FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE - WYKŁADY.
Wykład z dnia 23.03.2013 r.
W domu
Wieloletni Plan Finansowy Państwa
Co zawiera ustawa budżetowa
Dział III, rozdział I i II Ustawy o Finansach Publicznych
Procedura budżetowa
Obejmuje cztery zespoły czynności :
Planowanie budżetu
Uchwalanie
Wykonywanie
Kontrolę wykonania
Dział III , rozdział IV Ustawy o finansach publicznych
Procedura uchwalania budżetu państwa
Musi być zachowana zasada uprzedniości. W procesie uchwalania wyróżnia się cztery etapy :
Debata w Sejmie
Projekt budżetu w Sejmie przedstawia rząd. Występuje I czytanie i projekt jest przekazywany do Komisji Finansów Publicznych . Komisja ma dwie możliwości :
Rekomendacja
Jeśli jest rekomendacja to są dwie możliwości:
Rekomendujemy ten projekt który otrzymaliśmy , czyli prawie projekt bez zmian
Komisja wzywa rząd do wniesienia poprawek, takie poprawki nazywają się autopoprawkami rządu i wtedy następuje rekomendacja projektu rządowego
Projekt własny, czyli przedłożenie projektu własnego
Zgłoszenie projektu własnego ma dwie możliwości
Na projekt rządowy Komisja nanosi poprawki sama
Przedstawia całkiem nowy odrębny projekt
Po tych pracach następuje II czytanie , po nim jest dyskusja , po czym projekt może , nie musi , być skierowany do Komisji Finansów Publicznych , potem następuje III czytanie i uchwalenie.
Debata w Senacie
Przepisy nie mówią jak długo Sejm może debatować , przepisy mówią natomiast o tym iż rząd ma złożyć projekt do końca września . Senat ma nałożony określony limit a mianowicie 20 dni na zapoznanie się już z ustawą budżetową. Senat ma dwie możliwości:
Przyjąć ustawę
Zgłosić poprawki
Jeśli są poprawki, to następuje debata w Sejmie
Sejm ma dwie możliwości :
Przyjąć poprawki Senatu
Bądź je odrzuca
Podpisanie ustawy budżetowej przez prezydenta
Tutaj występuje istotna różnica a mianowicie na podpisanie ustawy budżetowej prawo daje na podpisanie prezydentowi 7 dni zamiast trzech tygodni jak przy innych ustawach.
Wykonywanie budżetu
Można tu przywołać jako motto z tych zasad budżetowych chociażby zasadę zachowania równowagi bieżącej, przy planowaniu - równowaga ogólna. W toku wykonywania budżetu wyróżniamy dwa rodzaje czynności :
główne
Jest to prowadzenie dochodów, dokonywanie wydatków, zaciąganie długu publicznego, spłacanie długu publicznego .
Przy okazji dokonywania wydatków przywołano pojęcie dysponenta środków budżetowych . Tylko w odniesieniu do budżetu państwa . Jest każda jednostka upoważniona do wydawania środków budżetowych lub przekazywania.
Dodatkowe
Występują trzy rodzaje czynności dodatkowych:
Uruchamianie rezerw , planując budżet trzeba zaplanować dwa rodzaje rezerw :
Rezerwa ogólna, przy budżecie państwa to jest do 0,2% wydatków ,
Rezerwa celowa, które w sumie mogą wynieść do 3% planowanych wydatków,
Przeniesienia (przesunięcia) , chodzi tu o przeniesienia czy przesunięcia środków finansowych pomiędzy różnymi kategoriami środków klasyfikacji . Np.: nie można przenieść między działami gospodarki budżetowej, nie można przenieść środków w ten sposób aby zwiększyć wynagrodzenia kosztem wydatków majątkowych . W jednostce samorządu terytorialnego takie przeniesienia łączą się w zmiany w planie dochodów i wydatków,
Blokowanie wydatków, czyli powstrzymanie wydawania środków z jakiegoś konta czy na jakiś cel . Przepisy podają pięć sytuacji, kiedy powinno nastąpić blokowanie wydatków:
Niegospodarność
Dysponent rozrzutnie wydawał środki
Opóźnienie w realizacji zadania
Nadmiar środków
Naruszenie zasad gospodarki finansowej (naruszenie dyscypliny budżetowej)
Zagrożenie realizacji ustawy budżetowej (zagrożenie wykonania budżetu)
Uprawnienia do blokowania:
W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej, najszerszy zakres uprawnień ma rząd, który może blokować w obrębie całego budżetu państwa z wyłączeniem subwencji ogólnej dla samorządu terytorialnego. Subwencja jest to wydatek budżetu państwa, dochód każdej jednostki samorządu terytorialnego, transfer z budżetu państwa.
W sytuacji normalnej, nie kryzysowej uprawnienia najwyższe do blokowania ma minister finansów, który może blokować w całym budżecie państwa, ale bez budżetów jednostek samodzielnych .
Mają dysponenci główni. Dysponent główny to jest taki szczebel dysponenta, który rządzi częścią budżetową. Czyli minister, wojewoda, kierownik Urzędu Centralnego .
Na szczeblu samorządu terytorialnego uprawnienia do blokowania ma organ wykonawczy czyli w gminie wójt, w powiecie wojewódzkim - zarząd.
Kontrola wykonania budżetu
Występują tu dwie przesłanki:
Władza publiczna gospodaruje pieniędzmi publicznymi
Władza publiczna nie ma wyraźnie określonego kryterium działania, a przez to kryterium mocy.
Dyscyplina budżetowa
Obowiązek przestrzegania zasad gospodarki finansowej ( ustawa o odpowiedzialności za naruszenie zasad dyscypliny budżetowej). Oprócz dyscypliny budżetowej jest również odpowiedzialność karna.
Kto może przeprowadzać kontrole ?
Organy które budżet uchwaliły
Na szczeblu państwa takie prawo ma Sejm a w jednostce samorządu - rada. Te podmioty mogą przeprowadzać kontrole wedle uznania , natomiast muszą przeprowadzić taką kontrolę po zakończeniu roku budżetowego . Wiąże się to z absolutorium.
Najwyższa Izba Kontroli
Ma najszersze uprawnienia. Może kontrolować :
to co jest nazywane umownie państwem ,
samorząd terytorialny,
podmioty spoza sektora finansów publicznych jeżeli te korzystają w jakikolwiek sposób z budżetu lub mienia publicznego
Organy Kontroli Skarbowej
Mogą kontrolować wszystkich podatników, płatników, dysponentów środków budżetowych i mienia państwowego oraz również podmioty obce dotowane z budżetu państwa.
Kontrola Skarbowa dotyczy dochodów czy wydatków budżetu państwa, natomiast jeśli chodzi o pieniądze samorządowe mamy wyspecjalizowane jednostki a mianowicie Regionalne Izby Obrachunkowe - są to takie jednostki państwowe powołane po to żeby mieć nadzór, kontrolę nad finansami samorządowymi.
Oprócz tego w jednostkach organizacyjnych publicznych mamy audytorów wewnętrznych którzy mają na celu zapobieganie jakimś niekorzystnym procesom, zdarzeniom, mają wykrywać zanim do rzeczy dojdzie NIK.
Dochody i wydatki budżetu
Rodzaje źródeł dochodów :
Podatek
Jest podstawowym źródłem wśród danin publicznych . Jest bardzo starą kategorią ekonomiczną, istnieje od 4000 lat. Do najważniejszej funkcji podatku zalicza się funkcję fiskalną.
Cechy podatku:
Przymusowy,
Bezzwrotny,
Nieodpłatny - nie otrzymuje się nic od państwa bezpośrednio,
Podatek zapłacony zgodnie z prawem nie podlega zwrotowi,
Forma pieniężna,
Jest jednostronnie ustalany,
Jest przewłaszczeniowy, ponieważ z chwilą zapłacenia podatku pieniądz, który był własnością podatnika staje się własnością władzy publicznej, następuje zmiana własności,
Ma charakter ustawowy.
Budowa podatku
Podmiot podatku
Jest to osoba, która ma płacić podatek (podmiot bierny)
Podmiot, który nakłada podatek , np.: państwo, oraz także podmiot który otrzymuje podatek i w tym przypadku jest to państwo i samorząd
Przedmiot opodatkowania
Od strony przedmiotu wyróżnia się podatki:
Dochodowe
Majątkowe
Przychodowe
Konsumpcyjne
Stawka
Może być kwotowa, procentowa, może być również jedna i może być w skali (progresywnej, degresywnej).
Podstawa opodatkowania (takie uściślenie przedmiotu żeby można było zastosować stawkę)
Mówiąc o podstawie opodatkowania można wyróżnić dwa jej rodzaje:
Podstawa opodatkowania
Podstawa wymiaru podatku
Ulgi podatkowe
Może dotyczyć stawki, podstawy, kwoty.
Zwolnienie
Wyłączenie
Sposób zapłaty
Podatnik może płacić sam ,ale może i korzystać z pośrednictwa. Płatnik jest pośrednikiem (oblicza, pobiera i odprowadza do Urzędu Skarbowego) jak i również inkasent (ma wszystko wyliczone, tylko pobiera).
Termin zapłaty
Z uwagi na przerzucalność wyróżniamy podatki:
Pośrednie
VAT
Akcyza
Bezpośrednie
Ze względu na zdolność płatniczą:
Podatki rzeczowe
Nie uwzględnia sytuacji życiowej podatnika. Np.: podatek majątkowy.
Podatki osobiste
Podatek dochodowy jest przykładem podatku osobistego. Uwzględnia sytuację życiową podatnika.
Opłaty
Jest to rodzaj źródła dochodów budżetowych.
Naczelną funkcją jaką jej się przypisuje jest pokrycie kosztów obsługi publicznej.
Istotną funkcją jest również funkcja prohibicyjna.
Cechy opłaty:
Opłata jest odpłatna, wnosząc opłatę coś otrzymujemy.
Dopłata
Przypisuje się konkretną funkcję to znaczy udział w kosztach inwestycji publicznych.
Przykładem takiej dopłaty występującej w Polsce jest opłata adiacencka - spełnia funkcję dopłat natomiast tak rozszerzano przedmiot opłaty adiacenckiej że w tej chwili jest to podatek, opłata i dopłata.
Cło
Jest to podatek od przekroczenia granicy państwa, lecz tradycyjnie nazywa się to cłem.
Wyróżnia się cło:
Przywozowe
Wywozowe
Funkcja:
Gospodarcza
Grzywna
Wszelkiego rodzaju kary nakładane przez uprawnione organy. Np.: grzywny, które nakłada sąd, mandat nałożony przez policjanta czy strażnika miejskiego.
Spadek, zapis, darowizna
Występuje jako możliwy dochód budżetu państwa i jednostki samorządu terytorialnego.
Dochody z mienia
Dochody z majątku rzeczowego
Dochody z kapitału
Mogą być lokowane w akcjach, lokatach bankowych, mogą być przeznaczane na działalność gospodarczą
Wpłata
Np.: Wpłata nadwyżki zakładu budżetowego czy wpłata z zysku.
Dotacja ze źródeł zagranicznych
Np.: Z Unii Europejskiej, z EFTY. Dotacje z dwóch źródeł funduszy : spójnych, celowych.
Przedstawione powyżej rodzaje źródła dochodów budżetu mogą dotyczyć zarówno budżetu państwa i jednostek samorządowych .
Kolejne rodzaje źródeł są typowe dla samorządu terytorialnego a są to:
Dotacje z budżetu państwa
Dotacje celowe, musi być wydana zgodnie z przeznaczeniem,
Subwencja ogólna (nie jest związana z konkretnym przeznaczeniem)
Udział w podatku stanowiącym dochód budżetu państwa
Samo opodatkowanie mieszkańców
Wydatki budżetowe
Ze względu na przeznaczenie
Wydatki ostateczne
Czyli w wyniku poniesienia takiego wydatku jakaś potrzeba zostaje zaspokojona
Wydatki transferowe (dotacje, subwencje)
Ze względu na rodzaj
Wydatki bieżące
Wydatki majątkowe
Ze względu na konieczność
Wydatki konieczne
Zalicza się tu takie wydatki jak: wydatki na bezpieczeństwo, czy administrację publiczną.
Wydatki pożyteczne
Wydatki na oświatę czy ochronę zdrowia.
Ze względu na zadania
Wydatki gospodarcze
Wydatki niezbędne dla funkcjonowania państwa
Wydatki socjalno - kulturalne
Ze względu na regularność
Wydatki zwyczajne
Wydatki nadzwyczajne
W domu
Rodzaje i ważniejsze wydatki budżetu państwa według działów - rodzaje art. 124 Ustawy o Finansach Publicznych, ważniejsze wydatki w danych GUS-u.
Przykład
Dochody |
1998 |
1999 |
2009 |
VAT |
34% |
39% |
36% |
Akcyza |
17% |
20% |
20% |
PIT |
27% |
18% |
13% |
CIT |
12% |
12% |
9% |
Cło |
5% |
4% |
1% |
UE |
- |
- |
12% |
istotna zmiana reformy ubezpieczeniowej
Wydatki |
1998 |
1999 |
2009 |
Dotacje i subwencje |
38% |
53% |
45% |
Wydatki bieżące jednostek budżetowych państwowych |
33% |
19% |
17% |
Obsługa długu publicznego |
13% |
14% |
11% |
Świadczenia dla osób fizycznych |
9% |
9% |
7% |
Wydatki majątkowe |
6% |
5% |
5% |
Wydatki na UE |
- |
- |
5% |
Projekty z udziałem UE |
- |
- |
11% |
zmiana administracyjna, powstały województwa i powiaty samorządowe
Ważniejsze źródła dochodów budżetu państwa
Przedmiotem VAT-u są:
Sprzedaż
Eksport
Import
Obrót wewnątrz unijny
Podstawą jest wartość dodana.
Stawki w Vacie:
23%
18%
7%
Stawka ulgowa 8% np.: od prasy, usługi komunalne
Stawka ulgowa 5% np.: książki, żywność
Stawka ulgowa 4% np.: usługi taksówkarskie
Stawka preferencyjna 0% np.: produkty na eksport
Zwolnienia z VAT-u:
Usługi medyczne
Studia
Poczta Polska
Podatek akcyzowy
Przedmiotem jest produkcja, wprowadzenie, wyprowadzenie ze składu importowego.
Tytoń, wyroby tytoniowe, alkohole, wyroby energetyczne, paliwa, samochody osobowe.
Zwolnienia:
Podmiotowe
Ubytki losowe
Przedmiotowe
Prąd ze źródeł odnawialnych, energia elektryczna z wiatraków
Stawki:
Procentowe
Stosuje się do ceny towaru pomniejszonej o VAT i akcyzę wcześniej naliczone czyli wartości netto towaru [(cena - (VAT + akcyza)]. Przy imporcie do wartości celnej powiększonej o cło.
Kwotowe
Stosowane są do jednostki wyrobu.
Łączone
Stosuje się do jednostki wyrobu i maksymalnej ceny detalicznej.
Przykład (wielkości za rok 2011)
Samochody osobowe do pojemności silnika do 2 litrów (tj. od jednostki wyrobu 3,1% podstawy opodatkowania),
Wino - 158 zł za hektolitr,
Energia elektryczna - 20 zł za megawatogodzinę,
Papierosy - 1000 sztuk, są tu łączone stawki 146,83 zł + 31,41% od maksymalnej ceny detalicznej, ale nie mniej niż 271,68 zł.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Płacony jest na zasadach ogólnych lub na zasadach zryczałtowanych.
Przedmiotem jest dochód, przychody muszą być brane pod uwagę te które są podane w ustawie.
Koszty uzyskania dochodów:
Zryczałtowane
Rzeczywiste (ukazujące celowy związek dochodów z przychodem)
20% od umowy zlecenia, od usług adwokackich
50% od umowy o dzieło
40% od pośrednictwa
90% od budownictwa i transportu
95% - handel
80% - inne działalności nie wymienione
Stawki:
Skala progresywna (18 i 32%)
Próg - 85 528 zł
Kwota wolna 3081 zł
Przychody z wygranych są opodatkowane stawką 10%
Dochody z odsetek 19%
Z działalności rozrywkowej do podmiotów zagranicznych 20%
Dwie stawki karne: od dochodów zaniżonych 50% , a od nich nie ujawnionych 75%
Formy zryczałtowane podatku dochodowego od osób fizycznych
Od przychodów ewidencjonowanych
Stawki: 3%, 5,5% , 8,5%, 17%, 20 %. Np.: handel detaliczny - 3%, roboty budowlane - 5,5%, Kolporter prasy - 8,5%, usługi hotelowe - 17%, wolne zawody - 20%.
Od przychodów osób duchownych
Stawki są uzależnione od liczby mieszkańców parafii . Np.: proboszcz parafii liczącej do 1 tys. mieszkańców - 384 zł / kwartał. Duża parafia powyżej 20 tys. mieszkańców - 1374 zł /kwartał. Wikarzy płacą odpowiednio mniej niż proboszcz.
Karta podatkowa
Jest dochodem gminy, a nie państwa.
Podatek dochodowy od osób prawnych
Główną istotą jest dochód firmy , z tym że tutaj są wszystkie przychody firmy z wyjątkami podanymi w ustawie.
Przeważają koszty uzyskania dochodów rzeczywistych, oprócz tego są koszty uzyskania zryczałtowane identyczne jak w przypadku PIT-u na zasadach ogólnych. Od dochodu można korzystać z odliczeń czyli korzystać z ulg .
Stawki procentowe:
Podstawowa - 19%
Dla innych dochodów i przychodów :
Od dywidend - 19%
Od podmiotów zagranicznych z tytułu praw autorskich , doradztwa, odsetek - 20%
Niektóre usługi transportowe - 10%
Dochody zaniżone - 50%.
Dług publiczny
Bierze się z:
Finansowania deficytu (niedoboru budżetowego). Możemy równoważyć:
Z nadwyżki
Z prywatyzacji
Zapewnienie niezbędnych środków niezależnym jednostkom sektora finansów publicznych
W jaki sposób zaciąga się kredyt ?
Jest to emisja obligacji , obligacje komunalne, kredyty i pożyczki w bankach krajowych i zagranicznych oraz w instytucjach finansowych.
Centralizacja
Na potrzeby budżetu państwa wyłącznie minister finansów może zadłużać.
W przypadku jednostek samorządu - gminy - wójt.
Muszą mieć zarówno minister finansów jak i wójt uprzednią zgodę stanowiącego czyli zgodę Sejmu - minister, zgodę Rady - wójt .
Zwykle taka zgoda jest zawarta w ustawie budżetowej bądź uchwale budżetowej.
Państwowy Dług Publiczny (PDB)
Oznacza on ogólnokrajowy czyli państwo i samorząd. To suma zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych z tytułu obligacji, zaciągniętych kredytów, pożyczek, przyjętych depozytów oraz wymagalnych zobowiązań z tytułu ustaw, wyborów sądowych, ostatecznych decyzji administracyjnych i uznanych za bezsporne po redukcji zobowiązań wzajemnych.
Relacja Państwo : Samorząd terytorialny
94% : 6%
Ograniczenia, zadłużania się
Kadencyjność władzy publicznej
W Konstytucji są trzy zakazy:
Nie wolno zaciągać pożyczek kolejnych ani udzielać gwarancji i poręczeń w wyniku których PDB przekroczyłby 3/5 PKB
Nie wolno wykorzystywać NBP do pokrywania deficytu
Sejm nie może uchwalić deficytu większego niż w projekcie ustawy budżetowej