Podział nauk biologicznych:
Mikrobiologia- nauka o drobnoustrojach
Mykologia- nauka o grzybach
Systematyka- zajmuje się klasyfikacją organizmów oraz ich pokrewieństwem
Embriologia- nauka o rozwoju organizmów
Histologia- nauka o budowie tkankowej organizmów
Cytologia- nauka o budowie , składzie i czynnościach życiowych komórek
Antropologia- nauka o rozwoju człowieka na przestrzeni wieków
Biochemia- nauka o składzie chemicznym organizmów
Ekologia- nauka o zależnościach między organizmami a środowiskiem
Biofizyka- nauka o podstawowych strukturach biologicznych oraz sposobie ich funkcjonowania.
Różnorodność biologiczna- bioróżnorodność- oznacza zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji. Bioróżnorodność to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią. Bioróżnorodność ma podstawowe znaczenie dla ewolucji oraz trwałości układów podtrzymujących życie w biosferze. W celu ochrony bioróżnorodności konieczne jest przewidywanie, zapobieganie oraz zwalczanie przyczyn zmniejszania się lub jej zanikania. Ubożenie bioróżnorodności wyraża się poprzez: utratę siedlisk, wymieranie gatunków, zmniejszenie zróżnicowania genetycznego w populacji.
Dla zachowania i wzbogacania różnorodności duże znaczenie ma zróżnicowanie siedlisk i oddziaływanie człowieka, w szczególności ochrona i oddziaływanie słabo przekształconych i naturalnych siedlisk.
3. Systematyka- jest dyscypliną nauka biologicznych, której zadaniem jest wyróżnienie, opisywanie i klasyfikowanie organizmów żywych, w oparciu o ich pokrewieństwo ewolucyjne.
Taksonomia- zajmuje się określaniem zespołu zasad oraz praktycznym ich wykorzystaniem przy klasyfikacji.
Gatunek- grupa naturalnych, krzyżujących się populacji, które charakteryzują się wspólną pulą genową, wspólnym pochodzeniem oraz określonym przestrzennym rozmieszczeniem i izolacją rozrodczą.
Systematyka: Królestwo->Gromada ( u roślin typ)->Klasa (u roślin gromada)->Rząd->Rodzina->Rodzaj->Gatunek->Podgatunek
4. Komórka- najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka organizmów żywych zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych( wzrost, przemiana materii, rozmnażanie).
Elementy komórki roślinnej:
-Ściana komórkowa- ogranicza wzrost komórki, chroni przed wirusami, bakteriami i urazami mechanicznymi, przepuszcza substancje.
-Błona komórkowa- oddziela środowisko zewnętrzne od wnętrza komórki, zapewnia wymianę materii i energii.
-Chloroplasty- umożliwiają przeprowadzanie fotosyntezy
-Mitochondria- miejsce w którym w wyniku oddychania komórkowego powstaje adenozynotrifosforan (ATP).
-Aparat Golgiego- odpowiada za syntezę związków przeznaczonych do wydzielenia oraz stanowiących materiały zapasowe.
-Wodniczki- znajduje się jedna lub kilka dużych, magazynują wodę i produkty przemiany materii.
-Siateczka śródplazmatyczna- retikulum endoplazmatyczne- syntezuje białka i tłuszcze, uczestniczy w przemianie węglowodanów i dzieli cytoplazmę na przedziały.
-Jądro komórkowe- przechowuje i replikuje DNA i przekazuje informację genetyczną na RNA.
-Cytoplazma- syntezuje białka( translacja), przeprowadza początkowy etap oddychania.
Elementy komórki zwierzęcej:
Cytoplazma- syntezuje białka i przeprowadza początkowy etap oddychania
Błona komórkowa- oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego i pełni funkcję transportową
Wodniczki- występują bardzo licznie lecz są małe, gromadzą wodę i metabolity.
Mitochondrium- wytwarza ATP,
Jądro komórkowe- przechowuje DNA i odpowiada za podział mejotyczny i mitotyczny.
Aparat Golgiego- wydalanie i modyfikacja substancji zużywanych przez komórkę
Siateczka śródplazmatyczna- syntezuje białka i lipidy
Lizosomy- rozkładają białka, kwas nukleinowy, węglowodany i tłuszcze.
4.DNA-kwas deoksyrybonukleinowy- wielocząsteczkowy organiczny związek chemiczny. U eukariotów znajduje się w jądrze komórkowym, u prokariotów bezpośrednio w cytoplazmie, natomiast u wirusów w kapsydach. Pełni rolę nośnika informacji genetycznej organizmów.
DNA zbudowany jest z czterech rodzajów nukleotydów, zbudowane one są z: zadad azotowych, cukru i reszty fosforanowej.
Komplementarność zasad azotowych polega na tym, że w podwójnej spirali zawsze naprzeciwko tyminy leży adenina (łącząc się wiązaniem podwójnym) a naprzeciwko cytozyny, guanina (łącząc się wiązaniem potrójnym).
RNA- kwas rybonukleinowy- cząsteczki RNA są jednoniciowe. Nukleotydy budujące nić RNA zawierają:
Resztę fosforową
Rybozę
Zasady azotowe, lecz zamian tyminy występuje uracyl.
Biorąc pod uwagę rolę jaką odgrywa RNA w syntezie białek wyróżniamy:
mRNA- informacyjne RNA- przenosi informację genetyczną z DNA z jądra komórkowego do rybosomów w cytoplazmie.
tRNA- transportujące RNA- przenosi znajdujące się w cytoplazmie aminokwasy na rybosomy.
rRNA- rybosomalny RNA- wchodzi w skład rybosomów, biorących udział w syntezie białek.
Kod Genetyczny- zbiór zasad, według których w długiej nici DNA zapisywana jest informacja genetyczna mówiąca o kolejności aminokwasów wbudowanych do łańcucha polipeptydowego.
Gen- podstawowa jednostka dziedziczna. Odcinek DNA, który zawiera informacje o sekwencji aminokwasów w pojedynczym łańcuchu polipeptydowym.
Transkrypcja- proces przepisywania informacji genetycznej z DNA na mRNA, zachodzące w jądrze komórkowym, w drodze syntezy mRNA na matrycy DNA, kodującej białko.
Translacja- proces syntezy białka o sekwencji aminokwasów, określonej zgodnie z kodem zapisanym w mRNA, w procesie transkrypcji, przebiegającym przy udziale tRNA, którego cząsteczki zawierające tzw. Antykodon, łącza się z określonymi aminokwasami, a następnie odnajdują komplementarny kodon zawarty w mRNA.
6.Dziedziczenie- sposób przekazywania genów potomstwu. Następuje w momencie łączenia się rodzicielskich gamet i powstawania zygoty u organizmów rozmnażających się płciowo oraz w czasie podziału rodzicielskiej komórki lub fragmentu ciała, którego następstwem jest powstanie nowego osobnika u organizmów rozmnażających się bezpłciowo.
I prawo Mendla- prawo czystości gamet- allele genów wykluczają się nawzajem w gametach. W gamecie może być jeden allel z pary.
II prawo Mendla- prawo niezależnej segregacji alleli. Pary alleli dwóch różnych genów dziedziczą się niezależnie od siebie i mogą tworzyć różne kombinacje.
Locus- położenie genu w chromosomie.
Allel- jeden z dwu(lub więcej) postaci każdego genu, determinujących powstanie danej cechy.
Allel recesywny- forma genu nieprzejawiająca swojego efektu fenotypowego w pokoleniu F1 w układzie heterozygotycznym. Oznaczany małą literą.
Allel dominujący- forma genu który przejawia się w fenotypie heterozygoty i powoduje, że pokolenie F1 jest całkowicie podobne do jednego z rodziców. Oznaczany wielką literą.
Homozygota- organizm mający dwa identyczne allele genu warunkującego określoną cechę.
Heterozygota- organizm mający dwa różne allele genu warunkującego określona cechę.
7.Mutacje- nagłe i trwałe zmiany w materiale genetycznym. Możliwe jest ich dziedziczenie. W wyniku mutacji może powstać:
nowy allel genu
zmiana struktury chromosomu
zmiana liczby chromosomów
Rodzaje mutacji:
genowe (punktowe) – zachodzą na odcinku DNA krótszym niż jego gen. Polegają na zmianie właściwej sekwencji nukleotydów.
Chromosomowe- dotyczą zmiany struktury chromosomów lub ich liczby:
-Strukturalne (aberracyjne)- polegają na zmianie struktury w obrębie jednego chromosomu lub pomiędzy chromosomami niehomologicznymi.
-Liczbowe (genomowe) – dotyczą zmiany całego genomu, który zostaje zubożony lub powiększony o jeden chromosom lub też zwielokrotniony całkowicie (o całe „n”)
Czynniki mutagenne:
Promieniowanie
Wysoka temperatura
Czynniki chemiczne (kwas azotowy, alkaloidy, sole metali ciężkich)
Czynniki metaboliczne
8. Mitoza- podział jądra komórkowego, w trakcie którego, chromosomy dzielą się wzdłuż na dwa chromosomy siostrzane, wskutek czego w jądrach potomnych znajdują się dwa (diploidalne) identyczne zespoły chromosomów zawierające identyczną informację genetyczna.
Fazy mitozy:
Profaza- chromosomy ulegają spiralizacji, widoczny staje się ich podział podłużny na dwie chromatydy, znika błona jądrowa i jąderko.
Metafaza- chromosomy grupują się w środku komórki tworząc tzw. Płytkę równikową. W profazie i metafazie wykształca się wrzeciono podziałowe.
Anafaza- chromatydy ulegają całkowitemu rozdzieleniu i przemieszczają się do biegunów komórki przez nici wrzeciona podziałowego.
Telofaza- chromosomy ulegają despiralizacji, wokół jąder potomnych powstaje błoną jądrowa i odtwarzają się jąderka.
Po zakończeniu telofazy następuje podział cytoplazmy czyli cytokineza. W stadium między podziałowym (interfazie) następuje replikacja DNA (podwojenie DNA) umożliwiające następny podział.
Mejoza- podział redukcyjny jądra komórkowego zachodzący w procesie powstawania komórek rozrodczych prowadzący do redukcji liczby chromosomów do polowy co umożliwia odtworzenie pierwotnej liczby chromosomów w zygocie.
Fazy mejozy I :
Profaza I- wykształca się włókno podziałowe, kondensuje się chromatyna do chromosomów.
Metafaza I- biwalenty ustawiane są w płaszczyźnie równikowej, mikrotubule wrzeciona kariokinetycznego połączone są z nimi poprzez kinetochory. Wrzeciono jest gotowe, wykształcają się włókienka.
Anafaza I- włókna wrzeciona skręcają się i odciągają chromosomy do przeciwległych biegunów. Następuje redukcja liczby chromosomów.
Telofaza I- odtwarzanie otoczek jądrowych, następuje cytokineza i powstają dwie komórki potomne.
Fazy mejozy II :
Profaza II- formowanie nowego wrzeciona, zanika otoczka jądrowa.
Metafaza II- koniec formowania wrzeciona. Centromery ustawiają się w płaszczyźnie równikowej, nici białkowe wrzeciona łączą się z centromerami.
Anafaza II – wrzeciono kurczy się, centromery pękają, czego skutkiem jest oddzielenie się chromatyd.
Telofaza II –odtworzenie otoczki jądrowej wokoło skupisk chromosomów potomnych, wyodrębnienie się jąder potomnych
Cytokineza
W rezultacie mejozy I tworzą się 2 komórki haploidalne (1n) o podwójnej liczbie materiału genetycznego (2c), a kolejny podział sprawia, że w wyniku całej mejozy z jednej komórki diploidalnej powstają 4 komórki haploidalne.
Crossing-over – proces wymiany materiały genetycznego między chromosomami homologicznymi, w wyniku którego zwiększa się zmienność genetyczna.
9. Spermatogeneza- proces tworzenia się haploidalnych męskich komórek rozrodczych- plemników z pierwotnych, diploidalnych komórek płciowych zwanych spermatogoniami, zachodzi w kanalikach nasiennych jąder.
Oogeneza- proces tworzenia się i dojrzewania gamet żeńskich- komórek jajowych. Proces ten zachodzi w jajnikach. W tym czasie dochodzi do mitozy oogonium, w wyniku której powstaje diploidalny oocyt I rzędu. Ten dzieli się mejotycznie na haploidalny oocyt II rzędu oraz na haploidalny polocyt I rzędu. Oocyt II rzędu dzieli się w II podziale mejotycznym na haploidalną ootydę ( komórkę jajową) oraz polocyt II rzedu.
Zapłodnienie- połączenie się komórek rozrodczych w wyniku czego powstaje nowa komórka zwana zygotą. Warunkiem zapłodnienia jest wniknięcie plemnika do komórki jajowej. W wyniku zapłodnienia dochodzi do przekazywania potomstwu zawartych w gametach genów obydwu organizmów rodzicielskich.
10. Rozwój zarodkowy trwa od momentu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w macicy do powstania płodu. W tym czasie następuje różnicowanie się komórek, powstanie narządów i formowanie się całego organizmu.
Stadia rozwoju zarodkowego: Zapłodnienie->Bruzdkowanie->Gastrulacja->Naurulacja->Organogeneza
11.Teratogen- czynnik znajdujący się w środowisku zewnętrznym, który wywołuje wadę wrodzoną lub zwiększa częstotliwość jej wystąpienia. Działanie teratogenne to działanie toksyczne substancji na zarodek lub płód. Teratogen a stadium rozwoju:
Gametopatia-gameta
Blastopatia- blastula
Embriopatia- embrion
Fetopatia- płód
Czynniki teratogenne:
Konflikt serologiczny
Choroby matki
Leki i narkotyki
Metale ciężkie
Papierosy
Alkohol
Fizyczne zanieczyszczenie środowiska
12 Fotosynteza- proces syntezy prostych związków organicznych z dwutlenku węgla i wody przebiegający dzięki energii słonecznej pochłanianej przez barwniki asymilacyjne. Fotosynteza zachodzi według równania:
6CO2+6H2O+ energia słoneczna->C6H12O6+6O2
Najważniejszym barwnikiem asymilacji jest chlorofil. Głównym miejscem fotosyntezy są liście.
13. Oddychanie tlenowe- proces utleniania (cukrów, białek, tłuszczów) pod wpływem enzymów, podczas których powstają produkty finalne dwutlenek węgla, woda i uwalniana jest energia.
Fermentacja- proces rozkładu substancji organicznych bez udziału tlenu przez drobnoustroje i pasożyty podczas którego uwalniana jest energia. Finalnymi produktami są: CO2 i związki organiczne np. alkohol etylowy, kwas mlekowy. Zamiast tlenu wykorzystywane są azotany i siarczany.
14. Ewolucja- proces polegający na stopniowych zmianach cech gatunkowych kolejnych pokoleń wskutek eliminacji przez dobór naturalny lub sztuczny części osobników.
Dobór naturalny- polega na przeżywaniu w toku wali organizmów najlepiej przystosowanych do danych warunków środowiska.
Warunki zaistnienia doboru naturalnego:
-wydanie większego potomstwa niż to które jest w stanie przeżyć.
-występowanie dziedziczenia cech.
-występowanie zmienności genetycznej i zróżnicowanie dostosowania osobników.
15. Dobór płciowy- szczególny przypadek doboru naturalnego. W tym przypadku decyduje atrakcyjność płci przeciwnej. Selekcja wynika ze współzawodnictwa samców. Wpływ na wynik mają walki miedzy samcami lub wybór samca przez samice.
16. Homologie- podobne pochodzenie, różne funkcje. Wspólne pochodzenie organizmów z różnych grup taksonomicznych, istotne podobieństwo organów lub ich części. Np. płetwa ryby- skrzydło ptaka.
Analogie- różne pochodzenie, podobne funkcje. – cechy które nie mają wspólnego pochodzenia, ale przybierają podobny kształt i wygląd, i spełniają podobne funkcje. np. skrzydło motyla- skrzydło ptaka.
Konwergencja- proces powstawania podobnych cech w grupach organizmów odlegle spokrewnionych w odpowiedzi na wymagania środowiska. Np. białe ubarwienie zwierząt polarnych.
17. Glony- duża grupa samożywnych, eukariotycznych i prokariotycznych, roślinopodobnych i roślinnych organizmów. Zaliczają się np. chryzofity, klejnotki, zielenice, ramienice. Wielkości od jednokomórkowych, mikroskopijnych do kilkusetmetrowych, różnorodny typ budowy i organizacja plechy. Mają duże znaczenie biologiczne, produkują roślinną biomasę w morzach, są najważniejszą fotosyntezującą grupą organizmów. Stanowią pokarm dla innych organizmów. Wykorzystywane przy produkcji żywności, lekarstw itp. I coraz częściej jako pożywienie.
18. Grzyby- grupa organizmów jądrowych. Występują we wszystkich strefach klimatycznych przede wszystkim na lądach. Wyróżnia się: saprofity, pasożyty, symbionty. Rozkładają martwe substancje tworząc próchnicę, tworzą mikoryzę, wykorzystywane do tworzenia antybiotyków, w celach spożywczych (drożdże), wykorzystywane w walce ze szkodnikami, są pokarmem dla ludzi i zwierząt.
19. Pierwouste- bezkręgowce cechujące się posiadaniem otworu gębowego powstałego z przekształconej pragęby. Obejmują m.in.: nicienie, pierścienice, stawonogi, mięczaki.
Wtórouste- pragęba przekształca się u dorosłego osobnika w otwór odbytowy, a otwór gębowy powstaje wtórnie. Należą szkarłupnie i strunowce.
20. Stawonogi- bezkręgowce tworzące najliczniejszy typ królestwa zwierząt, cechują się szkieletem zewnętrznym zbudowanym z chityny, utworzonym z płytek.
Skorupiaki- mają podzielone ciało na kilka odcinków (głowa, tułów, odwłok.). Wyraźna segmentacja tułowia i odwłoka. U większości ciało pokryte pancerzem, większość to zwierzęta wodne. Ich budowa jest bardzo zróżnicowana. Służą jako pokarm, wskaźnik czystości wody, czyszczą dno oceanu.
Owady- zwierzęta wszystkich środowisk lądowych, wtórnie przystosowały się do środowisk wodnych. Owady zapylają rośliny, oczyszczają ziemie i poprawiają jej strukturę, produkują surowce (miód, wosk), ale i niszczą lasy, pola uprawne, zapasy i są roznosicielami groźnych chorób (malaria)
Pajeczaki- stawonogi, zwykle drapieżne. Nieliczne są pasożytami. Większość z nich posiada gruczoły jadowe. Pokarm pobierają w postaci płynnej. Regulują liczebność zwierząt (skorpiony, jadowite pająki). Powodują niszczenie drzew i wywołują choroby .
21. Mięczaki- odznaczają się olbrzymią różnorodnością morfologiczną i zróżnicowaniem rozmiarów. Zyją zarówno na lądzie jak i w wodzie.
Małże- mięczaki z gromady zaliczanej do podtypu muszlowców, zamieszkują wody słone i słodkie na całej kuli ziemskiej. Posiadają zdolność do wytwarzania pereł. Są pokarmem, są wskaźnikiem czystości wody.
Ślimaki- zaliczane do podtypu- muszlowce. Potrzebują dużej wilgoci. Występują formy glonożerne, roślinożerne jak też drapieżne i pasożytnicze. Są szkodnikami upraw. Spełniają ważną role w rozkładnie i obiegu materii organicznej. Muszle służą do wyrobu ozdób. Spełniają ważną rolę w odkryciach archeologicznych.
Głowonogi- gromada dwubocznie symetrycznych, morskich mięczaków, nodze przekształconej w lejek, ramiona otaczają otwór gębowy. Są rozdzielano płciowe. Poruszają się wykorzystując siłę odrzutu wody wyrzucanej z otworu gębowego. Z ich wydzielin otrzymuje się barwniki.
22. Strunowce- zwierzęta dwubocznie symetryczne, wtórouste. Wspólnymi cechami są: struna grzbietowa występująca w rozwoju embrionalnym, obecność szpar skrzelowych.
Osłonice- zwierzęta wyłącznie morskie, charakteryzujące się obecnością zewnętrznej, organicznej osłonki o rozmaitej grubości i konsystencji. Większość osłonic zasiedla ciepłe, płytkie wody, niektóre żyją w głębinach, gdzie tworzą skupiska.
Bezczaszkowce- niewielkie zwierzęta przybrzeżnej strefy ciepłych mórz. Przedstawicielem jest lancetnik. Ciało wydłużone i bocznie spłaszczone. Organizmy te są filtratorami.
Kręgowce- charakteryzują się symetrią dwuboczną. W szkielecie występują chrzęstne i kostne elementy szkieletowe, wyróżnia się szkielet osiowy w postaci struny grzbietowej lub kręgosłupa, czaszkę i szkielet kończyn. Występują na wszystkich kontynentach i oceanach. Do kręgowców należą następujące gromady: ryby chrzęstnoszkieletowe, płazy, gady, ptaki, ssaki.
23. Ryby poruszają się dzięki płetwie ogonowej, która wprawiana w ruch wygina ciało na boki.
Wodno-lądowe płazy poruszają się dzięki kończynom. Płazy bezogonowe na lądzie skaczą a dzięki błonie między palcami mogą pływać. Płazy ogoniaste poruszają się poprzez wyginanie ciała na boki.
Gady- podstawą ruchu jest wyginanie ciała. Rogowe łuski brzuszne zaczepiają się o podłoże tym samym umożliwiają „podciąganie” ciała do przodu. Jaszczurki i krokodyle poruszają się dzięki kończynom.
Ptaki- opływowa sylwetka zmniejsza opór powietrza a specjalny kształt skrzydeł umożliwia im lot.
Ssaki dzięki ruchomym i silnie umięśnionym kończynom nie muszą wyginać ciała na boki. Kończyny podciągane są do tułowia.
25. Biocenoza- zespół populacji organizmów danego środowiska(biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w stanie homeostazy.
Biotop- środowisko życia biocenozy, środowiskowa część ekosystemu. Obsza jednorodny pod względem czynników abiotycznych i biotycznych będący środowiskiem życia biocenozy.
Ekosystem- fragment przyrody stanowiący funkcjonalna całość, w której zachodzi wymiana między jej częścią żywą a nieożywioną.
Siedlisko- miejsce zajmowane przez populacje.
Nisza ekologiczna- zespół czynników ekologicznych i przestrzeń fizyczna zajmowana przez dany organizm niezbędne dla jego egzystencji.
Ekoton- ekosystem, który stanowi strefę przejściową między co najmniej dwoma ekosystemami.
Biom- rozległy obszar o określonym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym.
Biosfera- światowy system ekologiczny obejmujący wszystkie żyjące organizmy i ich powiązania z litosferą, hydrosferą i atmosferą.
26. Sukcesja –kierunkowe, uporządkowane zmiany prowadzące do przekształcenia się ekosystemów. Populacje bardziej proste zastępowane są przez populacje bardziej złożone.
Sukcesja pierwotna- dotyczy terenów na których wcześniej nie występowała żadna biocenoza, np. skały, wydmy, stoki wulkanów.
Sukcesja wtórna- zachodzi w ekosystemie częściowo zniszczonym, zajętym wcześniej przez inną biocenozę. Np. wyręby, ugory.
Sera- pośrednie stadium sukcesji. Ciąg charakterystycznych zmian obserwowanych w sukcesji ekologicznej. Zajmowanie terenu przez zmniejszające się, lecz coraz trwalsze biocenozy.
Klimaks- ostatnie, stabilne stadium sukcesji roślinnej, będą ce wynikiem równowagi pomiędzy czynnikami biotycznymi i abiotycznymi. Zbiorowisko ustabilizowane, charakteryzuje się dużym bogactwem organizmów, maksymalnym obiegiem materii i równowagą między organizmami i środowiskiem.
27. Prawo Liebiga- prawo głoszące, iż o stanie organizmu, jego wzroście i rozwoju decyduję ten spośród pierwiastków lub czynników niezbędnych do jego czynności życiowych, który dostępny jest w najmniejszej ilości. Rozprzestrzenianie gatunku jest ograniczone przez ten czynnik środowiska, w stosunku do którego osobniki mają najwęższy zakres tolerancji lub najmniejsza odpornośc.
28. Zasada Shelforda- zasada mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników środowiskowych ogranicz możliwość występowania i przeżycia organizmu. Dla poszczególnych czynników można wyznaczyć zakres tolerancji tzn. minimalną i maksymalną wartość natężenia czynnika ( temperatury, wilgotności, oświetlenia itd.) pomiędzy którymi organizm może się pomyślnie rozwijać.
29. Adaptacja- przystosowanie się organizmu poprzez zmianę struktury lub funkcji do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu.
Eurybionty- organizmy cechujące się szeroką tolerancją wobec czynników środowiskowych. Mogą one żyć w bardzo różnych warunkach, osiedlając się na znacznym obszarze Ziemi. Np. wróbel domowy, trzcina pospolita.
Stenobionty- gatunki o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej dla danego czynnika, np. goryl, koralowce, porosty. Są one dobrymi bioindykatorami ( gatunkami wskaźnikowymi)
30. Tundra- bezleśne zbiorowisko roślin w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej. Charakteryzuje się występowaniem gleb tundrowych, niską pokrywą roślinną, zdominowaną przez mchy i porosty. Występują noce i dnie polarne. Tundrę zamieszkują lemingi, gronostaje, lisy polarne, wilki, susły, renifery. Występuj 4 typy tundr: lasotundra, tundra krzewinkowa, tundra mszysto0 porostowa, tundra arktyczna.
Pustynia- teren o znacznej powierzchni, pozbawiony szaty roślinnej- parowanie przewyższa opady. Występują sukulenty i efemeryty, suchorośla, słonorośla. Pustynie zamieszkują: jaszczurki, owady, pająki, skorupiaki, nietoperze, węże, lisy pustynne, wielbłądy.
Sawanna- formacja o klimacie gorącym z wyraźnie zaznaczoną pora suchą oraz pora deszczową. W szacie roślinnej dominują kępy sucholubnych traw. Czasami występują nielicznie drzewa: akacja, baobab, palma. Sawannę zamieszkują: antylopy, słonie, żyrafy, zebry, lwy, gepardy, nosorożce, sępy, strusie, węże.
Step- równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Może być obszarem półpustynnym lub pokrytym trawą i krzewami. Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym, suchym latem. W krajobrazie dominują trawy: gęste i wysokie lub rosnące w kępach i niskie. Obok traw rosną wrotycz, sasanka, niezapominajka. Wśród traw żyje dużo owadów. Step zamieszkują: antylopy, konie, osły, pieski preriowe, susły, wilki, orły.
Tajga- lasy iglaste klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej. Występuje tam krótkie ciepłe lato i długa, mroźna zima. W większej części lasów występuje wieczna zmarzlina uniemożliwiająca odpływ wód opadowych co sprzyja tworzeniu się bagien. Tajgę porastają: świerki, sosny, jodły, modrzewie, brzozy, osiki. W runie występują liczne grzyby, mszaki i mchy orazn borówka, żurawina. Tajgę zamieszkują: łosie, łasice, gronostaje, wiewiórki, rosomaki, renifery, borsuki, rysie, lisy, wilki, niedźwiedzie.
Las klimatu umiarkowanego(m.in. Polska)- typowe lasy mieszane, ze zróżnicowanymi drzewami. Zwierzęta to przede wszystkim roślinożercy: jelenie, sarny, łosie, wiewiórki, dziki, żubry, zające. Znacznie mniej drapieżników: lisów, wilków, kun, niedźwiedzi.
Las deszczowy równikowy- wiecznie zielona formacja leśna strefy międzyzwrotnikowej. Klimat przez cały rok jest wilgotny i gorący. Przez szybki rozkład materii formacja jest bardzo bujna i gęsta. Wewnątrz lasów jest cieniście przez co słabo wykształcone są krzewy i runo. Drzewa m.in. to : bananowce, palmy, kakaowce, paprocie drzewiaste, mahoniowce, hebanowce, pnącza. Występuje bardzo dużo zwierząt np. małpy, hipopotamy, bawoły, okapi.
Piętra roślinności górskiej- układ roślinności w górach, związany ze zmianą klimatu wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. Piętra:
Podgórza
Regiel dolny
Regiel górny
Kosodrzewina (subalpejskie)
Hale (alpejskie)
Turnie (subniwalne)
Śnieżne (niwalne)
31. Kraina Palearktyczna- Jest największą krainą zoogeograficzną. Obejmuje Europę, północną Afrykę i Azję bez Indii, półwyspu Indochińskiego i południowych Chin. Prawie cała leży w strefie klimatu zimnego i umiarkowanego. Najbardziej charakterystyczne gatunki zwierząt: niedźwiedź polarny, lis polarny, renifer, zając bielak, lemingi, puchacze śnieżne, żubry, jelenie, sarny, daniele, muflony, niedźwiedzie brunatne, irbisy, łasicowate, wiele gatunków gryzoni.
Kraina Nearktyczna- Obejmuje północny Meksyk Amerykę północną i Grenlandię. Leży w strefie klimatu zimnego i umiarkowanego. Przypomina Palearktykę zwłaszcza na obszarach porośniętych tundra i tajgą. Charakterystyczne zwierzęta: bizon, szop, skunks, karibu, woły, grzechotniki.
Kraina orientalna- obejmuje południe Azji, Archipelag Malajski aż do Filipin. Leży w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych. Fauna zbliżona do Etiopskiej. Charakterystyczne zwierzęta: słonie, małpy wąskonose, papugi, pawie, warany.
Kraina Etiopska- obejmuje Afrykę, część Półwyspu Arabskiego i Madagaskar. Leży w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych. Charakterystyczne zwierzęta: małpy człekokształtne, pawiany, słonie, żyrafy, nosorożce, zebry, antylopy, lwy, strusie, kameleony, pytony.
Kraina Neotropikalna- obejmuje Amerykę Południowa i środkową. Większość powierzchni leży w strefie klimatu tropikalnego. Charakterystyczne zwierzęta: tapiry, leniwce, jaguary, szynszyle, nutrie, lamy, małpy szerokonose, strusie, tukany, anakondy, boa.
Kraina Australijska- obejmuje Australię, Tasmanię, Nową gwineę i Celebes. Większość obszaru leży w klimacie zwrotnikowym. Główne formacje roślinne to step i pustynie, zarośla wiecznie zielone, sawanna i las równikowy. Charakterystyczne zwierzęta: kangury, koala, wiele ssaków workowatych, stekowce, kakadu, strusie.
32. Wymieranie –proces zanikania gatunków lub innej grupy taksonomicznej. Naturalny proces związany z istnieniem życia na Ziemi i towarzyszący od samego początku. Istnieją różne przyczyny które mogą doprowadzić do wyginięcia gatunku. Niektóre przyczyny wymierania- toksyczne zanieczyszczenie, przegrywanie walki z silniejszymi gatunkami, przyczyny genetyczne i demograficzne, degradacja siedlisk, choroby, zmiany klimatyczne, wybicie,.
33. Cyrkulacja wód - to proces związany z krążeniem wody. Można do niego zaliczyć obieg wody w przyrodzie oraz przemieszczanie się mas wód w oceanach.
Obieg wody w przyrodzie oznacza parowanie wód powierzchniowych (rzek i oceanów) oraz parowanie związane z transpiracją u roślin, które następnie dostają się do atmosfery, gdzie wraz z prądami powietrznymi wędrują nad ląd, a kolejno z opadami znowu trafiają do rzek.
Cyrkulacja wód w oceanach polega głównie na przemieszczaniu się prądów morskich oraz na zjawisku upwellingu.