Podstawowe zagadnienia z podstaw psychologii i socjologii
Psychologia (od gr. psyche = dusza, i logos = słowo, myśl, rozumowanie) jest nauką
zajmującą się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi
oraz zależnymi od nich modelami zachowań. W większości psychologia dotyczy
ludzi, ale czasem mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż
właściwa nauka dotycząca psychologii zwierząt to etologia. Psychologia bada
również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z
otoczeniem.
Socjologia - nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmiany społeczeństwa.
Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Badają zarówno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i międzyludzkie relacje (na przykład rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia). Relacje międzyludzkie ujęte w społecznej dynamice mogą ludzi łączyć tworząc grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa, lub dzielić przez społeczne podziały.
Według Jana Szczepańskiego „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.
OSOBOWOŚCIOWE UWARUNKOWANIA ZACHOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA W
PROCESIE PRACY
Nauki, z których czerpie psychologia to głównie socjologia, antropologia, filozofia i
biologia, ale dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia
jest nauką samodzielną.
Psychologia zajmuje się m. in.:
• Psychologia poznawcza - procesami poznawczymi - postrzeganiem,
myśleniem, wyobrażaniem, pamięcią; nabywaniem mowy i powiązaniem jej z
pozostałymi procesami psychicznymi (psycholingwistyka};
• Psychologia rozwojowa - rozwojem i zmianami mechanizmów psychicznych,
• Psychologia osobowości - emocjami, procesami motywacji, stałymi cechami
psychicznymi
• Patopsychologia - zaburzeniami procesów psychicznych i ich leczeniem
(psychologia kliniczna)
• Psychologia społeczna - postrzeganiem osób i psychicznymi aspektami
interakcji między ludźmi oraz komunikacją miedzy nimi (negocjacje, mediacje);
• Neuropsychologia - relacjami procesów psychicznych i funkcjonowania
mózgu, • Psychologia ewolucyjna - ewolucyjnymi aspektami mechanizmów
psychicznych
• Psychologia sądowa - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w wymiarze
sprawiedliwości
• Psychologia wychowawcza - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w
instytucjach szkolnych i wychowawczych
• Psychologia organizacji - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w
organizacjach
• Psychologia pracy - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w
przedsiębiorstwach w wojsku, sporcie, wyznaniach i w wielu innych
obszarach.
• Dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się konstrukcją
testów psychologicznych to psychometria.
2
• Psychologia ewolucyjna - ewolucyjnymi aspektami mechanizmów
psychicznych
• Psychologia sądowa - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w wymiarze
sprawiedliwości
• Psychologia wychowawcza - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w
instytucjach szkolnych i wychowawczych
• Psychologia organizacji - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w
organizacjach
• Psychologia pracy - zastosowaniem wiedzy psychologicznej w
przedsiębiorstwach w wojsku, sporcie, wyznaniach i w wielu innych
obszarach.
• Dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się konstrukcją
testów psychologicznych to psychometria.
PSYCHOLOGIA MOTYWACJI
HIERARCHIA POTRZEB I ICH FUNKCJA MOTYWACYJNA
Wszystkim ludziom właściwe są potrzeby:
• Fizjologiczne,
• Społeczne
• Psychologiczne.
Potrzeby
Prawidłowe zaspokajanie potrzeb związanych z różnymi płaszczyznami życia jest
warunkiem osiągnięcia satysfakcji z własnego funkcjonowania na tychże
płaszczyznach. Jako że wszyscy dążymy do osiągnięcia maksymalnej
satysfakcji, potrzeby, które są rodzajem niedosytu czegoś, motywują nas do
działania ukierunkowanego na dostarczenie tego a tym samym osiągnięcie
zadowolenia. Z drugiej strony, rodzenie się potrzeb może być także wynikiem
ludzkiej aktywności, ponieważ w miarę rozwoju człowieka mogą pojawiać się w jego życiu nowe pragnienia. Z tego względu, proces powstawania i zaspokajania
pragnień może trwać przez całe życie jednostki.
Motywację łączy się z potrzebami. Ludzie odczuwają różnorodne potrzeby, które
wyzwalają w nich dążenie do zaspokojenia. Niezaspokojona potrzeba wywołuje w
człowieku napięcie wewnętrzne i poczucie dyskomfortu, tym samym wzbudzona
zostaje energia, ażeby podjąć działanie, w efekcie, którego nastąpi realizacja
potrzeby i napięcie zostanie usunięte.
Do potrzeb niedoboru należą kolejno:
• potrzeby fizjologiczne
- kategoria potrzeb najbardziej prymitywnych, zawiera w sobie potrzeby
czynników niezbędnych do życia organizmu, takich jak: powietrza, woda,
pokarm czy sen; potrzeby te powodują całkowite skupienie uwagi i sił na
dążeniu do ich zaspokojenia
• potrzeba bezpieczeństwa
- staje się najpilniejszą potrzebą po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych; jej
deprywacja (niezaspokojenie) może wynikać na przykład z konfliktów
społeczno-politycznych doświadczanych przez jednostkę lub jej niestabilnej
sytuacji finansowej czy choroby
• potrzeba przynależności
- pojawia się po zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa i wiąże się z potrzebą
miłości; wywołuje wyjście do ludzi i dążenie do zmodyfikowania sytuacji
życiowej tak, aby możliwe było zapewnienie sobie poczucia przynależności do
kogoś i jego miłości
• potrzeba szacunku
- jej deprywacja jest skutkiem niskiej pozycji społecznej i niskiej oceny
jednostki przez innych; próbę jej zaspokojenia może wyrażać dążenie do
osiągnięć, prestiżu i władzy.
Po zaspokojeniu potrzeb niedoboru jednostka może zacząć dostrzegać
potrzeby, których zaspokojenie umożliwiłoby jej rozwój. Potrzeby te dotyczą
tych samych idei w przypadku wszystkich ludzi, lecz to, co je zaspokaja może
być różne dla każdego (przykładowo potrzebę doznań estetycznych może
zaspokoić w danej jednostce oglądanie pejzaży a w innej - oglądanie pokazu
mody).
Do potrzeb wzrostu należą:
• potrzeby poznawcze
- dotyczą chęci zdobywania wiedzy i większego rozumienia mechanizmów i
zjawisk obserwowalnych w świecie
• potrzeby estetyczne
- są wyrazem twórczej strony każdego człowieka i są związane z pragnieniem
doświadczania piękna i harmonii
• potrzeba samorealizacji
- dążenie do wykorzystania własnych możliwości; wypływa z wysokiego
poziomu samoświadomości, wrażliwości społecznej, twórczej osobowości,
wysokiej samooceny, spontaniczności i otwartości na nowe wyzwania;
zaspokojenie potrzeby samorealizacji daje jednostce poczucie spełnienia
• potrzeba transcendencji
- wykraczające poza potrzeby skupione na własnym szczęściu dążenie do
wyjścia poza własną jaźń i doświadczenia duchowej jedności z kosmosem; dążenie do jej zaspokojenia zakłada wkraczanie na wyższe stany
świadomości.
W myśl tego założenia niemożliwe jest narzucanie jednostce działań sprzecznych z
jego potrzebami.
Umiejętność wykorzystania potrzeb jest także atutem w działalności handlowej i
reklamowej. Są one, bowiem nastawione na sprzedaż produktów i usług, która jest
zależna od potrzeb klientów. Handlowcy i specjaliści reklamy wykorzystują fakt, że
pragnienia, które można zaspokoić poprzez zakup towaru lub usługi tracą swoją
funkcję motywacyjną w momencie dokonania zakupu. W takiej sytuacji jednostka
kierowana dążeniem do rozwoju poszukuje innego źródła motywacji, czyli próbuje
zdać sobie sprawę ze swych potrzeb. Oczywiste jest, że podsunięcie jednostce na
myśl towaru lub usługi, które mogą wywołać potrzebę lub pragnienie sprowokuje
dążenie do zredukowania tej potrzeby, a więc jednostka dokona zakupu danego
produktu. Inną strategią jest wywoływanie w klientach poczucia, iż zakup danego
produktu zaspokoi ich potrzebę. Znakomite efekty przynosi odwołanie się do
potrzeby bezpieczeństwa, której deprywacja a nawet możliwość deprywacji wywołuje
silną reakcję emocjonalną w postaci strachu. Z tego powodu twórcy reklam
podkreślają bardzo silnie fakt, że reklamowany produkt zapewnia bezpieczeństwo
odbiorcy reklamy i jego rodzinie. Wiele reklam odwołuje się także do zupełnie
podstawowych potrzeb fizjologicznych takich jak prokreacja. Odniesienia te (na
przykład w reklamach bielizny) budzą jednak wiele kontrowersji. Reklamy oferujące
możliwości podniesienia atrakcyjności konsumentów odwołują się także do potrzeby
szacunku i potrzeb estetycznych (najczęściej w reklamach odzieży i kosmetyków).
Potrzeby estetyczne konsumentów są także wykorzystywane przez projektantów
produktów i ich opakowań. Należy zwrócić uwagę na fakt, że osoby świadome
motywacyjnej funkcji swych potrzeb i możliwości ich wykorzystania przez innych
mogą bronić się przed manipulacją ze strony specjalistów reklamowych i zaspokajać
jedynie swoje rzeczywiste potrzeby.
Dwuczynnikowa teoria motywacji do pracy F. Herzberga
Nawiązuje do koncepcji potrzeb Maslowa i opiera się także na hierarchii potrzeb.
Autor tej teorii uważa, że na zachowanie człowieka wpływają dwie grupy potrzeb Są
to:
• Czynniki zewnętrzne,
inaczej zwane czynnikami niezadowolenia lub higieny (czynniki higieny należy
rozumieć w znaczeniu higieny mentalnej w psychiatrii, tzn. są to czynniki niezbędne, ale niewystarczające dla zachowania równowagi człowieka), odnoszą
się do kontekstu pracy (środowisko pracy, warunki pracy).
Czynniki wewnętrzne, inaczej zwane czynnikami zadowolenia,
odnoszą się do treści pracy. Dotyczą one m.in. zainteresowania pracą, osiągnięć,
uznania, odpowiedzialności, czy też możliwości promocji. Czynniki te przyczyniają
się do zwiększania satysfakcji związanej z wykonywaniem pracy, co z kolei
prowadzi do wyższej wydajności pracowników.
Osobowość - podstawowe pojęcia i definicje.
Pojęcie osobowości należy do najtrudniejszych w psychologii. Obejmuje ono
intuicyjnie odczuwaną, ale wymykającą się jednoznacznym i wyczerpującym
określeniom, rzeczywistość ludzką. Większość znawców tego przedmiotu jest
zgodna, że osobowość wyraźnie determinuje zachowania człowieka w każdej
sferze jego funkcjonowania.
Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy
biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale
jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się
osobowości ma aktywność samej jednostki.
Osobowość to:
• zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech
i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją
od innych;
• zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki
człowiek przystosowuje się do otoczenia
• zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność,
potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości powodujące, że
człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania
są zorganizowane i względnie stałe
Temperament - dynamiczna strona osobowości
Temperament to "charakterystyczna dla danej jednostki i uwarunkowana biologicznie
siła oraz szybkość reagowania". Chodzi głównie o reakcje emocjonalne, ich trwałość,
siłę i częstotliwość oraz ogólną ruchliwość jednostki. Chociaż temperament przejawia
się także w innych procesach, na przykład poznaniu i zachowaniu.
Zdaniem Jana Strelaua temperament jest wrodzony i zależy od genetycznie
zdeterminowanego mechanizmu fizjologicznego. Mechanizm ten jest pierwotną bazą
temperamentu, który zmienia się w miarę jak w drodze ontogenezy i pod wpływem
otoczenia dojrzewa ludzki organizm.
Orientacja humanistyczna
Psychologia humanistyczna poświęca wiele uwagi problemowi obrazu siebie.
Jako nurt, który ukształtował się na bazie protestu przeciw reedukowaniu
człowieka, zarówno w ujęciu behawioralnym jak i psychoanalitycznym, traktuje
człowieka jako osobę, która jest zdolna do bycia nie tylko przedmiotem
wpływów zewnętrznych, ale również doświadczającym podmiotem.
Temperament - dynamiczna strona osobowości
Temperament to "charakterystyczna dla danej jednostki i uwarunkowana biologicznie
siła oraz szybkość reagowania". Chodzi głównie o reakcje emocjonalne, ich trwałość,
siłę i częstotliwość oraz ogólną ruchliwość jednostki. Chociaż temperament przejawia
się także w innych procesach, na przykład poznaniu i zachowaniu.
Zdaniem Jana Strelaua temperament jest wrodzony i zależy od genetycznie
zdeterminowanego mechanizmu fizjologicznego. Mechanizm ten jest pierwotną bazą
temperamentu, który zmienia się w miarę jak w drodze ontogenezy i pod wpływem
otoczenia dojrzewa ludzki organizm.
Typologia wg Hipokratesa
Tak na przykład grecki lekarz Hipokrates (460 - 377 p.n.e.) wyróżnił
4 typy temperamentu:
• flegmatyk, 17
człowiek odznaczający się mało dynamicznym usposobieniem, nie ulegający
gwałtownym emocjom, słabo reagujący na podniety, ale za to wytrwały w
działaniu i konsekwentny w uczuciach.
• Choleryk
typ bardziej popularny w korporacjach amerykańskich; człowiek wybuchowy, o
silnych i szybko powstających reakcjach uczuciowych; odznaczający się dużą
energią życiową i brakiem opanowania. Reakcje choleryka są niewspółmierne do
bodźca.
• melancholik
człowiek o usposobieniu łagodnym, biernym, którego cechuje brak
impulsywności, silne, wolno narastające reakcje uczuciowe. Melancholik w
działaniu jest mało odporny i co za tym idzie - niewytrwały. Typ melancholika
cechuje się małą ruchliwością, apatią, przewlekłymi stanami przygnębienia
(skłonnością do depresji).
• sangwinik.
człowiek o żywym, pogodnym, uczuciowym, aktywnym usposobieniu, wrażliwy, o
silnych i szybkich reakcjach. Sangwinik łatwo dostosowuje się do zmiennych
warunków życia, jest odporny na trudności.
Sangwinik
Mocnymi stronami sangwinika w pracy są: duże poczucie humoru, optymizm,
przyjazne nastawienie do ludzi, łatwość zyskiwania przyjaciół wśród
współpracowników, duże zdolności werbalne, twórczość. Jego słabościami natomiast
może być: zbytnie gadulstwo, brak punktualności w dotrzymywaniu terminów,
zapominalstwo, trudności w mówieniu "nie", a więc brak asertywności, chaotyczność,
branie na siebie zbyt wielu obowiązków.
Jak rozpoznać zewnętrznie sangwinika? Nie będzie to zbyt trudne, ponieważ
sangwinik po prostu pragnie być zauważany! Jego ubiór jest najczęściej kolorowy, 18
modny, "na topie", często ekstrawagancki, okraszony biżuterią. Ludzie tego pokroju
przywiązują wagę do makijażu i modnej fryzury.
Biuro sangwinika nie jest uporządkowane, jest natomiast z reguły udekorowane
kwiatami, bibelotami, pamiątkami, zdjęciami rodziny, dyplomami, nagrodami za
osiągnięcia. Jest nacechowane otoczką emocjonalności.
Najważniejszą rzeczą jaką można zrobić dla sangwiników, gdy są to nasi
współpracownicy lub przełożeni to obdarzyć ich uwagą i podziwem. Ich sposób
zachowania, ubierania jest uwodzicielską prośbą o zwrócenie na nich uwagi, a
wdzięk i urok jaki roztaczają - utajoną prośbą o pochwałę i docenienie.
Jeżeli pracujemy z sangwinikiem nie powinniśmy od niego wymagać zbytniej
skrupulatności i porządku, natomiast możemy wykorzystać jego naturalne zdolności
w łatwym nawiązywaniu kontaktu z innymi oraz wielką kreatywność.
Melancholik
Podstawowym pragnieniem melancholika jest ustawiczne dążenie do doskonałości.
Do jego mocnych stron zaliczyć możemy: dokładność, dbałość o szczegóły,
sprawiedliwość, zorganizowanie, umiłowanie piękna. Posiada analityczny umysł,
działa wg planu. Ceni ciszę i najlepiej pracuje sam. Jest mistrzem nastroju i
zrozumienia innych.
Słabe strony melancholika to: głębokie depresje, brak spontaniczności, skłonność
do skrajności. Wyjątkowo perfekcyjny, dlatego w działaniach potrzebuje więcej
czasu. Źle pracuje pod presją. Trudno go usatysfakcjonować, może wydawać się
kapryśny i niewdzięczny. Credo życiowe melancholika brzmi: "Jeżeli coś robię,
to warto zrobić dobrze". Niestety często obywa się to kosztem upływającego czasu.
Emocjonalną potrzebą melancholika jest porządek i wrażliwość. Pragnie
doskonałości w życiu zawodowym i uporządkowanego życia osobistego, a także
zrozumienia jego wrażliwej natury. Gdy te potrzeby nie są zaspokojone może popaść
w depresję.
Melancholika łatwo zewnętrznie poznać po elegancji i klasie. Lubi ubrania proste w
formie, ale wysokiej jakości. Krój konserwatywny, kolory szare, czarne, stonowane, 19
jednak nienagannie zestawione. Włosy starannie ułożone, całość idealnie
skomponowana z dużą dbałością o szczegóły.
Biuro melancholika jest oczywiście uporządkowane. Każdy przedmiot posiada swoje
miejsce i konkretne przeznaczenie.
Choleryk
Choleryk przedstawia typ osobowości, którego emocjonalną potrzebą jest działanie,
a więc praca i osiąganie wyznaczonych celów.
Mocnymi stronami choleryka są: zdecydowanie, aktywność, umiejętność szybkiego
rozwiązywania problemów. Choleryk pracuje ciężej niż ktokolwiek inny, (niestety
często popada w pracoholizm). Poszukuje wyzwań i doskonale radzi sobie w
trudnych sytuacjach. Jest urodzonym przywódcą, pewnym siebie, skoncentrowanym
na celach.
Słabymi stronami choleryka są: arogancja, nerwowość, zbytnia pewność siebie,
upór, ale co ciekawe także pewna słabość w kontaktach z innymi. Oczekuje od
siebie i innych całkowitego poświęcenia się celom, które jemu wydają się słuszne.
Chce dominować i ma skłonności do manipulowania ludźmi. Nie potrafi przyznać się
do błędu, czym często rani innych ludzi. Choleryk wykazuje silną potrzebę
osiągnięcia celu, który zamierzył, oczekując dowodów uznania za wszystkie podjęte
przez siebie działania. W swoich wypowiedziach często podkreśla więc zasługę
własnej pracy.
Jak wygląda władczy choleryk? Otóż nie cechuje go zbytnia dbałość o wygląd.
Ubiera się raczej konserwatywnie ale aktualnie. Strój powinien być funkcjonalny,
dlatego też np. kobieta-choleryk najczęściej chodzi na płaskich obcasach i w
spodniach lub luźnej spódnicy, by móc chodzić szybko i zdecydowanie.
Pracując z cholerykiem musimy zdawać sobie sprawę, że atmosfera w biurze będzie
konkretna, nakierowana na zadania. Szybko sprowadza temat rozmowy na właściwe
tory, dając wyraźnie odczuć, że jego czas jest cenny i pora przejść do sedna sprawy. Zawsze gotowy stawić czoła wyzwaniom. Szybko podejmuje decyzje nie bacząc
na etykietę i formę. Działa w myśl zasady: "zróbcie to natychmiast i dokładnie tak jak
ja chcę".
Flegmatyk
Spokojny flegmatyk swoim ugodowym usposobieniem wprowadza w pracy spokój i
równowagę. Często wydaje się niezauważany i niedoceniany, lecz w głębi duszy
pragnie szacunku, wykazując dużą potrzebę poczucia własnej wartości. Do jego
mocnych stron należą: bezkonfliktowość, opanowanie, rozwaga, stabilność,
uprzejmość. Jest dobrym słuchaczem, doskonale sprawdza się w mediacjach.
Słabymi stronami flegmatyka są: upór, niezdecydowanie, odwlekanie decyzji,
niezaangażowanie, nie uzewnętrznianie się, niechęć do zmian, zwlekanie z
wykonaniem pracy.
Flegmatyk nade wszystko ceni sobie spokój. Nie dąży do konfrontacji. Lubi
pracować sam i chociaż czasem zwleka z wykonaniem zadania, jest raczej solidny i
można na nim polegać. Jego biuro jest wygodne i funkcjonalnie urządzone, lubi mieć
wszystko w zasięgu ręki, na biurku mogą stać rodzinne fotografie. Nawet prowadząc
ważne zawodowe rozmowy znajduje czas na osobistą rozmowę, czy wspólne wypicie
herbaty.
Nadrzędną zasadą flegmatyka jest wygoda, także w ubiorze, a więc preferuje
wygodny, nieskrepowany styl. Wybiera łagodne kolory, nic ekstrawaganckiego. Nie
ma ochoty być zauważany.
Podział grup społecznych
Ze względu na wielkość grupy społeczne dzieli się na:
• grupy małe - kilku- lub kilkunastoosobowe, umożliwiające bezpośrednie stosunki
między członkami (np. rodzina, grupy rówieśnicze);
• grupy duże - charakteryzują je minimalne kontakty bezpośrednie lub ich brak,
gdyż duża liczebność uniemożliwia nawiązywanie bezpośrednich stosunków
między ich członkami (np. grupa zawodowa, narody).
Ze względu na stopień sformalizowania grupy społeczne dzieli się na:
• grupy formalne - posiadają ściśle określone struktury, cele, normy, często
wyznaczane z zewnątrz. Działalność określają prawo i przepisy (np. partie
polityczne, Związek Harcerstwa Polskiego);
• grupy nieformalne - powstają spontanicznie, w ich ramach występują instytucje
nieformalne, a zasady działania wynikają ze wzajemnych interakcji (np. grupy
koleżeńskie, subkultury młodzieżowe).
Ze względu na typ więzi grupy społeczne dzieli się na:
• grupy pierwotne - w ich ramach istnieją więzi emocjonalne oparte na kontaktach
osobistych. Grupy takie cechuje niewielka liczebność, przy czym przynależność do
takiej grupy nie zawsze jest dobrowolna (np. rodzina, grupa rówieśnicza);
• grupy wtórne - przynależność do nich wynika z dobrowolnego wyboru, cechuje je
duża liczebność, a tworzone są dla osiągnięcia określonego celu (np. partie
polityczne).
Ze względu na stopień ograniczoności liczby członków grupy społeczne dzieli się na:
• grupy zamknięte (ekskluzywne) - stosując liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć
nowych członków, na przykład urodzenie, status majątkowy, rodzaj
wykonywanego zawodu (np. kluby biznesmenów, związki rodzin
arystokratycznych);
• grupy otwarte (inkluzywne) - są dostępne dla wszystkich chętnych (np.
osiedlowe koła szachowe);
• grupy ograniczone - stosują różne kryteria przyjmowania członków, np.
wykonywany zawód, wiek, jednak nie tak rygorystyczne jak grupy ekskluzywne
(np. klub emerytów, kluby lekarzy).
Interakcje w grupie:
• solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie
pomocy, nagradzanie,
• rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie
zadowolenia,
• wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie,
• dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii
• wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć i życzeń,
• orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie,
• pytanie i prośby o zorientowanie, o informację, potwierdzanie,
• pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia,
• pytania, prośby o sugestię, pokierowanie,
• niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych,
• ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc,
• ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie.
Przywództwo w grupie (kierownik grupy może być):
• koordynatorem działalności grupy,
• osobą ustalającą cele i politykę grupy,
• osobą planującą sposoby i środki do osiągnięcia celu grupowego,
• ekspertem,
• reprezentantem grupy na zewnątrz,
• koordynatorem stosunków wewnątrzgrupowych,
• osobą rozdającą nagrody i kary,
• arbitrem i mediatorem,
• wzorem zachowania dla innych,
• symbolem grupy,
• osobą zwalniającą od odpowiedzialności innych,
• ideologiem grupy,
• postacią z którą członkowie grupy są uczuciowo związani, identyfikują się,
• osobą na którą grupa zrzuca odpowiedzialność za niepowodzenia, które ją
spotkały.
Stres w miejscu pracy
Praca jako zjawisko korzystne Praca jako zjawisko korzystne
1. Praca należy do najważniejszych form aktywności człowieka.
Pietraszkiewicz (1990), pracę zdefiniowała jako „zespół czynników
zmierzających do zaspokojenia własnych potrzeb i potrzeb innych
ludzi (rodziny, społeczeństwa) oraz warunkujących rozwój
osobowości i człowieka jako podmiotu tych czynności” (s.9).
Warunki pracy, jak i związane z nią czynności, powinny odpowiadać
możliwościom funkcjonowania człowieka.
2 Praca zawodowa może dawać poczucie tożsamości i odpowiedni
status, stwarzać możliwości uczenia się nowych umiejętności i
radzenia sobie z nowymi wyzwaniami. Może przynosić nagrody,
zaspokajać potrzebę przynależności grupowej oraz dostarczać
poczucia bezpieczeństwa płynącego z doświadczania akceptacji i
szacunku w zespole. Praca może stwarzać możliwość nawiązywania
przyjaźni i poznania ludzi o podobnych zainteresowaniach, stanowić
czynnik przyśpieszający rozwój jednostki, jej sprawności, wiedzy i
osobowości. Praca wreszcie może być źródłem satysfakcji oraz
źródłem utrzymania siebie i swojej rodziny w dobrej kondycji
materialno-społecznej.
Stres i radzenie sobie ze Stres i radzenie sobie ze
stresem
1We wczesnych koncepcjach stres był ujmowany zasadniczo jako (Makowska, Poprawa, 2001):
a) szczególnego rodzaju sytuacja (trudne, „stresujące” wydarzenie życiowe) lub zespół
szkodliwych czynników oddziałujących na człowieka (stresory)
b) niespecyficzny lub specyficzny stan psychofizjologiczny (organizmu) wyrażający się
przede wszystkim negatywnymi emocjami. We współczesnej psychologii stres odnosi się do
określonego rodzaju relacji (interakcji, transakcji) między nimi.
-samoakceptacja - pogodzenie się z własnymi słabościami;
- pozytywne myślenie; wsparcie ze strony najbliższych;
Źródła stresu w miejscu pracy a stresu w miejscu pracy
Każde miejsce pracy może być źródłem stresu, miejscem, gdzie pracownik ma szansę zetknąć się z czynnikami, które będą wywoływać u niego stan napięcia i silne emocje. Czynniki takie określa się mianem stresorów. Łoboda (1990) przez stresory rozumie wszelkie formy interakcji jednostki z otoczeniem, powodujące doświadczanie przez nią stresu.
Dudek i in. (1999) mianem stresorów określają każdą cechę pracy i warunki, w jakich jest ona wykonywana, która w wyniku oddziaływania na pracownika i subiektywnej
interpretacji jej znaczenia, wywołuje u jednostki stan napięcia zwany stresem. Natomiast Sutton i Kahn (za: Ogińska-Bulik, 2006) mianem stresogennych czynników określają każdy
subiektywnie lub obiektywnie istniejący czynnik zewnętrzny w postaci wymagania, nacisku, ograniczenia lub deprywacji, który powoduje napięcie objawiające się niezadowoleniem,
obniżeniem wydajności lub dolegliwościami somatycznym, Sposoby radzenia sobie ze stresem w pracy: Wzajemna współpraca, zmniejszenie napięć w pracowników i pracodawcy; odpowiednie planowanie; poczucie własnych kompetencji, daje poczucie pewności i wtedy praca jest wykonywana z przyjemnością; treningi relaksacyjne, ćw fizyczne, odpowiednia dieta.
Zespół wypalenia zawodowego
Jednym z najważniejszych psychologicznych następstw chronicznego stresu
zawodowego jest zespół wypalenia zawodowego (burnout syndrome). Najczęściej przyjmowane jest rozumienie tego zjawiska za pomocą trzech składających się na nie czynników, zaproponowane przez Maslach i Jackson(1984, 1986). Według badaczy na konstrukt wypalenia składają się trzy
czynniki:
wyczerpanie emocjonalne, które jest związane ze znacznym obciążeniem
emocjonalnym związanym z pracą, traktowane przez niektórych autorów
jako kluczowy aspekt wypalenia (Krawulska - Ptaszyńska, 1992, Maslach,
Leiter, 1997, 2000);
depersonalizacja, której przejawem jest cynizm, dystansowanie się i ignorowanie problemów i potrzeb innych ludzi (klientów, pacjentów). Wymiar ten traktowany jest często jako konsekwencja wyczerpania
emocjonalnego lub sposób radzenia sobie z nim (Krawulska - Ptaszyńska, 1992, Maslach, 1998, Moore, 2000);
obniżone poczucie osiągnięć osobistych rozumiane jako spadek bądź brak
poczucia kompetencji i sukcesu zawodowego, stanowiące poznawczy
aspekt wypalenia zawodowego.
ASERTYWNOŚĆ - pełne wyrażanie siebie w kontakcie z drugim człowiekiem w sposób
respektujący uczucia innych.
Teoria i praktyka asertywności opiera się na podstawowym założeniu, że każdy człowiek ma takie
same prawa i może z nich korzystać dotąd, dopóki nie zaczyna ograniczać praw innych. W
rzeczywistości zasada jest bardzo stara i ujmuje ją powiedzenie: „Nie rób drugiemu, co tobie
niemiłe” albo: „Miłuj bliźniego swego, jak siebie samego”. Różni autorzy różnie definiują te
prawa, np.:
• Mam prawo wyrażać własne myśli i opinie, nawet jeśli różnią się one od poglądów innych ludzi.
• Mam prawo wyrażać własne uczucia i być za nie odpowiedzialnym.
• Mam prawo mówić ludziom „tak”.
• Mam prawo powiedzieć „nie” bez poczucia winy.
• Mam prawo powiedzieć „nie wiem”.
• Mam prawo powiedzieć „nie rozumiem”.
• Mam prawo zmieniać zdanie bez konieczności i usprawiedliwiania się.
• Mam prawo do popełniania błędów i do tego, by czuć się odpowiedzialnym za nie.
• Mam prawo prosić o to, czego chcę.
• Mam prawo do szacunku innych ludzi oraz do tego, by ich szanować.
• Mam prawo do tego, by mnie wysłuchano i traktowano poważnie.
• Mam prawo do niezależności.
• Mam prawo odnieść sukces.
• Mam prawo zdecydować się na brak asertywności.
ZASADY PRAWIDŁOWEJ KOMUNIKACJI
1. Zawsze odpowiadamy na zapytania, najszybciej jak to jest możliwe.
2. Jeżeli mamy termin na wykonanie działania, to go dotrzymujemy; jeżeli dotrzymywanie
terminów jest niemożliwe, uprzedzamy o tym wcześniej.
3. Jeżeli czegoś nie wiemy, lub nie rozumiemy to pytamy zamiast czekać lub mówić
cokolwiek, lub udawać, że się wie.
4. Działamy po zastanowieniu!
5. Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości lub zarzuty, w pierwszej kolejności pytamy wprost
osobę zainteresowaną (ewentualnie w obecności innych).
6. Jeżeli pomijamy kogoś, kto powinien dostać informacje lub kogo ona dotyczy, to liczymy
się z tym, że może to być źle zrozumiane.
7. Sytuacje konfliktowe omawiamy wewnątrz, w grupie.
8. Lojalnie reprezentujemy wspólne stanowisko.
9. Nie podważamy kompetencji współpracowników.
10. Dbamy o wizerunek współpracowników i wspieramy go.
Pytania egzaminacyjne
1. Czym zajmuje się psychologia społeczna ?
2. Zagadnienie socjologii ?
3. Podstawowe potrzeby człowieka
4. Czym charakteryzują się potrzeby fizjologiczne?
5. Co to jest motywacja?
6. Osobowość człowieka.
7. Temperament
8. Typy temperamentu
9. Cechy flegmatyka
10. Cechy choleryka
11. Cechy melancholika
12. Cechy sangwinika
13. Grupa Formalna
14. Grupa nieformalna
15. Stres
16. Sposoby radzenia sobie ze stresem
17. Co najbardziej stresuje nas w pracy?
18. Komunikacja
19. Asertywność
20. Konflikty - przyczyny