Protokół Moskiewski
(Polska, Rumunia, ZSRR, Estonia, Łotwa.)
Odpowiednik we wschodniej Europie paktu Brianda-Kellogga. Stwierdzano wyrzeczenie się stosowania siły w swych pretensjach terytorialnych. Spory miały być rozstrzygane metodami pokojowymi. W założeniu miał chronić wschodnie granice Polski i innych państw. Podpisany w lutym 1929 r w Moskwie pomiędzy ZSRR a Polską, Estonią, Łotwą i Rumunią. Nazwany od nazwiska ludowego komisarza spraw zagranicznych ZSRR Litwinowa.
Konferencja rozbrojeniowa w Genewie
12.XII.25 - powołanie Komisji Przygotowawczej do konferencji rozbrojeniowej. Miała ona przygotować projekt konwencji rozbrojeniowej stanowiący podstawę obrad konferencji. Zaproszono do niej członków Rady LN, szczególnie zainteresowane p. (w tym POL) oraz GER, ZSRR i USA. Jednakże ZSRR brał udział w pracach dopiero od 1927, gdyż w związku z zabójstwem w CH dyplomaty ZSRR Worowskiego w 1923 delegacji ZSRR do CH nie jeździli.
Dwa poglądy w Komisji - FRA oraz POL zwracająca uwagę na znaczenie regionalnych systemów bezp. (rozbrojenie powszechne celem odległym, należy do niego dążyć stopniowo, a na razie stworzyć gwarancję bezp. p.) oraz UK (najpierw należy dokonać rozbrojenia, które jest gwarancją rozbrojenia. Pogląd UK wspierały GER twierdząc, że już się rozbroiły, oraz USA. Jednakże wiele p. nie godziło się na kontrolę zbrojeń przez komisje międz, jak również FRA nie chciała w zasadzie zmiany statusu quo jeśli chodzi o stan swoich sił zbrojnych i GER.
22.IV.30 - podpisanie traktatu morskiego w Londynie (kontynuacja traktatu waszyngtońskiego), państwa z tego traktatu (FRA, UK, USA, UK + dominia, ITA, JAP) zobowiązały się nie wykorzystywać swego prawa do rozpoczęcia budowy okrętów liniowych zastępczych (rozdz. II, cz. III traktatu) >> stymulacja prac Komisji Przygotowawczej.
9.XII.30 - zakończenie prac nad projektem (każda ze stron była niezadowolona z ich efektu). Przedstawienie propozycji zwołania konferencji międz. ds. rozbrojenia.
24.I.31 - Rada LN zdecydowała o zwołaniu konferencji rozbrojeniowej do Genewy na 2.II.32. Zaproszono 64 p, przyjechali delegaci z 60. Przewodniczącym wybrano b. MSZ UK Arthura Hendersona, na czele prezydium kierowniczego stanął wieloletni MSZ CH Giuseppe Molta. POL reprezentował August Zaleski. Powołano koordynujące prace Biuro konferencji rozbrojeniowej (Henderson + 14 zastępców), Komisję Ogólną (każde p. po jednym przedstawicielu), Komisję Polityczną oraz komisje techniczne morska, lądowa, powietrzna, budżetowa.
23.VII.32 - konferencja podjęła uchwałę o potrzebie zasadniczej redukcji zbrojeń. Inne uchwały - o zakazie bombardowań powietrznych, zakazie używaniu gazów trujących i wojny bakteriologicznej, o stopniowej eliminacji najcięższej artylerii i przeciw budowaniu okrętów o szczególnie wielkim tonażu. Miano powołać międz. komisję kontrolującą w celu kontroli tych postanowień.
Inicjatywy wysuwane podczas obrad:
Polski plan rozbrojenia moralnego.
Przedstawiony w części w V.31 dla LN, a w całości 17.IX.31 w Genewie w formie memorandum wskazującego na wagę zagrożenia prowojenną agitacją i sianiem nienawiści. Wskazywano, że konferencja międzynarodowa przyniesie rezultaty tylko jeśli p. będą opierały rozmowy na wzajemnym zaufaniu. Mówiono o konieczności zmiany ustawodawstwa p. (karanie za nawoływanie do wojny), zmiany wew. polityki w celu przeciwstawiania się każdemu nawołującemu do wojny, powołania międz. sądu dyscyplinarnego dla dziennikarzy, sądzącego za agitację, zmiany programów szkolnych itp.
XII.31 - zgłoszenie drugiego projektu rozbrojenia moralnego. Życzliwie przyjęty i omawiany na kongresie rozbrojeniowym w Paryżu (26-27.XI.31).
13.II.32 - złożenie przez Zaleskiego propozycji stopniowej realizacji rozbrojenia moralnego, 14.III POL przedstawiła projekt konwencji o rozbrojeniu moralnym. Powołano Komitet Rozbrojenia Moralnego. W XII.33 przygotował on projekt wspólny projekt konwencji, jednak nie uchwalono go.
Deklaracja w sprawie równouprawnienia GER w dziedzinie zbrojeń.
GER mocno naciskały na zrównanie ich praw w dziedzinie zbrojeń z innymi p. (miałoby się to odbyć poprzez rozbrojenie innych p, a więc uderzałoby przede wszystkim w FRA) już podczas prac Komisji przygotowawczej. 29.VIII.32 przekazano FRA memoriał w tej sprawie. FRA odpowiedziała 11.IX, a UK wyraziła stanowisko 15.IX. 16.IX.32 MSZ GER Konstantin von Neurath złożył Hendersonowi pismo w którym domagał się równouprawnienia i zapowiedział że na znak protestu GER nie wezmą udziału w posiedzeniu prezydium 21.IX. (jeśli się nic w tej sprawie nie postanowi). 19.IX Henderson stwierdził, że nic nie jest jeszcze przesądzone, ale zaczęto naciskać na FRA (chciano połączyć ew. deklarację z deklaracją wyrzeczenia się przemocy w st. międz.)
XII.32 - początek rozmów w Genewie (ale poza konferencją) na temat deklaracji (UK, FRA, GER, ITA, USA).
11.XII.32 - podpisano deklarację w sprawie równouprawnienia GER i niestosowania przemocy. 4 punkty, w tym w pierwszym jedynie UK, FRA i ITA twierdziły, że GER i innym p. rozbrojonym 'należy przyznać równość praw w ustroju zapewniającym wszystkim narodom bezp.', co powinno stanowić jedną z zasad pracy konferencji rozbrojeniowej. Pkt. 2 - GER twierdziły że są gotowe ponownie brać udział w konferencji. W pkt. 3 UK, GER, ITA i FRA ponownie twierdziły, że w jakiejkolwiek sprawie nie będą uciekać się do przemocy. W pkt. ostatnim te wszystkie p. i USA twierdziły, że są zdecydowane współpracować z innymi p. w celu opracowania konferencji rozbrojeniowej.
Deklaracja wielkim sukcesem dyplomacji GER- praktycznie równouprawnienie w zbrojeniach. Zaniepokojenie mniejszych p. - obawa, że mocarstwa najważniejsze sprawy będą załatwiać za ich plecami. Po jej uchwaleniu, 14.XII.32, GER powróciły do konferencji.
3) Plany FRA
5.II.32 - przedstawienie planu przew. delegacji FRA Andre Tardieu. Utworzenie międz. sił zbrojnych pod auspicjami LN celem zapobiegania wojnie, udzielania pomocy ofiarom napaści, utrzymywania porządku. Rozszerzenie wykonawczych możliwości wpływania przez LN na sytuację międz. umocnienie generalnego systemu bezp. - reglamentacja zbrojeń, obowiązkowy arbitraż, organizacja skutecznych sankcji, ustalenie definicji agresora.
Tak więc problem rozbrojenia podporządkowywano doktrynie bezp. (ew. armia, odzwierciedlając u. sił wojskowych w EUR, zdominowana zostałaby przez FRA >> intensywna krytyka planu przez ITA i GER).
14.XII.32 - zgłoszenie przez FRA nowego planu (Eduard Herriot, Joseph Paul-Boncour). Uwarunkowanie rozbrojenia stanem bezp. międz, powiązanie tych dziedzin. Nawiązanie do paktu Brianda-Kellogga, podkreślenie znaczenia art. 16 LN, powołanie sił międz. w dyspozycji LN, stworzenie mechanizmu współdziałania p. EUR w wypadku naruszenia pokoju, ograniczenie zbrojeń nar, zakaz używania niektórych broni.
Najpierw miano stworzyć system bezp. nar, a potem zredukować zbrojenia. Plan zaatakowały p. zbójeckie - ITA, GER i ZSRR.
4) Plan Hoovera
Znaczne zainteresowanie USA kwestią rozbrojenia, udział w pracach Komisji Przygotowawczej (sekr. stanu Henry L. Stimson).
Przekonanie, że pieniądze oszczędzone na zbrojeniach przyczyniłyby się do przyspieszenia wzrostu gosp. i że kluczem do unormowania stosunków GER-FRA jest rozbrojenie.
4.II.32 - delegat USA na konferencję Hugh S. Gibson przedstawił stosunek USA do konferencji, akcentując potrzebę redukcji sił morskich i rozszerzenia postanowień u. waszyngtońskich i londyńskich.
22.VI.32 - ogłoszenie tzw. planu Hoovera. Plan radykalny - likwidacja wszelkich broni ofensywnych (samoloty, czołgi, artyleria, zakaz użycia broni chem.), zredukowanie sił lądowych potrzebnych do utrzymania porządku (jak dla GER - 100 000 na 65 mln) o 1/3, podobnie redukcja o 1/3 okrętów liniowych i łodzi podwodnych, a lotniskowców i krążowników o ¼ >> oszczędność $15 mld.
Zainteresowanie planem ze strony GER, ITA i ZSRR, sceptycyzm ze strony FRA, UK i JAP, zaniepokojenie mniejszych p. (plan nie tworzył gwarancji bezp.).
16.V.33 - powodowane brakiem rezultatów konferencji orędzie pr. Roosvelta, w którym zaapelował o podpisanie paktu o nieagresji, uznania zobowiązań o redukcji zbrojeń i braku jakiejkolwiek interwencji zbrojnej poza granicami.
5) plan McDonalda
16.III.33 - zgłoszenie przez UK planu pr. Jamesa Ramsaya McDonalda w okresie impasu na konferencji (plan nowej konwencji rozbrojeniowej). Dwie części - ogólna (zagadnienia bezp, możliwość konsultacji na żądanie mocarstwa w wypadku złamania paktu Brianda-Kellogga) i wojskowa (zrównanie sił lądowych FRA, ITA, POL i GER do 200 000, z tymże pozostawienie dla GER zakazów posiadania lotnictwa i łodzi podwodnych do 1936 - cyfrę 200 000 miano osiągnąć po 5 latach).
16.V.33 - pr. Roosvelt poparł plan McDonalda. Jednakże GER hitlerowskie brały go jedynie jako podstawę dalszych negocjacji, a FRA widząc panujące tam tendencje remilitaryzacyjne nie chciała redukcji swej armii.
22.IX.33 - przyjęcie projektu konwencji rozbrojeniowej (lecz brak jego uchwalenia).
14.X.33 - GER hitlerowskie opuściły konferencję pod pretekstem nieuwzględnienia ich żądań.
1934 - Litwinow zgłosił projekt przekształcenia konferencji w stałą org. ochrony pokoju >> sprzeciw UK.
11.VI.34 - ostatnie plenarne posiedzenie konferencji.
31.V.37 - ostatnie posiedzenie biura konferencji i faktyczne zakończenie jej prac bez żadnego rezultatu.
Polsko-radziecki pakt o nieagresji, układ podpisany w Moskwie 25 lipca 1932.
Rozmowy na temat zawarcia tego układu rozpoczęły się w styczniu 1926. Zaprzestano ich po zerwaniu stosunków angielsko-radzieckich w maju 1927 i zabójstwie posła radzieckiego Wojkowa w czerwcu 1927, a podjęto ponownie dopiero pod koniec 1931.
Umowę zawarto na 3 lata, a następnie 5 maja 1934 przedłużono do 31 grudnia 1945. 17 września 1939 rząd Związku Radzieckiego jednostronnie wypowiedział umowę i łamiąc jej postanowienia dokonał agresji na Polskę.
Francja- Polska
Francja po Locarno zmierzała do zbliżenia z Niemcami i rozluźnienia sojuszu z Polską.
Pakt wschodni
Projekt Paktu Wschodniego wysunęli Francuzi w 1934 r. Zawierał on propozycję zagwarantowania nienaruszalności granic w Europie Wschodniej. Miały go podpisać zarówno państwa Europy Środkowo-Wschodniej (republiki bałtyckie, Polska, Czechosłowacja), jak i ZSRR oraz Niemcy. Francja, Wielka Brytania i Włochy byłyby gwarantami tego układu. Ta próba „wschodniego Locarno” nie doszła do skutku, gdyż za dużo sprzeczności zgromadziło się pomiędzy jego przyszłymi członkami. Nie chciały go m.in. ani Niemcy ani Polska. Pomysłodawca paktu wschodniego, minister spraw zagranicznych Francji Barthou, zginął od kuli chorwackiego zamachowca w 1934 r.
Polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy
umowa polsko-niemiecka podpisana 26 stycznia 1934 w Berlinie na 10 lat przez ambasadora Józefa Lipskiego i ministra spraw zagranicznych Konstantina von Neuratha przewidywała rozwiązywanie zagadnień spornych w stosunkach wzajemnych środkami pokojowymi; zapoczątkowała politykę tzw. zbliżenia polsko-niemieckiego, prowadzoną przez władze Polski do wiosny 1939, kiedy to Niemcy wypowiedziały układ (28 kwietnia 1939).
Dojście Hitlera do władzy
Po wojnie zaangażowany jako agent wywiadu Reichswehry w Monachium; w 1919 roku nawiązał kontakt z kilkuosobową szowinistyczną, posługującą się frazeologią antykapitalistyczną, grupą polityczną, występującą pod nazwą Deutsche Arbeiterpartei, doprowadził do przemianowania jej na NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), a w 1921 objął jej przewodnictwo. W rok później utworzył terrorystyczne bojówki partyjne pod nazwą Sturm/Abteilungen (SA); 8-9 XI 1923 wraz z E. Ludendorffem stał na czele nieudanego puczu w Monachium, w związku z czym 1924 został skazany na 5 lat więzienia. W czasie odbywania kary napisał książkę Mein Kampf, w której sformułował szowinistyczny i rasistowski program hegemonii Niemiec w Europie. Po zwolnieniu z więzienia zreorganizował i rozbudował NSDAP oraz Schutz-Staffeln (SS), elitarnej przybocznej straży, która z czasem stała się najbardziej zbrodniczą organizacją hitlerowską. Reorganizacja zarówno NSDAP jak i SS miała na celu umożliwienie drogą legalną zdobycie władzy.
Po uzyskaniu pomocy wielkiej finansjery wysunął Hitler swoją kandydaturę w wyborach na urząd prezydenta Rzeszy, w których zyskał 36,8% głosów. Wykorzystując kolejne kryzysy rządowe oraz poparcie wielkiego kapitału zostaje powołany 30 stycznia 1933 roku przez prezydenta Hindenburga na stanowisko kanclerza. Po śmierci Hindenburga połączył w swych rękach urząd prezydenta i kanclerza. Sprawując odtąd nieograniczoną władzę w III Rzeszy, zapoczątkował okres wzmożonego terroru (gestapo), utworzył obozy koncentracyjne dla przeciwników faszyzmu i rozpoczął represje w stosunku do Żydów (norymberskie ustawy). W 1938 osobiście obejmuje naczelne dowództwo sił zbrojnych. Realizując politykę podboju Europy doprowadza do aneksji Austrii, zaboru Czechosłowacji oraz napaści na Polskę, rozpoczynając w ten sposób 1 września 1939 II wojnę światową. Na podstawie decyzji Hitlera w czasie wojny wymordowanych zostało wiele milionów ludzi, w tym szczególnie masowe były mordy Żydów, Polaków i obywateli ZSRR.