Charakterystyka ogólna
Wielość nowych kierunków literackich, liczne programy i manifesty literackie pojawienie się wielonurtowej awangardy artystycznej gwałtowne przeciwstawienie się przeszłości, zwrot ku przyszłości i teraźniejszości wyzwolenie się spod tradycji dążenie do oryginalności - nowe środki wyrazu nowy kształt istniejących kierunków (realizm i naturalizm - proza, symbolizm i klasycyzm - poezja) ogólne tendencje epoki tendencje awangardowe
Ekspresjonizm
sztuka szukaniem wyrazu dla psychiki twórcy spontaniczne wyrażanie przeżyć wew. (bergsonizm) zamiast klasycznego piękna i harmonii gwałtowne uczucia i emocje od zachwytu po przerażenie zniekształcenie, wyolbrzymienie rzeczywistości - groteska, karykatura, fantastyka, koloryt nawiązanie do estetyki średniowiecza i baroku powstał w Niemczech ok. 1910 (Brecht, Meyerhold) w Polsce pismo „Zdrój” Hulewicza w poezji Leśmian, w prozie Kaden - Bandrowski
Futuryzm
we Włoszech i Rosji (Majakowski, Marinetti) odcinanie się od przeszłości, zwalczanie tradycji, negacja dorobku kulturowego fascynacja cywilizacją urbanistyczną, kult techniki aprobata dla wojny, agresywności, anarchii kult żywiołu, spontaniczności, prymitywu
Dadaizm
doprowadzenie do absurdu haseł futuryzmu i ekspresjonizmu, bunt, anarchia, kpina wiersze potokiem słów, luźnych skojarzeń
Nadrealizm
celem literatury wyzwolenie osobowości i indywidualności ujawnianie podświadomości, psychoanaliza wiersz potokiem obrazów, grą wyobraźni utwory powstające w transie, upojeniu tendencje nawiązujące do tradycji
Neoklasycyzm
kontynuacja poezji klasycznej i symbolizmu intelektualne refleksje, aluzje filozoficzne kunsztowna, rygorystyczna forma
Charakterystyka ogólna okresu
Dwudziestolecie międzywojenne to okres tworzenia się grup literackich. Czynnikiem decydującym o tej tendencji była wspólnota dążeń młodych twórców - poszukiwanie nowej formuły sztuki, chęć drukowania swych utworów, dążenie do wejścia na rynek czytelniczy. W okresie XX-lecia działali w dalszym ciągu znakomici poeci Młodej Polski (Kasprowicz, Staff i in.). Twórczość ich poruszała często palące zagadnienia życia, uświadamiała je masom czytelników, a tym samym rozbrajała antagonizmy i konflikty. Jednakże wyrastało już nowe pokolenie skupione w poszczególnych zespołach wydających własne czasopisma. Sieć tych zespołów objęła mnóstwo ośrodków miejskich i wiejskich. W Warszawie np. wychodziły: studenkie „Pro arte et studio”, „Skamander”, „Wiadomości Literackie”, „Kwadryga”, „Droga”, „Pion”. W Poznaniu wydawano „Zdrój” i „Prom”, w Krakowie „Zwrotnica”, w Lublinie „Reflektor”, w Wilnie „Żagary”, w Wadowicach „Czartak” itd. Zarówno zespoły literackie jak i związane z nimi czasopisma reprezentowały różne stanowiska odbijając bogactwo kierunków artystycznych. Dodatkowo spoza granic kraju docierały do Polski nowe kierunki literackie. W Poznaniu górował niemiecki ekspresjonizm. Szczególnie widoczni byli wówczas zwolennicy włoskiego i francuskiego futuryzmu skupieni jako Awangarda krakowska. Zarówno futuryzm jak i ekspresjonizm krzyżowały się wzajemnie oddziałując na poszczególne związki poetów (Skamander warszawski, beskidzki Czartak, chełmska Kamena, wileńscy Żagaryści). W rezultacie można stwierdzić, iż poezja XX-lecia realizowała zasady nowego prądu literackiego, który można nazwać realizmem lub neorealizmem.
Skamander
grupa poetów skupionych wokół warszawskiego miesięcznika „Skamander”, początkowo studenci Uniwersytetu Warszawskiego skupieni wokół pisma „Pro arte et studio” i wokół kabaretu „Pod Pikadorem” program grupy - rozwój umysłowy, „walka o sztukę, o treść życia”, chęć uczestniczenia w życiu kulturalnym J.Iwaszkiewicz, J.Lechoń, A.Słonimski, J.Tuwim, K.Wierzyński i in. poezja skamandrycka kształtowała się pod wpływem licznych i różnorodnych oddziaływań, stanowiła wypadkową prądów artystycznych (ekspresjonizm i futuryzm, wpływy poezji rosyjskiej i francuskiej), poezję cechowało: postulat absolutnej wolności w doborze treści i środków wyrazu zerwanie z kanonem poetyki młodopolskiej i romantycznej, zwrot ku teraźniejszości, odrzucenie przeszłości poeta nie jest wieszczem, a kimś z tłumu tematyką oparta na obrazkach z codzienności, obrazkach miejskich, przeżyciach zwykłych ludzi, kult codzienności, odrzucenie problematyki patriotycznej i materiologicznej, zerwanie z metafizyczną głębią wprowadzenie nowego bohatera lirycznego - tzw. szarego człowieka (wpływy futuryzmu) wprowadzenie mowy potocznej do języka poetyckiego, odrzucenie poetyckości, wprowadzenie wulgaryzmów nowa estetyka opierająca się na ekspresji, sile wyrazu i dynamice, a nie na klasycznym pięknie i harmonii aktywność, witalizm, kult młodości, aprobata ruchu, siły, radości i energii (wpływy futuryzmu, utwory Wierzyńskiego) twórczość grupy wyrażała tendencje pacyfistyczne i liberalne, bliskie poglądom postępowej, radykalizującej inteligencji
Awangarda krakowska
grupa poetów i krytyków skupionych wokół czasopism „Zwrotnica” i „Linia” T.Peiper, J.Brzękowski, A.Ważyk, J.Kurek, J.Przyboś program grupy opracowany przez T.Peipera w manifeście „Tędy”: ostra krytyka tradycyjnej liryki sentymentalno-opisowej, walka z nastrojowością, uczuciowością (antyromantyzm, antysentymentalizm) poezja pod kontrolą rozumu będąca ekwiwalentem uczuć odejście od koncepcji natchnienia jako motoru poetyckiego koncepcja poety - rzemieślnika, fachowca, tworzącego wiersz o doskonałej i ekonomicznej strukturze (konstrukcja logiczna) koncepcja poety - słowiana rozwijającego „tworzydła” - stare konwencje i szukającego nowych środków wyrazu potrzeba zbliżenia poezji do nowoczesnej cywilizacji technicznej, wiersz obrazem połączenia współczesnego życia i współczesnej kultury dążenie do zdynamizowania stylu poetyckiego, charakterystyczna poetyka - trudna metafora oparta na elipsie pozbawiona zbędnych słów (waty słownej), oddalone rymy, zmienny rytm
CZARTAK - czasopismo literacko - artystyczne wydawane w Wadowicach, Warszawie i Krakowie, także nazwa grupy związanych z pismem poetów i prozaików (E.Kozikowski, J.Wiktor, E.Zegadłowicz), w programie przejawiło sie przede wszystkim zainteresowanie folklorem regionu podhalańsko - beskidzkiego, także pewien mistycyzm religijny i społeczny
KWADRYGA - czasopismo literackie wydawane w Warszawie, także nazwa grupy poetyckiej (W.Sebyła, S.R.Dobrowolski, L.Szenwald, K.I.Gałczyński), która występowała przeciwko programom literackim Skamandra i Awangardy wysuwając postulat sztuki uspołecznione.