Styczeń 2009 rok
KRYZYS FINANSOWY
Obecny kryzys finansowy przez dość długi czas pogrążał rynki finansowe
(nie mające świadomości jego istnienia) bez większego przełożenia na rynki pozafinansowe.
Kryzys zaistniał w powszechnej świadomości dopiero po tym jak rząd USA przejął kontrolę nad Fannie Mae i Fredzie Mac - dwoma zagrożonymi bankructwem amerykańskimi instytucjami finansowymi, gwarantującymi kredyty hipoteczne. Krótko potem upadł także w USA bank inwestycyjny Lehman Brothers. To pociągnęło
za sobą falę upadłości mniejszych instytucji finansowanych na całym świecie.
Wielu ekonomistów porównuje obecną sytuację do załamania sprzed ośmiu lat. Z jedną różnicą - teraz sytuacja wydaje się o wiele poważniejsza. Skala obecnych problemów jest raczej porównywalna do tego, co działo się w 1929 roku (gdy rozpoczął się tzw. wielki kryzys).
Przyczyn kryzysu jest wiele i nawarstwiały się one przez lata. Okazuje się,
że wiele lat niezakłóconego wzrostu zysków i obrotów na rynkach finansowych osłabiło nie tylko czujność banków, ale także ich instynkt samozachowawczy. Obecny kryzys finansowy rozpoczął się od zapaści na rynku pożyczek hipotecznych w Stanach Zjednoczonych, ale jego korzenie są głębsze.
Rynek błędnie oszacował ryzyko związane z rynkiem kredytów hipotecznych. Zgubne skutki przyniosła wiara w wieczny wzrost cen domów oraz system udzielania kredytów, w którym nikt nie ponosi ryzyka. Banki zaczęły gonić za maksymalizacją zysków, wszystko to po to, aby wraz z zyskami banków rosły tym samym dochody ich pracowników. Nic więc dziwnego że apanaże prezesów banków sięgały setek milionów dolarów, a członków zarządów i rad nadzorczych - dziesiątków milionów dolarów. Uczciwość emisji akcji zeszła na dalszy plan. Istotnym faktem
dla zaistniałego kryzysu jest również wycofanie przepisu w amerykańskim prawie bankowym w 1999r. o zakazie łączenia dwóch typów bankowości: inwestycyjnej
(o dużym ryzyku) i depozytowo - kredytowej.
Banki zaczęły wykonywać operacje o wysokim ryzyku, przez lata nadmiernie ufały swoim klientom i bardzo niefrasobliwie udzielały pożyczki hipoteczne często osobom, które pożyczek dostać nie powinny (posiadającym marginalne możliwości finansowe).
Aż do 2007 roku wszyscy byli zadowoleni: budownictwo i konsumpcja napędzały wzrost PKB (na kredyt), a banki i inwestorzy zarabiali dziesiątki miliardów dolarów. Miliony niezbyt bogatych amerykanów mogły sobie pozwolić na zakup wymarzonych domów.
Chociaż na rynku nieruchomości źle zaczęło się dziać już w roku 2006, to
o kryzysie zaczęto mówić dopiero latem 2007 roku. Gdy ceny nieruchomości załamały się, wielu pożyczkobiorców stało się niewypłacalnych. W przeszłości bank przejmował dom, sprzedawał go na aukcji i dostawał swoje pieniądze z powrotem. Teraz domy są często warte znacznie mniej niż wynosi pożyczka.
Od początku kłopotów z kredytami hipotecznymi, które pojawiły się w połowie 2007 roku, było wiadomo, że łańcuch powiązań wynikających z wzajemnych gwarancji jest długi i że po kolei będą wpadać w kłopoty coraz to nowe instytucje sektora finansowego, tworząc efekt domina.
Wygląda na to ze kryzys będzie miał zasięg globalny, nie oszczędzając nikogo. Ucierpią więc nie tylko bezpośredni sprawcy, w tym zwłaszcza amerykański system finansowy i gospodarka Stanów Zjednoczonych, lecz także kraje małe
i średnie które niczego nie zawiniły.
Część ekonomistów uważa, że okres kryzysu nie będzie krótszy niż dwa lata, co więcej wiele wskazuje na to że gospodarka amerykańska pierwsza wydobędzie się z kryzysu między innymi dzięki olbrzymiej pomocy z budżetu państwa.
Przynajmniej w najbliższych miesiącach polska gospodarka nie jest bezpośrednio zagrożona kryzysem finansowym. Polskie społeczeństwo nie jest przyzwyczajone do życia na kredyt, a polski sektor finansowy nie jest aż tak istotny na globalnej arenie. Nie można zapomnieć, że ważną rolę odegrała tu też dobra jakość nadzoru nad bankami. W przypadku Polski z pewnością osłabnie eksport na rynek niemiecki, który jest głównym odbiorcą krajowych produktów (sektor odzieżowy, maszyny o urządzenia elektryczne).
Należy jednak pamiętać że po wejściu Polski do Unii Europejskiej rynek Polski stal się częścią jednolitego rynku europejskiego, w tym także w zakresie usług finansowych. Niepokojem napawa nadmierne mniemanie polityków, że polska gospodarka sama obroni się, bo ma silne podstawy. To prawda, ma silne podstawy, lecz olbrzymim zagrożeniem jest nie upadłość polskich banków (o to raczej możemy być spokojni), ale nagłe wstrzymanie udzielania przez banki kredytów w wyniku zewnętrznego kryzysu, co chyba jeszcze nie do końca dotarło do ogólnej świadomości.
Kredyty i płynność finansowa są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki. Zakłócenie płynności finansowej może być bolesne w skutkach. Jeśli banki wstrzymają akcję kredytową, uniemożliwiając tym samym wielu przedsiębiorstwom normalne prowadzenie działalności, przedsiębiorstwa zaczną zwalniać pracowników, zmniejszając przychody i zyski a tym samym odprowadzane podatki przyczyniając się tym samym do zwiększenia obciążenia społecznego poprzez zwiększenie liczby bezrobotnych. Dlatego możliwie jak najszybciej trzeba przywrócić stabilność podaży pieniądza.
Kolejną bardzo ważna sprawą jest stabilność kursu walutowego. Zmiany kursu o 30-50% w ciągu 2-3 miesięcy mogą zaowocować gwałtownymi zmianami przekładającymi się na nadzwyczajne straty i zyski przedsiębiorstw operujących
na rynkach międzynarodowych. Taka zmienność nie pozwala na rozsądne planowanie przedsięwzięć gospodarczych, co może negatywnie odbić się na spadku PKB oraz aktywności międzynarodowej przedsiębiorstw.
Są też opinie że światowy kryzys może być wbrew pozorom idealnym momentem dla polskiej gospodarki, możemy zaprezentować się jako oaza spokoju i wymarzone miejsce dla inwestorów. Większość analiz szacuje, że z kryzysu wyjdziemy po 2010 roku, w tym czasie Polska może zmniejszyć dystans i zbliżyć się do gospodarczych potęg, niestety to wszystko zależy od możliwości i warunków jakie stworzą nam politycy.
2