Psychologia,to nauka o zachowaniu człowieka.Jej podstawowym celem jest takie zrozumienie ludzkich zachowań,które umożliwia modyfikację zachowań niewłaściwych a także promowanie zachowań zdrowych i pożądanych.Zachowanie człowieka okazuje się bardzo skomplikowanym zjawiskiem,gdyż jest rezultatem działania wielu czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych,fizycznych,psychicznych,społecznych,duchowych,religijnych,świadomych i nieświadomych.Okazuje się jednak,że wpływ tych wszystkich czynników nie jest przypadkowy lecz zorganizowany strukturalnie.Oznacza to,iż jedne z nich są istotne a inne drugorzędne.Zbadanie i zrozumienie zachowania człowieka, jako jednostki jest możliwe na tyle , na ile dany kierunek w psychologii jest w stanie odkryć i opisać te czynniki i procesy , które w decydujący sposób wpływają na jego zachowanie.Fascynującym zadaniem psychologii jest więc określenie tożsamości człowieka ,gdyż to , co stanowi istotę człowieka , określa zarazem logikę jego zachowania.Głównym kryterium i punktem odniesienia ludzkich decyzji i zachowań jest to , co można nazwać świadomością ludzkiej tożsamości.Potwierdza się ta teza głównie wtedy,gdy dany człowiek ma problemy ze zrozumieniem samego siebie i własnej tożsamości.Taka sytuacja prowadzi do frustrującego poczucia niepewności , do niezdecydowania i zagubienia , do poczucia niepokoju oraz do chaosu w myśleniu i działaniu.W naszych czasach , problem tożsamości jednostki ludzkiej , jak i większych grup społecznych , jawi się jako szczególnie ważny i aktualny.Różnorodność lansowanych obecnie stylów życia , ciągłe życie w pędzie , wielorakość wizji człowieka , norm etycznych , światopoglądów oraz brak pozytywnych wzorców i autorytetów moralnych sprawia , że wiek XX-ty był bardzo często nazywany "wiekiem kryzysu ludzkiej tożsamości"i z całą pewnością można poprzeć fakt , że wiek XXI-szy ze swymi początkami , niczym się w tym względzie nie wyróżnia.W kontakcie ze światem współczesnym człowiek staje wobec konieczności odkrywania oraz respektowania własnej tożsamości tym bardziej , im intensywniej doświadcza relatywizowania , czy w ogóle pomijania norm , wartości oraz podstawowych zasad postępowania , charakterystycznych zarówno dla niego jak i dla jego środowiska społecznego , kulturowego czy religijnego.Biorąc powyższe pod uwagę , nie powinno więc już nikogo dziwić , dlaczego problem człowieka jak i jego tożsamości zajmuje tak wysoką pozycję w naukach humanistycznych , filozoficznych czy religijnych.W związku z tym , także główne kierunki i szkoły psychologiczne intensywnie i bezustannie poszukują struktur , które pozwalają zintegrować wszelkie zachowania jednostki oraz pozwalają określić jej tożsamość.

Psychologia dla większości ludzi kojarzy się z poznaniem i zbadaniem wnętrza człowieka , jego osobowości i natury , w całej jego złożoności , niejednoznaczności i nieprzewidywalności. Psychologia jest dość specyficzną nauką.Trudno w niej o ogólnie przyjęte definicje i wzory.Przez lata sewgo istnienia stworzyła wiele szkół , specyficznie pojmujących rozwój człowieka i jego funkcjonowanie.Do dnia dzisiejszego trwają spory wśród psychologów,co ma większy wpływ na rozwój człowieka - czy jego rodzina i otoczenie , czy uwarunkowania genetyczne , czy też system wychowania i kultura w jakiej żyje.Na przykład:dlaczego dwoje dzieci,wychowujących się w tym samym domu , przez tych samych rodziców , częstokroć tak bardzo różni się charakterami?Skąd się bierze patologia wśród ludzi?Dlaczego coraz częściej młodzi ludzie bez skrupułów katują i zabijają niewinne osoby?Co wpłynęło na ich postępowanie , czy można było temu zapobiec?Psychologia w takich momentach bywa mało precyzyjna a nawet bezradna.Owszem , tworzy się przeróżne teorie , tłumaczące złożone mechanizmy ludzkich działań ale są one podważalne lub mało spójne.Jeszcze inną sprawą jest oddziaływanie psychologiczne.Wiele poradników , publikacji i książek z dziedziny psychologii mówi o tym , jak radzić sobie na przykład z kompleksami , urazami z dzieciństwa , lękami , nieśmiałością , kontaktem z drugim człowiekiem itp. Wiele z nich napisanych jest przejrzystym , zrozumiałym językiem.Kiedy jednak próbuje się stosować w życiu podane w nich metody , to okazuje się , że efekty bywają bardzo zróznicowane.Co jest tego przyczyną?Mimo wielu pytań , towarzyszących praktyce psychologicznej , zajmuje ona coraz bardziej eksponowane miejsce w świadomości społeczeństwa.W większości kolorowych pism i w wielu dziennikach , pojawiają się coraz częściej kąciki z poradami psychologicznymi.Coraz więcej firm zatrudnia psychologów , którzy pomagają w doborze kadr , oddziaływują na wizerunek firmy , pomagają osiągnąć zyski.W wyższych uczelniach pojawiły się , oprócz klasycznej nauki psychologii , kierunki pokrewne takie jak psychologia reklamy czy psychologia zarządzania zasobami ludzkimi.To wszystko pokazuje , że człowiek jest istotą na którą można oddziaływać , osiągając zamierzone efekty , pokazuje również , że nic nie jest przypadkowe i takie samo.Wszystko może mieć uwarunkowanie psychologiczne , a więc określoną psychologiczną przyczynę.Człowiek jest istotą o głębokich procesach psychicznych,do których zaliczyć można np.myślenie,uczucia,pamięć,postanowienia,dążenia,spostrzeżenia,wyobrażenia;dlatego jest ciągłym przedmiotem badań psychologicznych.Człowiek jest także jednostką społeczną,bezustannie zachodzące w nim procesy w stosunkach z otoczeniem mają istotny wpływ na jego zachowanie i psychikę.Badaniem psychiki człowieka dorosłego zajmuje się psychologia ogólna i mogą być to badania biorące pod uwagę np. osobowość,motywacje,uczucia,myślenie.Przebiegiem oraz prawami rozwoju dzieci i młodzieży zajmuje się natomiast psychologia rozwojowa.W ciągu swego istnienia psychologia podzieliła się na odrębne szkoły,w każdej z nich dominował inny pogląd na temat tego,czym tak naprawdę psychologia powinna się zajmować i jak to ma być badane.

1.Podejście fizjologiczne:zachowanie człowieka,jego myśli i uczucia zdeterminowane są przez jego stany fizjologiczne(wzajemne oddziaływanie układu nerwowego,hormonalnego i ich wpływ na czynności umysłowe ; rola dziedziczności w zachowaniu).

2.Podejście psychoanalityczne:świadomość i nieświadomość stanowią główne warstwy psychiki człowieka;ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych popędów,które sterują ich zachowaniem i motywacjami;najważniejszy wpływ na rozwój osobowości mają przeżycia z wczesnego dzieciństwa;struktura osobowości zawiera stany: id-obejmuje on pierwotne popędy biologiczne,których człowiek sobie nie uświadamia(np.popęd seksualny),ego-obejmuje czynności świadome,dba o to,aby popędy zaspokajane były w realistyczny i akceptowalny społecznie sposób , superego-obejmuje sumienie i obraz siebie.

3.Podejście behawiorystyczne(teoria uczenia się):człowiek kształtowany jest przez swe interakcje z otoczeniem(uczenie i doświadczenie determinują to,jakimi ludźmi się stajemy);celem badań jest zachowanie,które może być opisywane,przewidywane,wyjaśniane i kontrolowane.

4.Podejście poznawcze:człowiek przyjmuje postawę poznawczą,badawczą,której celem jest obserwacja świata,stawianie hipotez,eksperymentowanie,nadawanie światu sensu;przedmiotem badań są:percepcja,myślenie,procesy językowe,pamięć.

5.Podejście humanistyczne:człowiek jest jednostką wolną,bogatą w możliwości rozwoju i samorealizacji,świadomość i zdolność do samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego funkcjonowania;cel:pomoc człowiekowi w wykorzystaniu potencjału jego psychicznego rozwoju.

Poznanie psychiki drugiego człowieka jest niezbędne,jeśli chce się wiedzieć jaki jest,jakie przeżywa emocje,czego pragnie,jaki jest jego stosunek do otoczenia i siebie samego.W psychologii stosuje się wiele metod poznawania psychiki człowieka,których nie sposób omawiać w całości.Najważniejsze z nich to:obserwacja,eksperyment,wywiad,testy i kwestionariusz.

a) Obserwacja psychologiczna jest jedną z najszerzej stosowanych metod psychicznej analizy człowieka,w czasie której rejestrujemy czynności,reakcje i zachowania się jednostki.W czasie obserwacji oczekuje się zjawisk,które mogą wystąpić.W momencie pojawienia się ich,należy zarejestrować nie tylko samo zjawisko,ale również to co je poprzedzało,oraz co nastąpiło potem.Pierwszą cechą obserwacji jest jej obiektywność.Obserwator winien zarejestrować wszelkie zachodzące zjawiska tak,jak one przebiegają,a nie interpretować i komentować.Drugą cechą obserwacji jest jasno określony cel obserwacji.Obserwator musi sobie jasno uświadomić,jakie przed nim stoi zadanie i jaki cel ma zrealizować.Następnymi cechami są dokładność i szczegółowość.Z wymienionymi wyżej cechami wiążą się następne,dotyczące systematyczności i planowości obserwacji.Obserwacja chaotyczna nie spełnia swojej roli,stąd wynika koniecznoścć ustalenia planu dotyczącego ustalenia najbardziej szczegółowych zadań.Ważna jest także technika rejestracji faktów(arkusze,tabele,protokoły obserwacji).

b) Eksperyment psychologiczny od obserwacji różni się dużą możliwością manipulowania zmiennymi oraz zastosowaniem mniej lub bardziej ścisłych pomiarów uzyskanych efektów.Tu pożądane zjawisko u badanego wywołujemy,możemy je powtórzyć i zarejestrować to wszystko co mu towarzyszyło.W eksperymencie,gdy wywołujemy dane zjawisko,możemy zastosować dokładne przyżądy pomiarowe,aby zarejestrować występujące zmiany.Metoda eksperymentalna jest szeroko stosowana we wszystkich naukach i charakteryzuje się następującymi cechami:możliwość badania zamierzonego danego zjawiska,wywoływanie go i obserwacja jego przebiegu;możliwość kontroli czynników,od których zależy dane zjawisko i kontroli zmian wywoływanych przez nie;obiektywne rejestrowanie reakcji;powtarzalność zjawiska,gdyż można je wywołać wiele razy,sprawdzając słuszność wysuniętych wniosków czy stałości reakcji.

c) Wywiad jako metoda badań jest nieco inaczej rozumiana niż potoczne używanie tego terminu.W psychologii wywiadem nazywa się taką rozmowę,która nie dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi,ale spraw występujących poza nią.Gdy zaś rozmowa dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi,wtedy jest to rozmowa psychologiczna.Wywiad jest metodą poznawczą,polegającą na zebraniu potrzebnych informacji dotyczących osób czy określonych zjawisk od kompetentnego informatora.Ważną rolę w przygotowaniu wywiadu stanowi dobór osób,z którymi chcemy go przeprowadzić oraz ustalenie sposobu postępowania z tymi osobami,cel wywiadu,zagadnienia w nim poruszane.Wywiad powinien być protokołowany najlepiej w trakcie prowadzenia go.Rozmowę psychologiczną także należy dokładnie przygotować,starannie przeprowadzić,wykazać wiele taktu,jasno i precyzyjnie określić cel rozmowy,pytania i zagadnienia poruszane w rozmowie powinny być wcześniej zorganizowane.Bardzo istotne jest podczas przeprowadzania rozmowy nawiązanie kontaktu z osobą badaną.Rozmowa,tak jak wywiad powinna być rejestrowana.

d) Testy psychologiczne służą do badania różnych dyspozycji psychicznych,dają możliwość oceny psychicznej jednostki i pozwalają na postawienie diagnozy.Są to zadania rozwiązywane przez osoby badane,pozwalające na określenie danej właściwości psychicznej i porównanie jej z ustalonymi normami lub wynikami innych osób wcześniej zbadanych.Testów psychologicznych jest dużo i dla łatwiejszej orientacji połączono je w pewne grupy;testy zdolności(inteligencji,zdolności specjalnych);testy osobowości;testy wiadomości.

e) Kwestionariusz jest metodą szeroko stosowaną w różnych badaniach.W psychologii kwestionariusz,jako metoda badań,jest sprawdzonym zestawem zagadnień lub specjalnie dobranych pytań,do których osoba badana wyraża swój stosunek.Jako metoda badań musi podlegać określonym rygorom i odpowiadać ustalonym zasadom.Kwestionariusz przed dopuszczeniem do badań powinien być sprawdzony na tak zwanych grupach skrajnych,o których wiadomo,że różnią się wyraźnie badaną właściwością.Wyróżniamy dwa rodzaje kwestionariuszy:jeden służy do badania różnych dziedzin naszej działalności,ustosunkowania się do różnych sytuacji;drugi do badań charakterologicznych,określających właściwości psychiczne jednostki lub wykrywających zaburzenia psychiczne.Kwestionariusz nie może być zbyt długi.Aby odpowiedzi były rzetelne,należy zapewnić dyskrecję i anonimowość badania.

Obserwując zachowanie się ludzi,można stwierdzić,że nie zawsze zależy ono od czynników zewnętrznych i że nie ma ścisłej zależności między działającymi bodźcami a reakcją na nie.Ten fakt zwrócił uwagę badaczy na samą naturę człowieka i w niej szukano odpowiedzi na pytanie , co ma wpływ na takie a nie inne zachowanie jednostki.Stwierdzono między innymi,że zachowanie ludzi charakteryzuje się pewną stałością i w tych samych sytuacjach ten sam człowiek reaguje tak samo.Natomiast różni ludzie znajdujący się w tych samych sytuacjach reagują różnie.Znając reakcje poszczególnych osób , można z dużą pewnością przewidywać ich reakcje w określonych sytuacjach.Zachowanie człowieka zależy od jego cech stałych lub względnie stałych,które wyznaczają jego sposoby zachowania.Zespół cech regulujących zachowanie się jednostki,niedostępnych dla obserwacji,ale różnicujących reakcje poszczególnych ludzi,nazwano osobowością(zespół właściwości / cech ,będących wewnętrznymi dyspozycjami wpływającymi na zachowanie się jednostki).Cechy osobowości kształtują się wraz z rozwojem człowieka w ciągu całego jego życia.Wiele czynników ma wpływ na nie,między innymi , a może przede wszystkim ,wychowanie i oddziaływanie grupy społecznej,w której dana jednostka żyje i działa aktywnie.Przez wielu badaczy osobowość jest rozpatrywana jako centralny system regulacji czynności.W mózgu człowieka znajdują się jednostki czynnościowe zwane "układami funkcjonalnymi" , które są elementem wykonywania czynności.Jednakże w psychologii określeniem obejmującym działalność jednostek czynnościowych jest "schemat dynamiczny",nazywany również "nastawieniem",ponieważ nastawia on jednostkę na odbiór określonych informacji lub na wykonywanie niezbędnych,koniecznych czynności.Trwałe i ogólne nastawienia są najbardziej złożone i tworzą one skomplikowaną organizację lub inaczej system czy "sieć".Ten właśnie system(sieć) nastawień ogólnych i trwałych ,utworzony nad dużą masą nastawień niższego rzędu,wpływający na zachowanie się jednostki nazywamy osobowością.Schematy dynamiczne podlegaja modyfikacji,zmianom,pod wpływem rozwoju jednostki.W mechanizmach regulacji można wyróżnić dwa poziomy,na krórych działają.Pierwszy poziom-to mechanizmy podstawowe popędowo-emocjonalne,oparte na doświadczeniach pierwszych lat życia jednostki.Drugi poziom mechanizmów -hierarchicznie wyższy-oparty jest na systemie struktur poznawczych.Do mechanizmów pierwszego poziomu należą:popędy,potrzeba kontaktu emocjonalnego,wrogość.

a)Popędem nazywamy jednostkę czynnościową,regulującą zachowanie i mającą na celu zabezpieczenie równowagi biologicznej ustroju.Na tworzenie się popędu duży wpływ ma środowisko jednostki , a szczególnie warunki społeczno-kulturowe , w których żyje.Jednak o ostatecznym ukształtowaniu się popędu decydują indywidualne właściwości człowieka,dzięki którym mogą powstać formy czynności nie przewidziane przez żadne normy społeczne.Przykładem tego są patologiczne popędy.Powstawanie popędu może następować w różnorodnych sytuacjach,a sam popęd przybierać formy czasem zupełnie nieoczekiwane.

b)Potrzeba kontaktu emocjonalnego występuje od najwcześniejszych lat życia i jest u ludzi powszechna.Kontakt pomiędzy matką a dzieckiem ,a szczególnie opieka nad małym dzieckiem , ma duży wpływ na formowanie się jego osobowości.Potrzeba kontaktu występuje nie tylko u dzieci,ale również u dorosłych i łączy się z poczuciem bezpieczeństwa.Ludzie,którzy oczekują jakiegoś przykrego przeżycia,wywołującego strach,wolą przebywać w towarzystwie innych niż w samotności.

c)Wrogość,reakcje gniewu czy agresja są spowodowane różnego rodzaju czynnikami ograniczającymi możliwości swobodnego poruszania się,izolacją czy przeszkodami w realizacji zamierzonych celów.Agresywność , jako specyficzny mechanizm regulacyjny , zaczyna się kształtować pod wpływem przykrych doświadczeń i pobudza ona do czynności atakowania,niszczenia,bicia,dając osobie wrogo nastawionej zadowolenie i rozładowanie napięcia.Tego rodzaju zachowania powstają przy przeżywaniu doświadczeń frustracyjnych i im one są silniejsze,tym mechanizm agresywności jest bardziej rozbudowany.W formowaniu się mechanizmu wrogości i agresji dużą rolę odgrywa stykanie się ze wzorami agresywnego zachowania.Źródła agresji mogą być różne:surowi lub odrzucający dziecko rodzice,złośliwi i dokuczliwi koledzy,w późniejszym wieku -niesprzyjający układ stosunków interosobniczych w pracy,ciągłe utrudnienia lub ograniczenia.

Na wyższym poziomie działają mechanizmy struktur poznawczych.Są to schematy(oczekiwania,nastawienia) o różnym stopniu ogólności -niższym i wyższym.Te o najwyższym stopniu ogólności nastawione są na odbiór odpowiednich pobudzeń , ale nie dotyczących pojedyńczych zdarzeń ,lecz ich istotnego sensu.Człowiek w tym systemie regulacji zdolny jest do podejmowania różnorodnych zadań nadrzędnych , przewidywania nie tylko czynności ale i ich następstw.To , co człowiek robi , nie jest już tylko serią izolowanych czynności czy zachowań , ale stanowi zwarty układ działań w tworzeniu struktur celów życiowych jednostki i ich realizacji.Proces tworzenia się struktur poznawczych wiąże się ze stałym dopływem informacji,których organizacja tworzy określona sieć poznawczą.Ludzie różnią sie pod względem stylu poznawczego,co wyraża się w spostrzeganiu(percepcji).Początkowo u małego dziecka system poznawczy jest mało zróżnicowany ale z rozwojem różnicuje się coraz bardziej a dalszą konsekwencją jest zróżnicowany obraz świata i własnej osoby.Z otaczającego nas świata dociera bardzo wiele informacji,często w sposób chaotyczny,należy je uporządkować , aby dobrze orientowac się w tym,co wokół nas sie dzieje.Czlowiek musi więc dysponowac odpowiednimi urządzeniami ,pozwalającymi dostrzegać ład i porządek w informacjach idących z otoczenia.Pozwala to na łączenie różnorodnych informacji i czynności w jedną całość i poznawanie nie tylko otaczającego nas świata w jego realnych formach,ale również tworzenie własnego obrazu świata w formach udoskonalonych.W umyśle człowieka tworzy się "idealny obraz świata".Ta wersja idealna nie dotyczy tylko obrazu świata ,ale również własnego ja.Powstaje obok "ja realnego"-"ja idealne" , będące wyobrażeniem siebie takim,jakim chciałoby się być.Aby powstało "ja idealne", musi sie najpierw wyodrębnić "ja realne".Tworzy się ono już u małego dziecka w wyniku rozróżniania między tym , co dotyczy własnej osoby , a tym , co dotyczy otoczenia.Ukształtowanie się własnego "ja" ma duży wpływ na rozwój samooceny własnych możliwości.Samoocena może się kształtować na trzech poziomach:zawyżona(jednostka przecenia swoje możliwości i przewiduje znacznie wyższe wyniki niż może osiągnąć);zaniżona(uporczywe przewidywanie niższych wyników niż się osiąga,niedocenianie własnych możliwości);adekwatna(pełna realizacja zadań ,dostosowanych do możliwości wykonawczych jednostki).Osobowość jako centralny system regulacji czynności umożliwia również ustalenie hierarhii celów(działanie w sposób uporządkowany,rozwarstwienie celów na najważniejsze i drugoplanowe) oraz przystosowanie jednostki do otoczenia,do jego wymagań i zmian,jakie się w otoczeniu dokonują.Dlatego funkcjonowania osobowości nie można badać w oderwaniu od środowiska , w którym człowiek żyje.Osobowość poza funkcją integrującą spełnia również funkcję kontrolującą.Zdolność do radzenia sobie z trudnościami wynika ze specjalnej organizacji nastawień , którą można nazwać mechanizmami kontroli.Nie wszystkie jednak zachowania człowieka są kontrolowane,dlatego popada często w różnego rodzaju niepotrzebne konflikty.W normalnym postępowaniu człowieka rzadko się zdarzają takie sytuacje,na ogół zachowanie człowieka podlega mechanizmom kontroli.Zachowanie pozbawione kontroli występuje często pod wpływem zaburzeń wywołanych przez używanie narkotyków,środków odurzających lub w upojeniu alkoholowym.Samokontrola może znajdować się na różnych poziomach u różnych osób.O ludziach,którzy wykazują zaburzenia w zachowaniu się w sytuacjach niezbyt trudnych,mówi się,że są słabi i ich samokontrola jest niewielka.Innych,u których nawet w sytuacjach trudnych zachowanie nie ulega zaburzeniu,określa się jako silnych , o wysokim poziomie samokontroli.Efektywna samokontrola zależy przede wszystkim od dojrzałości emocjonalnej osobnika,wyrażającej się tym ,że nie czuje się on bezradny i opuszczony , osiąga odpowiedni poziom moralny,nastawiony jest prospołecznie i powinna być ona adekwatna do sytuacji , w jakiej znajduje się jednostka,pozwalając jednocześnie na osiągnięcie zamierzonych celów.Zachowanie wynikające z niedojrzałości emocjonalnej można obserwować np. u dzieci przestępczych,u młodocianych przestępców , u których występuje niewspółmierność siły agresji do bodźców wywołujących ją.Inną bardzo ważną cechą człowieka badanego pod kątem psychologicznym jest jego temperament i zależy on od wrodzonych cech układu nerwowego oraz jest indywidualną właściwością jednostki,przejawiającą się w ogólnej aktywności , sile , szybkości i trwałości reakcji.W temperamencie ujawnia się dynamika życia emocjonalnego jednostki ,sposoby zewnętrznego wyrażania uczuć i zachowania się.Istotnymi cechami temperamentu są:wrażlowość na bodziec,impulsywność,siła i trwałość reakcji emocjonalnej oraz tempo przebiegu procesów psychicznych.Już w starożytności przyjęto podział na cztery główne typy temperamentu a twórcą tego podziału był Hipokrates.Podstawą podziału były cztery “wilgotności” decydujące o reakcjach człowieka.Zależnie od przewagi jednej z “wilgotności” reakcje są gwałtowne lub łagodne.Do czterech podstawowych zaliczył on:sanquis(krew),chole(żółć),melas chole(czarna żółć) i phlegma(flegma).Stąd wywodzą się cztery typy:

-Sangwinik (osobnik żywy,impulsywny,ruchliwy);

-Choleryk (osobnik pobudliwy,wrażliwy,impulsywny,energiczny);

-Melancholik (osobnik wrażliwy,impulsywny,powolny,o trwałych emocjach);

-Flegmatyk (osobnik o małej wrażliwości i impulsywności,zrównoważony,powolny,spokojny).

Ogólnie przyjmuje się , że cechy temperamentu zależą od wrodzonych właściwości układu nerwowego , wzajemnego stosunku kory do ośrodków podkorowych oraz czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii w organizmie.Zależności temperamentu od budowy ciała,wyprowadzał E.Kretschmer i jest on twórcą tzw.typologii konstytucjonalnej.Na podstawie badań i obserwacji pacjentów stwierdził,że istnieje zależność między budową ciała osobnika a podatnością na choroby psychiczne.Po długich obserwacjach i porównaniach Kretschmer wyodrębnił cztery typy budowy ciała:leptosomatyk (chudy,wysoki,ramiona i twarz szczupła,kończyny długie i chude);pyknik (otyły,średniego wzrostu,krótka szyja,głowa okrągła,duży brzuch);atletyk (silna budowa,umięśniony,wzrost średni lub wysoki,szeroki w barach,wąski w biodrach);dysplastyk (budowa nieregularna,deformacje w budowie,o wyjątkowo wysokim wzroście,najczęściej o zaburzonej regulacji hormonalnej).Jednocześnie stwierdził on , że szczególnie podatni na choroby psychiczne są leptosomatycy i pyknicy.Po dalszych badaniach wydzielił w zależności od typów budowy ciała trzy typy psychiczne , które nazwał temperamentami.Należą do nich:

-schizotymik(od schizofrenii);budowa leptosomatyczna,zamknięty w sobie,mało towarzyski,drażliwy,oschły,trudno sie przystosowuje,skłonny do abstrakcji,

-cyklotymik(od cyklofrenii);budowa pykniczna,towarzyski,radosny,ale również poddający się smutkom,łatwo nawiązuje kontakty,skłonny do realizmu,

-iksotymik;budowa atletyczna,spokojny,mało wrażliwy,umiarkowany w gestach,z trudnością przechodzi z jednej czynności do drugiej,o małej plastyczności umysłowej.

Zagadnieniem temperamentu zajmował się również radziecki uczony I.P.Pawłow i na podstawie wielu badań wyodrębnił cztery typy układu nerwowego:

-silny,zrównoważony,żywy(sangwinik);

-silny,zrównoważony,powolny(flegmatyk);

-silny,nie zrównoważony,pobudliwy(choleryk);

-słaby,o obniżonej pobudliwości(melancholik).

Pawłow uważał,że typ układu nerwowego jest fizjologicznym podłożem temperamentu,a jednocześnie stwierdzał,że jest on wrodzony i mało podatny na działanie środowiska.Według psychologii ogólnej cechy temperamentu przejawiają się również w nastawieniu do życia i społeczeństwa,w stosunku do innych ludzi i do siebie.Do cech temperamentu zalicza się :siłę i wielkość reakcji oraz czas przebiegu reakcji.

Działanie człowieka prowadzi do prawidłowego,a więc zgodnego z wymaganiami otoczenia ,zachowania się w różnych sytuacjach.Zachowanie , to inaczej mówiąc,zespół czynności jednostki,które mogą być obserwowane przez inne osoby lub przyżądy pomiarowe.Czynnością natomiast nazywa się ukierunkowaną aktywność jednostki wobec otaczającego świata,skierowaną na osiagnięcie jakiegoś celu.Czynność jest podstawowym pojęciem psychologii . Za pomoca czynności czlowiek realizuje swoje postawy do świata i wyróżniamy między innymi czynności:wegetatywne,ruchowe,manipulacyjne,werbalne,intelektualne.Najwyższą formą czynności są czynności świadome.Świadomość w ujęciu psychologicznym będzie pewną cecha procesów psychicznych ,dzięki której są one subiektywnie doświadczane,choc odzwierciedlają obiektywną rzeczywistość.Świadomość różni zasadniczo psychikę człowieka od psychiki zwierząt.Rozwój świadomości łączy się z rozwojem mózgu człowieka,który jest centrum ludzkiej psychiki czyli inaczej mówiąc,funkcją wysoko zorganizowanej materii.Rozwój psychiki ludzkiej uwarunkowany jest przebiegiem procesów społeczno-historycznych i przejawia się w powstawaniu coraz to nowych potrzeb ludzkich.Sposób życia człowieka różni się zasadniczo od sposobu życia zwierzęcia.Zwierzę przystosowuje się tylko do przyrody ,człowiek natomiast swoją działalnością wpływa na przyrodę,przystosowując ją świadomie do swoich potrzeb.Człowiek jest zarówno organizmem potrzebującym określonych warunków do utrzymywania się przy życiu,jak i jednostką społeczną żyjącą w grupach i utrzymującą z innymi kontakty.Powstają więc różnego rodzaju związki i zależności społeczne,które wymagają również przystosowania się społecznego do wymagań grupy.Jednostka ludzka zmienia się w zależności od zmian ekonomicznych zachodzących w społeczeństwie.Na rozwój psychiczny człowieka duży wpływ ma środowisko społeczne,w którym żyje i pracuje.

W oparciu o powyższy , skrótowy przegląd najważniejszych zagadnień związanych z człowiekiem,jako przedmiotem badań w psychologii można stwierdzić,że jednostka ludzka jest zjawiskiem złożonym i bogatym w swej strukturze oraz treści.Różnorodność poglądów,definicji,wszelkie rozbieżności w temacie badań nad psychiką człowieka są zarówno rezultatem złożoności tego zjawiska ,jak również odmienności założeń antropologicznych,charakterystycznych dla poszczególnych kierunków psychologicznych.Trzeba podkreślić,że każda z omawianych tutaj psychologicznych definicji wnosi pewien specyficzny i cenny wkład w wyjaśnienie i opisanie omawianego zagadnienia.Mimo,że psychologia nie jest kompetentna , by ostatecznie ustalić wymiary ludzkiej psychiki i tożsamości ,może jednak wnieść cenny wkład w promowanie dojrzałej i integralnej tożsamości danego człowieka.Zadaniem psychologii jest więc pomagać człowiekowi jako jednostce w odkryciu i akceptacji calego bogactwa ludzkiej rzeczywistości,która składa się na integralną tożsamość człowieka.Także wtedy,gdy droga do realizacji tej rzeczywistości prowadzi przez niepokój i wysiłek pracy nad sobą.

Źródła bibliograficzne.

Z.Putkiewicz,B.Dobrowolska:”Podstawy psychologii,pedagogiki isocjologii”.PZWL,Warszawa1981r.

M.Maruszewski:”Psychologia jako nauka o człowieku.Cz.3 i 4”.KiW,Warszawa1966r.

M.Przetacznikowa:”Psychologia ogólna”.WSiP,Warszawa1975r.

E.Hilgard:”Wprowadzenie do psychologii”.PWN,Warszawa1991r.

Z.Babska:”Metody badawcze stosowane w psychologii”.PWN,Warszawa1974r.

S.Gerstmann:”Wprowadzenie do psychologii osobowości”.Ossolineum,Wrocław1988r.

J.Strelau:”Temperament i typ układu nerwowego”.PWN,Warszawa1969r.

T.Tomaszewski:”Wstęp do psychologii”.PWN,Warszawa1963r.

Z.Paleski:”Zarys wybranych metod psychologicznych”.PWN,Warszawa1975r.

I.P.Pawłow:”Wybór pism”.PZWL,Warszawa1951r.