Edukacja środowiskowa

Edukację środowiskową można rozumieć jako :

1/ swoisty proces;

2/ metodę pracy społeczno-wychowawczej;

3/ postawę prośrodowiskową jednostki lub grupy społecznej ( np. rodziny, grupy sąsiedzkiej).

Metoda środowiskowa to sposób organizowania społeczności lokalnej do podejmowania zadań w zakresie edukacji, opieki, pomocy społecznej, edukacji kulturalnej, polegający na aktywizowaniu sił społecznych i ich ukierunkowaniu na realizację tych zadań.

Postawa prośrodowiskowa to względnie stały i pozytywny stosunek danej jednostki czy też grupy do swojego środowiska lokalnego ( przede wszystkim jego współmieszkańców - form ich życia społecznego; jego kultury oraz przestrzeni przyrodniczej).

Edukacja środowiskowa jako proces to sekwencja zmian zachodzących w środowisku lokalnym, dotyczących kształcenia, wychowania, opieki, pomocy społecznej, edukacji kulturalnej, a dokonującej się za pomocą sił społecznych tego środowiska ( z ich inicjatywy). W bardziej szczegółowym ujęciu - to ciąg działań następujących po sobie, trwających przez dłuższy lub nieograniczony czas, podejmowanych wspólnie i z własnej inicjatywy przez podmioty środowiskowe ( jednostki, grupy społeczne, instytucje i placówki) - ukierunkowanych na optymalne zaspokajanie potrzeb materialnych, społecznych i kulturalnych społeczności lokalnej ( dzieci, młodzieży i dorosłych), a także kształtowanie postaw podmiotowych tej społeczności.

W procesie edukacji środowiskowej można wyodrębnić następujące elementy składowe:

a/ cele i zadania w zakresie kształcenia, wychowania, opieki międzyludzkiej, pomocy społecznej i edukacji kulturalnej;

b/ strukturę organizacyjną ( podmioty uczestniczące - osoby, grupy społeczne, instytucje i placówki oraz relacje między nimi;

c/ strategię działania, postępowania społecznego ( formy, metody, techniki, środki techniczne);

d/ efekty, rezultaty edukacyjne i społeczne;

e/ determinanty ( czynniki warunkujące) rozwijanej działalności. środowiskowej

Analiza porównawcza zakresów znaczeniowych „metody środowiskowej”, „postawy prośrodowiskowej” i „procesu edukacji środowiskowej” wykazuje, że edukacja lokalna jako proces jest najszerszym pojęciem, a metoda i postawa prośrodowiskowa są jej znaczącymi elementami składowymi.

Źródło: M. Winiarski [w:] S. Kawula, 2002)

• Podstawowe cechy edukacji środowiskowej

1. Wielofunkcyjność. Podstawowe funkcje edukacji lokalnej to:

a/ funkcja kształcąca ( wzbogacanie, rozszerzanie wiedzy z zakresu nauk społecznych, przyrodniczych, ekonomicznych, psychologicznych, pedagogicznych oraz innych traktujących o różnych aspektach życia społeczności ludzkich; rozwijanie zainteresowań poznawczych i umiejętności w zakresie kształcenia ustawicznego;

b/ funkcja socjalizacyjno-wychowawcza: przybliżanie wartości humanistycznych oraz ich internalizacja, tworzenie warunków do postaw podmiotowych aktualizujących się przede wszystkim w sprawczej relacji w stosunku do środowiska, samoświadomości

( poczuciu własnej odrębności, tożsamości i indywidualności), a także samoregulacji, samokontroli czyli kierowaniu własnym postępowaniem;

c/ funkcja opiekuńczo-socjalna ( zaspokajanie potrzeb egzystencjalnych, emocjonalnych i afiliacyjnych; świadczenie pomocy i dawanie wsparcia społecznego osobom, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej i nie są w stanie jej samodzielnie przezwyciężyć);

d/ funkcja kulturalna ( zaspokajanie potrzeb estetycznych, rozwijanie kultury miejscowej i regionalnej, kultywowanie i kreowanie tradycji kulturowych).

2. Trójpodmiotowość w trzech układach:

a/ rodzice- dzieci, młodzież - wychowawcy profesjonalni i nieprofesjonalni;

b/ jednostka ( osoba) - grupa społeczna ( głównie rodzina) - cała społeczność lokalna;

c/ dzieci - młodzież - dorośli.

3. Zorientowanie prorodzinne

Działalność środowiskowa zorientowana na dziecko i jego rodzinę może sprowadzać się do:

a/ wzmacniania i wspierania rodziny i dziecka poprzez m.in. świadczenia socjalne, pomoc w znalezieniu rodzicom odpowiedniej pracy, ułatwianie im przekwalifikowania się, zapewnienie bezpłatnej opieki lekarskiej, poradnictwa rodzinnego itp.;

b/ rozwijania działalności opiekuńczej dopełniającej opiekę rodzinną ( działalność środowiskowych placówek opiekuńczo-wychowawczych);

c/ okresowe zastępowanie rodziców w sprawowaniu opieki nad dzieckiem ( ogniska wychowawcze, rodziny terapeutyczne, kolonie). Dotyczy to przede wszystkim rodzin niezamożnych, bezrobotnych, wielodzietnych, samotnej matki, problemowych.

4.Charakter nieformalny i formalny. W środowisku lokalnym współistnieją formy edukacji nieformalnej pozainstytucjonalnej ( grupy wsparcia społecznego, działalność sąsiedzka, wolontariat) i formalnej instytucjonalnej ( placówki opiekuńczo-wychowawcze, kulturalne, poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego i rodzinnego, ośrodki pomocy socjalnej).

5. Otwartość i prośrodowiskowość placówek, instytucji i organizacji samorządowych.

Przejawia się między innymi w bezpośrednim uczestnictwie w różnych dziedzinach, formach życia i funkcjonowania społeczności lokalnej.

6. Siły społeczne głównym czynnikiem modernizacji środowiska. Siły społeczne

( ludzkie) - w ujęciu pedagogiki społecznej - to:

a/ właściwości, predyspozycje osobowościowe jednostek, wyrażające się lub mogące się ujawnić w działaniu zorientowanym na przekształcanie, zmienianie, ulepszanie pewnego fragmentu rzeczywistości ( określonej dziedziny życia) lub rozwiązywanie własnych problemów życiowych;

b/ jednostki ludzkie posiadające odpowiednie predyspozycje do działania prospołecznego; osoby prowadzące taką działalność ( np. animatorzy społeczni, liderzy);

c/ dynamiczne grupy społeczne, stowarzyszenia i organizacje inicjujące i rozwijające działalność reformatorską w różnych dziedzinach życia danej społeczności;

d/ sprawne placówki i instytucje, będące znaczącymi ośrodkami

w życiu i funkcjonowaniu danej społeczności i stymulujące zmiany progresywne;

e/ ruchy, czynne dążenia społeczne ukierunkowane na urzeczywistnianie nowych idei, zmienianie otaczającej rzeczywistości.

7.Dialog i współpraca podstawą strategii środowiskowej.

Są to dwa rodzaje relacji międzyludzkich, które w warunkach rozwoju społecznego i demokracji stanowią warunek i formę wspólnotowego funkcjonowania społeczności lokalnej.

Międzyludzka relacja o charakterze dialogowym charakteryzuje się: stosunkiem symetrycznym uczestniczących w niej podmiotów osobowych; wzajemną tolerancyjnością ( poszanowanie odmienności w myśleniu i postępowaniu) podmiotów; otwartością wobec siebie, szczerością; poszukiwaniem wspólnego stanowiska i empatycznego rozumienia.

Współpraca w środowisku znamionuje to, że przejawia się ona w zgodnym i dobrowolnym działaniu kilku podmiotów ( jednostek, grup społecznych, placówek); że działanie to jest ukierunkowane na realizację wspólnych celów w dziedzinie kształcenia, wychowania, opieki, pomocy, edukacji kulturalnej; sprowadza się w głównej mierze do udzielania sobie przez podmioty pomocy w realizacji wspólnie przyjętych celów; odbywa się w warunkach egalitarności podmiotów uczestniczących.

8.Ramy społeczno-przestrzenne. Istotnym rysem edukacji środowiskowej jest jej lokalizacja przestrzenna wyznaczona określonymi granicami urbanistycznymi, społeczno-kulturowymi, administracyjno-samorządowymi oraz geofizycznymi.

Źródło: M. Winiarski [w:] S. Kawula, 2002

---