PSYCHOSPOŁECZNE PRZYSTOSOWANIE DZIECKA Z PRZEWLEKŁĄ CHOROBĄ SOMATYCZNĄ
Przystosowanie emocjonalne
Pierwsze badania zostały przeprowadzone w Wielkiej Brytanii w latach sześćdziesiątych, w których stwierdzono, że ponad 30% dzieci w wieku do 15 lat z różnymi chorobami przewlekłymi ujawnia problemy adaptacyjne:
- zaburzenia nerwicowe
- trudności w nauce
- problemowe zachowania społeczne
- niska motywacja do nauki
Chcąc uchwycić związek pomiędzy chorobą przewlekłą, warunkami medycznymi, długo trwającą niepełnosprawnością, a emocjonalnym i społecznym przystosowaniem dzieci, zrobiono podział na trzy grupy :
- za grupę szczególnego ryzyka uznano dzieci przewlekle chore z niepełnosprawnością (31%)
- dzieci przewlekle chore bez niepełnosprawności (22%)
- dzieci zdrowe (14%)
W zachowaniu dzieci badanych najczęściej występowały : zaburzenia nerwicowe, nadaktywność z deficytem uwagi, problemowe zachowania społeczne, trudności szkolne.
Dzieci z przewlekłymi chorobami nerek i wątroby
Najczęstsze trudności adaptacyjne ujawniają dzieci i młodzież dializowana, 1/3 młodzieży dializowanej wymaga pomocy psychiatrycznej. U pacjentów z poważnymi chorobami nerek, lecz nie wymagających dializy problem ten wygląda łagodniej, a najmniej nieprawidłowości w psychospołecznym funkcjonowaniu zaobserwowano u dzieci nieujawniających problemów zdrowotnych. Wiele zaburzeń natury emocjonalnej, zwłaszcza depresyjnej, demonstrowały chore dziewczęta, które nie akceptowały swojego wyglądu zewnętrznego.
Podobnie jest u pacjentów ze schyłkową niewydolnością wątroby . Dzieci oczekujące na przeszczep odczuwają lęk przed śmiercią, zaś młodsze dzieci często wyczuwają ten lęk u swoich rodziców.
Pacjenci, u których transplantacja wątroby miała miejsce między 4 a 12 rokiem życia, charakteryzowali się dobrym przystosowaniem a nawet zawyżoną samooceną oraz niskim poziomem lęku.
Pacjenci po ponad dwuletnim okresie dializowania ujawniają skłonności depresyjne, wysoki poziom lęku, zaniżoną samoocenę, niską motywację osiągnięć oraz bierność. Problemy psychologiczne dzieci chorych można ująć w trzy grupy:
Pierwsza grupa to konsekwencja zaburzeń towarzyszących dializoterapii : nasilają lęk, wzmagają męczliwość, apatię i chwiejność emocjonalną.
Druga grupa łączy się z faktem nieuleczalności choroby, zagrożenia życia i antycypacją fizycznego cierpienia: dominacja uczucia beznadziejności i całkowitego uzależnienia od innych osób, a nawet sprzętu medycznego.
Trzecia grupa wiąże się z oddaleniem chorych od środowiska rodzinnego, rówieśniczego i szkolnego : rodzi się lęk, gniewne emocje, niechęć do podejmowania nowych form aktywności i kontaktów społecznych.
Dzieci z wrodzonymi wadami serca
Specyfika trudności rozwojowych dzieci z wadami serca w pierwszych trzech latach życia wiąże się z relacjami matki z chorym dzieckiem.
Osobowość dzieci z wadami serca w wieku szkolnym (9-14 lat) cechuje lęk, impulsywność i poczucie mniejszej wartości.
Znaczenie wieku pacjentów, w którym przeprowadzono operację serca, dla rozwoju ich osobowości:
- u pacjentów później operowanych (12, 5 lat) widać bardziej nasiloną nieśmiałość i dystans wobec innych, niższą przedsiębiorczość oraz większą bojaźliwość. Ich rodzice byli zaangażowani w opiekę i wychowanie, lecz mniej kontrolujący i surowi.
Dzieci z cukrzycą typu I insulinozależną
Rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży z cukrzycą insulinozależną i zdrowych jest podobny. Jedynie na początku w ciągu 6 miesięcy po wykryciu choroby dzieci odczuwały lęk i depresję. Jednym słowem cukrzyca w niewielkim stopniu wpływa na emocjonalny rozwój dzieci. Ewentualne nieprawidłowości wiążą się z okresami chwiejności cukru we krwi i mają charakter przemijający.
Okresem krytycznym jest okres dorastania. Młodzież uświadamia sobie konsekwencje cukrzycy dla swojej przyszłości, a reżim związany z leczeniem choroby może z czasem nasilać: zmęczenie, spadek aktywności, obniżenie aktywności, obniżenie motywacji i przygnębienie. Niekiedy pojawia się bunt, łamanie ograniczeń dietetycznych, zaprzeczanie chorobie.
Dzieci z chorobami reumatycznymi
Choroby te stanowią większe ryzyko, niż inne choroby przewlekłe, wystąpienia trudności adaptacyjnych u dzieci i młodzieży. Ciężki przebieg chorób układu kostno – stawowo – mięśniowego nasila u pacjentów skłonności depresyjne, neurotyczne, zaburzenia psychomotoryczne oraz obniża poczucie własnej wartości. Specyficzną charakterystyką obrazu klinicznego chorób reumatycznych jest ból, którego natężenie zależy od przebiegu choroby, funkcjonowania rodziny oraz psychospołecznego przystosowania samego pacjenta. Doświadczenie bólu przez dziecko mobilizuje środowisko rodzinne do okazania mu wsparcia, do wspólnego radzenia sobie z tym zjawiskiem.
Dzieci z astmą
Choroba i związane z nią okoliczności wpływają wyraźnie na rozwój sfery emocjonalnej w jego młodszym wieku. Im dłuższy czas choroby, tym dziecko staje się bardziej impulsywne, nasila się jego neurotyczność, nie potrafi kontrolować swoich emocji.
Stopień ciężkości choroby ma nieco mniejsze znaczenie, ale pacjenci dotknięci ciężką postacią astmy charakteryzują się większymi umiejętnościami kontroli reakcji i zachowań, są mniej impulsywni, ale częściej napotykają trudności w interakcjach społecznych. Dzieci młodsze są skłonne do neurotycznego sposobu zachowania. Choroba blokuje zaspokajanie wielu potrzeb (szczególnie bezpieczeństwa) i jest ciągłym zagrożeniem. W wieku dorastania wzrasta rola czynników pozachorobowych: oddziaływania wychowawczego, doświadczenia społecznego, doznanych niepowodzeń i porażek w realizacji zadań i celów. Z biegiem czasu działające bodźce tracą wartość emocjonalną, a sposób reagowania pacjentów ulega zróżnicowaniu.
Przystosowanie społeczne i relacje rówieśnicze
Choroba przewlekła może stanowić czynnik ryzyka dla rozwoju społecznego dzieci z różnych powodów:
- dolegliwości somatyczne utrudniają osiąganie niezależności od rodziców, którzy z obawy o zdrowie dziecka preferują restrykcyjny i dyrektywny styl wychowania.
- chore dzieci rzadziej nawiązują kontakty z rówieśnikami z powodu częstych hospitalizacji, różnego rodzaju interwencji medycznych oraz okresowego pogorszenia stanu zdrowia, przez co ich umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami rozwijają się w wolnym tempie.
- nie wszystkie rodzaje zajęć i zabaw są dostępne dla chorych dzieci, co niewątpliwie może obniżać ich atrakcyjność jako partnerów dziecięcych aktywności.
- poczucie własnej skuteczności rozwija się u nich wolniej z powodu nadopiekuńczości rodziny, uzależnienia od osób leczących oraz rzadziej odnoszonych sukcesów w różnego rodzaju działaniach podejmowanych z własnej inicjatywy.