazem instytucją, np. organizacja wędkarska.

62.Kontrola wewnątrz struktury organizacji.

Społeczna kontrola to zespół środków działania, jakimi rozporządza grupa w celu zapewnienia jedności i zwartości wewnętrznej, a w szczególności zaś podporządkowania jej członków normom grupowym. Życie społeczne regulowane jest przez normy, które zdefiniować można jako przyjęte przez grupę reguły postępowania. Jednostka lekceważąca normy społeczne jest usuwana ze społeczeństwa na ogół tylko w ostateczności, przeważnie jest dotykana rozmaitymi dotkliwymi sankcjami ze strony tych, którzy normy respektują i uważają że tak się powinno czynić. Podstawowym celem społecznej kontroli jest jedność i zwartość społeczeństwa poprzez zapewnienie integracji jednostki ze społeczeństwem i z tego powodu konflikty systemów normatywnych są zagrożeniem dla kontroli.

Władza jest rozumiana jako możliwość sprawowania kontroli przywódcy nad zachowaniami innych członków grupy oraz możliwość wymuszania zachowań pożądanych z punktu widzenia interesów grupy jako całości. Społeczeństwa wykształciły w toku rozwoju metody wymuszania na jednostce konformizmu, czyli zgodności działania z narzuconym wzorem społecznym. Za Karlem Mannheimem wyróżnimy bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na zachowania jednostki. Te pierwsze oparte są zawsze na wpływie osobistym i funkcjonują w najbliższym otoczeniu jednostki. Wpływ taki wywiera z reguły ojciec, sąsiad, nauczyciel itp. a używają metod takich , jak odwoływanie się do emocji, sugestia, strach; agitacja. Oddziaływania pośrednie są dokonywane przez jakieś odległe ośrodki, przeważnie zdepersonalizowane. Pośród tych metod Mannheim wyróżnił ciekawą podklasę oddziaływań, którą określił jako metodę oddziaływań przez struktury pola. Taką strukturę pola społecznego wytwarzał od dawna świat handlu. Wpływ struktury pola na cechy jednostki manifestuje się wówczas, gdy jej zachowań nie daje się wyjaśnić wpływem społeczności, do której należy.

Społeczeństwo dysponuje też zestawem sankcji stosowanych w wypadku osób uchylających się od norm, jak i w wypadku przykładnych i gorliwych wyznawców jego zasad. Repertuar kar i nagród stosowanych w systemach społecznych i normatywnych jest rozległy: napiętnowanie, klątwa, banicja, odmowa szacunku, obojętność, wyśmianie, strach, tortury, więzienie itp. i z drugiej strony pochwała, pochlebstwo, aprobata, awans, zysk, premia, order itp.

63. Patologie organizacji

• autonomizacja kontroli

• deformacja osobowości

• fałszowanie informacji przez kierowników niższego szczebla

• niska jakość produktów

64. Cechy organizacji biurokratycznej

Organizacje są racjonalne, w przeciwieństwie do tłumu. Organizacja to formalna, wydzielona z innych grup. Organizacje zbudowane są na zasadach biurokratycznych, są wewnątrz zbiurokratyzowane, tworzą wewnętrzną administrację. Nie jest to wymóg dla wszystkich organizacji, ale wielkie korporacje, np. rząd muszą być zbiurokratyzowane. Organizacje są kierowane centralnie. M. Weber twierdzi, że biurokracja jest racjonalna w dużych przedsiębiorstwach. Cechy biurokracji:

• biurokracja jest zjawiskiem nowym

• racjonalna

• to specjalizacja i podział obowiązków pracy

• hierarchia w biurokracji - zbudowana na zasadzie wieloszczeblowej

• bezosobowość - eliminacja związków emocjonalnych

• dokumentacja - gromadzenie dokumentów pisanych aby można było do sprawy wrócić, dokumenty są archiwizowane

• zasada kwalifikacji, kompetencji i awansu - nie można zatrudnić ludzi przypadkowych, kwalifikacje pracowników

65. Instytucje/organizacje totalne

Występują w państwach o ustroju totalitarnym. Są one podporządkowane tylko i wyłącznie władzy sprawującej kontrolę nad całym życiem społecznym obywateli.

66. Monocentryczny typ ładu społecznego

Historia tworzenia modeli ładu społecznego sięga czasów starożytnych - Platona. Obecnie można wyróżnić 4 rodzaje modeli ładów idealnych: ład monocentryczny, policentryczny, porozumień społecznych oraz przedstawień zbiorowych.

Ład monocentryczny oparty jest na systemie rozkazów i środków jawnego lub utajonego przymusu. istnieje w nim jeden ośrodek kierowniczy, skupiający pełnię władzy politycznej i kierujący się w swych działaniach celami ogólnymi, wśród których rolę decydującą spełnia rozwój, ekspansja, dynamika. Ład ten stwarza najlepsze warunki, poprzez odpowiednie środki przymusu do realizacji planów w skali makrospołecznej, których niewykonanie grozi odpowiednimi sankcjami.

Zakłada on równość społeczną jednak ma tendencję do asymetrii społecznej w wyniku nierównego podziału władzy. Społeczeństwo tu zorganizowane jest hierarchicznie, podporządkowane zorganizowanej monocentrycznie władzy. Temu ładowi odpowiada zazwyczaj dychotomiczna struktura społeczna. Tu zachowania ludzi polegają na sprawnej realizacji decyzji władzy, wyposażonej zgodnie z założeniami w wiedzę o gospodarce i potrzebach społecznych.

67. Cechy ładu policentrycznego.

Ład policentryczny charakteryzuje się wielością ośrodków władzy większą symetrycznością struktury społecznej, istnieniem i funkcjonowaniem licznych grup interesu, oparciem stosunków między grupami i ośrodkami władzy, władzą i społeczeństwem raczej na porozumieniach, przetargach, kompromisach niż na przymusie, represji, sankcjach. Ponadto w tym ładzie występuje decentralizacja i dekoncentracja władzy oraz przeciwstawienie się uniformizmowi. Ład policentryczny związany jest z gradacyjnym modelem struktury społecznej. Występuje tu zróżnicowanie zachowań ludzkich i możliwość wyboru strategii działania, co decyduje o jego funkcjonalności.

68. Sprzeczność interesów i wartości jako źródła konfliktu

Konflikty społeczne są ważnym elementem życia społeczeństwa. Ten pogląd wykazują tacy teoretycy konfliktu jak Marks, Spencer i Dahrendorf. Przez konflikt można rozumieć konkurencję, napięcie, spór jak i otwarte starcia między siłami społecznymi oraz konflikt jest tam gdzie pojawiają się sprzeczne dążenia lub czynności. W węższym znaczeniu konflikt traktowany jest jako określony rodzaj walki będącej skutkiem sprzeczności i napięć psychospołecznych. L. Coser uważa, że konflikt to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy lub ograniczonych dóbr, w walce tej celem stron konfliktowych jest nie tylko osiągnięcie pożądanych dóbr ale też neutralizacja lub eliminacja przeciwników.

69. Czynniki wzmacniające intensywność konfliktu

Sytuację konfliktową można opisać za pomocą pojęć zakresu konfliktu i jego intensywności.

Intensywność konfliktu jest mierzona stopniem zaangażowania stron. Zależy ona od: znaczenia jakie przypisują pozostające w konflikcie strony problemom stanowiącym przedmiot konfliktu; zakresu problemów objętych konfliktem; stopnia emocjonalnego zaangażowania walczących stron; ideologicznej podbudowy racji o które toczy się walka; wpływu psychologicznych mechanizmów walki. 2 ostatnie mają szczególne znaczenie dla intensyfikacji konfliktu.

Ideologia może zmienić konflikt społeczny w konflikt ideologiczny: ideologia łączy interesy indywidualne w interesy grupowe; ideologia integruje walczącą zbiorowość, ideologia przenosi konflikt na szersze tło społeczne, zwiększa ilość problemów; ideologia przyczynia się do polaryzacji stron, podkreślając to co je dzieli.

Z punktu widzenia psychologicznego konflikt daje impuls do walki albo do kompromisu, z tego względu rozróżnia się konflikty destruktywne i konstruktywne.

70. Konflikt a system społeczny. Funkcjonalność i dysfunkcjonalność konfliktu

Amerykański socjolog L. Coser rozróżnia konflikty funkcjonalne i dysfunkcjonalne względem struktury społecznej. Do funkcjonalnych zalicza te, które dotyczą celów, wartości i interesów, ale nie są sprzeczne z podstawowymi zasadami, na których opierają się stosunki społeczne. Dysfunkcjonalne to te, gdzie zwalczające się strony przestają uznawać podstawowe wartości systemu - są one najgroźniejsze gdyż mogą doprowadzić do zniszczenia danej struktury społecznej.

71. Antagonizm kierowany i zastępcze obiekty wrogich uczuć

Każde społeczeństwo inaczej radzi sobie z konfliktami. Struktury społeczne różnią się jednak od siebie stopniem w jakim antagoniści mogą ujawnić swoje sprzeczne roszczenia. Jedne wykazują większą tolerancję, inne nie tolerują w ogóle konfliktu. Sztywne struktury społeczne, które nie pozwalają na duże ujawnienie się konfliktu, narażają się na kumulację tych konfliktów i gwałtowny wybuch, grożący zniszczeniem tego systemu. W związku z tym istnieją sposoby na przesuwanie wrogości na inne sprawy nie będące bezpośrednią przyczyną konfliktu. I tu można wyróżnić:

• konflikt realistyczny - który wypływa z niespełnienia potrzeb w danym systemie społecznym i jest zwrócony przeciw rzeczywistym źródłom frustracji

• konflikt nierealistyczny, którego celem jest tylko rozładowanie napięcia jednego lub obu antagonistów.

Elastyczne struktury społeczne mają mechanizmy natychmiastowego ujawniania się sprzeczności a co za tym idzie możliwość przekształcania się struktury społecznej w celu wyeliminowania źródeł niezadowolenia. Tu różne konflikty krzyżują się ze sobą i angażują jednostkę w wiele drobnych konfliktów dzięki czemu ona nie bierze udziału w jednym dużym, Konflikt wtedy spełnia pozytywną funkcję względem struktury społecznej gdy są tolerowane i instytucjonalizowane. Wtedy przyczynia się do przekształceń struktury społecznej w lepszym kierunku, do uzgadniania interesów wszystkich grup, do stabilizacji i integracji.

72. Metody rozwiązywania konfliktów

1. konflikty konstruktywne - wtedy gdy ludzie rozwiązują konflikt przez kompromis, ustępstwo jednej ze stron, wspólnych dążeń do pomnożenia dóbr

2. konflikty destruktywne - wtedy gdy jego rozwiązanie polega na zniszczeniu jednej ze stron. To walka, przynosząca zniszczenie, bez kompromisu. Rozwiązuje się go przez przemoc, atak, przez zniszczenie przeciwnika.

73. Źródła nierówności w społeczeństwie

O tym jakie miejsce zajmuje dana jednostka w społeczeństwie i do jakiej klasy należy decyduje rozkład władzy, podział dóbr ekonomicznych i prestiżu społecznego. nierówności społeczne to uwarstwienie lub stratyfikacja społeczna. Uznano, że istnienie nierówności jest cechą wszelkich układów społecznych bez względu na ustrój polityczny i ekonomiczny. Uważano również, że nierówności mogą pochodzić od tego, że istnieją różne funkcje w społeczeństwie a klasy są w zależności od pełnionych funkcji.

Nierówności mogą być klasowe: ze względu na posiadanie dóbr i ich nierówny podział:

• etniczne - ze względu na rasę, pochodzenie

• płciowe

74. Schematy ujmowania struktury społecznej: dychotomia i gradacja

System stosunków, który stanowi strukturę społeczną, daje się sprowadzić do 3 kategorii stosunków:

• zależności wzajemnych wynikających z podziału pracy, tzn. z podziału funkcji

• zależności jednostronnych, wynikających z przywilejów posiadania mniej lub więcej stałych środków przymusu względem innych członków społeczeństwa

• stosunków dystansu, więzi i antagonizmów społecznych

Podstawowe znaczenie w strukturze społecznej ma podział władzy, dóbr ekonomicznych i prestiżu społecznego. To ten podział decyduje o miejscu jednostek i grup w społeczeństwie. Wyodrębnia się różne aspekty struktury społecznej, np. struktura klasowa czy społeczno-zawodowa. Jednym ze schematów struktury społecznej jest schemat dwuczłonowy czyli dychotomia, wg którego społeczeństwo dzieli się na tych co są na górze oraz na dole. Wg niego w społeczeństwie występuje podział: rządzący (klasy panujące) i rządzeniu, bogaci (klasy posiadające) i biedni (klasy nieposiadające), wyzyskujący (ci na których się pracuje) i wyzyskiwani (ci którzy pracują na innych). Moralne aspekty podstawowej dychotomii objawiają się w takich aspektach jak: klasy uciskane i uciskające, ciemiężyciele i ciemiężeni. Ujmując strukturę społeczną w schemat dychotomiczny, mamy do czynienia ze społeczeństwem rozbitym na dwie przeciwstawne klasy, pomiędzy którymi zachodzi stosunek asymetrycznych zależności (np. w Polsce lata komunizmu: podział na klasę władzy i klasę ludzi pracy).

Schemat dwuczłonowy pomija niestety inne możliwości podziału strukturowego. Te możliwości przywraca koncepcja klas lub warstw pośrednich, czyli schemat wieloczłonowy, tzw. gradacja. Przedstawia ona schemat społeczeństwa jako układ warstwowy kilku klas, z których każda jest pod takim samym względem wyższa lub niższa od innych.

75. Rodzaje struktury społecznej

Struktura składa się z pozycji i ról. Można wyróżnić struktury:

1. grupa

2. organizacja

3. społeczność lokalna

4. instytucje

5. struktury kategoryzujące

6. społeczeństwa

76. Status i czynniki statusu

Status jest określany przez grupę. Najważniejszy osobnik w grupie jest przywódcą. przywództwo jest rozmaite - naturalne i nieformalny oraz nienaturalny i formalny.

Status przypisany to miejsce w społeczeństwie z góry przypisane, np. przez urodzenie, lub przynależność do określonej klasy.

Czynnikami statusu są: klasa społeczna, wykształcenie, zawód, rasa (pochodzenie etniczne), płeć oraz inne tj. uroda, inteligencja, zdrowie.

77. Sztywne i elastyczne struktury; status przypisany i osiągany

Stare, tradycyjne społeczeństwa (immobilne) mają sztywną strukturę społeczną z przypisanym urodzeniem, rolami, w którym jednostka dziedziczy własną pozycję społeczną to status przypisany.

Społeczeństwo nowoczesne (mobilne) jest otwarte, odznacza się elastyczną strukturą społeczną z dostępnością ról i pozycji i drożnymi kanałami awansu. Jednostka nie dziedziczy pozycji ale ją osiąga własnymi siłami i pracą - status osiągany.

78. Ruchliwość społeczna, typy ruchliwości

Ruchliwość społeczna jest wtedy, gdy jednostki w obrębie społeczeństwa, klasy mogą zmieniać swoją pozycję społeczną czyli są ruchliwe społecznie. Rozróżniamy ruchliwość pionową i poziomą.

Pionowa odnosi się do zmiany pozycji społecznej na inną o wyższej lub niższej randze, np. sprzedawca ze stacji benzynowej w wyniku ukończenia kursu zostaje agentem ubezpieczeniowym, czyli wykazuje ruchliwość w górę.

Pozioma to zmiana pozycji społecznej na inną o mniej więcej takim samym statusie np. zwolniony dyrektor banku staje się agentem ubezpieczeniowym.

79. Źródła prawomocnego panowania

Wyróżniamy 2 strony stosunku władzy: rządzący i rządzeni. Władza jest relacją między tymi stronami polegającą na podporządkowaniu się władzy. Władza dysponuje pewnymi środkami przymusu, sankcjami. Z władzą prawomocną mamy do czynienia gdy rządzeni przyznają rządzącym prawo do określania polityki, rozstrzygania sporów i wydawania wyroków, czyli do działania przywódczego. Jednak nie przez obawę przed karą za nieposłuszeństwo ale dlatego, że wierzą, że ten posłuch się należy.

Legitymizacja - czyli społeczne uprawomocnienie władzy może przybierać różne formy i opierać się na różnych podstawach. Max Weber wskazał 3 typy podstaw prawomocnej władzy: tradycję, charyzmę i przepis prawa. Władza jest legitymizowana o ile: jest nabywana zgodnie z ustalonymi regułami formalnymi lub nie oraz reguły te znajdują odzwierciedlenie w przekonaniach rządzących i rządzonych na temat tego co jest prawomocnym źródłem autorytetu, jakie cechy rządzących są pożądane i w jaki sposób jednostki mogą je pozyskiwać. Ważne jest też istnienie wspólnych wyobrażeń obu stron na temat ogólnego interesu i potrzeb.

80. Zmiana, rozwój, postęp

Postęp zawsze oznacza zmianę, jednak zmiana nie zawsze oznacza postęp. Za zmianę społeczną uznaje się w socjologii każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia społecznego. Niektóre pojęcia przydatne do analizy zmiany to np. rozwój, postęp, ruch, dynamika, proces, przewrót, ruchliwość społeczna, ale też anomia, patologia, konflikt, upadek, katastrofa.

Rozwój społeczeństw jest nieuchronny, wszelka zbiorowość musi przechodzić przez kolejne fazy rozwoju w różnym tempie. Każdy rozwój składa się na zmianę, niemożliwe jest trwanie bez zmian. Rozwój nie musi oznaczać dążenia do zmiany, np. rozwój w epoce przedprzemysłowej był podyktowany czynnikami zewnętrznymi tj. zmiany klimatu, jałowienie gleby. Rozwój następował wskutek presji zewnętrznej, bo przy jej braku społeczeństwo może trwać w zastygłym stanie długo, np. społeczeństwa pierwotne.

W epokach przedindustrialnych broniono się przed rozwojem np. Platon pisał, że trzeba się wystrzegać wszelkich zmian, bo są niebezpieczne. Postęp może oznaczać wzrost wskaźnika dochodu narodowego, uprzemysłowienie, nowe technologie.

81. Czynniki zmiany społecznej

Czynniki zmian społecznych mogą być bardzo zróżnicowane. Generalnie czynniki jako przyczyny zmian można podzielić na:

• endogenne (wewnętrzne) i egzogenne (zewnętrzne)

• ekonomiczne i pozaekonomiczne

• powodujące integrację i dezintegrację społeczną

Odnosząc się do czynników endogennych można wymienić tu konflikty i sprzeczności w społeczeństwie. Chodzi tu zarówno o walki klasowe jak też o konkurencję i dążenie do osiągnięcia lepszych dóbr. Ponadto do czynników endogennych można zaliczyć (wg teorii ewolucjonistów): właściwość człowieka, samo społeczeństwo, kultura, sposoby produkcji, czynniki przyrodnicze.

Do czynników egzogennych: dyfuzja i kontakt kulturowy, kryzysy, katastrofy, podbój oraz teoria równowagi: dążenie w społeczeństwie do stabilności i wewnętrznej równowagi dzięki adaptacji i kontroli społecznej.

82. Zmiana a stabilność

Człowiek nie posiada naturalnej skłonności do ulepszeń i innowacji, które prowadzą do zmian porządku społecznego

Każda zmiana wiąże się z naruszeniem jakiegoś porządku kojarzonego ze stabilnością

Zatem zmiana jest zaprzeczeniem stabilności zwłaszcza w przekonaniu społeczeństwa tradycyjnego

(Rosja, Chiny, Bizancjum)

W społeczeństwie nowoczesnym, gdzie jednostki reprezentuje wysoki poziom aspiracji i dążność do zmian, znaleziono sposób pogodzenie zmian ze stabilnością systemu. Ciągłe zmiany, wzrost i dynamika w przemyśle i handlu a także w polityce nie stanowią zagrożenia dla porządku społecznego lecz są przez niego adaptowane, aczkolwiek nie bez konfliktów.

83. Społeczny opór wobec zmian

Nieuchronność rozwoju w społeczeństwie, zbiorowość ludzka musi przechodzić przez rozwój, niemożliwe jest istnienie bez zmian. W społeczeństwach starożytnych, przedindustrialnych obawiano się zmian i uważano je za niebezpieczne, np. Platon w „Państwie”. Istniał społeczny opór przeciw zmianom w związku z tym państwa szczelnie odgradzały się od wpływu świata zewnętrznego, np. Chiny, Rosja. Wtedy mentalność skierowana była w przeszłość, gdzie były wzorce do naśladowania, co stanowiło dla ówczesnych normy, dlatego innowacje były potępione jako ekstrawagancje. Odrzucając zmiany społeczeństwo chroniło się przed naruszeniem porządku, bo każda zmiana naruszała stabilność.

84. Socjologiczne kryteria modernizacji

Modernizacja to wg socjologów przejście społeczeństwa ze stanu zacofania do typu społeczeństwa nowoczesnego. teorie modernizacji analizują przyczyny zacofania i warunków umożliwiających przejście z zacofania do nowoczesności. Z procesem modernizacji wiązano dezintegrację tradycyjnych wartoci, struktur, norm, definicji ról oraz proces tworzenia się nowych, odchodzenie od starych metod wytwarzania, nowe fomy organizacji społeczeństwa.

Procesem prowadzącym do modernizacji jest industrializacja i dyferencjacja.

Kryteria modernizacji: wysokość produktu narodowego, który informuje o wydajności pracy, aktywności społecznej, o uprzemysłowieniu i urbanizacji; poziom produkcji, poziom życia, innowacje oraz stan środowiska.

85. Społeczeństwo tradycyjne i nowoczesne

Społeczeństwo nowoczesne zostało zapoczątkowane przez rewolucję przemysłową drugiej poł. XVIII w.

Struktura społeczna i kulturowa musiały dostosować się do wymogów nowej cywilizacji. Oto przykłady przemian o które różni się społeczeństwo nowoczesne od tradycyjnego:

1. mobilność społeczna Tradycyjne: stare tradycyjne układy społeczne z przypisanymi urodzeniem rolami(społ. immobilne)

Nowoczesne: otwartość, elastyczność struktur społecznych, dostępność ról i pozycji, drożne kanały awansu (społ. mobilne)

2. uniwersalizm i indywidualizm T: społ. komórkowe złożone z autonomicznych społeczności terytorialnych nie zaangażowanych w życie narodowe i państwowe (partykularyzm) N: postęp przemysłu wyzwala jednostkę z wpływu takich wspólnot; jednostka jako obywatel państwa włącza się w życie szerszej wspólnoty narodowej

indywidualizm z silnym poczuciem wolności i wykorzenienia (uniwersalizm i indywidualizm)

3. formalizacja i fragmentaryzacja stosunków społecznych

T: zależności oparte na więzi osobistej N: przyporządkowanie jednostki bezosobowemu prawu i ogólnym regułom; dominacja więzi formalnych wynikających z pełnionych ról społecznych; fragmentaryczność zaangażowania jednostki

4. integracja społeczna T: system zwyczajowych lojalności i możliwość użycia siły w przypadku jej zachwiania N: rolę integracji odgrywa siec wewnętrznej kontroli i komunikacji.

5. Kontrola społeczna T: obyczaj, religii i moralność N: prawo i opinia publiczna

W miejsce regulacji pozytywnej pojawia się regulacj anegatywna

6. konflikt T: nie dopuszczało do artykulacji napięć społecznych (pozory ładu społeczenego, bezkonfliktowego) N: instytucjonalizacja konfliktu; to sposób osiągnięcia kompromisu między przeciwstawnymi interesami grup społecznych

7. racjonalność T: działania zrutynizowane dla których wzorem był zwyczaj i tradycja bez względu na skuteczność N: działania są nastawione na optymalizację doboru środków do siągnięcia zamierzonego celu

8. system wartości T: strach przed zmianami, nastawienie na normy tradycyjnej moralności N: dążność do zmian i ulepszeń

86. Modernizacja społeczna

Nieuchronność rozwoju w świecie społecznym;

Wszelka zbiorowość ludzi przechodzić musi przez kolejne fazy (stadia) rozwoju;

Kraje nowoczesne znajdujące się u kresu fazy zmian

Kraje zacofane wczesna faza zmian

Proces modernizacji przebiega w sposób zróżnicowany (multilinearny)

-stopniowe przechodzenie od epoki teologicznej do epoki pozytywnej wiedzy (racjonalizm)

-militarny charakter społeczeństwa -> industrialny

-ewolucja wspólnoty opartej na relacjach osobistych-> relacje formalne, oparte na prawie opinii publicznej, roli społecznej

-porządek oparty na arystokracji-> kształtowanie demokratycznego etosu wraz z zasadami indywidualizmu i równości

-rozwój podziału pracy: solidarność mechaniczna oparta na wykonywaniu tych samych czynności-> solidarność organiczna oparta na zróżnicowaniu wykonywanych funkcji

-postępująca sekularyzacja

-postępująca urbanizacja

87. Rodzaje ruchów społecznych

ruch społeczny to na ogół działania zbiorowe, które mają na celu wywołanie jakiś zmian społecznych lub przejawiających się w przeżywaniu, demonstrowaniu alternatywnych wartości. Ruchy społeczne zorientowane są na różne cele, interesy, wartości, tworzone przez różne grupy społeczne dlatego jest wiele typów ruchów.

Najczęstszymi kryteriami podziału ruchów są: cele, formy organizacyjne, baza społeczna oraz metody działania.

W oparciu o nie wyróżniamy:

• ruchy rewolucyjne, reformatorskie, kontestacyjne

• ruchy ekonomiczne, polityczne, religijne, narodowowyzwoleńcze

• ruchy klasowe: chłopskie, robotnicze, burżuazyjne

• ruchy obywatelskie - konsumenckie, młodzieżowe, zawodowe, lokalne

Tworzą się również nowe ruchy: pacyfistyczne, ekologiczne, feministyczne, kulturalne.

1

---