Natalia Golanko
Collegium Balticum
Pedagogika Resocjalizacyjna
Rok III Grupa II
TEMAT: Sztuka w edukacji przedszkolnej.
Wykładowca:
Dr Tadeusz Mróz
Dziecko przedszkolne wykazuje naturalną dla swojego wieku i etapu rozwoju potrzebę ekspresji twórczej. Tworzy ono własny świat, poznaje siebie w sztuce i przez sztukę woła o partnerstwo przeżyć w swojej twórczości. Dziecko w sposób naturalny jest twórcą. Bawiąc się projektuje, kształtuje tworzywo i nie zastanawia się czy tworzy sztukę - poszukuje własnej metody działania.
Edukacja jest to podstawowe pojęcie w pedagogice, obejmujące ogół wielowymiarowych działań oraz procesów służących wychowaniu i kształceniu osób oraz grup społecznych. Edukacja w sztuce jest to proces polegający na działalności ludzkiej. Nie istnieje jedna spójna, ogólnie przyjęta definicja sztuki, gdyż jej granice są redefiniowane w sposób ciągły.
Sztuka w życiu towarzyszy nam od najmłodszych lat, gdy idziemy do przedszkola, szkoły czy nawet w życiu dorosłym. Pierwsze badania nad rysunkami dziecka przeprowadził Corrido Ricci w roku 1887. Następni byli Amerykanie, którzy zaczęli zbierać rysunki dzieci, które opracował E. Barnes. Jednak podstawową pracą o rysunkach dziecka jest książka z 1905 roku Karschensteinera, znanego pedagoga monachijskiego pt. „ Die Entwickelung der zeichnerischen Begabung”. Chcąc badać rysunki dziecka, można się posługiwać różnym materiałem np. zbierać rysunki różnych dzieci, zbierać rysunki jednego dziecka. Dla uzyskania zasady podziału rozwoju rysunkowego dziecka na okresy Karschensteiner rozróżnij cztery z nich:
okres rysowania schematycznego
okres budzącego się odczuwania kształtu i linii
okres, w którym rysunek odpowiada w przybliżeniu rzeczywistemu wyglądowi przedmiotów
okres wiernego odtwarzania postaci przedmiotów przez rysunek
Karschensteiner opuścił w swoim podziale bardzo ważny okres który jest zasadniczy, okres bazgrania. Jednak został on przyjęty przez prawie wszystkich badaczy rysunków. Dziecko w tworzeniu posługuje się schematem rysunkowym. Schemat zdaje się być zjawiskiem centralnym i najbardziej ciekawym w rozwoju rysunkowym dziecka. Dzięki temu na podstawie tego schematu Stefan Szuman rozróżnił trzy okresy rozwoju rysunkowego dziecka:
okres bazgrania, czyli formowanie schematu
okres schematu ( ideoplastyka)
okres poschematyczny ( rozwój w kierunku fizjoplastyki )
Pierwszym okresem według Stefana Szumana jest okres bazgrania. Dziecko w tym okresie w sposób mniej lub bardziej zamierzony albo całkowicie przypadkowy zauważy ślady jakie wykonuje za pomocą patyczków, kredek czy pisaków na dowolnym materiale który był przygotowany lub zupełnie przypadkowy. Ślady takie dziecko wykonuje w stanach silnego podniecenia, ruch są wtedy nieprecyzyjne. Takie zachowania dzięki którym dziecko pozostawia ślady rysowania będą występować przez cały okres wczesnego dzieciństwa. Okres ten dlatego nazywamy okresem bazgrot ponieważ dziecko mniej lub bardziej świadomie wykonuje ruch kredkami na papierze bądź patykiem na piasku, nie zwracając na to uwagi. Krötzsch wyróżnił kilka momentów rozwojowych bazgrot dziecka. Zauważył, że dziecko początkowo rysuje całym ramieniem, ołówek chwyta w piąstkę oraz sztywno trzyma zarówno łokieć jak i staw nadgarstkowy oraz palce. Stopniowo w tym okresie dziecko uruchamia staw łokciowy, a później rękę i palce dzięki czemu zdobywa coraz większe panowanie nad ruchem rysowania. Pierwsze rysunki takiego dziecka składają się z zygzaków, spirali, zakrętasów. Kolejnym krokiem w rysunku jest to że dziecko już nie przekreśla kresek jakie stawia na kartce papieru, lecz kreśli kolejne kreski obok siebie zaczyna zwracać uwagę na kształt oraz kierować kredką czy ołówkiem, podczas gdy dotąd kierował tylko ręką.
Decydującym krokiem w kierunku rysowania przez dziecko przedmiotów staje się rysowanie kółek lub innych figur geometrycznych czyli zamyka pewną płaszczyznę. Okres bazgrot jest stadium przygotowawczym do właściwego rysowania trwa na ogół od połowy 2 do połowy 4 r. ż. Dzieci młodsze nie kojarzą związku ołówka z papierem. Mając w ręku ołówek kreślą ślady w powietrzu, lub np. na ścianie. Takie rysowanie nie podlega kontroli wzrokowej, dziecko nie jest przygotowywane do jakiegokolwiek odtwarzania, wykonywania zadań.
Kolejnym okresem jaki przedstawił nam Stefan Szuman jest okres rysowania schematycznego. Okres ten charakteryzuje się tym że, dziecko w pewnym wieku wytwarza schematy rysunkowe które są czymś pośrednim między obrazem przedmiotu, a pojęciem przedmiotu. Okres ten przypada na czas mniej więcej od 6- tego do12- tego roku życia, lecz są jednak dzieci które już w wieku 4 lat rysują dość poprawnie schematy. Chociaż każdy rysunek można by nazwać schematem czy symbolem rzeczywistego przedmiotu, to jednak przez schemat będziemy tu rozumieli pojęcie, do którego dziecko doszło, i które powtarza wielokrotnie, jeżeli doznania intencjonalne nie skłaniają go do modyfikacji tego pojęcia. Różnica między wielokrotnym stosowaniem schematu, a stereotypowym powtarzaniem polega na tym, że schemat jest elastyczny i może podlegać wielu zmianom, podczas, gdy stereotypowe powtórki zawsze pozostają takie same. Rozwój rysunkowy dziecka w okresie schematyzmu podąża od form najogólniejszych, obejmujących bardzo liczne grupy przedmiotów, ale pustych, geometrycznych i najbardziej „schematycznych”, do form szczegółowszych, charakterystycznych, konkretnych, ale dających się stosować już tylko w zacieśnionym zakresie. Schemat „człowieka” poprzedza na ogół schemat „zwierzęcia”. Pierwsze schematy zwierzęcia są przeróbkami schematu człowieka. Gdy schemat ogólny zwierzęcia jest już utworzony, trzeba nowego wysiłku dziecka, aby go przerobić na schemat poszczególnych rodzajów zwierząt. Na początku dziecko rysuje sztywne sylwetki nie wyrażając ruchu ludzi. Schemat narysowany wówczas jest symetrycznie w pozycji stojącej. Około szóstego roku życia dziecko zaczyna pokazywać na swoich rysunkach ruch, najczęściej są to ręce wyciągnięte na boki oraz do góry. Między szóstym a siódmym rokiem można zaobserwować na rysunkach zgięty korpus. Dziecko w tym okresie rozwoju rysunku, także uwydatnia niektóre przedmioty na rysunku pokazując je większej formie. Dziecko w ten sposób pokazuje co ma dla niego większe znaczenie, co wywiera na nim wrażenie. Rysunki dziecięce w tym okresie przedstawiają z reguły kształty w sposób geometryczny. Geometryczność rysunku dziecięcego polega na uproszczeniu obrazu rzeczywistości. To uproszczenie jest koniecznym wynikiem samych środków rysunkowych, które dziecko ma do dyspozycji. Dziecko musi kształt widziany przetłumaczyć na linię ołówka. Linie proste i regularne są łatwiejsze od bardziej skomplikowanych, dziecko rysując tłumaczy to, co widzi, na proste regularne elementy, upraszcza obrazy przedmiotów, redukując je do najprostszych elementów, do najogólniejszej, geometrycznej całości. Robi to instynktownie.
Ostatnim okresem jaki wyróżnia Szuman jest okres poschematyczny czyli rozwój w kierunku fizjoplastyki. Schematyczne rysunki dziecka stale się rozwijają, ulepszają dochodząc do doskonałości. Schemat udoskonalony poprawnie zbudowany, konkretny, zawierający pełnię charakterystycznych cech postaci można nazwać wg Szumana typem. Typ rysunkowy jest niejako szczegółową definicją, pełnią rozwojową schematu. Kształt schematu jest bardzo ogólny, kształt typu jest bliski rzeczywistości. Rysunek typowy zbliża się zatem bardzo do natury, ale powstał podobnie, jak schemat od wewnątrz, dzięki wyobraźni racjonalnie kształtującej, a nie jako wierna kopia natury. Dziecko z każdym rokiem doskonali i rozwija schemat rysunkowy i zbliża się stale do wytworzenia mniej lub bardziej doskonałego typu przedmiotów. Od postaci rysowanej jako typ prowadzi pewne naturalne przejście do postaci rysowanej naturalistycznie z uwzględnieniem skrótów, bryłowatości, perspektywy itp. Wytworzenie własnych typów przedmiotów rysowanych jest zdaniem autora niezbędnym warunkiem wyższego rozwoju rysunkowego, jak również konieczną rzeczą jest, aby dziecko w pewnym momencie zwróciło się od wewnątrz - na zewnątrz, od modelu wewnętrznego do zewnętrznego od naturalizmu logicznego, do naturalizmu właściwego, od ideoplastyki do fizjoplastyki. W tym jednak należy dziecku pomóc, poprzez zaopatrzenie go w odpowiednią wiedzę dotyczącą skrótów, perspektywy i światłocienia. Rysunki dzieci w okresie poschematycznym na ogół przestają się ulepszać, pomimo, że zazwyczaj zdobywa ono w szkole odpowiednie wiadomości. Traci ono jednak świeżość ekspresji, zmysł ornamentacyjny, czystość i śmiałość linii, a przede wszystkim oryginalność wyrażania się rysunkowego. Często dzieci przestają w ogóle samorzutnie rysować. Zdaniem Szumana dzieje się tak dlatego, że dziecko zaczyna wiedzieć, że przedmiot rzeczywisty wygląda inaczej niż ono go narysowało, ale nie posiada techniki i metod rysowania, żeby móc narysować go tak jakby chciało teraz, tj. naturalistycznie. Te trudności odbierają dziecku chęć do rysowania. Tylko niewielka liczba dzieci zdobywa umiejętność wiernego, realistycznego rysowania natury.
Stefan Szuman w książce „ Sztuka dziecka” ukazał rozwój rysunku dziecka od lat najmłodszych przedszkolnych do lat gdy już dziecko uczęszcza do szkoły. Starałam się opisać te okresy w sposób prosty do zrozumienia. Teraz w mej pracy chciałabym przejść do innych form sztuki oraz ich wpływów na dziecko w wieku przedszkolnym.
Aktywność twórcza może przybierać różne formy, obserwowana z zewnątrz jako proces, jest najbardziej tajemniczą ze wszystkich czynności. Aby ujrzeć aktywność twórczą musi być wywarta postawa twórcza, która jest bezwartościowa jeżeli nie doprowadza do aktu twórczego. Dzięki temu jednostka będzie całkowicie otwarta na swoje doświadczenia, to jej postępowanie stanie się twórcze, a jej twórczość konstruktywna. Czynniki zewnętrzne takie jak stosunki, wolność i środowisko nie wyjaśniają tego że jednostki znajdujące się w tych samych warunkach niektóre z nich są twórcze inne zaś nie.
W książce „ Wychowanie przez sztukę” Ireny Wojnar możemy przeczytać prace Etienne Souriau pt. „ Wpływ muzyki na rozwój psychiczny dziecka”. Autor w swojej pracy przedstawiam nam ten wpływ, uważa że wychowanie estetyczne dziecka w ogóle, a wychowaniu muzycznemu w szczególności należy poświecić wiele uwagi. Według E.Souriau`a wychowanie muzyczne jest bardzo ważne, a rodzice spełniają w tym wychowaniu bardzo ważną rolę. W wieku przedszkolnym wychowanie muzyczne jest bardzo ważne i wpływ rodziców jest zasadniczy ponieważ w zależności od muzykalności środowiska uzdolnienia dziecka mogą być albo ukształtowane albo zmarnowane. Okres przedszkolny ma szczególne znaczenie, ponieważ wrażliwości i uzdolnienia dziecka kształtują się prawie definitywnie. Wrażliwość muzyczna przejawia się bardzo wcześnie. Zainteresowanie słuchowe u dzieci występuje wcześniej niż mowa. W gaworzeniu dzieci wyrażają radość z możności wydawania dźwięku.
Muzyka wywołuje skutki afektywne i sensoryczne. Dziecko od najmłodszego wieku przyswaja sobie jakieś dźwięki na które oddziałuje. Kołyska dla małego dziecka może być środkiem kojącym, a rytmiczna może działać podniecająco. Dziecko do czwartego roku życia rozwija zdolności naśladowcze, dobrze przyswaja wtedy muzykę. W wieku 4 lat wrażliwość muzyczna jest już dobrze wyrobiona, dziecko może rozpoznać i naśladować melodię , może lubić muzykę. W okresie między 4, a 6 rokiem życia należy ugruntować, rozwinąć i zorganizować to, co dziecko już zdobyła w poprzednim okresie. Rodzice w tym okresie są tak samo ważni jak w okresie poprzednim. Powinni w tym okresie pomagać śpiewać dziecku lub nawet śpiewać razem z nim, udzielać mu rad oraz go poprawiać. W szkole czy w domu dziecko powinno mieć dostęp także do instrumentów muzycznych, aby mogło się rozwijać, aby mogło ujrzeć muzykę. Jak twierdzi E. Souriau dziecko nie powinno być zmuszane do nauki muzyki, dla dziecka w tym okresie nauka muzyki powinna być przyjemnością i wywoływać spontaniczne zainteresowanie i radość dziecka.
Muzyka daje różnorakie korzyści takie jak kształtowanie inteligencji, rozwijanie wyobraźni dziecka, formowanie i kierowanie wrażliwością. Dzięki nauczaniu muzyki dziecko ma korzyści intelektualne, a mianowicie muzyka uczy słyszeć i słuchać. Kształtowanie wyobraźni przez muzykę też ma swoje miejsce. Z punktu widzenia wychowawczego rola jej jest niezwykle ważna. Jak mówi E. Souriau:” Muzyka jest pożywką dla wyobraźni dziecka”. Muzyka stanowi niezbędny element dla psychicznej aktywności dziecka, ściśle związanej z wyobraźnią. Dzięki wychowaniu muzycznemu kształtuje się u dziecka wychowanie uczuciowe. Można powiedzieć, że muzyka ukazuje nam to czego dziecko nie chce nam pokazać, gdy dziecko jest smutne udaje i nie pokazuje nam tego, lecz gdy włączymy muzykę powolną i melancholijną wtedy możemy dostrzec to czy dziecko jest smutne czy wesołe. Muzyka także uspokaja nasze dziecko, nie może zrobić mu ani nic złego, lecz przeciwnie wynika z niej wiele dobrych rzeczy. Muzyka nie tylko wzbogaca życie uczuciowe dziecka, lecz także ukazuje jego wrażliwość. Jak widzimy wpływ muzyki na życie dziecka jest ogromny. Dzięki swemu działaniu praktycznemu i codziennemu staje się potężnym środkiem oddziaływującym na postawę moralną dziecka.
Dziecko w okresie przedszkolnym jest bardzo poddane na czynniki zewnętrzne. Jak pisałam na początku dziecko jest twórcą i kształtuje tworzywo, nad którym się nie zastanawia, nie wiedząc, że wtedy tworzy sztukę. W edukacji przedszkolnej sztuka jest bardzo ważnym aspektem, ponieważ ukazuje wrażliwość, ekspresję dziecka, kształtuje jego poglądy, a poprzez rysunek dziecka możemy dostrzec to, jak się rozwija i jak postrzega świat co dla niego jest ważne a co mniej. Dzięki sztuce w edukacji rodzic jak i nauczyciel może poznać bardziej dziecko. Dla nauczyciela sztuka w szkole może mieć bardzo duże znaczenie ponieważ przez sztukę może „odkryć” jakie jest dziecko, które na co dzień jest skryte i małomówne. Także można zobaczyć co gryzie dziecko lub jakie ma możliwości intelektualne lub problemy. Wychowanek może nie mówić o swoich problemach, lecz na rysunkach można to dostrzec, więc gdy tylko nauczyciel będzie kompetentny może dostrzec problem z jakim boryka się dziecko. Odnośnie muzyki - dzięki niej możemy ujrzeć ekspresję dziecka, możemy dostrzec czy w danej chwili jest smutne czy szczęśliwe. Jak pisałam dzięki muzyce dziecko się rozwija, muzyka jest pożywką dla wyobraźni, kształtuje inteligencję, formuje wrażliwość. Jak widzimy dzięki sztuce dziecko się rozwija i miejmy nadzieję, że sztuka nie zniknie ze szkół ponieważ je przydatnym aspektem w wychowaniu dziecka.
BIBLIOGRAFIA:
Irena Wojnar- „ Wychowanie przez sztukę” 1965 Warszawa Wyd. PZWS
R. Gloton, C. Clero - „ Twórcza aktywność dziecka” 1985 Warszawa Wyd. WSiP
Stefan Szuman - „ Sztuka dziecka” 1990 Warszawa Wyd. WSiP
Prof. Dr Hab. Tadeusz Pilch - „ Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku Tom I Wyd. Akademickie „Żak”
Prof. Dr hab. T. Pilch „ Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku Tom I Wyd. Akademickie „ Żak” str. 905
Stefan Szuman „ Sztuka dziecka” WSiP str. 7
Stefan Szuman „ Sztuka dziecka : WSiP str. 9
Stefan Szuman „ Sztuka dziecka” WSiP str. 22- 26
Stefan Szuman „ Sztuka dziecka” WSiP str. 30
Stefan Szuman „ Sztuka dziecka: WSiP str. 59
Stefan Szuman „ Sztuka dziecka” WSiP str. 60- 72
Robert Gloton, Claude Clero „ Twórcza aktywność dziecka” WSiP str. 36-37
Irena Wojnar „ Wychowanie przez sztukę” PZWS str. 229
Irena Wojnar „Wychowanie przez sztukę” PZWS str. 231
Irena Wojnar „ Wychowanie przez sztukę” PZWS str. 234
Irena Wojnar „ Wychowanie przez sztukę” PZWS str. 239
1