45
1. Uczniowie przeczytali tekst Leszka Ko∏akowskiego O podró˝ach zamieszczo-
ny w podr´czniku. Pytamy, do jakiego gatunku zaliczyliby ten utwór. Odpo-
wiedê znajdà, rozwiàzujàc krzy˝ówk´.
Sprawdê, czy uwa˝nie przeczyta∏eÊ tekst Leszka Ko∏akowskiego O podró-
˝ach. Has∏o g∏ówne – nazwa gatunku, którym jest ten tekst.
1. Tekst Leszka Ko∏akowskiego O podró˝ach rozpoczyna si´ od szeregu zapytaƒ.
Jakiego typu sà to pytania?
2. Autor, opisujàc ró˝ne podró˝e, wskazuje na te, które – tak naprawd´ – nie sà
podró˝ami. Kto – wed∏ug niego – nie podró˝uje?
3. Autor w tekÊcie przywo∏uje zdanie: Niebo, nie umys∏ tacy odmieniajà, którzy
za morza po màdroÊç biegajà. Jak nazywa to zdanie?
4. Podró˝ inaczej.
2. Dzielimy klas´ na grupy, ka˝da z nich ma z okreÊlonych fragmentów eseju
wybraç najwa˝niejsze zagadnienia i zapisaç je na pasku papieru jednego ko-
loru, zaÊ te treÊci, które odbiegajà od g∏ównego toku rozwa˝aƒ – na paskach
drugiego koloru.
3. Na tablicy przypinamy karteczki. Powstaje notatka, np.:
E
1
2
3
4
T
R
S
M
E
N
Z
I
B
K
E
Z
R
O
P
J
A
O
O
E
A
˚
R
N
D
¸
O
W
Y
C
Z
N
E
I
„MàdroÊç, która chadza w parze ze skromnoÊcià
i poczuciem humoru”.
Esej Leszka Ko∏akowskiego
O podró˝ach
46
Wst´p
Szer
eg pytaƒ o charakterze
retor
ycznym zar
ysowujàcych
pr
oblematyk´ r
ozwa˝aƒ
P
o
co podró˝ujemy?
Dlaczego lubimy podró˝owaç?
Czy podró˝owanie jest to zachowanie
instynktem wiedzione...?
Dlaczego w dzieciƒstwie czytamy
z zapa∏em ksià˝ki podró˝nicze?
Dlaczego ludzie, ledwo zlikwidowali
bia∏e plamy na mapach, r
zucili si´ do
niedawno jeszcze niewyobra˝alnych
woja˝y po wielkiej pr
zestr
zeni...?
skojarzenie
dygr
esja
skojarzenie
Biznesmeni
urzàdzajàcy
konfer
encje
na lotniskach
i po za∏atwieniu
inter
esów
wracajàcy
do siebie –
nie podr
ó˝ujà.
Anglicy wybierajàcy
si´ do Hiszpanii
w poszukiwaniu
s∏oƒca, sto∏ujàcy si´
w angielskich barach,
przesiadujàcy
w angielskich
pubach – te˝ nie
podr
ó˝ujà.
P
odr
ó˝ nie s∏u˝y
zdobywaniu wiedzy
.
angielskie
jedzenie
P
o
˝al si´, Bo˝e
star
e porzekad∏o,
prze∏o˝one
z ∏aciny:
Niebo, nie umys∏
tacy odmieniajà,
któr
zy za mor
za
po màdroÊç
biegajà
48
skojarzenie
Bodêcem do podr
ó˝y
jest potrzeba nowoÊci,
która nas wabi.
dygr
esja
skojarzenie
W ludzkim Êwiecie
dzia∏ajà dwie
przeciwstawne si∏y:
potrzeba tr
wa∏oÊci
i potrzeba nowoÊci.
skojarzenie
Instynkt ciekawoÊci
zak∏ada, ˝e Êwiat
jest czegoÊ war
t.
dygr
esja
ChcielibyÊmy byç zawsze
u poczàtk
u, mieç poczucie,
˝e Êwiat jest dla nas otwar
ty
.
dygr
esja:
L
udzkie charakter
y
ró˝nià si´ udzia∏em
tych ener
gii.
BuddyÊci
myÊlà inaczej.
GdybyÊmy wierzyli
jak buddyÊci, ˝e Êwiat
nie jest niczego war
t
i jest tylko monotonnym
powtarzaniem tego
samego nieszcz´Êcia,
nie doÊwiadczalibyÊmy
˝adnej potrzeby nowoÊci.
Zapewne dlatego
ludzie zmieniajà
˝ony i m´˝ów;
majà pr
zez chwil´
pr
ze˝ycie nowego
czasu, doÊwiadczenie
Zakoƒczenie nie jest
definitywne, ur
ywa si´;
autor przewr
otnie
stwier
dza,
˝e zastanawianie si´
nad racjami buddystów
,
by∏oby przejÊciem do
tematów metafizycznych,
a takich nie wypada
podejmowaç przy okazji
„lekkich” r
o
zwa˝aƒ
o podr
ó˝y
.
49
4. Wprowadzamy poj´cie dygresji. Uczniowie odczytujà informacje ze s∏ownika
terminów literackich.
dygresja – odejÊcie od zasadniczego tematu narracji i wprowadzenie
w obr´b wypowiedzi zjawisk luêno z nim zwiàzanych lub wr´cz niezale˝-
nych.
5. Odszukujemy inne cechy eseju. Uczniowie – dla przypomnienia wiadomo-
Êci – wykonujà çwiczenie dotyczàce Êrodków stylistycznych, a nast´pnie od-
szukujà przyk∏ady w tekÊcie.
W eseju cz´sto pojawiajà si´ Êrodki stylistyczne charakterystyczne dla
literatury.
Poni˝sze poj´cia po∏àcz z odpowiednimi definicjami.
u˝ycie s∏ów w nowym znaczeniu, przekszta∏cajà-
cym znaczenie podstawowe
zestawienie dwóch przeciwnych myÊli lub sàdów
wzmianka, sygna∏, który wywo∏uje okreÊlone sko-
jarzenie; poruszenie jakiejÊ sprawy nie wprost
pytanie, które zadaje si´ nie po to, by uzyskaç od-
powiedê, ale po to, by podkreÊliç przekonanie, opi-
ni´ nadawcy s∏ów
niezwyk∏e, zaskakujàce, wewn´trznie sprzeczne,
ale jednoczeÊnie trafne sformu∏owanie
krótka, zwykle jednozdaniowa wypowiedê wyra-
˝ajàca ogólnà prawd´, màdroÊç dotyczàcà ˝ycia
cz∏owieka
aluzja – do biblijnej historii wygnania pierwszych ludzi z raju
antyteza – Biznesmeni …….. nie podró˝ujà, lecz za∏atwiajà swoje interesy.
Nie ˝àdza wiedzy nas gna ani ochota ucieczki, ale ciekawoÊç…
aforyzm – przytoczone maksymy z ∏aciny: Czarna troska za jeêdêcem sia-
da. Niebo, nie umys∏ tacy odmieniajà, którzy za morza po màdroÊç biegajà.
paradoks – Bez tego grzesznego pop´du nie by∏oby zmian w ˝yciu ludzkim
i niewiele post´pu.
przenoÊnia – Te dwie sk∏onnoÊci k∏ócà si´ ze sobà, ale obie sà niezb´dne,
byÊmy ludzki ˝ywot wiedli.
pytanie retoryczne – Po co podró˝ujemy? Dlaczego lubimy podró˝owaç?
Czy podró˝owanie jest to zachowanie instynktem wiedzione? Czy dozna-
jemy satysfakcji stàd, ˝e doÊwiadczamy czegoÊ, co jest po prostu nowe, ˝e
nowoÊç jako taka nas przyciàga?
6. Odszukujemy równie˝ przyk∏ady j´zykowe ujawniajàce narratora i jego su-
biektywne oceny (np. angielskie jedzenie, po˝al si´ Bo˝e).
aluzja
antyteza
aforyzm
paradoks
przenoÊnia
pytanie retoryczne
50
7. Tworzymy notatk´ na temat eseju, np.:
8. Mo˝na zabawiç si´ w wymyÊlenie b∏yskotliwego zdania ujmujàcego istot´
eseju, np.
●
Odwaga myÊlenia i poezja myÊli.
●
Oryginalna myÊl w pi´knej formie.
●
Sztuka argumentów po∏àczona ze sztukà s∏owa.
9. Wskazujemy, czym si´ ró˝ni esej od rozprawki. Na zadanie uczniowie majà
przekszta∏ciç swoje poprawione rozprawki w wypowiedê eseistycznà.
Zadania dodatkowe:
PrzenieÊ si´ w czasy i przestrzenie jeszcze niepoznane. Przedstaw podró˝
fantastycznà cz∏owieka XXI wieku.
„Podró˝e kszta∏cà… wykszta∏conych” – tak powiedzia∏ S. Wróblewski. Co ty
sàdzisz na ten temat?
