WYKŁAD MONOGRAFICZNY II - WYKŁADY.
Wykład z dnia 09.03.2013 r.
Konkurencyjność regionów. Rozwój struktur klastrowych.
Istota i czynniki konkurencyjności regionów
Literatura:
Oleksiuk A., Konkurencja regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe. Wydawnictwo BRANTA 2009.
Porter M., Konkurencja międzynarodowa 2003.
Istota konkurencyjności regionów
Konkurencja jest immanentną cechą życia społecznego i gospodarczego. Istotą konkurencji jest dynamika zmian, która ma swoje źródło w chęci walki o zajęcie lepszej pozycji w życiu gospodarczym i społecznym.
W poprzednim paradygmacie gospodarczym konkurencja rozgrywała się między firmami. Współcześnie do walki konkurencyjnej stanęły także układy terytorialne : państwa, regiony, miasta ,gminy.
Konkurują one o kapitał, szczególnie zaś o kapitał innowacyjny, które niesie znaczące efekty mnożnikowe.
Rysują się więc dwie płaszczyzny „konkurencyjności”
Konkurencja firm zlokalizowanych w danym układzie terytorialnym w otwartej gospodarce światowej,
Konkurencja samych układów terytorialnych o nowy kapitał, tworzący miejsca pracy i przynoszący dochód, o pracowników o najwyższych kwalifikacjach zdolnych do wytwarzania innowacji, stosowania nowych, zaawansowanych technologii oraz do zarządzania wielkimi korporacjami.
Wzrost znaczenia konkurencyjności należy upatrywać głównie w:
globalizacji gospodarki otwartej na nieograniczony barierami politycznymi i celnymi przepływ kapitału, dóbr, usług, wiedzy i ludności; zajęcie konkurencyjnej pozycji umożliwia rozwinięta sieć informacyjna oraz coraz sprawniejsze systemy transportu zdolne sprostać zindywidualizowanym potrzebom,
koncentracji ludności na obszarach zurbanizowanych, na których olbrzymi potencjał ludzi i coraz większe jego zróżnicowanie kreuje nowe potrzeby i wymagania,
przyspieszonym tempie zmian życia społecznego i gospodarczego spowodowanym coraz skuteczniejszym sprzężeniem nauki z techniką, podnoszącym funkcjonalność i wzrost wydajności pracy oraz poprawę warunków życia ludności.
Konkurencyjność
To zdolność korporacji przemysłowych, regionów i ponadnarodowych bloków do generowania w sytuacji międzynarodowej współzawodnictwa, relatywnie wysokiego dochodu i wysokiego poziomu zatrudnienia.
Z procesem konkurencyjności regionu wiąże się określenie znaczenia konkurencyjności układów przestrzennych.
Tak definiowana konkurencyjność, jako cel strategiczny, jest zarazem:
instrumentem regulacji poprzez określenie wielkości wskaźników rozwoju poszczególnych dziedzin w określonym, długookresowym horyzoncie czasu,
bodźcem rozwoju poprzez wskazanie, w rozpisanych dziedzinach, zadań, które dają możliwość podnoszenia konkurencyjności, a równocześnie są miernikiem dokonujących się przeobrażeń, określającym dynamikę i jakość rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego.
Czynniki wpływające na konkurencyjność regionów
Konkurencyjność jest postrzegana jako kluczowy wskaźnik sukcesu w polityce gospodarczej, stąd za najbardziej mierzalną i syntetyczną wykładnię konkurencyjną uznaje się poziom PKB/ mieszk.
Zmniejszenie luki technicznej mierzone wzrostem ilości i wykorzystanie patentów mających bezpośredni wpływ na poziom innowacyjnych,
Wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości, odgrywa główna rolę w tworzeniu nowych miejsc pracy i przeciwdziałaniu bezrobociu,
Wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych, wprowadzono nowe produkty i technologie i pośrednio wymuszające podnoszenie kwalifikacji i siły roboczej,
Rozbudowę infrastruktury transportu, podnoszącą dostępność i możliwość rozszerzania rynków zbytu,
Ułatwienie dostępu do źródeł energii, co przyczynia się do zmniejszenia dysproporcji między obszarami centralnymi i peryferyjnymi,
Zmniejszenie dysproporcji w kapitale ludzkim, obejmującym poziom wykształcenia, stan zdrowia i opieki społecznej; poprawa stanu w tym zakresie podnosi aktywność i zaangażowanie ludności w polepszenie warunków życia,
Rozbudowę instytucji otoczenia biznesu, tworząc efektywną sieć firm wspierających przedsiębiorczość i transfer technologii,
Usprawnienie działań administracji publicznej poprzez korzystne zmiany,
Umiejętność korzystania z funduszy strukturalnych UE traktowanych jako bodziec i szansa dla wszystkich uczestników zaangażowanych w rozwój regionalnych.
Większość z wymienionych czynników jest mierzalna przy pomocy przypisanych im wskaźników, co umożliwia dokonanie analiz porównawczych konkretnych jednostek terytorialnych.
Jeśli występuje potrzeba bardziej syntetycznej oceny konkurencji regionów wówczas miary wysokiego jej poziomu można ograniczyć do czterech głównych czynników, tj.:
Korzystnej struktury działalności gospodarczej charakteryzującej się dużym udziałem zatrudnienia w usługach rynkowych i nierynkowych oraz produkcji przemysłowej,
Dużym zakresem wdrożeń patentów decydujących o rozszerzeniu działań innowacyjnych,
Dobra dostępnością komunikacyjną uwarunkowaną bogactwem i różnorodnością infrastruktury transportowej,
Wysokimi kwalifikacjami siły roboczej w wieku produkcyjnym, co dotyczy przede wszystkim wyższego wykształcenia.
Czym skutecznie konkurować, tzn. jakie zasoby i produkty są do dyspozycji i mają szanse osiągnąć najwyższą jakość na rynku krajowym i za granicą,
O co lub o kogo konkurować , jak np.: o siedziby instytucji międzynarodowych,
Jakie stosować narzędzia, które sprzyjać będą podnoszeniu konkurencji, jak np.: oferta przygotowania terenów pod inwestycje, oferta wartości użytkowych, dostępność zasobów surowcowych.
Najważniejsze sfery życia dotyczące konkurencyjności:
Gospodarcza
Społeczna
Ekologiczna
Przekładnią oddziaływania konkurencji w sferze gospodarczej na kategorie przestrzenne:
Podział wielkich przedsiębiorstw na mniejsze
Duża swoboda w rozmieszczeniu aktywności gospodarczych, wykorzystanie walorów zarówno koncentracji, jak i układów sieciowych,
Właściwe prowadzenie gospodarki gruntami, zmierzające do lepszego wykorzystania istniejącego zainwestowania, szczególnych terenów przemysłowych i oferowanie korzystniejszych warunków lokalizacyjnych,
Ze względu na szeroko pojęte uwarunkowania procesy restrukturyzacyjne przebiegają najszybciej w produkcji przemysłowej, wolnej turystyce i najsłabiej w rolnictwie.
Przekładnia oddziaływania konkurencji w sferze społecznej na wymiar przestrzenny jest:
Dążenie do koncentracji i zapewnienia dobrej dostępności do infrastruktury społecznej decydującej o poziomie wykształcenia,
Tworzenie układów sieciowych zwiększających mobilność,
Zachowanie historycznego dziedzictwa kulturowego i tradycji jako elementu sprzyjającemu tworzeniu prawdziwego klimatu.
Czynnik społeczny działa mobilizująco na uwarunkowania przestrzenne wzrostu konkurencyjności:
Konkurencyjność w sferze ekologicznej wyraża się głównie przez dążenie do równoważenia walorów środowiska przyrodniczego.
Realizacja tej zasady następuje przez:
Wykorzystanie atrakcyjnego środowiska przyrodniczego
Traktowanie środowiska przyrodniczego jako regulatora eliminującego produkcję i inną działalność zagrażającą warunkom życia ludności
Wykorzystanie środowiska przyrodniczego jako bodźca poszukiwania nowych form produkcji żywności (żywność ekologiczna) i rozwoju turystyki.
Trzy układy odniesienia:
Regionalny
Metropolie
Układy sieciowe
Regiony, wpisujące się w procesy globalizacji, dążą do wzmocnienia swojej pozycji konkurencyjnej przez wykorzystanie ich specyfiki, którą określają: wybitne walory środowiska przyrodniczego i kulturowego, przedsiębiorczość i aktywność społeczeństwa, szczególnie wysoki poziom wykształcenia ludności, wyjątkowy profil naukowo - badawczy, wyróżniające się kierunki nowoczesnej produkcji. Korzystne położenie oraz unikatowe walory i predyspozycje każdego województwa są atutami, które w warunkach rywalizacji o te same korzyści pozwalają na wzmocnienie własnej konkurencyjnej pozycji.
Konkurencyjność regionów przejawia się także w specyfice ich urbanizacji, czyli udziału ludności miejskiej w liczbie ludności województwa i cech dynamizujących ilościowe i jakościowe procesy urbanizacji, a także w znaczeniu zewnętrznym stolic województw.
Metropolie to 300 tys. mieszkańców, cechy:
Wysoki poziom usług, instytucji i wyposażenia,
Potencjał innowacyjny w zakresie technicznym , ekonomicznym, społecznym i kulturowym,
Wyjątkowe korzystne warunki życia.
Wielofunkcyjność i złożoność metropolii pozwala na szybką akceptację siły roboczej
Trzecim rodzajem odniesień przestrzennych konkurencyjności są układy sieciowe, rozumiane jako systemowe związki zachodzące między poszczególnymi jednostkami tej samej branży, instytucjami usługowymi i elementami infrastruktury technicznej. W świetle konkurencyjności, celem ich tworzenia jest kumulacja potencjału i zacieśnienie współpracy, a także zwiększenie działalności ograniczającej ryzyko rywalizacji. Układy sieciowe dysponują większą sprawnością funkcjonalną i efektywnością ekonomiczną w stosunku do układów rozproszonych. Są więc ważnym elementem podnoszącym konkurencyjność regionów.
Czynniki konkurencyjności, ich przełożenie na oddziaływanie sfery gospodarczej, społecznej, ekologicznej i infrastruktury technicznej oraz trzy główne układy odniesienia są zasadniczą kanwą, na której oparte są plany zagospodarowania przestrzennego województw, nastawione na dynamiczny wzrost konkurencyjności i walkę o wzmocnienie swojej pozycji w skali krajowej i międzynarodowej.