Ogólne cechy dziedziczenia autosomalnego recesywnego u ludzi:

• Choroby o tym typie dziedziczenia występują głównie u rodzeństwa (poziome przekazywanie cechy).

• Cecha (choroba) ujawnia się tylko u homozygot recesywnych (rodzice są heterozygotami pod względem zmutowanego genu).

• Częstość występowania chorób autosomalnych recesywnych (w tym rzadkich) jest zwiększona w małżeństwach spokrewnionych.

Choroby dziedziczone autosomalnie recesywnie najczęściej są wynikiem mutacji genów strukturalnych, kontrolujących syntezę białek enzymatycznych, co prowadzi do zaburzeń metabolicznych ustroju, a przez to do zaburzeń jego procesów życiowych.

Większość bloków metabolicznych dziedziczy się autosomalnie recesywnie.

• Fenyloketonuria

• Częstość występowania w populacjach europejskich średnio 1: 10 000

• Locus genu - 12q 24.1

• Brak hydroksylazy fenyloalaninowej

(4-monooksygenazy fenyloalaninowej)

• Wykrywanie :

• test Guthriego - wykrywanie we krwi zwiększonego stężenia fenyloalaniny

• test z FeCl₃ - wykrywanie w moczu kwasu fenylopirogronowego,

• oznaczanie poziomu fenyloalaniny i tyrozyny w surowicy krwi i ich metabolitów w moczu - metody enzymatyczne, chromatograficzne i fluorymetryczne.

Fenyloketonuria

Objawy:

- jasne włosy i jasna karnacja,

- uporczywe wymioty,

- „mysi” zapach moczu,

- wzrost napięcia mięśniowego,

- kiwanie tułowia,

- upośledzenie umysłowe,

Zastosowanie diety pozbawionej fenyloalaniny umożliwia rozwój intelektualny zbliżony do normalnego.

• Albinizm (bielactwo uogólnione)

• częstość średnio 1: 10 000

• blok metaboliczny przemiany tyrozyny

• mutacja genu kontrolującego syntezę monooksygenazy monofenolowej i oksydazy katecholowej (tyrozynaza)

• zahamowanie syntezy melanin w melanocytach naskórka, cebulek włosowych, tęczówce i siatkówce

Albinizm

Objawy:

- skóra różowoczerwona,

- włosy białe,

- tęczówki niebieskie lub różowe („czerwone źrenice”),

- światłowstręt, zmniejszona ostrość wzroku,

Alkaptonuria

- częstość 1 : 200 000

- brak 1,2-dioksygenazy homogentyzynianowej

- kwas homogentyzynowy wydalany z moczem

Objawy:

- ochronoza - ciemnienie chrząstek, ścięgien i więzadeł,

- zmiany zapalne i zwyrodnieniowe stawów,

- ciemnienie moczu po zetknięciu z powietrzem,

Lipidozy

Choroba Gauchera

• niedobór beta - glukozydazy, rozkładającej glukocerebrozyd do glukozy i ceramidu

Choroba Niemanna-Picka (sfingomielinoza)

• niedobór sfingomielinazy, rozkładającej sfingomielinę do ceramidu i fosfocholiny

Choroba Tay-Sachsa

• niedobór N-acetyloheksozaminidazy, odszczepiającej N-acetylogalaktozaminę od glikolipidu

• Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate trzustki, cystic fibrosis - CF)

• Mucus - śluz, viscid - lepki (łac.)

• Częstość :

- Europa 1 :2500

- rasa czarna 1 : 17 000

- rasa żółta 1 : 90 000

• Gen CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Regulator gene) - locus 7q 31-q32

• Wielkość genu 250 kb, 27 eksonów

• Mukowiscydoza

• Zidentyfikowano ponad 500 różnych mutacji w genie CFTR

• Białko CFTR - błonowy regulator przewodnictwa specyficzny dla mukowiscydozy

• Charakterystyczny objaw: słony pot

• Podwyższone stężenie Na⁺ i Cl^- w pocie

• Na⁺ > 60 mmol/l (n. 20-25mmol/l)

• Cl^- >70 mmol/l (n. 16-19 mmol/l)

Mukowiscydoza

Objawy:

- słony pot,

- u noworodków : niedrożność smółkowa, powiększenie brzucha, wymioty, brak smółki,

- nawracające infekcje dróg oddechowych, przewlekły kaszel,

- zmiany oskrzelowo-płucne (w 90% przypadków są przyczyną śmierci)

- zaburzenia procesów trawienia,

- mały przyrost wagi i wzrostu,

- dysfunkcja gruczołów wydzielniczych,

- polipy nosa,

- wrodzony brak nasieniowodów,

• Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa

• Gen HBB - locus 11p 15.15, koduje beta-globinę

• Hemoglobina S (HbS)

• Mutacja punktowa w genie HBB - zamiana tripletu GAG (kwas glutaminowy) na GUG (walina)

• Heterozygoty HbS/HbA - większa odporność na zarażenie zarodźcem malarii

• Homozygoty (HbS/HbS) - ciężka postać niedokrwistości hemolitycznej

Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa

Objawy:

- sierpowaty kształt erytrocytów,

- krwinki łatwiej ulegają hemolizie,

- podwyższona lepkość krwi, skłonność do tworzenia zakrzepów,

- niewydolność krążenia, uszkodzenie wielu organów,