KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI

• charakterystyka:

  • tradycja skamandrycka

  • pomieszanie satyry z liryką (Tuwim, Lechoń oddzielali)

  • fantastyka, barokowość

  • muzyczność

  • postaci z baśni Arabii, Holandii, Bolonii, Flandrii

  • parodiowanie

  • harmonia i ład antyczny poetyki

  • wielka poezja o mężach zarabiających na chleb dla rodziny

• teksty:

  • Piekło polskie 1926- tekst parodystyczny o polskim Parnasie

  • Koniec świata 1926- poemat o kataklizmie końca świata, styl zabawy ludowej

NOWE NIEPOKOJE

• geneza:

  • 1929- początek wielkiego kryzysu

  • 1930- aresztowanie posłów opozycji

  • 1931- proces brzeski

• charakterystyka:

  • niepokoje metafizyczne

  • tonacja minor

• tomiki:

  • Wierzyński, Rozmowa z puszczą; Pieśni fantastyczne

  • Iwaszkiewicz, Lato 1932- nocne lęki metafizyczne

  • Pawlikowska, Paryż 1929, Profil białej damy 1930- teksty wróżbiarsko- spirytystyczne

  • Tuwim, Biblia cygańska

JERZY LIEBERT (zm. 1931)

• bliski twórczością Iwaszkiewiczowi

• tomiki:

  • Druga ojczyzna 1925

  • Gusła 1930; charakterystyka:

    • apogeum liryki religijnej

  • Kołysanka jodłowa 1932- tom pośm.; charakterystyka:

    • autotematyka

    • przeczucie śmierci

• charakterystyka:

  • skamandrycka, klasycystyczna jasność

  • z czasem akcenty niepokoju i tragizmu

  • wiersze religijne (ciągłe wewnętrzne rozdarcie, walka)

  • wizja Boga, jak tego, który siłą zdobywa wyznawców

wiersz sylabotoniczny (Piosenka do Warszawy, Jurgowska karczma

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

b) 1927- początek lat 30-tych

8. POEZJA SPOŁECZNA

• charakterystyka:

  • wspólnota pracy

  • związana z ruchem robotniczym

• twórcy:

  • Jasieński

  • Stern

  • Witold Wandurski

  • Stanisław Ryszard Stande

  • Władysław Broniewsi

BRUNO JASIEŃSKI

• twórczość:

  • Pieśń o głodzie 1922

  • Ziemia na lewo 1924- wspólnie z Anatolem Sternem tom o preferencjach lewicowych

  • Słowo o Jakubie Szeli

• charakterystyka:

  • kryptopolemika z indywidualizmem poezji Majakowskiego

  • ton rewolucyjny

ANATOL STERN

• twórczość:

  • Ziemia na lewo 1924

  • Bieg do bieguna 1927

• charakterystyka:

  • poematy

  • gwałtowność

  • oburzenie na nierówność społeczną

  • wizje katastroficzne

  • melodia Strefy Apollinaire’a

TYTUS CZYŻEWSKI

• twórczość:

  • Robesierre. Rapsod. Od romantyzmu do cynizmu 1927→ tu poemat Robespierre

• charakterystyka:

  • dramatyczna moda na rewolucję francuską

  • Czyżewski sam deklarował, że nie o sprawy polityczne mu chodziło, ale o specyficzną poetykę

WŁADYSŁAW BRONIEWSKI

• Trzy salwy 1925- debiutancki zbiorowy tom z Wandurskim i Standem:

Nie o sobie piszemy (...) Walczymy o nowy ład społeczny. Walka ta jest najwyższą treścią naszej twórczości.

• charakterystyka:

  • poeta lewicy

  • poetyka zbliżona do romantycznej i skamandryckiej

  • brak buntu proletkultowego czy futurystycznego

  • rewolucjonizm

  • rodzaje:

    • dydaktyczno- epicka

    • tyrtejsko- estradowa (wiecowa)

  • żal o kształt niepodległości nieodpowiadający marzeniom

  • konflikt piewcy rewolucji i poety (być poetą to za mało)

  • tragizm życia (egzystencjalne doświadczenia)

• gatunki:

  • wiersz- pobudka (Zagłębie Dąbrowskie)

  • wiersz- obrazek z życia postępowego bohatera (Bakunin)

  • poemat- liryczna monografia wielkiego wydarzenia historycznego (Komuna Paryska)

• Wiersze o wczesnej wiośnie pisane późną jesienią:

Żyję sobie, jestem poetą,

diabli komu do tego

KWADRYGA

• charakterystyka:

  • grupa sytuacyjno- programowa

  • problematyka społeczna:

    • praca robotnicza

    • bezrobocie i nędza

    • wyzysk

    • bunt i niezadowolenie

  • kult Norwida (jako piewcy pracy)

  • poetyka wtórna wobec Skamandra (krytykowali ich jednak)

  • odejście od poezji osobistej

• skład:

  • Stanisław Ryszard Dobrowolski

  • Aleksander Maliszewski

  • Stefan Flukowski

  • Stanisław Ciesielczuk (tematyka wiejska)

  • Władysław Sebyła

  • Lucjan Szenwald

  • Włodzimierz Słobodnik (tematyka wiejska)

  • Nina Rydzewska

  • Marian Piechal (związany też z łódz. Meteorem)

  • Konstanty Ildefons Gałczyński (okresowo)

STANISŁAW RYSZARD DOBROWOLSKI

• charakterystyka:

  • rewolucyjność

  • nawiązania do Norwida, antyku

  • wtórność poetyki (Broniewskiego, Iwaszkiewicza)

• tomiki:

  • Pożegnanie Termopil 1929

STEFAN FLUKOWSKI

• charakterystyka:

  • pomysłowość

  • kosmiczna groteska (Stworzenie świata, Koniec świata)

  • gazetowy collage (Stenotypistki)

  • niedostatki talentu

  • brutalizmy, dosadność

• tomiki:

  • Słońce w kieracie 1929- debiut

MARIAN PIECHAL

• charakterystyka:

  • antymilitaryzm, pacyfizm

• tomiki:

  • Krzyk z miasta 1929; charakterystyka:

    • debiut

    • poezja zaangażowana

    • stereotypiczny obraz poezji zaangażowanej

  • Elegie całopalne 1931; charakterystyka:

    • poeta ojczyzny

    • zaangażowanie w tragizm historii

    • pacyfizm

    • nawiązania do tradycji narodowej

    • emocjonalność i patos

    • stylizacja na Mickiewicza, Norwida, Lechonia

  • Garść popiołu 1932; charakterystyka:

    • epitafia dla prostych ludzi, którzy zginęli ratując zbiory biblioteki zamku dzikowskiego

    • heroizacja prostego człowieka

WŁADYSŁAW SEBYŁA

• charakterystyka:

  • pacyfizm

  • antymilitaryzm

  • prości skrzywdzeni ludzie (Woźnica, Ślepiec, Podwórzowy grajek)

• tomiki:

  • Pieśni szczurołapa 1930; charakterystyka:

    • mizerabilizm

    • bunt społeczny i metafizyczny

    • baśniowy szczurołap szukający sensu istnienia

NINA RYDZEWSKA

• charakterystyka:

  • motyw wadzenia się z Bogiem

  • nawiązania do ekspresjonizmu i naturalizmu

  • zło wielkiego miasto

  • współczucie dla cierpiących (Skazani na powieszenie)

• tomiki:

  • Miasto 1929; tekst Madonna nędzarzy- wywołał protesty klerykałów

tematyka wiejska

WŁODZIMIERZ SŁOBODNIK

• charakterystyka:

  • stylizacja klasycyzująca

STANISŁAW CIESIELCZUK

• charakterystyka:

  • metafizyka

  • duchowe życie wsi

  • filozoficzne pytania o sens świata

  • spory z Bogiem

• tomiki:

  • Chaty w obłokach 1927

  • Wieś pod krzyżem 1928

INNI PISARZE O PROBLEMIE SPOŁECZNYM

• problematyka:

  • poeta- obywatel:

    • problem państwowotwórczy: Śpiewy o Rzeczypospolitej Jalu Kurek

    • poezja obywatelska, Powrót do Europy, Jarosław Iwaszkiewicz

  • codzienna rzeczywistość:

    • człowiek prosty

    • niedostatki bytowania

    • konflikty klasowe i problem moralności

      • Broniewsk

      • Peiper (Kronika dnia; Na przykład)

      • Przynoś (sponad 1930)

      • Kurek (Usta na pomoc 1933)

      • Wierzyński (Pieśni fantastyczne)

      • Tuwim (Do prostego człowieka

    • poetyka:

      • realizm

      • deformacja ekspresjonizująca, groteskowa (Wierzyński, Przyboś)- preturpizm !!!

II. POEZJA

A. 1918- POCZĄEK LAT TRZYDZIESTYCH

b) 1927- początek lat 30-tych

9. DRUGI ORES AWANGARDY

• charakterystyka:

  • końcowy okres działalności Pepiera

  • dojrzałość innych przedstawicieli grupy

  • jedyna godna dla Skamandra konkurencja

TADEUSZ PEPIER

• tomiki:

  • Raz 1929; charakterystyka:

    • różnorodność poetycka

      • układy rozkwitania

      • metaforyzacja

    • utwory:

I część tomu

• Flaszka- asocjacyjna etiuda

• Że- piękny wiersz; dumna skarga niezrozumianego poety, porównywana do Hymnu o zachodzie słońca na morzu Słowackiego

• Zemsta- zmniejszenie metaforyki

• Na plaży- śmiały opis cielesnej miłości

II część tomu- Kronika dnia

• utwór składający się z kilkunastu notatek prasowych

• technika collage’u

• poezja faktu

• problematyka społeczna

• zakończenie wyrazem wiary w człowieka

• Na przykład 1931; charakterystyka:

  • fikcja

  • tematyka: uwięzienie w Brześciu posłowie

  • relacja jednej z postaci poematu rozmawiającej z Antonim, głównym bohaterem

• charakterystyka:

  • widoczny rozwój:

    • od hermetyzmu do prozaizmu

    • od postawy arystokratycznej- do obywatelskiej

    • od poety- kreatora, do poety- montażysty

• dalsza twórczość jedynie prozatorska (!!!)

JULIAN PRZYBOŚ

• tomiki:

  • sponad 1930; charakterystyka:

    • wysoki poziom artystyczny, świetny tomik

    • zmiany w poetyce i postawie kulturowej

      • liryzm

      • groteska

      • wieś

      • Kreator- Gigant

    • utwory:

      • na kołach

      • gmach

      • drzewiej

      • O grosz- liche miejskie podwórka, pretensjonalni subiekci, grajkowie, żebracy- groteskowe miasto

    • homonimia, polisemia

    • kondensacja języka; wieloznaczność

    • „nadmierne” istnienie świata przedstawionego i podmiotu lirycznego →wieloznaczność

    • ruch

    • świat pejzażu, natury

    • kołowrotek pór roku

  • w głąb las 1932; charakterystyka:

    • wspomnienia z wiejskiego dzieciństwa

    • pejzaż wyraża przeżycia egzystencjalne

    • dynamika

    • utwory:

      • Chaty

JALU KUREK

• najbardziej zaangażowany społecznie

• tomiki:

  • Śpiewy o Rzeczypospolitej 1929; charakterystyka:

    • wiersze komunikatywne- poezja mówiąca o pracy nie może być od niej oderwana

    • klasycyzm:

      • formy odyczne

      • opiewanie postaci historycznych (Piłsudski, Słowacki, Sienkiewicz)

    • tyrteizm pracy

  • Usta na pomoc 1933; charakterystyka:

    • poemat

    • społeczno- erotyczny

    • walka pokoleniowa (starych z młodymi)

    • walka z wyzyskiem biednych

JAN BRZĘKOWSKI

• tomiki:

  • na katodzie 1928

  • w drugiej osobie 1933

• charakterystyka:

  • sceptycyzm cywilizacyjny

  • Paryż lat 20-tych→ cykle powstały w Paryżu

  • nadrealizm, erotyzm, oniryzm

  • luźne asocjacje; inspiracje filmowe

  • paronomazje (opodal/ o podaj mi twe serce/ jak ser szwajcarski)

  • tematyka Polska (bezrobocie, niepokoje)- mimo oddalenia

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

10. OGÓLNA SYTUACJA POEZJI I POETÓW

• charakterystyka:

  • 1927- 1932- okres przejściowy

Przed 1930	Lata 30-te
Indywidualizm	Zaangażowanie społeczne
Eksperymenty	Poetyka klasycystyczna
Artystostwo	Poezja postaw moralnych
Sensualizm	Metafizyczność
Progresywizm	Katastrofizm
Europeizm	Rodzimość
Czas historyczny	Czas mityczny
Cywilizacja	Natura
Pejzaż miasta	Pejaż wsi
Racjonalizm	Irracjonalizm
Emocje jasne	Emocje ciemne

• historia:

  • 1934- założenie obozu karnego w Berezie Kartuskiej

  • 1935- konstytucja ograniczająca demokrację

  • 1936- Kongres Pracowników Kultury we Lwowie

  • 1936-37- strajki robotnicze i chłopskie

  • sytuacja międzynarodowa

• nowe wpływy:

  • Czechowicz

  • Jastrun

  • Sebyła

  • pokolenie 1910:

    • wojna jako koszmar dzieciństwa

    • „szkoły prowincjonalne”

      • lubelska: Czechowicz, Łobodowski

      • wileńska: Miłosz, Zagórski, Bujnicki, Rymkiewicz, Putrament, Maśliński

    • czasopisma:

      • „Kamea”; Chełm; 1933- 1939; Kazimierz Andrzej Jaworski

      • „Okolica Poetów”,; 1935- 1939; Stanisław Czernik

    • poeci pochodzenia chłoplskiego: Stanisław Piętak, Stanisław Czernik (autentyzm), Jan Bolesław Ożog, Józef Andrzej Frasik, Józef Stachowski

• stereotypy: chudego literata, głodnej cyganerii- problemy z pracą

• mniej błyskotliwe debiuty

• walka ze Skamandrem

• próby przekształcenia awangardyzmu

• brak realizatorów europejskiej poetyki nadrealizmu

KONTYNUACJA SPORU SKAMANDRA Z AWANGARDĄ

• przewaga Skamandra

SKAMANDER

• tomiki:

  • Tuwim, Biblia cygańska (1933), Treść gorejąca (1936)

  • Iwaszkiewicz Lato 1932 (1933), Inne życie (1938)

  • Antoni Słonimski Okno bez krat (1935)

  • Kazimierz Wierzyński Gorzki urodzaj (1933), Wolność tragiczna (1936), Kurhany (1938)- zmiana poetyki, nawiązania do poezji romantycznej, tragizm

inni, mniej związani już ze Skamandrem:

• Pawlikowska- dialog z Naturą nabiera filozoficznego podłoża

• charakterystyka:

  • odejście od programowej działalności, indywidualizacja

  • nadal potęga literacko- prasowa („Wiadomości Literackie”; „Skamander”)

  • debiuty: Bąk, Karpiński, Hollender, Paczkowski- satyrycy

AWANGARDA

• tomiki:

  • Jalu Kurek Mohigangas 1934; Drzewo boleści 1938

  • Brzękowski w drugiej osobie 1933; zaciśnięte dookoła ust 1936)

  • Przyboś w głąb las 1932, Równanie serca 1938- poeta kreator, dynamizm (zachowanie swojej wcześniejszej postawy); dodatkowo rewolucjonizm (zamiast katastrofizmu)

• charakterystyka:

  • nadal działalność programowa

    • nowy kodeks Awangardy

    • Brzękowski nowym czołowym teoretykiem grupy (Poezja integralna); „wyobraźnia wyzwolona”

  • debiuty pokolenia 1910 pod znakiem awangardy; przewaga znaczenia tych debiutów nad skamandrowymi:

    • Miłosz

    • Zagórski

    • Piętak

    • Czuchnowski

    • Łobodowski

    • Piwowar

    • część z kręgu Czechowicza

  • 1934- „najazd awangardy na Warszawę” (Czechowicz)

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

11. POEZJA „PIERWSZEGO WYRAZU”: SZEROKO POJĘTA POEZJA TYPU SKAMANDRYCKIEGO

• charakterystyka:

  • niepokój metafizyczny

  • ciemniejsza tonacja

  • fascynacja Naturą

  • lęk

  • irracjonalizm

BOLESŁAW LEŚMIAN

• tomiki:

  • Napój cienisty 1936

  • Dziejba leśna 1938

• charakterystyka:

  • tonacja ciemniejsza

  • śmierć bardziej osobista, autobiograficzna

  • przesunięcie z ludowości w sferę baśniowości

  • metafizyczny status ciał zmarłych

  • Bóg- o zagrożonym istnieniu, niedoskonały; taki jego status ontyczny budzi sprzeciw podmiotu lirycznego

  • związki z młodopolskim symbolizmem

  • elementy skamandryckie:

    • tradycyjna wersyfikacja

    • pointa

  • elementy awangardowe:

    • twórcza postawa wobec języka (zwroty przyimkowe; neologizmy, przedrostki oznaczające brak lub negację- swoiste istniejące nieistnienie)

• teksty:

  • Trupięgi

  • Urszula Kochanowskai- Bóg przegrywa z miłością do rodziców

  • Betleem- Bóg dawno pochowany w grobie i już szepczą, że Go nie było

  • Dziewczyna

  • Pan Błyszczyński- pomoc bytowi, który chce zaistnieć; poeta jako twórca, następca Boga

  • Eliasz

  • Dwaj Macieje- rezygnacja z własnej nieśmiertelności dla Płaczyboga

MARIA PAWLIKOWSKA

• tomiki:

  • Paryż 1929

  • Profil białej damy 1930

teksty nietzscheańskie; o naturze

• Surowy jedwab 1932

• Śpiąca załoga 1933

• Balet powojów 1935

• Szkicownik poetycki 1937- proza poetycka; prekursorski w stosunku do „poezji nagiej”

• charakterystyka:

  • ciemniejsza tonacja

  • pogłębienie przemyśleń filozoficznych

  • wiersze spirytystyczne i wróżbiarskie

    • magia dająca nowe rozwiązania przyczynowo- skutkowe

  • obsesja przemijania i śmierci

  • obrona odwołaniem do nieśmiertelności- ziemskiej i cielesnej (inaczej niż w chrześcijaństwie)

  • wpływy Schopenhauera, Nietzscego, Maeterlinca

  • Natura:

    • uduchowienie materii

    • hilozoistyczny monizm

    • zrównanie człowieka z przyrodą

    • personifikowana

    • rodząca różne uczucia:

      • miłości

      • nienawiści- gdy odkrywa się w niej brzydotę i okrucieństwo

    • rodzi po to, by zabić

    • najczęściej jednak jest ona źródłem rezygnacji, nieruchliwości, prowadzi do Nirwany (Schopenhauer)

  • mniejsza dbałość o pointy, wersyfikację

  • elementy katastrofizmu (więcej w sztukach scenicznych)

Podsumowanie twórczości Pawlikowskiej:

• od formy zamkniętej do otwartej

• od rygorów do swobody

JULIAN TUWIM

• tomiki:

  • Biblia cygańska

  • Treść gorejąca

• teksty:

  • Życie codzienne:

  • Et arceo, Wiosna chamów, Wiec, Mieszkańcy- testy o wstręcie do społeczeństwa

• charakterystyka:

  • niepokój

  • mizantropia, wstręt do społeczeństwa

  • zwrot ku problematyce języka:

    • powrót do praźródeł

    • Zieleń- erudycja etymologiczna, inwencja neologiczna; splecenie tematyki pierwotności natury z pierwotnością języka

• rewelacyjne tłumaczenia Puszkina, twórczość dla dzieci

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• tomiki:

  • Lata 1932 (1933); charakterystyka:

    • lęk metafizyczny

    • dramatyczne pytania

    • temat śmierci

    • świat przygasający, nabierający charakteru symbolicznego

    • symbolika nocy (już w Księdze dnia i księdze nocy)

MOTYW NOCY

• wpływ historii (Miłosz, Wierzyński)

• twórcy:

  • Jarosław Iwaszkiewicz

  • Mieczysław Jastrun

    • odrealniona rzeczywistość

  • Władysław Sebyła

• odrealnienie świata

• uruchomienie wyobraźni, przeżyć metafizycznych

MIECZYSŁAW JASTRUN

• tomiki:

  • Spotkanie w czasie 1929- debiut; poemat; nowa odmiana poezji filozoficznej

  • Inna młodość 1933

  • Dzieje nieostygłe 1935

  • Strumień i milczenie 1937

• charakterystyka:

  • poetyka symboliczno- klasycystyczna

  • pesymizm egzystencjalny

  • abstrakcyjność (realia historyczne pojawiają się dopiero tuż przed wojną)

  • próba ucieczki przed nieubłaganym czasem linearnym w czas cykliczny (wiecznego kołowrotu dziejów)

WŁADYSŁAW SEBYŁA

• tomiki:

  • Koncert egzotyczny 1934

  • Obrazy myśli 1938

• charakterystyka:

  • poetyka nocy:

    • noc gwieździsto- kosmiczna

    • noc przyziemna, wyłaniająca koszmary

    • noc przeżycia wewnętrznego (też Iwaszkiewicz)

  • oryginalne odsunięcie piękna i wzniosłości w opisie nocy

  • noc jako

    • metafora epok

    • pejzaż wewnętrzny

  • wpływy symbolizmu, oniryzmu, egzystencjalizu Jaspersa, Turgieniewa (typologia Hamlet- Don Kichot)

  • katastrofizm

    • symbol mielących wszystko młynów

• utwory:

  • Ojcze nasz- modlitwa człowieka gotowego uwierzyć

WOJCIECH BĄK

• tomiki:

  • Monolog anielski 1938

• charakterystyka:

  • poeta katolicki

  • niepokój metafizyczny, groza stonowane przez ortodoksję

  • religia augustiańsko- pascalowska (wewnętrznie dramatyczna)

  • mistycyzm, męczeństwo, apokaliptyczność

KLASYCYZMY LAT 30-TYCH

• Nurty klasycyzmu w latach 30-tych:

  • „jasny” (Staff); charakterystyka:

    • nacisk na postawę duchową

    • niepoddanie się niepokojom epoki

    • równowaga

    • apollinizm

    • tomiki:

      • Leopold Staff Barwa miodu 1936

      • Kazimierz Wierzyński Gorzki urodzaj (część tekstów)

      • Pawlikowska Śpiąca załoga, Balet powojów (część tekstów)

  • nurt klasyczno- stylizatorski

    • nacisk na język, stylistykę i gatunek

    • ody, elegie, listy, poematy opisowe

    • dystans wobec przeżyć ewokowanych przez poezję

    • zanika prostota, harmonia, równowaga

    • zmiana emocjonalna

    • twórcy:

      • Stefan Napierski

      • Roman Kołoniecki (tłumacz Paula Valery’ego)

      • Paweł Hertz

      • Adolf Sowiński

      • Świętopełek Karpiński Poemat o Warszawie 1938 (nawiązanie do Sofiówki Trembeckiego); tonacja optymistyczna, konstruktywizm

  • nurt historiozoficzno- mitologiczny

    • twórcy:

      • Kazimierz Wierzyński

      • Marian Piechala (Elegie całopalne 1931; Godziny nieśmiertelne)

      • Tadeusz Hollender (Pożegnanie z cieniem z Ludzie i pomniki 1938- o Piłsudskim); lewicowy

      • inni: Stefan Flukowski, Kazimiera Iłłakowiczówna (Ballady bohaterskie 1934)

    • tworzona przez poetów o różnych orientacjach politycznych

    • aluzje romantyczne

    • patos

    • narodowe postaci (Mickiewicz, Chopin, Norwid, Conrad)

    • odżywa mit księcia Józefa Poniatowskiego (Jeźdźcy Wierzyńskiego- Noc zawsze nad urwiskiem zapada polskiem)

    • postać Piłsudskiego (Wolność tragiczna Wierzyński- cały tom o nim; Kazimiera Iłłakowiczówna, Roman Kołoniecki, Jan Brzechwa)

    • epitafia (Leopold Staff, Tuwim, Słonimski, Pawlikowska- Jasnorzewska)

    • protest

    • katastrofizm

LEOPOLD STAFF i nurt „jasny”

• charakterystyka:

  • klasycyzm skamandrycki z lat 20-tuch

  • wiersz: Tak jasny jak spojrzenie w oczy/ I prosty jak podanie ręki (Ars poetica)

• tomiki:

  • Barwa miodu 1936

• wiersze:

  • Fontanna- jeden z najwybitniejszych tekstów Staffa

STEFAN NAPIERSKI i nurt drugi

• tomiki:

  • Elegie 1937

  • Pusta ulica 1931 (aforyzmy)

  • Próby 1937 (aforyzmy)

• charakterystyka:

  • stylizacje, aluzje

  • próby eseizacji, prozaizacji poezji

• tłumacz, autor antologii Od Baudelaire’a do nadrealistów 1933; połączone z szkicami o poetach

LUCJAN SZENWALD

• ewolucja: katastrofizm- klasycyzm- rewolucjonizm

• tomiki:

  • Kuchnia mojej matki 1931; charakterystyka:

    • poemat o przyrodzie

    • poezja dydaktyczna

  • Scena przy strumieniu 1936- poemat próbujący nieudanie połączyć stylizacje z tematyką polityczną

• wiersze:

  • Ku czci filologa 1930- na cześć Tadeusza Zielińskiego

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• tomiki:

  • Inne życie 1938- apogeum jego poezji kultury

• charakterystyka:

  • klasyczna stylizacja z tematem niepokoju metafizycznego

  • wiersze o malarstwie- tłumaczenie obrazu połączone z przedstawieniem własnych przeżyć egzystencjalno- metafizycznych (Quintin Matsys, Breughel, W Orvieto)

  • tonacja ciemna

  • nawiązania: antyczne, barokowe, romantyczne (poezja grobów)

  • soteryczny charakter sztuki (zbawienny)

PAWEŁ HERTZ

• tomiki:

  • Nocna muzyka 1935

  • Szarfa ciemności 1937

• charakterystyka:

  • odwołania do antyku

  • ton katastroficzny (Noc Sodomy)

TADEUSZ HOLLENDER

• charakterystyka:

  • lewicowy

  • gorzkie myśli o współczesnej Polsce (Stulecie: i zmarznięte kartofle milczkiem żwawo jedli)

  • ideały Cezarego Baryki

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• charakterystyka:

  • wyznawanie ideałów Piłsudskiego (cokolwiek się stanie, będzie po naszemu), wbrew Baryce

• tomiki:

  • Wolność tragiczna; charakterystyka:

    • zakończenie epitafium

    • wysoki, patetyczny styl

    • wielka jednostka przerastająca ludność swojej epoki

    • katastrofizm; Polacy nie wypełnią woli wodza: Skazuję was na wolność

  • Kurhany; charakterystyka:

    • 13- zgłoskowiec

    • postaci (XIX- wiecznej mitologii, książę Józef, Mickiewicz, Chopin)

    • spotkania „ponadczasowe”

    • atmosfera snu

  • Wstążka z „Warszawianki” sierpień 1939; charakterystyka:

    • synteza polskiej mitologii

    • postać Piłsudskiego (duch sposobiący naród do nieuniknionej wojny)

KATASTROFIZM W POEZJI „PIERWSZEGO WYRAZU”

a) patos (Słonimski, Broniewski)

b) drwina i groteska (Tuwim, Gałczyński)

POSTAWA PATOSU

• charakterystyka:

  • zawód, zgorzknienie

  • próba ingerencji politycznej i świadomość swojej bezsilności

• twórcy:

  • ANTONI SŁONIMSKI:

    • twórczość

      • Okno bez krat 1935

    • utwory:

      • Dokument epoki: Nowy pancernik wypływa ze stoczni./ Zboże się pali, kawa w morze leci./ W przyszłości, gdy się obraz taki uwidoczni,/ Bardzo proszę pamiętać, że ja byłem przeciw.

  • WŁADYSŁAW BRONIEWSKI

    • tomiki:

      • Krzyk ostateczny 1939

    • charakterystyka:

      • gwałtowność, aktywizm

      • utwory o wojnie domowej w Hiszpanii

      • wezwanie do walki (Bagnet na broń)

    • utwory:

      • Kalambury- opis zachodu słońca nad Warszawą układa siew kształt palonego i niszczonego miasta

POSTAWA DRWINY I GROTESKI

• twórcy:

  • JULIAN TUWIM:

    • tomiki:

      • Bal w Operze 1936; charakterystyka:

        • proroctwo starotestamentowe (perspektywa nie zaangażowanego obserwatora)

    • charakterystyka:

      • satyra polityczna

      • sprzeciw wobec sanacji i faszyzmu (pismo „Szpilki” i twórcy Tadeusz Hollender, Stanisła Jerzy Lec, Leon Pasternak)

  • KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI

    • tomiki:

      • Koniec Świata 1929

      • Bal u Salomona 1933

      • Proroctwa 1934

    • charakterystyka:

      • groza kataklizmu

      • barokowa parodia

      • poetyka wizji upadku świata (Bal u Salomona)

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

12. POEZJA „DRUGIEGO WYRAZU”: AWANGARDA

• twórcy:

  • Tytus Czyżewski

  • stare pokolenie: Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Stefan Flukowski

  • nowe pokolenie: Marian Czuchnowski, Lech Piwowar, Juliusz Wit

TYTUS CZYŻEWSKI

• charakterystyka:

  • samotnik, bez towarzystwa

• tomiki:

  • Lajkonik w chmurach 1936; charakterystyka:

    • niejednolity

    • nadal prymitywizm

    • wiersze o Hiszpanii (stylizacje)

    • Wiersz o malarstwie- zapowiedź „przezroczystej” poezji prostoty

    • nad miastem krążą samoloty aniołów

JULIAN PRZYBOŚ

• charakterystyka:

  • wielkie osiągnięcia w latach 30-tych

  • tonacja energetyczno- eksplozywna

  • przepowiadanie rewolucji (mało katastrofizmu)

  • wyzwalanie wyobraźni (zbliżenie do Brzękowskiego)

• utwory:

  • Równanie serce 1938; charakterystyka:

    • utwory prorewolucyjne

    • o Paryżu

    • chwytanie, lotne obrazy, ruch w poezji

    • szybkie wielkomiejskie perspektywy

    • nawiązania do nadrealizmu, kreacjonizmu → lansowany przez Ludwika Frydego

    • utwory:

      • Notre- Dame; przełożenie architektury na poezję (Kto pomyślał tę przepaść i odrzucił ją w górę!);

      • cykl Ścięcie jaworu; wspomnieniowość, baśniowość; statyczność; panoramy; symbioza z przyrodą

      • Pióro z ognia- cykl próz poetyckich; rozluźnienie metaforyki

PROZA POETYCKA

• twórcy:

  • Anna Świrszczyńska, Wiersze i proza 1936

  • Pawlikowska Szkicownik poetycki

  • Przyboś Piórem z ognia

  • Jalu Kurek Drzewo boleści 1938- tren na śmierć rodziców

JAN BRZĘKOWSKI

• tomiki:

  • zaciśnięte dookoła ust 1936; charakterystyka:

    • oniryzm i erotyzm

    • reportażowy poemat ze strajku we Francji

  • Arkusz poetycki 1938

STEFAN FLUKOWSKI- połączenie tematyki obu wojen

• charakterystyka:

  • prawie- awangardzista

  • pacyfizm

  • sytuowanie człowieka dwudziestolecia między dwoma wojnami

• tomiki:

  • Dębem rosnę 1936

NOWE POKOLENIE, DEBIUTY LAT 30-TYCH

• charakterystyka:

  • radykalizm społeczny

  • reportażowość

  • epickość

MARIAN CZHUCHNOWSKI- drugie pokolenie awangardy (najwybitniejszy)

• charakterystyka:

  • witalizm, energetyzm

  • 2 tomy- peta pejzaży; potem- rewolucjonizm

  • metaforyka awangardowa

  • naturalizm w tematyce erotycznej

  • strajki, walka klasowa

  • wpływy Peipera, Przybosia, Kurka

• tomiki:

  • Poranek goryczy 1930-debiut, dobrze przyjęty

  • Kobiety i konie, Listy do Jana Artura Rimbauda... 1931

  • Reporter róż 1932

  • Tak 1933

  • Trudny życiorys 1934- epika wierszowana

  • Powódź i śmierć 1936- epika wierszowana

POETYKA

• poeci „pierwszego wyrazu”: klasycyzm, poetyka nocy, przyroda; nawiązania antyczne i romantyczne, katastrofizm

• poeci „drugiego wyrazu”: epizacja, fabuła realistyczna i wyrazista, poematy, realizm

• poeci „trzeciego wyrazu”: poemat wizyjny, symbolika, mit, reportaż, wizjoneryzm

II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

13. POEZJA „TRZECIEGO WYRAZU”: WIZJONERYZM (CZECHOWICZ, ŻAGARYŚCI I INNI)

„TRZECI WYRAZ”

• AUTENTYZM; Stanisław Czernik; poezja mniej udana; twórcy pochodzenia wiejskiego- tematyka osobiście sprawdzona: życie wiejskie, tęsknota za dzieciństwem; elementy sielankowe

  • twórcy:

    • Jan Bolesław Ożog:

      • tomiki: Wyjazd wnuka 1937, Ogier i makolągwa 1939

    • Stanisław Czernik; O polskim płocie 1933; „mit ziemi”

• KATASTROFIZM

  • twórcy:

    • Józef Czechowicz

    • Miłosz, Zagórski, Piętak, Stachowski, Łobodowski

    • Bujnicki, Śpiewak, Weintraub

  • charakterystyka:

    • epickość

    • poetyka snu: alogiczność, achronologiczność

    • podmiot zbiorowy

    • czasy: przeszły niedokonany i teraźniejszy;

    • ukazanie czasu częstotliwego i człowieka uniwersalnego

    • sugestywność

    • nawiązania do minionej wojny i przeszłości (barbarzyństwa, nieokreślonego mitycznego czasu)

    • archaiczne określenia broni

    • miłość do ziemi

    • mit- podobieństwa przeszłości i przyszłości

    • pejzaż: nocny, wieczorny, smutny

    • pożar i powódź- figury kataklizmu

• poetyka:

  • wiersze toniczne, melodyjność

  • długie wersy

• motywy:

  • wody, powodzi

    • narzucanie innym przedmiotom „płynności” ruchu

    • przemijanie

    • niepewność w świecie wytrąconym z orbity

    • mit potopu

  • pożaru

JÓZEF CZECHOWICZ

• twórczość:

  • Kamień 1927

  • dzień jak codzień 1930

  • ballada z tamtej strony 1932

  • Stare kamienie 1934, z F. Arnsztajnową

  • w błyskawicy 1934

  • nic więcej 1936

  • nuta człowiecza 1939

• charakterystyka:

  • antyracjonalizm

  • antynaturalizm

  • z grupy lubelskiego Reflektora

  • poetyka nawiązujaca do Awangardy Krakowskiej, Apollinaire’a

  • symboliczno- magiczna koncepcja języka

  • mityzacja świata

  • personifikacja zjawisk

  • wpływy młodopolskie i romantyczne

  • oniryzm

  • asocjacje

  • muzyczność: dysonanse, melodyjność, instrumentacja zgłoskowa (sen)

  • łagodność, czułość, bezradność

  • barwa żalu

  • elegijność

  • obsesja śmierci (ballada z tamtej strony- obraz umarłych rąk czechowicza)

• poetyka:

  • jednostką słowo (nie awangardowe zdanie)

  • upraszczanie połączeń międzysłownych by skupić uwagę na słowie

  • brak interpunkcji i dużych liter

• świat przedstawiony:

  • sielska wieś

  • małe miasteczka

  • prowincja

  • miniaturyzacja przestrzeni (np. Lublina w Starym kamieniu)

• obrazowanie:

  • symbolika zniszczenia i zagłady

  • motyw ognia i wody (w najnowszych interpretacjach wiersze Czechowicza odczytuje się z podtekstem nadziei powrotu do odrodzenia, do Arkadii- ogień i woda niosą zagładę ale też oczyszczenie)

  • Arkadia- Katastrofa

• podsumowanie:

  • twórczość całościowa

  • zauważana ewolucja od muzyczności nieśpiewnej do śpiewnej

STANISŁAW PIĘTAK

• charakterystyka:

  • „chłopski nadrealista”

  • duch indywidualizmu; wewnętrzne przeżycia ważniejsze od poetyki

  • oniryzm, płynność

  • wpływy peiperowskiej konstrukcji, ale przeciw duchowi tamtej poezji

  • I wojna świata z punktu widzenia chłopstwa

• tomiki:

  • Alfabet oczu 1935- debiut

  • Legenda dnia i nocy 1935

    • Zwycięstwo 1935- poemat

    • liryki

  • Ziemia odpływa na zachód 1936

  • Obłoki wiosenne 1938

    • Rapsod barbarzyński 1938

ŁOBODOWSKI

• charakterystyka:

  • szkoła lubelska

  • tematyka ze szkoły ukraińskiej (Jan Śpiewak, Czesław Janczarski, Wacław Iwaniuk)

  • mit Ukrainy i Kozaczyzny; bolesne konflikty bratnich narodów

  • wizjonerstwo

  • Kiedy to wszystko było... w myślach dziecinnych czy we śnie...

  • heroizm i patos

• tomiki:

  • Rozmowa z Ojczyzną 1935

  • Demonom nocy 1936

ŻAGARYŚCI

• charakterystyka:

  • fantastyka i niesamowitość (Jerzy Zagórski, Aleksander Rymkiewicz)

  • klasycyzm (Miłosz, Bujnicki)

JERZY ZAGÓRSKI

• charakterystyka:

• tomiki:

  • Ostrze mostu 1933; charakterystyka:

    • wpływy Awangardy Krakowskiej

  • Przyjście wroga 1934; charakterystyka:

    • poemat- baśń

    • geneza: zapis conocnych marzeń sennych (nadrealizm)

    • tematyka:

      • świat po przyjściu Antychrysta

      • wyprawa wojsk polskich na Kaukaz

    • przymróżenie oka

  • Wyprawy 1937; charakterystyka:

    • klasycyzm

BUJNICKI

• charakterystyka:

  • aluzje mickiewiczowskie- pejzaż

  • nawiązania skamandryckie

  • dopiero po 2 tomiku więcej wątków katastroficznych

• tomiki:

  • Po omacku 1933

  • W połowie drogi 1937

CZESŁAW MIŁOSZ

• charakterystyka:

  • nazwanie swojego pokolenia pędzącego do życia pokoleniem „przeklętym”

  • połączenie rygoru poetyki z wizją kataklizmu

  • profetyzm

  • symbolika religijna

• tomiki:

  • Poemat o zastygłym czasie 1933; charakterystyka:

    • wpływy awangardowe

    • elementy krytyki społecznej

    • pęd ku życiu- pęd ku katastrofie

  • Trzy zimy 1936; charakterystyka:

    • odejście od poetyki awangardy

    • wizjonerstwo

    • hermetyzm

PODSUMOWANIE

• wpływy:

  • katastrofizm→Gajcy, Baczyńsk

  • Czechowicz→ Różewicz

  • Iwaszkiewicz→ powojenny klasycyzm

  • Leśmian→ poezja po 1956

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

1. WPROWADZENIE. GŁÓWNE NURTY PROZY DWUDZIESTOLECIA

• charakterystyka:

  • stare pokolenie:

    • otwarcie przez dzieła dojrzałych twórców (Żeromski, Strug, Nałkowska, Kaden)

    • końcowy okres twórczości Władysława Reymonta, Władysława Orkana, Józefa Weyssenhoffa, Aleksandra Świętochowskiego, Włodzimierza Oerzyńskiego

    • Wacław Berent

  • problematyka społeczno- polityczna

  • tematyka wojenna

  • analiza zjawisk społecznych (pewna konwencja literacka)

  • nowości:

    • odejście od patosu i emocjonalizmu; groteska, karykatura

    • pogłębiona analiza psychologiczna

    • konkretność czasowo- przestrzenna

    • obrazy codziennej pracy (odejście od abstrakcyjnych dywagacji)

• nurty:

  • WERYZM (dążenie do stworzenia iluzji świata rzeczywistego i pozostawanie w granicach tych praw)

    • tematyka:

      • wojenna

      • polityczna

      • uniwersalizm psychologiczny

    • style:

      • klasyczna prostota

      • ekspresjonizm

    • autentyzm

  • EKSMERYMENT

    • odpowiednik prądów poetyckich

    • kategorie weryzmu i fantastyki są mało istotne

  • FANTASTYKA

    • rodzaje:

      • fantastyka metafizyczna o tonacji okultystyczno- ekspresjonizującej

      • science fiction

      • utopia/ antyutopia

      • fantastyka społeczna

      • fantastyka historiozoficzna →groteska katastroficzna

• prądy:

  • REALIZM:

    • odejście od powieści mieszczańskiej, narratora auktorialnego

    • formy otwarte

    • zmysłowy konkret

    • narracja personalna

    • mowa pozornie zależna

    • poetyka umiaru

    • łagodne środki wyrazu

  • EKSPRESJONIZM

podział:

• programowy („Zdrój”);

• immanentny (określony tak przez krytyków);

charakterystyka ogólna

• termin wieloznaczny; nie można mówić o jednej charakterystyce tego prądu

• motywacja metafizyczna

• subiektywna determinacja przedstawionego świata

• poetyka ekspresji

• ostre środki wyrazu

podział poetyki:

• ekspresjonizm spirytualistyczny, metafizyczny, okultystyczny czy teozoficzny

  • Jerzy Hulewicz Konkrety

  • Stefan Grabiński

• ekspresjonizm halucynacyjnym oniryczny

  • Andrzej Strug

• ekspresjonizm „barokowy”; hiperbolizacja, deformacja

  • Juliusz Kaden- Bandrowski

• ekspresjonizm „antywalorowy”; celowe estetyczne zgrzyty

  • Roman Jaworski

  • Stanisław Ignacy Witkiewicz

• ekspresjonizm społeczny:

  • Jan Wittlin Sól ziemi

• teksty:

  • Stefan Żeromski, Literatura a życie polskie (wymaganie od prozy autotelizmu i uniwersalizmu)

• świat:

  • Marcel Proust W poszukiwaniu straconego czasu 1913- 1927

  • James Joyce Ulisses 1922

  • Franz Kafka Proces 1925

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

2. TEMATYKA WOJENNA. LITERATURA FAKTU

• charakterystyka:

  • konkretny czas i miejsce

  • rzeczowość

  • sensualizm

  • upolityczniona

  • pragnienie dania świadectwa czasów wojny- funkcja dokumentacyjna

• tematyka:

  • bohaterem cywili, Samarytanin

  • śmierć bez patosu bohatera

  • nędza milionów

• literatura faktu:

  • charakter:

    • mieszanie fikcji z cechami prozy literackiej

    • stosowanie autentycznych nazwisk

    • odwołanie do własnych przeżyć

  • poetyka:

    • pamiętnika

    • reportażu

    • wrażenia z podróży:

      • przymusowych: Jerzy Bandrowski, Roman Dyboski, Ferdynand Goetel, Kamil Giżycki

      • dobrowolne: Antoni Słonimski, Arkady Fiedler, Jan Stanisław Bystroń, Czesław Centkiewicz, Aleksanderj Janta- Połczyński, Zbigniew Uniłowski

      • Jan Parandowski Dwie wiosny 1927- wędrówki po starożytnych zabytkach Grecji, Sycylii, Capri; konfrontacja erudycji z autopsją

      • Kaden- Bandrowski Europa zbiera siano-opis samochodowego rajdu po Europie

  • teksty

    • Kaden Piłsudczycy 1915

    • Orkan Drogą czwartaków 1916

    • Zoffia Kossak- Szczucka Pożoga 1922; opis przeżyć autorki na wsi wołyńskiej 1917- 1919; przerwanie życia kresowego ziemiaństwa;

    • Jan Żyznowski Krwawy strzęp 1923; krótkie życie autora

    • Melchior Wańkowicz Strzępy epopei 1923; relacje wojenne z lat 1917- 1920; reportażowość

    • Ferdynand Antoni Ossendowski Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów 1923; wspomnienia z „męczeńskiej włóczęgi” przez Azję centralną w latach 1918- 1921; wrażenia z podróży

• perspektywy:

  • cywilna perspektywa chłopów; teksty:

    • Władysław Reymont Za frontem 1919; wojna niszczy czas przyrody, prac rolnych, Michał Kozioł ginie na siejbie od kuli

    • Juliusz Kaden- Bandrowski Łuk 1919; zachwianie równowagi obyczajowej przez wojnę, seksualne wyzwolenie kobiety; powieść skandalizująca; krytyka marazmu społecznego

  • obrachunek z problemami wojennymi:

    • Stefan Żeromski Charitas 1919 (3 część trylogii Walka z szatanem); krytyka akcji legionowych, ale niepodważalna wartość ich poświęcenia; kapitan Śnica- rodząca się na pobojowiskach bestia, prekursor obozów koncentracyjnych, Włodzio Jasiołda- „szlachetne dziecko” wysłane na śmierć; podkreślenie zła wojny, ale także oczyszczającej roli cierpienia

    • Zofia Nałkowska Hrabia Emil 1920; życie w obliczu wojny jest najwyższą wartością; młodopolski witalizm

    • Strug Odznaka za wierną służbę 1921- powieść stylizowana na dziennik młodego ułana Beliny; 16- letni wojak; jego bezkrytycyzm i entuzjam; hołd nieświadomemu bohaterstwu

  • odyseje wojenne:

    • Strug, Mogiła nieznanego żołnierza 1922

    • Eugeniusz Małaczeski Koń na wzgórzu 1921- opowiadania; symboliczny obraz obdartego ze skóry konia; pointa w postaci chrześcijańskiej miłości i przebaczenia;

  • problemy wojenne i nowe już problemy polityczne:

    • Jerzy Ostrowski Chorągiew na dachu i Sztandar na maszcie 1925; dylogia; pasywny młody ziemianin, aktywny Tomasz Krzecza, konspirator, legionista, patriota

    • Józef Weyssenhoff Noc i świt 1924- naiwny obraz społeczeństwa w czasach wojny; naiwne, niedopracowane różne punkty widzenia

• teksty europejskie:

  • Barbusse, Remarque, Hemingway

  • tendencje hipnotyzowania obrazu

STEFAN ŻEROMSKI

• charakterystyka:

  • wojna polska, ale jednocześnie uniwersalne zmaganie się dobra ze złem

• teksty:

  • Charitas 1919

  • Pomyłki 1923- opowiadanie o konieczności bratobójczej walki

STRUG

• charakterystyka:

  • psychologia stanu zagrożenia

• teksty:

  • Odznaka za wierną służbę 1921

  • Mogiła nieznanego żołnierza 1922- jeniec, kapitan austryjacki Łazowski, powraca przez objętą wojną domową Rosję do domu, ginie tuż przed osiągnięciem celu; dramatyczny wątek romansowy- jego żony i surowego osądu córki; telepatia- mała Nelly śledzi na odległość wędrówkę ojca

ZOFIA KOSSAK- SZCZUCKA

• charakterystyka:

  • wpływy Sienkiewicza

  • emocjonalny konserwatyzm

  • zwrot ku powieści historycznej

• teksty:

  • Pozoga 1919

JAN ŻYZNOWSKI

• charakterystyka:

  • przedwcześnie zmarły

  • tematyka walk bajończyków na froncie zachodnim

  • naturalizm

  • analiza psychiki zbrodniarza po wojnie

• teksty:

  • Kamienie ugorne 1924

  • Z podglebia 1925

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

3. TEMATYKA POLITYCZNA

• geneza:

  • odzyskanie niepodległości i pytania o kształt wolności

  • zabójstwo prezydenta Narutowicza

  • strajk generalny

  • wypadki 1923 z Krakowa

  • inflacja

  • zamach stanu

• charakterystyka:

  • krytycyzm

  • satyra

• utwory:

  • Juliusz Kaden- Bandrowski Generał Barcz

  • Zofia Nałkowska Romans Teresy Hennert

  • Stefan Żeromski Przedwiośnie

  • Andrzej Strug Pokolenie Marka Świdy

  • Piotr Choynowski Dom w śródmieściu 1924; warszawskie nastroje po odzyskaniu niepodległości

GENERAŁ BARCZ (1923)

• mechanizmy walki o władzę w odradzającym się państwie

• bohaterzy podobni do postaci historycznych

• gra między nimi upodobniona do realnych działań politycznych

• charakter pamfletu, karykatury

• radość z odzyskanego śmietnika (określenie emocji z 1918 roku)

• śmiałą metaforyka

• proza ekspresjonizująca „barokowa”

• groteskowa powaga

ROMANS TERESY HENNERT (1924)

• klasyczna prostota

• wątki ideowo- społeczne - konsekwencje politycznych decyzji

• wątek romansowy- prowadzący

• wielowątkowość

• polifoniczność

• krytycyzm sfer wojska i finansjery

• komunista Andrzej Laterna

• nie prezentuje programu na przyszłość

PRZEDWIOŚNIE 1925

• „powieść rozwojowa”- przedstawienie kształtowania się osobowości bohatera

• tonacja powagi połączona z humorem

• pytania o sprawiedliwość społeczną

• patriotyzm

• bohater konfrontujący obraz Polski powojennej z romantyczną legendą i doświadczeniami z rewolucji

• opowiedzenie się za rewolucją w pochodzie na Belweder

• pokusa urody wiejskiego życia a ideał służby w obronie skrzywdzonych

POKOLENIE MARKA ŚWIDY 1925

• „powieść rozwojowa”

• ekspresjonizm oniryczny, halucynacyjny

• dzielny żołnierz, obrońca, podróżuje z konieczności; namiętny kochanek

• poszukiwanie właściwej drogi, Świda wybiera literaturę

• obezwładniony pamięcią wojny

• elementy „straconego pokolenia”

WIELKI DZIEŃ. KRONIKA NIEDOSZŁYCH WYPADKÓW 1926 (Andrzej Strug)

• pogranicze fantastyki politycznej

• fikcyjny zamach stanu

• satyra i karykatura polityczna

• pod pseudonimami- autentyczni politycy

• humor

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

4. WSPÓŁCZESNY ETAP REALIZU PSYCHOLOGICZNEGO. LITERACKA AUTOBIOGRAFIA LAT DZIECINNYCH I MŁODZIEŃCZYCH

• charakterystyka:

  • początkowo tematy drugorzędne w stosunku do wojny i polityki

  • teksty epigońskie:

    • Józef Weyssenhoff

    • Włodzimierz Perzyński Raz w życiu 1925, Nie było nas, był las 1926

    • Władysław Reymont Księżniczka 1923- życie Polonii amerykańskiej; schematyzm psychologiczny i polityczny

    • Władysław Reymont Osądzona 1923- chłopka- unikta ratuje życie i dobre imię rewolucjonisty z 1905 roku za co zostaje skatowana przez żandarmerię i popada w obłęd; tekst o poetyce młodopolskiej

  • zwrot ku autentyzmowi:

    • zjawisk i przeżyć jednostkowych (Kaden)

    • zjawisk społecznych (Nałkowska)

ZOFIA NAŁKOWSKA

• charakterystyka:

  • pocz. lat 20-tych- przygotowanie warsztatu

  • prostota środków wyrazu

  • bohaterami- mali ludzie

• teksty:

  • Książę

  • Charaktery 1922; charakterystyka:

    • nawiązanie do francuskich XVII i XVIII wiecznych wzorców (La Bruyere, Vauvenargeus)

  • Dom nad łąkami 1925; charakterystyka:

    • zwrot ku prostocie i auntentyzmowi

    • literatura autobiograficzna lat dziecinnych

    • dziecko bardziej obserwatorem ubogiej podwarszawskiej osady i jej mieszkańców

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• charakterystyka:

  • ewoluowanie ku klasycznej prostocie

• teksty:

  • testy powieści, które są elementami ewolucji ku klasycznej prostocie; wciąż elementy liryzmu

    • Hilary, syn buchaltera 1923; poeta- prowincjusz, szybka kariera w stolicy kosztem wewnętrznej prawdy; samobójstwo w dzień ślubu z bogatą, ale niekochaną narzeczoną

    • Księżyc wschodzi 1925; duchowe dojrzewanie do pisarstwa i pełnego człowieczeństwa; przezwyciężanie postaw młodopolskich (nietzscheaizm, modernistyczny estetyzm); Zrozumiał też, że niczego mu już w świecie nie trzeba, ani miłości, ani pracy, ani może Boga, tylko te najpiękniejsze, codzienne chwile ujmować w dłonie, przytrzymywać. Poznać, zrozumieć i wyrazić. Dawać im nowe życie, tym chwilom- i życie wieczne.

    • Pejzaże sentymentalne 1926- proza wspomnieniowo- felietonowa; brak fabuły; tematyką impresje z podróży, wrażenia z lektury, wspomnienia, fragmenty dziennika intymnego; autor traktował tekst jako ćwiczenie

MARIA DĄBROWSKA

• charakterystyka:

  • zwrot ku epickiej prozie artystycznej

  • autobiografizm

• teksty:

  • Gałąź czereśni 1922- nowele o tematyce spółdzielczej

  • Uśmiech dzieciństwa 1923; konwencja wspomnień z dzieciństwa; inspiracje Freudem; autobiografizm; intensywność w przeżywaniu świata; podmiotem- gromadka rodzeństwa

  • Ludzie stamtąd 1926- cykl nowel; służba folwarczna majątku ziemksiego w Kaliskiem na początku XX wieku; wiele epizodów; pisarka odnajduje perspektywę na równi z bohaterami (Nałkowska tego nie potrafiła); tytułowi „ludzie stamtąd” to mieszkańcy dworu, państwo ukazani oczami służby; „ludzie stąd”- pracownicy (Dąbrowska tłumaczyła tytuł jako odniesienie do ludzi „z tamtej epoki”); brak podtekstu walki klas

AUTOBIOGRAFIZM

• Tadeusz Rittner: Drzwi zamknięte 1922, Most 1926

  • teksty o dzieciństwie, akcenty autobiograficzne; dzieciństwo jako najistotniejsza epoka; życie bohatera jest tutaj jakby epilogiem wielkiej epoki dzieciństwa

• Maria Dąbrowska Uśmiech dzieciństwa 1923

• Juliusz Kaden- Bandrowski Miasto mojej matki 1925, W cieniu zapomnianej olszy 1926, Nad brzegiem wielkiej rzeki 1927; konwencja wspomnieniowa, mały Juliusz postacią pierwszoplanową w przedstawianej jakby „kronice” rodu Bandrowskich; książki pomyślane dla młodzieży (moralizatorstwo); mowa pozornie zależna; odtwarzanie psychiki dziecka; prostota wypowiedzi (nowość w jego barokowych formach)

POWIEŚĆ Z LAT SZKOLNYCH

• Stefan Żeromski Syzyfowe prace

• Wiktor Gomulicki Wspomnienia niebieskiego mundurka

• Włodzimierz Perzyński Uczniaki 1919; pozycja słaba

• Kornel Makuszyński Bezgrzeszne lata 1925 cykl

• teksty Bandrowskiego, Wańkowicza, Uniłowskiego, Schulza, Gombrowicza

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

5. POWIEŚĆ HISTORYCZNA

• charakterystyka:

  • zubożenie gatunku

  • utwory religijne

• twórczość:

  • Piotr Choynowski Kuźnia 1919- lata 1861- 1863; przedpowstaniowe przygotowania i manifestacje; książka kończy się w przeddzień wybuchu powstania

  • Aniela Gruszecka Nad jeziorem 1921- czasy polskiego średniowiecza; archaizacja języka w dialogach

  • Stanisław Wasylewski Ducissa Cunegunids- o błogosławionej Kindze, czasy średniowieczne, totalna archaizacja języka; temat hagiograficzny, pochwałą franciszkanizmu (elementy prymitywizmu)

  • Zofia Kossak- Szczucka Beatum scelus 1924 (niefrańciszkański, sarmacki model katolicyzmu), Z miłości 1926 (o św. Stanisławie Kostce), Szaleńcy Boży 1929

  • Stanisław Przybyszewski Il regno doloroso

• powieściowa stylizacja archaizująco- poetyzująca:

  • Stanisła Wasylewski, Ducissa Cunegundis

  • Berent Żywe kamienie

  • Anna Ludwika Czerny O wojewodzie Gwilemie Krzywonosie 1934

  • Stefan Żeromski Wiatr od morza 1922; tysiącletnie dzieje walk z Niemcami o ziemie pomorskie; sprawiedliwość dziejowa w postaci powrotu tych ziem do Polski; postać diabła Smętka, uosobienia niemieckiej pychy i okrucieństwa, który pod koniec opuszcza Niemcy nie widząc tam już dla siebie nic do zrobienia i udaje się do Anglii

• esej i felieton historyczno- kulturowy:

  • Tadeusz Boy- Żeleński

  • Jan Parandowski Antinous w błękitnym berecie 1921- I wersja biografii Wilde’a

  • Stanisław Wasylewski, Romans prababki 1920; O miłości romantycznej 1921; Portrety pań wytwornych 1924- utwory o okresie II poł XVIII- pocz. XIX; obyczaje kobiet (damy oświeceniowe, ofiarne patriotki

STANISŁAW WASYLEWSKI

• charakterystyka:

  • problem kobiety i nowe spojrzenie na jej psychikę

  • koniec XVIII- początek XIX wieku

  • epoka stanisławowska, napoleońska, „listopadowa”

  • moralizm

  • hagiografia

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

6. NOWATORSKA PROZA POEZJOPODOBNA

• charakterystyka:

  • w większości próby poetów (szczególnie skamandrytów)

  • liryzacja prozy

  • wpływ Rimbauda (Rytard i Iwaszkiewicz go tłumaczyli)

  • jako ogniwo rewolucji literackiej proza poezjopodobna była słaba

  • język za mało ukształtowany by wyrazić tematykę prozy: kataklizm, problemy wewnętrzne człowieka, autoświadomość narodową

• twórczość:

  • Aleksander Wat Ja z innej strony i ja z drugiej strony mego moposożelaznego piecyka

  • Jerzy Mieczysław Rytard Wniebowstąpienie 1923; charakterystyka:

    • śmiałe obrazowanie

    • cięta składnia

    • akcja melanżowa: miłostki, strzelania wojenne

    • narrator- bohater zafascynowany mitem Dionizosa przeżywa pasję życia

    • wpływy futuryzmu i skamandra (witalzm, dytyrambizm)

    • poetyka:

      • rozluźnienie konstrukcji

      • jednoplanowość (doznania zmysłowe i akcja równie ważne)

  • Jarosław Iwaszkiewicz;

    • kunszt prozy

    • wielowymiarowość: składnia, leksyka, naśladowanie muzyki

    • ekspersjonizm

    • symbolika religijna

    • twórczość:

      • Wieczór u Ahbdona 1923charakterystyka:

      • stylizacja w ukazaniu instynktu seksualnego i instynktu agresji Siedem bogatych miast nieśmiertelnego Kościeja 1924

      • gra z tradycją; szczytowa w Demeter 1921; mozaika mitologiczna, literacka i malarska

      • proza stylizatorska

        • Ucieczka do Bagdadu 1923

        • Legendy 1921

        • Jerzy Szaniawski

    • twórczość:

      • Miłość i rzeczy poważne 1924

    • poezja jako bunt przeciwko zdroworozsądkowemu poglądowi na świat

    • prostota języka

    • niedookreślony świat przedstawiony

      • Bronisława Ostrowska (poetka młodopolska):

    • twórczość:

      • Książka jutra, czyli Tajemnica geniusza drukarni 1922; opowiadanie dla młodzieży, inkrustacje wierszowane; losy bojownika o niepodległość i socjalizm; ukazuje też proces powstawania książki jako przedmiotu materialnego; autotematyzm- obserwujemy produkcję książki, którą czytamy; uwagi bohatera na temat pisanej o nim powieści;

• twórczość poezjopodobna połączona z fantastyką

  • Stanisław Baliński; Miasto księżyców 1924- opowiadania, proza poezjopodobna (elementy świata przedstawionego; metaforyka) i literatura fantastyczna

  • Bruno Jasieński Nogi Izoldy Morgan 1923; fantastyka sensacyjno- makabryczna; poetycki, futurystyczny zgrzyt w postaci prowokacji; swoiste antyfuturystyczne ostrzeżenie przed zmechanizowanym światem przyszłości

III.PROZA

A. 1918- 1932

a) 1918- 1926

7. PROZA FANTASTYCZNA: FANTASTYKA METAFIZYCZNA, SPOŁECZNO- POLITYCZNA, HISTORIOZOFICZNA

FANTASTYKA METAFIZYCZNA

• charakterystyka:

  • wyraz kontynuacji młodopolskiej, ale w bardziej irracjonalnej formie

  • niemiecki ekspresjonizm

  • społeczna fascynacja zjawiskami paranormalnymi

  • nurt krótkotrwały, jego przedstawiciele szybko od niego odeszli

• Stanisław Grabiński;

  • charakterystyka

    • nowele fantastyczne

    • dostosowanie języka do wizji

    • nawiązania okultystyczne i satanistyczne

    • elementy Bergsona i Freuda

    • mediumizm, parapsychologia

• twórczość:

nowele

• Na wzgórzu róż 1918

• Niesamowita opowieść1922

• Demon ruchu 1920- ekspresjonistyczny wyraz ruchu

powieści; słabsze; skomplikowane fabuły, naiwna psychologia

• Salamandra 1924

• Cień Bafometa 1926

• Klasztor i morze 1928

• Jerzy Hulewicz;

  • charakterystyka:

    • ekspresjonizm

    • okultyzm, mistycyzm

    • cudowność dyskretna

    • postulat wyzwolenia się człowieka ze zwierzęcości

    • wzorce młodopolskie dla wyrażenia problemów moralnych (trójkąty małżeńskie, romansidła)

• twórczość:

  • Raz tylko widziałem ślad ludzkiej stopy 1919

  • Samskara 1918

  • Ego eimi 1921; stylizowany komentarz do Ewangelii św. Jana

  • Kratery 1924- porażka

• Jarosław Iwaszkiewicz:

  • twórczość:

    • Pyriphlegethon- fantastyka „pozagrobowa”, niezgoda na śmierć najbliższych

• Edwin Jędrkiewicz

  • Świątki i centaury 1921; elementy ludowości, poetycki pierwotny animizm, potanizm; wpływy Leśmiana, Iłłakowiczówny;

  • Jędrek i szczęście 1929- kontynuacja ekspresjonizująca

• Jerzy Braun Hotel na plaży 1927;

• Stanisław Przybyszewski Il regno doloroso 1924- XVII-wieczne procesy czarownic w Europie Zachodniej; demoniczny, satanistyczny, sensacyjny

SCIENCE- FICTION i FANTASTYKA SPOŁECZNO- POLITYCZNA

• splecenie obu rodzajów

• charakterystyka:

  • płynność granicy z fantastyką metafizyczną (często decyduje motywacja autorska)

• twórczość:

Marzenia o ideałach, idealnych zmianach

• Antoni Lange Miranda- marzenia o idealnym społeczeństwie; utopia, nawiązania do sytuacji Polski, nawiązanie do Miasta słońca Campanellego

• Antoni Słonimski Torpeda czasu 1924- po wellesowsku (serio) traktowanie postępu i udoskonalenia ludzkości; rok 2123; podróż w czasie jest wymuszona przez kataklizmy; wylądowanie w czasach rewolucji francuskiej; chodzi o takie pokierowanie historią by na przyszłość wyeliminować wojny; cel nie zostanie osiągnięty; gra humorem i powagą

• Bruno Winawer

• , Doktor Przybram 1924; autor głównie komediopisarzem; utwór o mniejszych ambicjach od Słonimskiego

Fantastyka naukowa; elementy katastrofizmu

• Jerzy Braun Kiedy księżyc umiera 1925

• Mieczysław Smolarski Miasto światłości 1923; antyutopia; akcja dzieje się między dwoma kataklizmami- jeden zniszczył cywilizację, drugi za wiele lat zniszczy ziemię

• gatunek nie zanika, ale słabnie; dopiero Antoni Słonimski Dwa końce świata 1937

FANTASTYKA HISTORIOZOFICZNA

• charakterystyka:

  • tonacja ponura

  • siły nadprzyrodzone pomagają w walce

  • utwory satyryczne ostrzegające przed możliwym przewrotem komunistycznym

  • tematyka często polityczna

• twórczość:

  • Rittner

    • Duchy w mieście 1921; dyktatura dorobkiewicza

    • Między nocą a brzaskiem 1921; dyktatura rewolucyjna

  • Reymont, Bunt 19224- forma baśni zwierzęcej (alegoreza); utwór konsekwentny artystycznie ale o płytkim pomyśle; bunt zwierząt oznacza bunt mas

  • Roman Jaworski Wesele hrabiego Orgaza 1925; wysoki poziom intelektualny; groteska buffo, estetyka brzydoty, błazeńczy humor; wyszukane słownictwo (erudycja, gwara, neologizm); katastrofizm „bezkataklizmowy”, kulturowy; kpina z prób autoterapii zniszczonej kultury; powieść nie do końca udana, ale wprowadza do literatury filozoficzną groteskę

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

8. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA OKRESU PRZEJŚCIOWEGO

• charakterystyka okresu:

  • 1925- śmierć Żeromskiego, Reymonta

  • nagrody wydawców dla Dąbrowskiej i Iwaszkiewicza

  • 1926- 1927- debiuty prozatorskie: Jalu Kurka, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Aleksandra Wata. Ewy Szelburg- Zarembiny, Emila Zegadłowicza

  • 1927- 1928- debiuty Marii Kuncewiczowej, Tadeusza Kudlińskiego

  • wojna w literaturze nabiera charakteru jednego z epizodów w życiu bohaterów

• poetyka:

  • odejście od historii najnowszej

  • wątki polityczne w formie fantastyki historiozoficznej (Jasieński, Witkacy, Wat)

  • próba odnowienia prozy

  • podniesienie poziomu artystycznego

  • codzienność; przedstawianie życia grup, których czytelnik nie znał

  • nowa tematyka:

    • sport

    • teatr (Start Edmunda Suliny Nowakowskiego 1932)

    • cyrk (Cyrk Jerzy Kossakowski 1931)

    • środowisko przestępcze (Ściany świata Nałkowska 1931)

  • dystans do przedstawionej rzeczywistości i czasu

• gatunki:

  • autobiografia

  • wspomnienia lat minionych (Noce i dnie)

  • studium psychologiczne

  • powieść historyczna- coraz dokładniejsze oddawanie realiów epoki

    • realizm; Zofia Kossak- Szczucka

      • Złota wolność 1928; rozległe barwne malowidła Polski XVII wieku

      • Legnickie pole 1930; średniowiecze

    • stylizacja; Piotr Choynowski O pięciu panach Sulerzyckich 1928

  • powieść biograficzna; łamanie granicy autentyku i fikcji

    • Wołoszynowski Słowacki 1929

    • Parandowski Król życia 1930 (Wilde)

    • Morstin Kłos Panny 1929 (Kopernik)

    • Ossendowski Lenin 1930

  • utwory o tematyce regionalnej

    • Żeromski Snobizm i postęp 1923, Puszcza jodłowa (pośm. 1926)

    • Orkan- o Gorcach i Podhalu

    • Emil Zegadłowicz (ziemia wadowicka)

    • Jan Wiktor (Sadecczyzna)

    • Zofia Kossak- Szczucka (Śląsk)

    • Gustaw Morcinek (Śląsk; monograficzny Śląsk 1933

  • tematyka nadmorska:

    • Maria Kuncewiczowa Przymierze z dzieckiem 1927

    • Stefan Balicki Dziewiąta fala 1930

    • Jerzy Bandrowski

    • Stafan Grabiński

    • Nina Rydzewska, Akwamaryna 1937

  • początki prozy marynistycznej:

    • Jerzy Bohdan Rychlińśki

    • Stanisław Maria Saliński

    • później: Juliusz Żuławski, Wanda Karczewska

  • katastrofizm podszyty groteską:

    • Stanisław Ignacy Witkiewicz, Aleksander Wat, Brunon Jasieński, Jalu Kurek, Jan Brzękowski

• wpływy:

  • psychologizm i freudyzm; psychika kobiety (Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Ewa Szelburg- Zarembina, Wanda Melcer, Irena Krzywicka)

  • emancypacja kobiety

• utwory:

  • Jerzy Kossakowski Śmierć w słońcu 1930- absurd losu pokazany na przykładzie wojny

• opozycje okresu:

1. poczucie stabilizacji- katastrofizm

2. ewolucyjna koncepcja rozwoju prozy- rewolucyjna, nowatorska

3. psychologiczny realizm klasycyzujący- ekspresjonistyczne: prymitywizm, metaforyzm, oniryzm

4. opozycja powieści historycnej (Zoffia Kossak- Szczucka) i lirycznych baśni i legend (Juliana Wołoszynowskeigo

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

9. NURTY EKSPRESJONIZUJĄCE: PRYMITYWIZM, ONIRYZM, METAFORYZM

• charakterystyka:

  • subiektywizacja świata przedstawionego

  • niezwykłość psychiczna bohaterów

  • indywidualizacja języka

  • podkreślanie „literackości”

EKSPRESJONIZM FRANCISZKAŃSKO- PRYMITYWISTYCZNY

• przedstawiciele:

  • Jan Wiktor

  • Emil Zegadłowicz

JAN WIKTOR

• charakterystyka

  • elementy fantastyki (zwierzęta)

  • program odnowy moralnej przez miłość i dobro

  • antyurbanizm, antycywilizacja

  • pochwała wsi

• teksty:

  • Przez łzy 1922

  • Burek 1925

  • Legendy o grajku Bożym 1925

  • Srogi pies i sentymentalny zając 1925

  • Tęcza nad sercem 1928- kreowana na mistyczkę stara gazeciarka

  • Zwariowane miasto 1931- antyurbanizm; pamflet na pogoń za sensacją i alienację w nowej kulturze

  • Eros na podwórzu 1932

EMIL ZEGADŁOWICZ

• charakterystyka:

  • umiarkowany prymitywizm

  • w latach 20-tych prokatolicki (Żywot...) w 30-tych odejście od kościoła (Uśmiech)

• teksty

  • Żywot Mikołaja Srebrempisanego: Godzina przed jutrznią, Spod młyńskich kamieni, Cień nad falami; charakterystyka:

    • 1927- 1929

    • autobiografia dzieciństwa

    • prymitywizm ludowy i dziecięcy

    • ukazanie psychiki dziecka skłonnej do wielkiej wyobraźni

    • elementy wizyjności, realizmu

    • od 1936 wydawane jako Uśmiech

ONIRYZM EKSPRESJONIZUJĄCY

• twórcy:

  • Ewa Szelburg- Zarembina

  • Andrzej Strug

  • Stefan Flukowski

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• charakterystyka:

  • tematyka dzieciństwa w ponure atmosferze legendy

  • koszmarne sny, nieszczęścia, lęki, urazy

  • rozwój w kierunku mowy pozornie zależnej

  • sen z punktu widzenia narratora

• teksty:

  • Dokąd? 1927; poezjoproza, barokowość,

  • Dziewczyna z zimorodkiem 1928

  • Chusta św. Weroniki 1930

ANDRZEJ STRUG

• charakterystyka:

  • sen z punktu widzenia bohatera

  • utwory w całości mogą być rozpatrywane jako proza realistyczna

• teksty:

  • Fortuna kasjera Śpiewankiewicza 1928; kasjer, który okradł bank; wynaturzenia kapitalizmu

  • Żołnierz spod St. Beat 1929; żołnierz francuski z lat Iwś.

STEFAN FLUKOWSKI

• teksty:

  • Pada deszcz 1931- opowiadania Sen kota, Sen psa

• charakterystyka:

  • świat rzeczywisty na granicy koszmarnego snu

  • postawa poszukiwacza, eksperymentatora

METAFORYZM

• twórcy:

  • Juliusz Kaden- Bandrowski

JULIUSZ KADEN BANDROWSKI

• charakterystyka:

  • pozostaje wierny problematyce polityczno- społecznej

• teksty:

  • Czarne skrzydła 1925- w prasie; wydanie późniejsze, w zmienionej formie

    • połączenie reportażu z polityczną karykaturą

    • modelowa katastrofa w kopani

    • Zagłębie

    • oskarżenia w stosunku do obcego kapitału

    • satyra z PPS

    • robotnik Jan Duś- komunista, ukazany z sympatią, ginie podczas pożaru kopani

    • Tadeusz Mieniewski- bohater powieści

    • behawioryzm

    • książka atakowana z prawicy i lewicy

MARIA KUNCEWICZOWA

• charakterystyka:

  • realistyczne funkcje metafory; bardziej powściągliwa

  • analiza psychologiczna

  • nowe spojrzenie na kobietę

  • jej późniejsza twórczość będzie bardziej podobna do Nałkowskiej

• teksty:

  • Twarz mężczyzny 1928; autobiografia dziewczyny podlotka

  • Przymierze z dzieckiem 1927

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

10. PSYCHOLOGICZNY REALIZM KLASYCYZUJĄCY

• charakterystyka:

  • przeciwieństwo nurtów ekspresjonistycznych

  • przedstawienie świata intersubiektywnie sprawdzalnego

  • mowa potoczna

  • z umiarem stosowanie środków wyrazu

  • nawiązania do realizmu pozytywistycznego, klasycyzmu

  • codzienność

• twórcy:

  • Piotr Choynowski

  • Jerzy Kossowski

  • Irena Krzywicka

  • Tadeusz Kudliński

  • Wanda Melcer

  • Zygmunt Nowakowski

  • Stanisław Rembek

  • Włodzimierz Perzyński

  • ZOFIA NAŁKOWSKA

  • MARIA DĄBROWSKA

  • JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

ZOFIA NAŁKOWSKA

• twórczość:

  • Choucas 1927; charakterystyka:

    • „powieść internacjonalna”

    • szwajcarskie uzdrowisko w Alpach; gruźlicy

    • analiza nacjonalizmu, patriotyzmu i stosunków między narodami

    • luźna kompozycja

    • epizodyczna fabuła

    • technika sylwetkowa

    • konwencja reportażowo- pamiętnikarska

  • Niedobra miłość 1928; charakterystyka:

    • nowy nurt w twórczości Nałkowskiej

    • ukazanie procesu zmian osobowości pod wpływem innych i podporządkowania się schematom społecznym (interpsychologizm)

    • trójkąt małżeński

    • narratorka- świadek

    • małe miasteczko

    • wplatane elementy eseistyczne wyjaśniające tok akcji i założenia powieści

  • Romans Teresy Hennert 1924

  • Ściany świata 1931- nowele; charakterystyka:

    • elementy autentyzmu i powrót chwilowy do reportażu

    • portrety zbrodniarz, poparte wspomnieniami działania w Towarzystwie Opieki nad Więźniami

    • obłąkana służąca Marcja- motyw służącej, dla inteligenta często jedynej znanej osoby z ludu

  • Granica 1935

Podsumowanie twórczości Nałkowskiej:

• 1 nurt: luźna kompozycja, epizodyczna fabuła, konwencja reportażowo- pamiętnikarska (Choucas, Dom nad łąkami)

• 2 nurt: kompozycja zamknięta, rozwinięta fabuła, silnie podkreślona fikcjonalność (Niedobra miłość 1928)

MARIA DĄBROWSKA

• charakterystyka:

  • twórczość jakościowo nierówna w czasie

• utwory:

  • Ludzie stamtąd 1932

  • Noce i dnie 1932

  • Znaki życia 1938- nowele

NOCE I DNIE

• powieść przełomowa w walce realizmu z ekspresjonizmem

• wcześniejszy tytuł: Domowe progi

• powieść- rzeka

• akcja: prolog (powstanie 1963); 1884- I wojna światowa

• proces deklasacji ziemiaństwa→ do miejskiej inteligencji

• I tom: Bogumił i Barbara

II tom: Wieczne zmartwienie

• elementy epickości dawno nieobecnej w lit. polskiej

• pożegnanie z odchodzącą epoką

III tom: Miłość

IV tom: Wiatr w oczy

• wielowątkowość, skomplikowanie

• ruchliwość

• niespodziewane zwroty akcji

• nowa perspektywa personalna

• elementy autobiografii dziecięcej- postać Agnieszki

• widać proces niepokoju o kształt niepodległego państwa oraz o rozwiązanie konfliktów wewnętrznych Polski

• bohaterzy:

  • Bogumił Niechcic- otwarty na świat, afirmujący go; widocznie preferowany przez Dąbrowską jako dążący do ideału wspólnoty na płaszczyźnie społecznej i zjednoczenia z bytem na płaszczyźnie metafizycznej

  • Barbara Niechcic- zamknięta, bierna, refleksyjna

  • córka Agnieszka

• praca jako sposób zespolenia z istnieniem, intensyfikacji życia

• walka z instynktem posiadania

• wpływ idei Edwarda Abramowskiego (przeżycie estetyczne jako niezwykle ważne w duchowym życiu człowieka)

• styl „niezauważalny”; elementy mowy pozornie zależnej, języuk potoczny

• rodowód szlachecki inteligencji

*********************POWIEŚCI- RZEKI******************

• Thomas Mann Buddenbrookowie 1901

• John Galsworthy Saga rodu Forsytów 1906- 1928

• Roger Martin du Garda Rodzina Thibault 1922- 1940

• Sigrid Undset Krystyna, córka Lawrenca 1920- 1922; Olaf, syn Auduna 1925- 1927

ZNAKI ŻYCIA

• nowele

• postaci: głupia paniusi- bibliotekarka w Panna Winczewska

• Ksiądz Filip- ton tragiczny, motywy rozpaczy

• charakterystyka:

  • tonacja ciemniejsza od Nocy i dni

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• charakterystyka:

  • połowa lat 20-tych- odchodzenie od poetyzacji (Zmowa mężczyzn 1930)

  • codzienność

  • beznadziejność wynikająca z wewnętrznej pustki bohaterów

  • poszukiwanie wartości

  • okres poprzedzający jego największe osiągnięcia

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

11. PROZA NOWATORSKA

• charakterystyka:

  • różnorodność

  • zafascynowanie technikami filmowymi i prasowymi

• gatunki, utwory i twórcy:

  • nowe wersje powiastki filozoficznej:

    • Wat Bezrobotny lucyfer1927

    • Jerzy Szaniawski Łagier pod Złotą Kotwicą 1928

  • „powieść w powieści:”

    • Stefan Napierski Rozmowa z cieniem 1933- zbyt erudycyjne, elementy liryczne; środowisko intelektualno- dekadenckie; granica jawy i snu

  • poezjopodobna proza wypierana przez filmopodobieństwo; problem fikcja- rzeczywistość; sztuka- życie; demokratyzacja literatury, przybliżenie jej do czytelnika

    • Jalu Kurek S.O.S. 1927- symultaneizm, technika montażu filmowego

    • Jan Brzękowski:

      • Psychoanalityk w podróży 1929; jedna z postaci wypowiada autoprogram; ocalenie powieści przyniesie skrócenie jej rozmiarów, demaskowaniu fikcyjności; konkrus- ankieta dla czytelników na wybór preferowanego zakończenia i czy ma nastąpić kontynuacja

      • Bankructwo profesora Muellera 1931

    • Jan Wiktor:

      • Zwariowane miasto 1931; oskarżenie prasy o sztuczną teatralizację rzeczywistości

    • Adam Ważyk

      • Triumwirat 1930 (z tomu opowiadań Człowiek w burym ubraniu) motyw teatralizowania życia przez sztukę; zamach stanu okazuje się mistyfikacją w celu nakręcenia filmu; manipulacja człowiekiem przez coraz mniej znane mu siły

  • nowe próby poezjopodobieństwa:

    • asocjacje, metafory, futurystyczne autoreklamy- Jalu Kurek Kim był Andrzej Pawik? 1926, S.O.S. 1927

  • próby odnowienia powieści (analiza jej struktury, kompozycji, ograniczenie do prozaicznych, właściwych środków wyrazu):

    • Ferdynand Goetl Z dnia na dzień 1926:

      • zasada dwóch stopni fikcyjności

      • autotematyzm (w owym czasie jedyna tego typu pozycja)

      • dwa wątki narracji (wspomnieniowa- 3 osoba; dziennik- autor pisze powieść na naszych oczach

      • niedokończenie powieści w powieści- ma ona swoje dalsze losy dla bohatera w życiu aktualnym

      • autentyzm i życie zwyciężają

    • Zbigniew Grabowski Cysz lasu i twojej ciszy... 1931

    • Tadeusz Kudliński Wygnańcy Ewy 1932;

      • wielowątkowość

      • sumultaneistyczno- unanimistyczna

      • technika podporządkowana chęci ukazania społeczności miejskiej w czasie kryzysu kultury

      • katastrofizm

      • konkretność w przedstawieniu świata

      • każdy rozdział zaczyna się zdaniem z Modlitwy Pańskiej jako argumentu profetyczno- lirycznego

• twórcy:

  • Jalu Kurek

  • Jan Brzękowski

  • Ważyk

  • St. I. Witkiewicz- debiut prozatorski

III.PROZA

A. 1918- 1932

b) 1926- 1932

12. KONTYNUACJA FANTASTYKI HISTORIOZOFICZNEJ. POWIEŚCI WITKACEGO

• charakterystyka:

  • tematy z przyszłości

  • katastrofizm nasycony konkretem politycznym:

    • rewolucja proletariacka i żółta rasa- wielkie zmiany

  • s

  • groteska, karykatura

  • kataklizmy społeczne

  • nurt ten można byłoby zaklasyfikować do już wyróżnionych, ale jego wybitne realizacje pozwalają na osobne wyróżnienie

• utwory, twórcy:

  • Aleksander Wat Bezrobotny Lucyfer 1927; charakterystyka:

    • odnowienie powiastki filozoficznej

    • wpływy Voltaire’a, Chestertona, Apollinaire’a (Heretyk i S-ka)

    • ludyczność katastroficznej wyobraźni (podobieństwo di Wesela hrabiego Orgaza) ale

    • powściągliwość poetycka, rygor intelektualny

    • przewrotny komizm, paradoksalna logika

    • „gra w katastrofizm”

    • kryzys kultury, wierzeń, mitów, ideałów

  • Bruno Jasieński Palę Paryż 1929; charakterystyka:

    • dżuma w Paryżu sprowadzona przez mszczącego się za swoje niepowodzenia robotnika

    • śmierć milionów jest złem koniecznym aby nastała nowa epoka

    • za publikację tej książki został wydalony z Francji (1928); pobyt w Związku Radziecki, gdzie jednak został aresztowany 1937 i rozstrzelany 1938

  • elementy u : Kurka, Brzękowskiego, Kudlińskiego

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ

• charakterystyka:

  • proza poprzedzona programotwórstwem, teoretyzowaniem i dramaturgią

  • nie traktował powieści jako dzieła sztuki

  • eseizacja (Irzykowski, Miciński, Żeromski)

  • fikcjonalność

  • demonizacja wizji świata (Przybyszewski)

  • groteska, ponurość

  • brutalizacja wizji człowieka i świata (Kaden)

  • pomieszanie języka: filozoficznego dyskursu i bezpośredniego nazywania wszystkiego po imieniu

  • kontrasty: grozy- wygłupu,

  • neologizmy

  • konsekwencja systemu filozoficzno- historiozoficznego

  • sfera seksualna- stymuluje pracę artystyczną, rozbudowana sfera bohaterów obu powieści; kobieta demoniczna, diabolizm, Schopenhauerowska metafizyka płci

  • degradacja kultury- ukazana przez zbrodnie, obłędy i perwersję jego bohaterów

• Pożegnanie jesieni 1927;

  • kataklizm rewolucji „niwelistycznej”

• Nienasycenie 1930

  • najazd wojsk chińskich, posługującej się paraliżującymi wolę oporu „pigułkami Murti- Binga”

III.PROZA

B. 1932- 1939

13. DOMINANTY NOWEGO OKRESU

• geneza:

  • nowe debiuty

  • kryzys ekonomiczny, pauperyzacja społeczeństwa, autorytaryzm rządów sanacji

  • radykalizm, realizm, autentyzm

• późne debiuty:

  • Helena Bogudzewska (ur. 1886)

  • Bruno Schulz (ur. 1892)

  • Pola Gojawiczyńska (ur. 1896)

• debiuty:

  • Leon Kruczkowski

  • Adam Ciompa

  • Witold Gombrowicz (1904)

  • Michał Choromański

  • Tadeusz Breza

  • Zbigniew Uniłowsi (1909)

  • Adolf Rudnicki (1912)

  • Jerzy Kornacki

  • Hanna Malewska

II debiuty

• Jerzy Andrzejewski (1909)

• Marian Ruth- Buczkowski

• Stefan Otwinowski

• Teodor Parnicki

• Stanisław Piętak

• Marian Pomiński

• charakterystyka:

  • nowy bohater i techniki powieściowe

  • wpływ sytuacji społeczno- politycznej→ realizm społeczny

  • dzieła interwencyjne

  • neonaturalizm, populizm polski

  • bohater zbiorowy

  • wzrasta znaczenie powieści środowiskowo- zawodowej

  • wieś z perspektywy walki klasowej i politycznej

  • wzrost poczucia odpowiedzialności literatury

  • renesans powieści historycznej (dyskretny katastrofizm)

  • radykalno- społeczno, lewicowe spojrzenie (Nałkowska, Zegtadłowicz, Strug, Czuchnowski, Kurek, Wasilewska) [prosanacka wizja w Mateuszu Bigdzie Kadena]; antysanacjna Kariera Nikodema Dyzmy 1932 Tadeusza Dołęgi- Mostowicza

  • katastrofizm subtelniejszy niż w prozie lat 20-tych, czy poezji lat 30-tych, ale ogólna tonacja utworów ciemna i ponura, postaci wypaczone, pokrzywione życiowo

• tendencje:

  • realizm społeczny

  • realizm formalny- „przeźroczystość” języka, subiektywnie sprawdzalna konwencja świata przedstawianego

  • realizm psychologiczny (Nałkowska, Iwaszkiewicz, Kuncewiczowa, Boguszewska, Gruszecka)

  • Schulz

  • Gombrowicz

  • Sól ziemi Wittlina

  • biografizm Berenta

• tematy:

  • dalsze odkrywanie psychiki dziecka i kobiety

  • temat seksu (naturalizm, psychologizm, psychoanaliza)

III.PROZA

B. 1932- 1939

14. USPOŁECNIONA PROZA EKSPRESJONIZUJĄCA

• charakterystyka:

  • ekspresjonizm bardziej stonowany

  • nowe związki z naturalizmem i psychologicznym realizmem prostoty

  • problemy społeczne w postaci wielkich idei przesiąkniętych moralizmem, irracjonalizmem

    • pacyfizm

  • emocjonalne zaangażowanie pisarza

  • hiperbole, wyjaskrawienia

  • bohaterami ludzie- symbole, jednostki

ANDRZEJ STRUG

• Żółty Krzyż 1932- 1933; charakterystyka:

  • powieść sensacyjno- szpiegowska

  • halucynacjonizm, oniryzm

  • niesamowite zjawiska psychologiczne (telepatia, rozdwojenie jaźni)

  • ekspresjonistyczny styl

  • motyw szpiega wchodzącego w skórę innego człowieka

  • skomplikowana akcja (w 30-tych latach coraz rzadsza)

  • filmopodobieństwo

  • akcja w Niemczech i Francji, zachodni front

  • oskarżenia wobec I wojny światowej

  • symboliczne zamordowanie Evy Evard, aktorki filmowej, jako domniemanego szpiega

• W Niebotyczach byczo jest... 1934- 1935

  • pozycja niedokończona

  • antysanacyjna satyra

ANATOL STERN

• charakterystyka:

  • psychiczne anomalie (rozdwojenie jaźni)

  • halucynacjonizm

• Namiętny pielgrzym 1933; charakterystyka:

  • debiut prozatorski niedawnego futurysty

  • wpływy Dostojewskiego

  • moralitet

  • motyw diabła będącego sobowtórem bohatera

  • samobójstwo

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• charakterystyka:

  • realizm, upolitycznienie

• dylogia Wędrówka Joanny 1935, Ludzie z wosku 1936

• Krzyże z papieru 1934- opowiadania i reportaże społeczne i polityczne;

  • koniec XIX- pocz. XX wieku, rewolucja 1905

  • uszczegółowiona, ukonkretniona rzeczywistość

  • fabuła podporządkowana stereotypom ludowej baśni grozy (prymitywizm)

  • deformacje przez widzenia senne (oniryzm)

ZEGADŁOWICZ

• Zmory 1935; charakterystyka:

  • naturalizm, ekspresjonizm

  • lata szkolne Mikołaja

  • kontynuacja Żywota Mikołaja Srebrempisanego- odmienna, bo w międzyczasie Zegadłowicz zmienił się w antyklerykała i libertyna

  • oskarżycielsko- pamfletowe przedstawienie szkoły galicyjskiej

  • dojrzewanie seksualne i inicjacja

• Motory 1938; charakterystyka:

  • granice pornografii- nie przeszła przez cenzurę

  • bohater Fałn- 9 kochanek- 9 muz- motorów

  • ginie jako aktywny komunista w czasie robotniczych rozruchów

• Martwe morze 1939- charakterystyka (utwór odchodzący od ekspresjonizmu):

  • turpistyczny naturalizm

  • komunizm

  • marazm szarego człowieka na prowincji

JAN WITTLIN

• Sól ziemi 1936; charakterystyka:

  • 1 część niedokończonej Powieści o cierpliwym piechurze

  • ekspresjonizm ideowy:

    • antymilitaryzm

    • pacyfizm

    • bohater- prostaczek, Piotr Niewiadomski

  • wojna widziana przez walczących „od dołu” (perspektywa „armatniego mięsa”)

  • zespolenie perspektyw narracyjnych; połączenie patosu z ironią

    • bohatera

    • narratora

  • Piotr Niewiadomski

feldfebl Bachmatiuk

• zmiana tonacji emocjonalnej ekspresjonizmu- wyższy poziom artystycznej świadomości, intelektualne skomplikowanie

LEON CHWISTEK

• Pałace Boga 1932- 1934/1939?; charakterystyka:

  • o zbawcach niosących ludziom posłanie miłości

  • utwór zachowany we fragmentach i zrekonstruowany

  • elementy powieści i traktatu filozoficznego

  • krytyka współczesnego świata w duchu marksizmu częściowo

  • utopijna wizja szczęśliwej ludzkości- możliwość rozwoju intelektualnego i artystycznego

  • krytyka według 7 grzechów głównych

  • bohater, Iridion Poniflet, kardynał, potem metropolita Cerkwii; przyszły zbawca ludzkości

  • wpływy twórczości Micińskiego

    • nietzscheańskie: kult indywidualności, wola potęgi i wodzostwa

    • zafascynowanie chrześcijaństwem wschodnim

    • erotyzm i mistycyzm

NOWAKOWSKI

• Błękitna kotwica; charakterystyka:

  • prosty, banalny styl

  • ekspresjonistyczny bohater: charyzmatyk, głosiciel ewangelii miłości; major Gorzeń

  • klęska bohatera opuszczonego przez tłumy, które wpierw go wielbiły

  • mechanizm zbiorowej psychozy uwielbienia

III.PROZA

B. 1932- 1939

15. PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO

• charakterystyka:

  • trudne do rozróżnienia od realizmu psychologicznego (społeczny bardziej socjologiczny)

  • populizm

  • neonaturalizm

  • autentyzm

  • gatunki:

    • powieść środowiskowa

    • powieść reportażowa

  • język swoim bogactwem nie ma przysłaniać fabuły (w odróżnieniu od tendencji ekspresjonistycznych)

  • weryzm świata przedstawionego

  • socjologiczne spojrzenie na człowieka w gromadzie

  • bezrobocie

  • środowisko proletariacko- robotnicze; upośledzone

  • proza o tematyce chłopskiej

  • Huculszczyzna (Vincenz)

  • tematyka górniczego Śląska

• teksty programowe:

  • Zofia Nałkowska Pisana rzeczywistość 1926;

    • „patos autentyczności:

    • „kult rzeczywistości żytej”

KADEN i ideowy rozmach

• charakterystyka:

  • odejście od barokowości

  • behawioryzm, przeżycia psychiczne wyrażone przez somatyczne przejawy

• Mateusz Bigda 1933; charakterystyka:

  • satyra polityczna na prawicowy odłam ruchu ludowego

  • polski parlamentaryzm przed 1926 ; pakt lanckoroński 1923 między „Piastem” i endecją i dojście Witosa do urzędu premiera

  • tytułowy bohater, przywódca ludowy

  • swoista próba wytłumaczenia przewrotu majowego

  • książka ukazała się po wyroku brzeskim na Witosie

  • odejście od barokowości na rzecz brutalizmu języka, behawioryzmu

HELENA BOGUSZEWSKA

• Świat po niewidomemu 1932; charakterystyka:

  • reportaż z zakładu dla niewidomych dzieci

  • mowa pozornie zależna- oddanie psychiki niewidomego

• Ci ludzie 1933; charakterystyka:

  • proza fabularna

  • portret przedmiejskiej biedoty

*****************PRZEDMIEŚCIE*****************************

Przedmieście 1934, charakterystyka:

• autorzy:

  • Helena Boguszewska- zmysł obserwacji, uwydatnienie społecznej typowości, asceza stylistyczna

  • Władysław Kowalski

  • Kazimiera Muszałówna

  • Jerzy Kornacki- hiperbolizm ekspresjonistyczny, stylistyka w sprzeczności z preferencjami Przedmieścia

  • Gustaw Morcinek

  • Sydor Rey

  • Zofia Nałkowska

• charakterystyka:

  • reportaże

  • życie proletariatu

• części:

  • Podróże po Warszawie - tramwajem, furmanką, schodami, karuzelą...

  • Prace i ludzie- szofer, krawcy, złodzieje, fabrykanci, przekupka, żebracy...

  • Biedy- matki, dom, dzieci, bezrobotni, bezdomni, głodni

WSPÓLNE KSIĄŻKI BOGUSZEWSKIEJ I KORNACKIEGO

• charakterystyka:

  • wpływ ekspresjonistycznego stylu Kornackiego

  • rozmijanie się z programem Przedmieścia

• utwory:

  • Jadą wozy z cegłą 1934- drobnomieszczańskie przedmieście

  • Wisła 1935- podróże wodne po Wiśle, realia życia „wodniaków”

  • Polonez 1936- 1939- cykl powieściowy; nowości:

    • wyraźnie zarysowany bohater

    • inteligenckie społecznikostwo

    • problematyka polityczna

****************************************************************

JAN BRZOZA (1933- debiut Pamiętnik bezrobotnego)

• twórczość:

  • Dzieci 1936- reportaż z życia lwowskich gazeciarzy

  • Budowali gmach 1938- budowa czynszowej kamienicy; praca, strajk

HENRYK DRZEWIECKI; Kwaśniacy 1934- lokatorzy wyeksmitowani z domu, działający w samoobronie

HALINA GÓRSKA; Barak płonie- cykl (Ślepe tory, Ucieczki) 1937- 1939; - o ludziach gnieżdżących się w piwnicy lwowskiej kamienicy; działacze społeczni opiekujący sie biedotą (humanitaryzm, watek inteligencki)

WANDA WASILEWSKA Oblicze dnia 1934- reportaż; przedstawienia różnych postaci o robotniczym losie; wezwanie do rewolucji; zakończenie entuzjastycznym opisem rewolucji→ już elementy powieści socrealistycznej; odejście od psychologizmu na rzecz schematyzmu.

JALU KUREK, Młodości, śpiewaj! 1939; - jednoosobowy bohater; maturzysta z robotniczego środowiska, bezrobotny; monografia bezrobocia

***************PROZA O TEMATYCE CHŁOPSKIEJ***************

• charakterystyka:

  • populizm

  • sięganie do przeszłości

  • brutalność naturalistyczna

JAN WIKTOR

• Wierzby nad Sekwaną1933; charakterystyka:

  • nędza emigrantów chłopskich we Francji

  • współczucie i melodramatyzacja

• Orkan na ugorze 1935; charakterystyka:

  • naturalistyczno-reportażowa

  • gromada wiejska

POWIEŚĆ NATURALISTYCZNO- REPORTAŻOWA

• charakterystyka:

  • dialogi potwierdzające autentyczność

  • narracja trzecioosobowa; punkt widzenia mieszkańca wsi

• twórcy:

  • Jan Wiktor Orkan na ugorze

  • Władysław Kowalski W Grzmiącej 1936

  • Wanda Wasilewska Ojczyzna 1935; Ziemia w jarzmie 1938

  • Wincenty Burek Droga przez wieś 1935- gawędy o podsandomierskim Ocinku

  • Juliusz Kędziora Marcyna 1937

JALU KUREK

• Grypa szaleje w Naprawie 1934- aktualność wątku (!!!); połączone z problemem młodego inteligenta bez perspektyw życiowych

POWIEŚĆ O ZABARWIENIU RADYKALNYM

• twórcy:

  • Wanda Wasilewska

  • Władysław Kowalski

  • Leon Kruczkowski Pawie pióra 1935; postawa komunistyczna; wieś tuż przed Iwś.

  • Marian Czuchnowski Pieniądz 1938; postawa komunistyczna; wieś po maju 1926

**************************************************************

STANISŁAW VINCENZ

• Na wysokiej połoninie. Obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny Huculskiej 1936; charakterystyka:

  • próba ułożenia w cykle starej epiki huculskiej

  • utrwalenie kultury Huculszczyzny

  • poszukiwanie swobody

GUSTAW MORCINEK

• charakterystyka:

  • twórczość o Śląsku

  • okresowo związany z Przedmieściem, realizował jednak odmienne wzorce od propagowanych przez grupę; odlegle od realizmu społecznego

  • nowele w stylu „szkoły serca”, dla młodzieży

  • motyw górników zasypanych w kopalni

• teksty:

  • Wyrąbany chodnik 1931- 1932; charakterystyka:

    • walki Ślązaków z Niemcami przed Iwś. z uciskiem; zakończone powstaniami śląskimi

  • Serce za tamą1929- nowela

  • Chleb na kamieniu 1932- nowela

TEMATYKA ŚLĄSKA

• charakterystyka:

  • realizm społeczny

  • walka z zacofaniem obyczajowym

  • bezrobocie

• twórcy:

  • Gustaw Morcinek- odkrywca Śląska dla literatury

  • Pola Gojawiczyńska- realizm społeczny;

    • Powszedni dzień 1933

    • Ziemia Elżbiety1934- życie małego miasteczka na Śląsku; historia dojrzewania młodej dziewczyny

  • Halina Krahelska- grupa Przedmieście, realizm społeczny;

    • Zdrada Heńka Kubisza 1938

POWIEŚĆ REALISTYCZNA O NIETYPOWYM ŚRODOWISKU

• charakterystyka:

  • genezą nowe zjawiska socjologiczne

  • nowe drogi w dążeniu do autentyzmu:

    • „studia w terenie”

    • pisarskie samouctwo (kryptoautobiografie)

  • duże zainteresowanie czytelnicze

• Marian Czuchnowski Cynk 1937;- reportaż z więzienia; realia i trzeźwość w podejściu do tematu

• Henryk Worcell Zaklęte rewiry1936- o kelnerach

• Maria Ukniewska Strach 1938- o tancerkach rewirowych

• Sergiusz Piasecki Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy 1937, Piąty etap 1938, Bogom nocy równi 1939- przemytnicy i agenci wywiadu; autor był więźniem- zwolniony dzięki swojemu talentowi pisarskiemu

POWIEŚCI O ŚRODOWISKU ŻOŁNIERSKIM

• charakterystyka:

  • połączenie pamiętnika i reportażu

  • krytyka wojskowego drylu; wykorzystywanie przewagi człowieka nad człowiekiem

  • rozwianie legendy munduru

• twórcy:

  • Jalu Kurek Woda wyżej 1935

  • Adolf Rudnicki Żołnierze 1933, Doświadczenia 1939 (→Profile i drobiazgi żołnierskie)

  • Zbigniew Uniłowski Dzień rekruta 1934

INTELIGENCKA ODMIANA PROZY REALIZMU SPOŁECZNEGO

• charakterystyka:

  • powieść radiowa:

    • utylitaryzm

    • ograniczenie roli narratora

  • zainteresowanie „szarym człowiekiem” inteligentem (→temat też prozy psychologicznej)

• twórcy:

  • Helena Boguszewska Anielcia i życie 1938; powieść radiowa

  • Leon Kruczkowski Sidła 1937

  • Maria Kuncewiczowa Dni powszednie państwa Kowalskich 1938; powieść radiowa; dialogizacja; narrator- konferansjer zapowiadający kolejne rozdziały

  • Anna i Jerzy Kowalscy Gruce 1936- powieść z pogranicza realistyczno- psychologicznego; panorama społeczna Polski lat kryzysu; bezrobotny inteligent chłopskiego pochodzenia, domorosły filozof, świecki święty, nieustabilizowana inteligentka, zbuntowania mieszczańska pannica

PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO O PISARZACH I ARTYSTACH

• twórcy:

  • Maria Kuncewiczowa Dwa księżyce 1933; charakterystyka:

    • utwór w nowej stylistyce, innej niż metaforyczno- ekspresjonistyczna, typowa dla wczesnej Kuncewiczowej

    • reportaż z życia Kazimierza nad Wisłą

    • kontrastowe zestawieni ludzi miejscowych i malarskiej cyganerii

    • rezerwa wobec problematyki społeczno- politycznej

  • Zbigniew Uniłowski Wspólny pokój 1932; charakterystyka:

    • cyganeria nędzy lat kryzysu

    • neonaturalizm

    • utwór związany z nowym pokoleniem prozaików z pocz. lat 30- tych

III.PROZA

B. 1932- 1939

16. PROZA REALIZMU PSYCHOLOGICZNEGO

• charakterystyka:

  • wpływy realizmu społecznego

• twórcy i utwory:

  • Pola Gojawiczyńska

POLA GOJAWICZYŃSKA

• charakterystyka:

  • wpływy realizmu społecznego

  • zbiorowy bohater- powieść środowiskowa

  • literacka autobiografia lat dziecięcych

  • kobiecy erotyzm; kobieta krzywdzona przez mężczyznę

  • szary człowiek

  • ciemna tonacja egzystencjalna

  • elementy polityczne

  • bohater- były żołnierz- dygnitarz sanacji albo zbrodniarz

  • mowa pozornie zależna

  • dyskrecja

• twórczość:

  • Dziewczęta z Nowolipek 1935; narrator używający słownictwa dziewcząt, ale przenoszący w tym głębsze treści życiowe

  • Rajska jabłoń 1937

POWIEŚCI O DZIECIŃSTWIE, SZKOLNEJ MŁODOŚCI I DOJRZEWANIU

• twórcy:

  • Zygmunt Nowakowski Przylądek Dobrej Nadziei 1931, Rubikon 1935

  • Michał Rusinek:

    • Burza nad brukiem 1932, Człowiek z bramy 1934- 1 cykl; realizm połączony z mitem „od pomywacza do milionera”

    • Pluton z Dzikiej Łąki 1937, Ziemia miodem płynąca 1938- 2 cykl

  • Malchior Wańkowicz Szczenięce lata 1934; pamiętnik; komizm, pożegnanie kresowej kultury ziemiańskiej

  • Tadeusz Peiper Ma 22 1936; charaktersytka:

    • dojrzewanie płciowe

    • sny erotyczne

    • bohater refleksyjny, autoanalityczny

  • Jan Parandowski Niebo w płomieniach 1936; charaktersytka:

    • dojrzewanie płciowe

    • bohater refleksyjny, autoanalityczny

  • Adam Ważyk Mity rodzinne 1938; charakterystyka:

    • wyraz nawrócenia pisarza na realizm

    • Albin- wyrosły z dziecięctwa, rozmyślający nad sytuacją inteligencji między mieszczaństwem a proletariatem

    • kryzys tradycyjnego wzorca rodziny

POWIEŚCI O PSYCHICE KOBIETY

• Helena Boguszewska, Całe życie Sabiny 1934; charakterystyka:

  • obiektywny czas narratora i subiektywny wspomnień bohaterki

  • ostatnie stadium nieuleczalnie chorej bohaterki

  • mechanizm skojarzeń

  • konstrukcjonizm- zamiast naturalnie, naiwnie traktowanego czasu- konstrukcja czasu powieściowego

  • wspomnienie życia przed śmiercią; filmopodobne

  • kobieta przeciętna; Sabina- nauczycielka, niekochana przez męża

• Maria Kunciewiczówna Cudzoziemka 1936; charakterystyka:

  • obiektywny czas narratora i subiektywny wspomnień bohaterki

  • konstrukcjonizm

  • wspomnienie życie przed śmiercią; filmopodobne

  • kobieta wyjątkowa; bardziej skomplikowany czas wspomnieniowy

  • odbiór muzyki jako przeżycia estetycznego

• Aniela Gruszecka Przygoda w nieznanym kraju 1933; charakterystyka:

  • bohaterką plastyczka projektująca kliny

  • świat zew. widziany oczami malarki jak i świat wew. człowieka, którego „id” myśli barwami

  • analizy narratorskie

  • autoanalizy bohaterki

  • problem przełamania granic ludzkiej „osobności”

  • przyjaźń kobiet

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• twórczość:

zbiory opowiadań

• Panny z Wilka 1933

• Młyn nad Utratą1936

• Dwa opowiadania 1938;

  • Anna Grazzi- tematyka włoska

powieści

• Czerwone tarcze 1934

• Pasje błędomierskie 1938

• charakterystyka:

  • linearna fabuła

  • delikatne stylizacje lub naśladowanie opowieści ustnej

  • spokojny ton zderzony z tragicznymi losami bohaterów

  • kolejne opowiadania cechuje coraz ciemniejsza tonacja

  • soteryczność sztuki (modernizm, Schopenhauer)

  • życie żywiące się świadomością śmierci (jak Wierzyński)

  • absurdalność rządzącego ludzkim życie przypadku

PANNY Z WILKA

• tematyka: przemijanie, rola pamięci ludzkiej, niemożliwość powrotu i bycia szczęśliwym

• wpływ Bersona i Prousta

BRZEZINY

• przedwczesna śmierć gruźlika

• śmierć jako stymulator życia, pozostający w związku z miłością

MŁYN NAD UTRATĄ

• niemożliwość bycia świętym

• kontrast niezachwianej wiary pysznego młodego poety- agnostyczna postawa metafizycznego niepokoju samotnego jego przyjaciela

• przyjaciel ginie w obronie człowieka, co daje mu odczucie jakby mistycznego olśnienia

• młody poeta- przez romans zrywa związki z religią, na łożu śmierci nie przyjmuje komunii

PASJE BŁĘDOMIRSKIE

• zakwestionowanie soteryczności sztuki

• bohaterami:

  • wielki pisarz i arystokrata (jakby Lew Tołstoj)- wyznawane koncepcje estetyczne doprowadziły go do poczucia klęski artystycznej

  • młody, świetnie zapowiadający się poeta; dokonuje dzieciobójstwa i następnie samobójstwa

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• Granice świata 1933- zbiór; opowiadań; zło wojny, obnażenie okrucieństwa ludzkiego (Wyrok śmierci- jedno z opowiadań)

STANISŁA REMBEK

• W polu 1937; powieść; charakterystyka:

  • wojna 1920- temat rzadko poruszany w literaturze

  • frontowe dzieje jednej z kampanii w czasie porażek poprzedzających ostateczne zwycięstwo

  • śmierć całej kampanii

  • uwikłana problematyka winy i kary

  • bohater zbiorowy

  • nietypowe zachowania bohaterów

ZOFIA NAŁKOWSKA

• Granica 1935; charakterystyka:

  • schemat krzywdy klasowej

  • klęska osobista bohatera zbiega się z klęską polityczną (jako prezydenta miasta)

  • nisko romansowy motyw wypalenia oczu kwasem

  • determinizm społeczno- klasowy

• Niecierpliwi 1939; (pierwotnie tytuł Czarna godzina) charakterystyka:

  • zwrot w twórczości ku irracjonalizmowi

  • saga rodzinna przedstawiona w za pomocą nowej techniki powieściowej; „tragedia losu”

  • czas ludzkiej pamięci→ „postrzępiony”

  • ułożenie czasu nie na zasadzie strumienia świadomości, ale tematyczny (też Cudzoziemka)

  • nawroty z różnych perspektyw

  • brak konfliktów społecznych

  • pesymizm, czarna tonacja

  • splot miłości, winy i śmierci

  • mąż z zazdrości zabija żonę a potem popełnia samobójstwo

  • determinizm społeczno- mentalny

  • wielka rola ludzi spotkanych w życiu, o których bohater pamięta (Krzewili się wewnątrz niego jak kolonie mikrobów, żyli w nim)

  • freudowski podświadomy instynkt śmierci

TADEUSZ BREZA

• Adam Grywałd 1936; charakterystyka:

  • wpływ prozy Nałkowskiej

  • debiut późny

  • życie rodzinne i towarzyskie bogatego mieszczaństwa

  • galeria dziwaków i nierobów

  • romans homoerotyczny- traktowany jako kompleks mniejszej wartości

  • kryptoautotematyzm

  • narrator- świadek- plotkarz (→narratorka- plotkarka Niedobrej miłości Nałkowskiej)

  • zapoznawanie się z wydarzeniami przez świadectwa kilku osób (konstrukcjonizm)

III.PROZA

B. 1932- 1939

17. NOWATORZY KONSTRUKCJI I NOWATORZY NARRACJI

• charakterystyka:

  • ewolucyjne zmiany, ale bardziej płodne w przyszłości (rewolucjonizm lat 20-tych nigdy nie wywarł takiego wpływu)

  • nowatorzy:

    • konstrukcji→KONSTRUKCJONIŚCI:

      • ekstrawertyzm

      • inwersje czasowe

      • zmienne punkty widzenia

      • poszukiwanie prawdy o losie, dzianiu się, międzyludzkich uwarunkowaniach

    • narracji→PISARZE AUTOANALIZY PSYCHOLOGICZNEJ (AUTOPSYCHOANALIZY):

      • introwertyzm

      • analityczne lub solilokwialne (=rozmowa z samym sobą) monologi

      • pogłębienie wiedzy o ludzkiej psychice

      • wykrywanie mechanizmów pamięci, percepcji, asocjacji

KONSTRUKTYWIŚCI

• twórcy:

jeszcze tradycyjni

• Helena Boguszewska Całe życie Sabiny

• Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka

• Zofia Nałkowska Niecierpliwi

eksperymentatorzy

• Michał Choromański

Zazdrośnica i medycyna 1933:

• konstrukcjonizm o charakterze eksperymentatorskim

• retrospektywna, ukazywana z paru perspektyw osobowych akcja rozgrywająca się w przeciągu tygodnia między kilkoma osobami i zakończona śmiercią jednej z nich

• zaczyna się retrospektywnie od śmierci jednej z tych osób; napięcie i dramatyzacja akcji

• w zakończeniu znowu ta sama scena z wyjaśnieniem

• akcja krążąca wokół pytań i odpowiedzi- odkrywa je tylko czytelnik, ten, komu na nich najbardziej zależy pozostaje nieświadomy („zdradziła czy nie zdradziła...?”)

• mizoginizm

• powieść „zawodowa”- ten trzeci jest chirurgiem, opisy operacji

• miasteczko w tym tygodniu nawiedza wichura

Biali bracia 1931

• mniej ciekawa od Zazdrości i medycyny

• szpiegowsko- sowiecka

• nagłe rodzenie się bohaterstwa między ludźmi w przypadku niebezpieczeństwa zawiei śnieżnej

PISARZE AUTOANALIZY PSYCHOLOGICZNEJ (AUTOPSYCHOANALIZY)

• charakterystyka:

  • mniej popularni, mniej zważający na gusta czytelnicze

• twórcy:

  • Zbigniew Grabowski

  • Adam Tarn

  • Adam Cioma

ZBIGNIEW GRABOWSKI

• Ciszy lasu i twojej ciszy... 1931; charakterystyka:

  • powieść autoanalityczna, autoterapeutyczna

  • wpływ Prousta

  • powieść- pamiętnik

  • czas linearny podporządkowany mechanizmowi pamięci

  • narracja w większości oparta na monologu wewnętrznym; elementy monologu wypowiedzianego (fikcyjna rozmowa z nieobecnym przyjacielem)

  • bohater bywa oddzielony od narratora i jest ukazany od zewnątrz

ADAM TARN

• Obraz ojca w czterech ramach 1934; charakterystyka:

  • wpływ Joyce’a

  • technika strumienia świadomości

  • problematyka wewnętrznych masek i ról (samoprzyłapywanie się na automistyfikacji)

  • „szary człowiek”

  • młody narrator z czasem starzejąc się wchodzi w rolę własnego, nie żyjącego już teścia, identyfikuje się z nim- powtarza jego gesty wobec pretendenta do ręki jego córki

• Duże litery 1933; charakterystyka:

  • próba oddania pierwszego momentu zmysłowej percepcji świata- moment widzenia malarskiego: zwrócenie uwagi na kolor i kształt

  • środowisko plastyków

  • zabiegi językowe (nominalizacja jakości i stanów, które normalnie wyraża się za pomocą przymiotników i czasowników)

III.PROZA

B. 1932- 1939

18. WIELCY NOWATORZY: WITKACY, GOMBROWICZ, SCHULZ

• charakterystyka ogólna:

  • antyawangardyzm

    • Witkacy nie uznaje powieści w ogóle za sztukę

    • schulcowskie nawiązania do młodopolskiej konwencji

  • górowanie „treści” nad „formą”

  • groteska

  • niejednolitość nastroju

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ

• charakterystyka:

  • jest już po apogeum jego twórczości prozatorskiej

  • przejście z problematyki historiozoficznej na filozoficzno- estetyczną

• utwory:

  • Jedyne wyjście 1931- 1933; wyd. 1968; charakterystyka:

    • poetyka szoku

    • poszerzenie intelektualnego dyskursu

    • redukcja fikcji powieściowej

    • eseizacja

    • tematyka malarska; fachowość w przedstawieniu

    • rozważania nad Tajemnicą Istnienia, Ontologią Ogólną, istnieniami poszczególnymi oznaczanymi IPN

    • ataki na banalizm Boya, Słonimsiego, Chwistaka; realizm

WITOLD GOMBROWICZ

• twórczość:

  • Pamiętnik z okresu dojrzewania 1933; charakterystyka:

    • igranie z konwencją fantastyki podróżniczej (Poe), dziennikiem morskiej żeglugi, nowelą detektywistyczną, autobiograficzną gawędą o latach młodości, autokompromitacjonistycznym psychologizmem rodem z Dostojewskiego

    • Forma- kategoria, poprzez którą człowiek styka się z ludźmi, poznaje świat, nadaje mu sens, tworzy kulturę. Kategoria ta fałszuje człowieka i ogranicza, krępuje. Gombrowicz ją aprobuje a jednocześnie demaskuje (→postawa dialektyczna)

    • narrator- bohater: nieukształtowany, kompleks niższości, lękliwy, outsider, potyka się o formy, które mogłyby pomóc mu się określić, ale zazwyczaj źle się to kończy

    • psychologia indywidualna

    • kompromitowanie wartości, do których dąży bohater; brak moralizmu

    • przekorny antymit Adama i Ewy- jabłko zastąpione kością ze śmietnika

    • Krótki pamiętnik Jakuba Czarnieckiego- sprawa „inności” ludzi pochodzenia żydowskiego

    • Biesiada u hrabiny Kotłubaj- pasożytniczy charakter ziemiaństwa

  • Ferdydurke 1937

    • nawiązanie do powiastki filozoficznej

    • typiczni bohaterowie

    • łamanie zasady umowności świata przedstawionego

    • satyra społeczno- kulturowa

    • sentymentalne bratanie się z ludem

    • wyszydzenie zacofanego systemu edukacji

    • anachroniczność polskiego dworku

    • psychologia „międzyludzka”- wzajemne narzucanie sobie Formy przez ludzi:

      • forma infatylizująca, „upupienie”- dla młodzieży

      • ziemianie służbie „gębę” chamów

      • służba ziemianom „gębę” panów

    • sytuacje:

      • „pojedynek na miny”

      • „zgwałcenie przez uszy”

      • „jedzenie przeciwko komuś”

      • „kupa”- wielka bijatyka w szkole

      • „pimkoizm”- wszystko, co po belfersku nadęte, zakłamane w polskie kulturze

    • nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę

    • bohaterzy:

      • Józio

      • Pimko

      • „nowoczesna pensjonarka”- uosobienie Młodości

    • indywidualizm; dzieło podporządkowane osobie autora

  • Opętani 1939

    • pseudonim Z. Niewieski

    • drukowana jedynie w prasie dla potrzeb brukowych

    • pomijana w autobiografiach

BRUNO SCHULZ

• charakterystyka:

  • wizjoner, ironista, mitotwórca, pisarz materii

  • nieliczenie się z rzeczywistością

  • groteska

  • oniryzm; podobieństwo świata przedstawionego do snu, ale nikt nie śpi

  • estetyka brzydoty i choroby

  • regres ku pierwotnym formom materii

  • narracja 1- osobowa

  • wspomnienia z dzieciństwa i wczesnej młodości; dorosły narrator

  • XIX- wieczny świat stabilizacji mieszczańskiej i XX wiecznej nowoczesności, tandetnej i podejrzanej moralnie

  • ignorowanie zasady sprzeczności (nadrealiści)

  • mityczność; rodzinno- domowa; nawiązania biblijno- helleńskie; wg Junga byłyby to nawiązania do kolektywnej podświadomości rodzaju ludzkiego

  • hilozoizm- zdolność poruszania się całej materii

  • makabra; przekształcenia ludzi i przedmiotów

  • ironiczny dystans do filozoficznych warstw dzieła

  • język precyzyjny, intelektualny przeplatany z momentami metaforyzacji

• twórczość:

  • Sklepy cynamonowe 1934

  • Sanatorium pod klepsydrą 1937; charakterystyka:

    • zejście do podziemia w poszukiwaniu Ojca

    • walka materialisty ze śmiercią

KAZIMIERZ TRUCHANOWSKI

• twórczość:

  • Ulica Wszystkich Świętych 1936

  • Apteka pod Słońcem 1938

  • Zmowa demiurgów 1947 (uzupełnienie dylogii przedwojennej)

• charakterystyka:

  • inspiracja Schulzem

  • oniryzm

  • małomiasteczkowe realia

  • mitologia rodzinno- domowa

  • Ojciec,

  • magia

  • młodociany bohater- narrator

inne

• bliżej alegorii niż mitu

• aluzje polityczne

• elementy ekspresjonizmu

STEFAN FLUKOWSKI

• Urlop bosmanmata Jana Kłębucha 1939; charakterystyka:

  • nieprzekonywująca parabola trudu i dobroci

  • groteskowa współczesna wieś

  • nieudana

III.PROZA

B. 1932- 1939

19. PROZA NOWEGO, „TRAGICZNEGO POKOLENIA”.

• charakterystyka:

  • pisarze urodzeni 1908- 1910

  • naznaczeni okresem kryzysu, niekiedy bezrobociem lub utratą zdrowia

  • brak przeżycia pokoleniowego

  • kompleks niedojrzałości; postać ojca

  • „życiorysowość”

  • bohater:

    • człowiek dorosły z utrudnieniem próbujący wejść w życie

    • freudowskie dowodzenie pochodzenia klęsk w dorosłości z nieudanego dzieciństwa

    • bezrobotny, nędza (Wspólny pokój Uniłowski, Spowiedź Morton, Szczury Rudnicki)

    • niedojrzały

    • nieustablizowany

    • chory (Wspólny pokój Uniłowskiego, Tragiczne pokolenie Ruth- Buczkowskiego, Spowiedź Mortona, Ucieczka Andrzejewskiego)

    • często pisarz (Wspólny pokój Uniłowskiego, Młodość Jasia Kunefała Piętak, Marionetki Otwinowskiego)

• nurty:

  • realizm społeczny (Marian Czuchnowski)

  • powieść psychologiczna:

    • autobiograficzno- pokoleniowa

    • współczucie dla rówieśnika- bohatera

    • narracja 1- osobowa, personalna

    • życie wewnętrzne

  • kryptopamiętniki, kryptodzienniki

ZBIGNIEW UNIŁOWSKI

• twórczość:

  • Wspólny pokój 1932; charakterystyka:

    • naturalizm

    • życie literackiej bohemy

    • portret- karykatura kwadrygantów (realnie istniejącej grupy); świadectwo ich biedy

    • wady: pijactwo, bezproduktywność

    • studium umierania

    • obraz zbiorowy

  • Dwadzieścia lat życia 1937; charakterystyka:

    • autobiografia lat dziecinnych

    • nawiązania realistyczne

    • zestawiane z Dawidem Copperfieldem

    • okrucieństwo losu- bohater raz zaznawszy za młodu szczęścia następnie przeżywa pasmo krzywd

• charakterystyka:

  • doceniony

  • neonaturalistyczny autobiografizm

  • turpizm, pesymizm

MARIAN RUTH- BUCZKOWSKI

• twórczość:

  • Tragiczne pokolenie 1936; charakterystyka:

    • analiza losów jednej osoby z pokolenia

    • spowiedź dziecięcia wieku

    • autoanaliza pierwszoosobowego bohatera

• charakterystyka:

  • świadomość nadchodzącego nowego kataklizmu

PRZEPLATANIE CZASÓW POWIEŚCIOWYCH (wpływy Prousta)

• Marian Ruth- Buczkowski

• Stefan Otwinowski Życie trwa cztery dni 1936

• Józef Morton Spowiedź 1937

STEFAN OTWINOWSKI

• Życie trwa cztery dni; charakterystyka:

  • cztery dni, które wstrząsnęły życiem bohatera- narratora
    (niespodziewana śmierć ojca i pogrzeb)

  • połączone za pomocą asocjacji z późniejszą relacją

JÓZEF MORTON

• Spowiedź; charakterystyka:

  • proza autobiograficzn- chłopska (zapoczątkowanie tego nurtu)

  • umierający narrator- bohater

STANISŁA PIĄTAK

• charakterystyka:

  • tematem nieprzystosowanie chorego bohatera chłopskiego do trudnych warunków

  • utwory wchodzą w skład większego cyklu przerabianego po wojnie

  • nadrealizm

• twórczość:

  • Młodość Jasia Kunefała 1938; charakterystyka:

    • powieść o dojrzewaniu artysty pisarza

    • włączone fragmenty literacie bohatera- autotematyzm

    • ukazany rodowód bohatera (elementy sagi)

    • zmienne formy podawcze

    • różni narratorzy

  • Białowiejskie noce 1939

ADOLF RUDNICKI

• Szczury 1932; charakterystyka:

  • charakter prekursorski (spowiedzi dziecięcia wieku), choć pozycja nieporadna

  • antyestetyzm

  • kolokwializmy

  • młodzieniec żyjący w malignie

  • konotacje nadrealistyczne

  • niemożność oderwania się od fascynacji ojcem

• Żołnierz, Doświadczenia- tematyka wojskowa (też Uniłowski w Dzień rekruta)

• Lato 1938- Kazimierz nad Wisłą lat 30-tych (też Kuncewiczowa)

• Niekochana 1937; charakterystyka:

  • studium „niedobrej miłości”

JERZY ANDRZEJEWSKI (metafizyka, religijność)

• charakterystyka:

  • odcięcie się od spowiedzi dziecięcia wieku

  • problematyka moralna

  • stabilna konstrukcja powieściowa, odejście od „życiorysowości”

  • powieść- dramat (zamiast powieści- pamiętnika)

  • postawa religijna (zamiast świeckiej)

  • chrześcijański pesymizm (augustiańsko- pascalowski); jansenizm

• twórczość:

  • Drogi nieuniknione 1936- debiut, zbiór opowiadań

  • Ład serca 1938; charakterystyka:

    • zapadła wieś białoruska; bohaterów łączy akcja, a centralnym punktem fabuły jest zbrodnia

    • najważniejsza jest walka, jaką każdy bohater toczy między Dobrem i Złem o swoje zbawienie

    • ksiądz Sieciech- poglądy chrześcijańskiego pesymizmu, jakby porte parole autora; rozdarty wewnętrznie

    • podobieństwo do francuskich dzieł Bernanosa, Mauriaca

III.PROZA

B. 1932- 1939

20. POWIEŚĆ HISTORYCZNA

• geneza:

  • rozwój realizmu społecznego i psychologicznego

  • odchodzenie od poezjopodobieństwa

  • wygaśnięcie nurtów lekceważących tradycję

• charakterystyka:

  • po okresie 1918- 1932 oddalenia tej tematyki- na powrót zwrot ku powieści historycznej

  • autentyzm

  • wielkie postaci historyczne

  • rezygnacja z fikcyjnych wątków romansowych

  • bibliografia przedmiotu

  • cytaty źródłowe

• nurty:

  • europejski- europejski uniwersalizm

    • Zofia Kossak- Szczucka- wyprawy krzyżowe

    • Hanna Malewska Żelazna korona

    • Teodor Parnicki Aecjusz, ostatni Rzymianin

    • Jarosław Iwaszkiewicz Czerwone tarcze (częściowo)

  • rodzimy- okres napoleoński, utrata niepodległości

    • Kruczkowski Kordian i cham

    • Berent

    • Tadeusz Kudliński Rumieńce wolności, Uroki

    • Karol Zbyszewski Niemcewicz, od przodu i tyłu

JAN PARANDOWSKI

• Dysk olimpijski 1933; charakterystyka:

  • pogranicze powieści i literatury popularyzatorskiej

  • sport antyczny

  • krytyka spaczenia sportu zawodowstwem

************************NURT EUROPEJSKI*********************

• geneza:

  • korzystanie z ducha wolności

  • „świadomość europejska” (wpływ Valery’ego)

  • paneuropeizm

• charakterystyka:

  • Europa jako całość zagrożona od barbarzyńców („innych”)

  • pytanie o znaczenie narodu w tym kręgu kulturowym (Czerwone tarcze Iwaszkiewicza)

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• Czerwone tarcze 1934; charakterystyka:

  • utwór nie odbiega daleko od tematyki i problemów innych utworów Iwaszkiewicza

  • swoboda w traktowaniu historii

  • brak stylizacji językowej

  • XII-wieczne średniowiecze

  • wyższość kulturowa Polaków i ich ciągłe zagrożenie suwerenności

  • sprzeciw wobec uniwersalistycznych planów Franciszka Barbarossy

  • Henryk sandomierski- konflikt polityki z etyką

  • zakończeniu rezygnacyjne; cofnięcie się przed morderstwem braci stojących na drodze do zjednoczenia państwa i odzyskania korony

ZOFIIA KOSSAK- SZCZUCKA (pozycje cykliczne)

• Krzyżowcy 1935; charakterystyka:

  • zbeletryzowana historia wyprawy krzyżowej

  • uczestnictwo polskich rycerzy posiada drugorzędne znaczenie

  • ospałość kulturowa Polaków

  • Imko Strzegonia powraca po wyprawie do Polski sam niezmieniony, choć cała Europa uległa przeobrażeniu

  • środki wtórne (tematyka wymagała większej ekspresji)

  • konieczność wiary, gdyż ludzkość jest ułomna

• Król trędowaty 1937; król Baldwin IV

• Bez oręża 1937; król Jan de Brienne, właściwym bohaterem Franciszek z Asyżu, jest on przeciwwagą dla pesymistycznej koncepcji ludzkiej natury

************** POWIEŚCI BIOGRAFICZNE******************

• charakterystyka:

  • wpływy psychologii

  • rewolucja stracheyowska (Giles Lytton Strachey- twórca nowoczesnej beletryzowanej biografistyki

  • problem władców i władzy

• rodzaje:

  • biografistyka naukowa- dbałość o autentyzm

    • Maria Czapska Ludwika Śniadecka 1938

    • Tadeusz Boy- Żeleński Marysieńka Sobieska 1937

  • powieść biograficzna- dopuszczenie fikcyjności

    • Karol Zbywszewski Niemcewicz od przodu i tyłu 1939 (odrzucona praca doktorska, dlatego tyle przypisów)

    • Adolf Mowaczyński, Najpiękniejszy człowiek mego pokolenia. Brat Albert 1936, Młodość Chopina 1939- eseje gawędy

    • opowieści biograficzne Berenta

    • Alina Świderska Prometeusz i perliczka 1936, Król bez ziemi, Król bez bajki 1938- życiorysy Wagnera; Zygmunt 1938- Krasińskiego

HALINA MALEWSKA (debiut Wiosna grecka- kolos kagathos ucieleśniony przez Platona)

• Żelazna korona 1937; charakterystyka:

  • postać autentyczna potraktowana jakby była postacią fikcyjna

  • problem trudu panowania

  • Karol V- przegrywa jako zwolennik anachronicznej idei chrześcijańskiego państwa uniwersalnego

  • abdykacja jako poświęcenie się modlitwie i kontemplacji, odejście od spraw świeckich

TEODOR PARNICKI

• Aecjusz, ostatni Rzymianin 1937; charakterystyka:

  • skoncentrowany na osobie bohatera

  • analizy psychologiczne

  • proza stosująca techniki filmowego zbliżenia, zmienności planów, najazdów kamery

  • temat zdobycia władzy i gry politycznej

****************************************************************

LEON KRUCZKOWSKI

• Kordian i cham 1932; charakterystyka:

  • bohaterem autentyczny obrońca chłopów i sam chłop z pochodzenia, za swoją działalność oddany przez dzierżawcę wioski w rekruty, Kazimierz Deczyński

  • podstawą pamiętnik Deczyńskiego Opis życia wieśniaka polskiego z 1907 roku- liczne jednak zmiany

  • historyczny realizm społeczny

  • głównym bohaterem warstwa chłopska w epoce Królestwa Kongresowego

  • główny przedstawiciel podchorążych - zawadiaka, głupiec, pozbawiony ideałów- nowe wcielenie Kordiana (policzek dla romantyzmu)

  • równorzędnie przedstawienie postaci weterana wojen napoleońskich, kowala Derkacza; akcja sięga do epoki legionowej

WACŁAW BERENT

• charakterystyka:

  • milczenie w latach 20-tych

  • czasy stanisławowskie do powstania listopadowego

  • opowiedzenie się za Janem Henrykiem Dąbrowskim

  • środowisko literatów, publicystów (Kuźnica Kołłątajowska min.)

  • epoka demoralizacji i upadku i ciągłej walki o ocalenie

  • rezygnacja z ciągłości narracyjnej

  • monografia procesu, „nurty”

  • poszczególne życiorysy zazwyczaj przedstawiane fragmentarycznie

  • wirtuozeria języka- wymowność, rytmika i eufonia;

  • stylizacja na język Oświecenia

  • cytaty z epoki

  • moralizatorstwo

  • katastrofizm

• twórczość:

  • Nurt 1934

  • Diogenes w kontuszu 1937

  • Zmierzch wodzów 1939

TADEUSZ KUDLIŃSKI

• charakterystyka:

  • kościuszkowsko- napoleońska epoka

  • nazywany „uczniem Berenta”

  • bohaterami historyczni wodzowie narodu: Kościuszko, książę Józef, książę Adam Jerzy Czartoryski

  • przeciwstawienie Poniatowskiego i Czartoryskiego i cesarzy: Napoleona i Aleksandra

  • zakończenie klęską i śmiercią bohaterów (zgodnie z historią)→ Popioły kończą się ruszeniem na Moskwę, więc mimo wszystko takie zakończenie jest świadomym wyborem

• twórczość:

  • Rumieńce Wolności 1937

  • Uroki 1938

INNA TEMATYKA NURTU POLSKIEGO:

• powstanie styczniowe (Stanisław Szpotański- pisarz historyczny, Antonina Sokolicz)

• epoka międzypowstaniowa (Antoni Wysocki, Aleksander Świętochowski)

HERMINIA NAGLEROWA

• Krauzowie i inni 1936; charakterystyka:

  • z cyklu: Kariery

  • rodzina i jej losy od młodości poprzedniego pokolenia

  • podobieństwo do Nocy i dni

  • codzienność

  • akcja zakończona na 1865- 1867

  • Galicja; przełomowy moment

  • wymiana wzorca romantyka na realistę, spiskowca na organicznika, ofiary na człowieka sukcesu

***************************SCIENCE FICTION*******************

ANTONI SŁONIMSKI

• Dwa końce świata 1937; charakterystyka:

  • fantastyka naukowa służebna wobec historiozoficznej i politycznej

  • rozwój dalszej sytuacji politycznej

  • zapowiedź zagłady i kataklizmu wojny spowodowanej przez zwyrodnialca

  • wizja bezludnej Warszawy, po której błąka się kilku robinsonów

  • rozterki grupki ocalałej inteligencji wobec perspektywy przymusowej pomocy prymitywnym Lapończykom

IV. DRAMAT

1. UWAGI OGÓLNE

• charakterystyka:

  • uznanie teatru za sztukę samoistną

  • zerwanie z realizmem:

    • misteria ekspresjonistycze

    • groteska

  • „Reduta” Juliusza Osterwy:

    • gra aktorska jako „przeżywanie”

    • kult autentyczności

  • Leon Schiller; reżyser- inscenizator, twórca „teatru monumentalnego”; dzieła romantyków, Wyspiańskiego, rzadko (Wieża Babel Słonimskiego) sięga do współczesnych utworów

• chronologia:

  1. do 1926- dominacja awangardy, antyrealizmu

     • awangardowo- kontynuatorski (ekspresjonizująco- postmłodopolski)

     • realizm (Żeromski, Szaniawski)

  2. do pocz. lat 30-tych- żywe nurty nowatorskie zwracają się ku problematyce społecznej, a pod jej presją- ku komunikatywności

  3. tendencje realistyczne, psychologiczne; tematyka coraz bardziej powiązana z historią i aktualną sytuacją międzynarodową

******************DRAMATURGIA WITKACEGO*******************

(1885- 1939)

• charakterystyka:

  • 21 dramatów; w tych większość w latach 1920- 1924; Szewcy- jedyny utwór z lat 30-tych

  • wyniesione z domu poczucie obowiązku bycia wielkim twórcą

  • 1914- samobójstwo ukochanej; wyjazd do Austrlii; służba w carskiej armii rosyjskiej

  • tęsknota za uczuciem metafizycznym

  • katastrofizm

    • zanik uczuć metafizycznych

    • dotyczy ducha, ale przedstawiana jako brutalne przewroty i rewolucje

• nawiązania:

  • ekspresjonizm

    • metafizyka i katastrofizm

    • dysonanse

  • formizm

  • dadaizm (sztuki Yvana Golla, Ribemonta- Dassaignes’a, Vitraca, Antanida Artrauda)

  • nadrealizm

• nawiązania młodopolskie:

  • parodiowanie

  • nietzcheanizm, schopenhaueryzm

  • demoniczna kobieta

  • przekleństwo seksu

  • tragedia anty- improduktywna

  • fin de siecle’izm

• podobieństwa w dwudziestoleciu:

  • Tytus Czyżewski

  • Roman Jaworski, Hamlet wtóry (1924, wyd. 1995)

• Teoria Czystej Formy- poetyka sformułowana

  • celem sztuki jest doznanie uczucia „metafizycznego”

  • osiąga się to dzięki odpowiednik konstrukcjom formalnym- działania połączone z wypowiedziami (w malarstwie barwy i kształty)

  • istotne są napięcia między działaniami i wypowiedziami (dziwaczne, oniryczne, niezwykłe); nie zaś ich związek z psychologizmem czy życiem

  • dotychczasowe środki wyrazu są już niewystarczające

  • bezsens

• witkacyzm- poetyka immanentna:

  • uczucie metafizyczne w Teorii uznane za cel i efekt dramatu, tu staje się jego treścią i tematem

  • uczucie metafizyczne uzupełnia tematykę metafizycznej proweniencji religijnej: widma, zmartwychwstania, satanizmu

  • fascynacja złem

  • Teoretyczny element ludyzmu wzbogacony o komizm, parodię, groteskę, błazenadę

• świat przedstawiony:

  • pogranicze snu

  • język naszpikowany terminami filozoficznymi

  • bohaterowie są jak stworzenia eksperymentalne (strzelają do siebie jak do kaczek)

  • demoniczna kobieta (Nadobnisi i koczkodani)

  • splotu poszukiwań metafizycznych z seksem

• problemy i tematy:

  • tęsknota za uczuciem metafizycznym

    • Maciej Korbowa i Bellatrix- poszukiwanie tego w perwersji seksualnej

  • satanizm (Sonata Belzebuba)

  • egzotyka (Pragmatyści, Tumor Mózgowicz)

  • kolonializm (Miser Price, czyli Bzik tropikalny; Niepodległość trójkątów, Metafizyka dwugłowego cielęcia)

  • demonizm kolejowy (Szalona lokomotywa)

• zło:

  • splata się z uczuciami metafizycznymi

  • postaci prefigurujące XX wiecznych dyktatorów

• twórczość:

  • Janulka, córka Fizdejki - Fizdejko i Wielki Mistrz Neo- Krzyżaków; parodia XIX- wiecznych utworów historycznych

  • Sonata Belzebuba- związek diabolicznego zła z metafizyczną sztuką

  • Oni- nowa władza wymusza na obywatelach niszczenie dzieł sztuki

  • Matka- ofiarą robotników pada bohater chcący odwrócić bieg historii ku uspołecznieniu

• Szewcy 1934; charakterystyka:

  • podobnie jak sztuki Peipera i innych w tym czasie- zwrot ku polityce

  • katastrofizm: komunizm, liberalny kapitalizm, faszyzm

  • mało wspólnego z Teorią Czystej Formy

  • rewolucja dokonała przewrotu, ale nowy świat jest bezduszny, bezkształtny, anonimowy

  • aluzje do Wesela

IV. DRAMAT

4. INNE DRAMATY AWANGARDOWE

• charakterystyka:

  • antytradycjonalizm

  • antyrealizm

  • groteskowość

• twórcy obok Witkacego:

  • Tytus Czyżewski

  • Tadeusz Peiper

  • Witold Wandurski

  • Brunon Jasieński

TYTUS CZYŻEWSKI

• twórczość:

  • Osioł i słońce w metamorfozie. Formo- satyro- buffonada 1921; humorystyczny apolog zwierzęcy

  • Włamywacz z lepszego towarzystwa 1922; formizm

  • Wąż, Orfeusz i Euridika 1922; formizm

• charakterystyka:

  • ostra burleska

  • antyiluzjonizm i antyrealizm

  • motyw manekina

TADEUSZ PEIPER

• Szósta! Szósta! 1924; charakterystyka:

  • nowatorska antyrealistyczna inscenizacja

  • konstrukcja czasu: część druga dramatu dzieje się przed zakończeniem pierwszej, w środku

  • scenografia trójwymiarowej książki, z której wychodzi bohater dramatu

  • podstępne zatrzymanie pisarza w domu ma powstrzymać ukazanie się książki

• Skoro go nie ma 1933; charakterystyka:

  • sztuka psychologiczna

  • oparta na wypadkach z Krakowa 1923

  • postaci reprezentantami postaw życiowych- jedyny element antyrealizmu awangardowego w tej sztuce (!!!)

  • zwrot ku radykalizmowi politycznemu

WITOLD WANDURSKI

• Śmierć na gruszy 1923; charakterystyka:

  • „głosy z widowni” (reżyser może je uaktualniać)

  • motyw folkorystyczny

  • uwięzienie śmierci powoduje, że ludzie nie umierają

  • satyra na tematy aktualne

  • nawiązania do XVI- XVII- wiecznego teatru jarmarcznego

• Gra o Herodzie. Mięsopust proletariacki 1926; charakterystyka:

  • sztuka mniej udana

BRUNON JASIEŃSKI

• Bal manekinów 1931; charakterystyka:

  • tekst powstał po przeniesieniu się autora do Związku Radzieckiego

  • Paryż,

  • ataki na kapitalizm, oportunizm francuskiej partii socjalistycznej- satyra polityczna

  • motyw manekinów; świadkiem jest ożywiony manekin krawiecki- posiada świeżość spojrzenia

  • problematyka społeczna

  • konwencja komedii salonowej

  • gra erotyczno- finansowa bohaterów

WITOLD GOMBROWICZ

• Iwona, księżniczka Burgunda 1938; charakterystyka:

zbliżenie do teatru Witkacego

• parodystyczność

• postaci psychologicznie niepełne

• „podszycie dzieckiem”

inne

• stosowanie dalej logiki dramatu

• kolokwializmy (zamiast filozofizmów)

• psychologia międzyludzka

• Iwona- niewydarzona pannica, pozbawiona „formy”, wyzwala w przedstawicielach dworu wstydliwe sekrety i zbrodnicze instynkty; jest milcząca i wciąż obecna

• uwolnienie od Iwony może nastąpić tylko przez zabicie jej- i to ma miejsce na scenie

IV. DRAMAT

5. DRAMAT EKSPRESJONIZUJĄCO- POSTMŁODOPOLSKI

• charakterystyka:

  • można mówić o swoistym programie; był on jednak tylko częściowo autoświadomy

  • inspiracje ekspresjonizmem niemieckim

  • antyweryzm

  • kontynuacje młodopolskie:

    • antyrealizm

    • rewolucjonizm

    • patetyzm

    • wielosłowna stylistyka

  • moralizm- konieczność odrodzenia duchowego po Iwś.

  • misterium- ponadczasowość, czas mitu, czas legendy historycznej

  • bunt religijny

  • „przywódczy” indywidualizm

  • wpływy retoryki i logiki

  • bohaterowie i akcja traktowane „reprezentatywnie”

  • wierszowany (proza poetycka- Hulewicz)

JERZY HULEWICZ

• charakterystyka:

  • ekspresjonizm okultystyczno- moralny

  • nawiązania do Słowackiego

  • tematem walka o wyzwolenie ducha

• twórczość:

  • Kain 1920; charakterystyka:

    • sztuka symboliczno- alegoryczna

    • podział na „zjawy”

    • uniwersalna, umowna dekoracja

    • hieratyczny gest aktorski (antyrealizm)

    • duch walczący z materią by ulecieć wzwyż

    • zakończenie „chrztem z Ognia”; podpalenie Miasta, jako symbolu zgniłej cywilizacji

  • Bolesław Śmiały 1920; nawiązania do Słowackiego

  • Aruna 1921; dosłowne pojęcie słów Chrystusa aby ci (...) którzy widzą, ślepymi się stali

  • Joachim Achim 1922- XVI- wieczny alchemik pada ofiarą Kościoła; antyklerykalizm

EMIL ZEGADŁOWICZ

• charakterystyka:

  • naiwny prostaczek Boży

• twórczość:

  • Nawiedzenie. Misterium balladowe 1924; charakterystyka:

    • bohater jest naiwnym apostołem miłości

    • misteryjny dramat ekspresjonistyczny

    • nurt franciszkańsko- prymitywistyczny

    • stylizacja gwarowa

  • Wigilia 1932; charakterystyka;

    • wielkie misterium

    • zawarcie programu sztuki jako „zwiastowania, nauczania”

    • sztuka nieudana; przegadana

tematyka chłopska

• Lama oliwna 1924- elementy naturalizmu

• Głaz graniczny 1925- elementy naturalizmu

• Alcesta 1925- inspiracja mitologiczna

• Betsaba 1927- inspiracja biblijna

• Łyżki i księżyc 1928; charakterystyka:

  • ekspresjonistyczna groteska

  • straganowa baśń o rewolucji- niewiara w jej skuteczność

KAROL HUBERT ROZTWOROWSKI

• charakterystyka:

  • elementy groteski

  • prawicowy ekspresjonizm (!!! wyjątkowe)

• twórczość:

  • Straszne dzieci 1921; charakterystyka:

    • moralitet- misterium

    • motyw marionetki

    • bohaterami ożywione lalki

    • o zinfantylizowanych dziejach ludzkości

    • czas od pierwszego człowieka po Sąd Ostateczny

    • sztuka słaba

  • Miłosierdzie 1920; charakterystyka:

    • przedstawienie rewolucji

    • miejsce Chrystusa na krzyżu zajmuje personifikowane Miłosierdzie

    • bezsens rewolucji, po której wszystko i tak zacznie się od nowa

  • Zmartwychwstanie 1922; charakterystyka:

    • krytyka warstwy panującej

    • pytania:

      • jak będzie wyglądała zmartwychwstała Polska

      • co by się stało, gdyby Adam Mickiewicz zmartwychwstał (wieszcz schodzi z pomnika i grozi szczeg. arystokracji0

    • ideał uduchowionej Polski Chrystusowej

    • pastisz, parafraza i cytat z Mickiewicza (nawiązania do Dziadów)

  • Czerwony marsz 1930; charakterystyka:

    • utwór w odmiennej stylistyce od poprzednich

    • misterium gilotyny

    • Wielka Rewolucja Francuska

  • Antychryst 1925; charakterystyka:

    • wpływ 1923 roku

    • pseudorealizm

    • stereotypy bohaterów

    • utwór bardzo słaby

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ; Kwidama 1921; parafraza średniowiecznego moralitetu angielskiego o samotności człowieka wobec śmierci

LUDWIK HIERONIM MORSTIN

• Święty 1923- „misterium średniowieczne”; ideał religii natchnionej, franciszkańskiej przeciwstawiony jej zhierarchizowanej wersji

• W cichym dworze 1925- salonowy dramat psychologiczny; bohater jest niby duchem i wydaje się nieść uzdrowienie- rozwiązuje trójkąt małżeński i wypędza cudzołóstwo

ANDRZEJ RYBICKI

• charakterystyka:

  • pogranicze prądów; bliski psychologicznemu dramatowi realistycznemu

  • psychologiczna niezwykłość; psychopatologie

  • nieco przestarzała symbolika

• Kostium arlekina 1927- podział sceny na dwie części; w jednej realistyczna akcja, w drugiej pantomima przedstawiająca stany duchowe bohaterów

Wygasanie fasy dramatu espresjonizująco- postmłodopolskiego:

• zamilknięcie Hulewicza

• przemiany w twórczości Roztworowskiego

• odejście Zegadłowicza do prozy

• lata 30-te- nowi twórcy, ale też zmiany

TEATR EKSPRESJONIZUJĄCY W LATACH 30-TYCH

• charakterystyka:

  • świeckość (zamiast religijności)

  • aktywizm (zamiast franciszkańskiego prymitywizmu)

  • etyka społeczna (nie duchowa)

• twórcy:

  • Felicja Kruszewska Sen1927- symbolika „czarnego wojska” zagrażającego Polsce, „technika snu”

  • Antoni Słonimski

  • Ewa Szelburg- Zarembina; ekspresjonizm religijny

  • Marian Niżyński- ekspresjonizm alegoryczno groteskowy (Dalmino) i patetyczno- narodowy (Trzy mgły)

  • Józef Czechowicz- jednoaktówki poetyzacyjno- oniryczne (Czas jutrzenny, Bez nieba)

ANTONI SŁONIMSKI

• Wieża babel 1927; charakterystyka:

  • fascynacja techniką (Przyboś)

  • ekspersjonistyczna alegoria i fascynacja tłumami

  • nowa Wieża będzie symbolem jedności i braterstwa

  • konflikt maksymalizmu ideologicznego przywódcy, który chce budować wyżej, a pracującymi, którzy chcą już w niej zamieszkać

  • wieżę burzy trzęsienie ziemi, ale spadkobiercy chcą ją odbudować; odnoszą przynajmniej wstępne zwycięstwo

  • tekst świecki

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• Ecce homo 1932; charakterystyka:

  • ekspresjonizm religijny, ascetyczny

  • misterium pasyjne

  • zawarta jest tu nowoczesna świadomość społeczna ze świadomością przeżytych lat kryzysu

  • powrót na świat dla męki, śmierci i zmartwychwstania samego Chrystusa

  • nobilitacja ludzi pogardzonych przez społeczeństwo

  • prawdziwe zbawienie od Chrystusa

• Sygnały 1933; charakterystyka:

  • sztuka słabsza

  • ekspresjonizm barokowy

  • połączenie prymitywizmu i aktywizmu

  • Adam i Ewa sąsiadują ze zwycięską rewolucją i inne wątki

  • elementy teatru w teatrze

********************LUDWIK HIERONIM MORSTIN****************

• charakterystyka:

  • pogranicze ekspresjonizm- postmłodopolskiego

• twórczość:

  • Rzeczpospolita poetów 1934; charakterystyka:

    • nieekspresjonistyczny komizm

    • nawiązania do Wesela:

      • zebranie zapseudonimowanych osób

      • autentyczne miejsce (dwór Morstina w Pławowicach)

      • fantastyczno- symboliczna akcja

    • o skamandrytach

    • satyra polityczna; Turlew (wzorowany na Tuwimie) chce wprowadzić idealizm russoistycny, liberalno- pacyfistyczny; zostaje dyktatorem, ale ponosi klęskę

    • społeczeństwo chce surowości moralnej i kary śmierci, nie odpowiada mu swoboda obyczajowa

    • poeta Gaudyn (Goetel- twórca dramatów o rządach silnej ręki) proponuje zapobiec rewolucji, stosuje metody mocarstwowo- faszystowskie

    • słaby językowo, ale tematycznie bardzo na czasie

  • Misterium nocy majowej 1936; charakterystyka:

    • słaba sztuka o Polsce w momencie śmierci Piłsudskiego

    • aluzje do Wyspiańskiego, Mickiewicz, Słowackiego, Szekspira

**********TEMAT ŚMIERCI I WODZOSTWA PIŁSUDSKIEGO*********

• Tadeusz Ulanowski - trylogia publicystyczno- powieściowa

• Bruno Schulz Powstają legendy 1935

• Daniłowski

• Sieroszewski

• Strug

• Kaden

• Iłłakowiczówna Ścieżka obok drogi 1939

• Lechoń

• Tuwim

• Kurek

• Łopatelewski

• Czechowicz

• inni