Joanna Zuzda-Łukaszuk
Studia Uzupełniające Magisterskie
Rok I
Rozważania nad cechami, które predysponują do wykonywania zawodu diagnosty pedagogicznego
Diagnoza jest jednym z centralnych pojęć praktycznych wielu dyscyplin. Nie może jej również zabraknąć w praktyce pedagogicznej, która jest moim zdaniem jakąś rzeczywistością kontrolowanego wychowania nie tylko najmłodszych pokoleń: dzieci i młodzieży. Diagnoza, która w tej pracy będzie przeze mnie rozumiana jako rozpoznanie istniejącego stanu rzeczy poprzez badanie jego genezy i skutków jest zatem specyficznym punktem wyjścia dla przedsięwzięcia praktycznych działań pedagogicznych. Praktyka pedagogiczna napotyka bowiem wiele sytuacji problemowych, które zakłócają przebieg oddziaływań wychowawczych, wobec tego istnieje potrzeba ich zdiagnozowania i podjęcia środków zaradczych. Nie jest to zadanie proste, w związku z czym przed człowiekiem wykonującym zawód diagnosty pedagogicznego staje wiele wyzwań. Diagnosta, za pomocą technik i narzędzi badawczych określa bowiem jak jest i powinien to zrobić w sposób jak najbardziej precyzyjny. Od trafności takiej diagnozy zależą dalsze oddziaływania pedagogiczne i wychowawcze i niejednokrotnie ich efekt. Jest to trudne, bowiem rzeczywistość pedagogiczna i wychowawcza to przestrzeń bardzo skomplikowana. W rozważaniach o cechach, które powinien mieć dobry diagnosta należałoby moim zdaniem spytać na początku, czy rzeczywiście wystarczy dobre przygotowanie zawodowe, które wydaje się być podstawą dla wykonywania tego zawodu.
W moim mniemaniu, we współczesnej pedagogice praktycznej panuje silne przekonanie, iż kandydat predestynowany do jakiejkolwiek pracy z dziećmi powinien posiadać odpowiednie wykształcenie pedagogiczne. Nie będę polemizować z tym poglądem, ponieważ jest on wymogiem naszej współczesności, jednak myślę, że posiadanie odpowiednich dokumentów i zaświadczeń - chociaż jest jakimś odzwierciedleniem wiedzy, ale również praktyki - nie decyduje o efektach pracy. Często o sukcesach pedagoga decydują jego cechy i predyspozycje osobiste, ponieważ jest to w jakimś sensie praca twórcza i wymagająca kreatywności. Zakładam więc, że jest tak również w przypadku diagnosty pedagogicznego. Sądzę zatem, że opanowanie pewnej wymaganej liczby formułek i definicji zaświadczonych na piśmie, nie ma takiego znaczenia jak jego osobisty wkład, dzięki któremu praktyka pedagogiczna uzyskuje wiele cennych korzyści. W osobistych cechach, predyspozycjach, a nawet zainteresowaniach ludzi wykonujących zawód diagnosty pedagogicznego, skłonna byłabym dostrzec to, od czego w największym stopniu zależy efekt pracy diagnostów, chociaż mimo wszystko trudno jest odmówić udziału specjalistycznej wiedzy i umiejętnościom.
Diagnoza wbrew pozorom nie jest przedsięwzięciem łatwym. Nie wystarczy zwyczajna moim zdaniem obserwacja i beznamiętny opis wyłuskany z najbardziej precyzyjnych mierników stanu rzeczy. Myślę, że dobry diagnosta powinien zdawać sobie sprawę z powagi swoich zajęć i czuć odpowiedzialność za procesy wychowania. Formułowane przez niego na podstawie uzyskanych danych empirycznych opinie o danym stanie rzeczy są bowiem podstawą dla podejmowania dalszych działań pedagogicznych. Diagnosta powinien być więc świadomy doniosłości swojej pracy i jej konsekwencji, które będą dotyczyć żywych ludzi. W związku z tym jedną z głównych cech, które wnosi on do swojej pracy jest według mnie umiejętność nawiązywania kontaktu z otoczeniem, zdolność wchodzenia w interakcje z innymi. Z pewnością diagnosta nie może być mizantropem, człowiekiem na otoczenie zamkniętym. Powinien on umieć nadać dynamikę formułowanej przez siebie diagnozie, być otwarty na poznanie różnych środowisk i kontakt z nimi. Z pewnością nie może być to ktoś, kto nie potrafi odstawić bagażu osobistych doświadczeń i wartości, by móc wejść w perspektywę innych osób. Jest to ważne w naszej coraz bardziej różnorodnej rzeczywistości, w której w coraz większym stopniu ujawniają się zjawiska wielokulturowości i rozmaitość wielu różnych stylów życia. W związku z tym ważną cechą jest tu - jak sądzę - wyobraźnia, jak również brak uprzedzeń i wystrzeganie się myślenia stereotypowego i skrótowego, które jest niebezpieczne w tym zawodzie. Dlatego też diagnosta powinien posiadać wiedzę dotyczącą świata społecznego i być otwartym na poznanie i stałe poszerzanie wiedzy o różnych środowiskach życia ludzi oraz ich wpływie na zachowania ludzkie. Tylko w ten sposób dotrze do ważnych zjawisk. Stąd też wrażliwość i umiejętność spoglądania na problemy z różnych punktów widzenia nie mogą być pominięte.
Diagnosta pedagogiczny musi moim zdaniem pamiętać o tym, że pracuje przede wszystkim dla ludzi. Jego praca nigdy nie może być wyabstrahowana z procesów pedagogicznych i wychowawczych. Dlatego diagnosta powinien posiadać umiejętność pracy w grupie i współpracować z innymi uczestnikami procesu pedagogicznego, szczególnie z nauczycielami. Nie może się zamykać bądź traktować swoją pracę jako coś, co jest pozbawione odniesień do szerszej rzeczywistości lub systemu. Stąd też powinien odznaczać się dobrym zmysłem obserwacji, nie tylko znać ale rozumieć charakter powiązań kontekstów i sytuacji i ich wpływu na zachowania ludzkie. Myślę, że jedną z kluczowych rzeczy w pracy diagnosty pedagogicznego jest przede wszystkim rezygnacja z gabinetowej formuły wykonywania zawodu. Diagnosta powinien więc wychodzić jak najczęściej ku realnym doświadczeniom z rzeczywistością, której dotyczy diagnoza. Sądzę również, że praktyczne aspekty zawodu są daleko bardziej cenne niż szereg teoretycznych odniesień, co nie znaczy, że te ostatnie są zbędne.
Inne cechy i predyspozycje diagnosty pedagogicznego to w moim mniemaniu również:
myślenie długofalowe - które według mnie sprawia, że diagnosta nie tylko pokazuje jak jest, ale również widzi i sugeruje możliwości rozwiązania bądź przynajmniej zredukowania zdiagnozowanych trudności i barier;
twórcza osobowość - diagnosta powinien posiadać tę cechę, aktywnie rozwijać się w swoim zawodzie i nie obawiać się również pewnych działań nowatorskich i konwencjonalnych, które sprawiają, że jego profesja również rozwija się przez takie działania;
optymizm - rozumiany tutaj jako cecha osobowości i wynikające z niej nastawienie do wykonywanego zawodu. Diagnosta często spotyka się w swojej pracy z rozmaitymi przypadkami, które mogą napawać pesymistycznie i ponuro. Taka optymistyczna perspektywa z pewnością wyzwala entuzjazm i podtrzymuje jakąś pasję, z którą pewnie każda aktywność zawodowa powinna być wykonywana;
umiejętność łączenia obserwacji ogólnej z tym, co jednostkowe i wyciąganie wniosków dla diagnozy - osobie wykonującej ten zawód z pewnością nie wystarczy, jak sądzę choćby najbardziej precyzyjna wiedza o procesach społecznych, wychowawczych i pedagogicznych zachodzących w świecie, którą wyniósł z akademii. Diagnosta powinien sobie uświadamiać, że jest to rzeczywistość dynamiczna i zmieniająca się, pełna nowych procesów, których istnienia powinien on być świadomy. Diagnostę musi w jakimś sensie interesować również świat jako całość, w obrębie którego istnieją diagnozowane przez niego przypadki, środowiska i ich konteksty;
Przegląd nakreślonych przeze mnie powyżej cech i predyspozycji, które sprawiają, że dana osoba odnajduje się w zawodzie diagnosty pedagogicznego jest oczywiście jakimś wzorem idealnym. Niemniej jednak aktywność diagnosty nie kończy się w moim odczuciu na uzyskaniu odpowiedzi na pytanie „jak jest?”, ale również, „co zrobić?”, by poprawić zastaną sytuację - myślę więc, że diagnosta powinien włączać się aktywnie w procesy naprawcze, ponieważ nabywa umiejętności rozumienia natury problemów, barier i zakłóceń diagnozowanej przez siebie rzeczywistości i jej elementów. Dlatego uważam, że współpraca pomiędzy diagnostami a innymi uczestnikami procesów wychowania - przede wszystkim nauczycieli - jest nieunikniona.
W tym przedstawionym przed siebie modelu idealnym cech i predyspozycji najbardziej kluczowe wydają mi się umiejętności społeczne, zaangażowanie, przekonanie co do sensowności podejmowanych przez siebie działań zawodowych i gotowość do stałego poszerzania swojego doświadczenia, wiedzy i umiejętności. Podstawową kategorią jest w tej perspektywie kategoria rozumienia i twórczych interpretacji danych, których dostarczają narzędzia i metody badawcze diagnostyki pedagogicznej. W związku z tym diagnosta powinien mieć coś z badacza rzeczywistości nie tylko pedagogicznej i społecznej. Jego zawód powinien wydawać mu się ciekawy i interesujący, wobec czego z łatwością dostrzeże on, jak bardzo sam rozwija się dzięki swojej profesji. Rozumienie wytwarza sytuację, w której diagnosta dostrzega swoje błędy i potknięcia, umie je zinterpretować i wyciągnąć odpowiednie wnioski dla swoich przyszłych działań.
Każda aktywność człowieka jest nastawiona na osiągnięcie satysfakcjonujących efektów. Osiągnięcie tych efektów jest kluczowe dla praktyki pedagogicznej, w której doceniona powinna zostać moim zdaniem również wartość pedagogicznej diagnozy. Wychowanie jest jednym z centralnych punktów, na których opiera się życie jednostek i grup. Wszystko to powinny mieć na uwadze osoby wykonujące zawód diagnosty pedagogicznego bądź do takiego aspirujące. Ich cechy i osobisty bagaż predyspozycji, który wnoszą do zawodu i swojej praktyki jest moim zdaniem czymś co w największym stopniu determinuje osiąganie zakładanych efektów pedagogicznych.
BIBLIOGRAFIA
Aronson E., Człowiek, istota społeczna, Warszawa 1999
Czapów Cz., Wychowanie resocjalizacyjne, Warszawa 1978
Deptuła M. (red.) , Diagnoza pedagogiczna i profilaktyka w szkole i środowisku lokalnym, Bydgoszcz 2004
E. Ericson, Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań 1997
(red.) E. Hałas, Rozumienie zmian społecznych, Lublin 2001
Lepalczyk I., Badura J. (red.), Elementy diagnostyki pedagogicznej, Warszawa 1978
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000
Ziemski S., Problemy dobrej diagnozy, Warszawa 1973