POLSKA MYŚL POLITYCZNA

II. Myśl polityczna jako przedmiot badań politologa

Myśl polityczna – koncepcje afirmujące, negujące lub reformujące zastany ład polityczny.

Myśl polityczna-ogół koncepcji i poglądów dotyczących polityki.Tworzona przez ideologów politycznych np.R.Dmowski (Narodowa Demokracja,Ruch Ludowy,PPS,Konserwatyści,Komunistyczna Partia Polski,Obóz Piłsudczykowski,Chrześcijańska Demokrajca).

Myśl polityczna(H.Zieliński)-„stanowi jeden z najczulszych sejsmografów,rejestrujących procesy ewolucji i przemian w życiu narodowym.Jednocześnie jest fenomenem, który w sposób szczególnie wyrazisty odzwierciedla trwanie i ciągłość jego historycznej indywidualności w gronie innych narodów”

Myśl polityczna(Roman Wapiński)-„niezależnie(…) od występowania różnego typu uwarunkowań społecznych,politycznych i kulturalnych ,myśl polityczna (…)jest wytworem twórczości ludzkiej”.

Twórcy myśli politycznej:

• podmioty jednostkowe

  • np. Piłsudski, Witos, Daszyński, Balicki, Dmowski

• podmioty zbiorowe

  • partie polityczne

  • organizacje społeczne

  • elity polityczne

  • przykłady: Narodowa Demokracja, środowisko piłsudczyków

• podmioty o charakterze kratologicznym

  • działacze

  • posłowie

• organy państwa

Badania nad myślą polityczną rozpoczął w 1975 roku prof. Henryk Zieliński w ośrodku wrocławskim.

Przyczyny aktualności badań nad myślą polityczną:

• niejednoznaczność definicji

• brak możliwości szerokich badań w tej dziedzinie w czasach Polski Ludowej

• szukanie odpowiedzi na dylematy

• próba zrozumienia przeszlości

• wpływ myśli politycznej na obecną rzeczywistość

Myśl polityczna jest częścią szerszej myśli społecznej, która obejmuje także na przyklad myśl historyczną czy myśl pedagogiczną.

Ślady myśli politycznej a świadectwa myśli politycznej

Ślady myśli politycznej mają charakter niematerialny. Są to podejmowane decyzje polityczne. Świadectwa mają natomiast charakter materialny. Są to wszelkiego rodzaju źródła. Zaliczamy do nich:

• dokumenty programowe

• pisma teoretyczne i publicystyczne czołowych działaczy i teoretyków

  • Manifest Komunistyczny

  • Myśli nowoczesnego Polaka Romana Dmowskiego

  • Egoizm narodowy wobec etyki Zygmunta Balickiego

• prasę

• listy, pamiętniki, wspomnienia

• wywiady, przemówienie, filmy, utwory literackie

W badaniach myśli politycznej nie należy ograniczać się jedynie do źródeł o charakterze programu partii ponieważ warto sprawdzić jak się miała teoria do praktyki, czy opinie indywidualne pokrywały się ze zbiorowymi oraz aby uchwycić klimat kulturalny, ideowy i społeczny epoki.

Kategorie badań nad polską myślą polityczną do 1918 roku:

• odzyskanie niepodległości

• koncepcja granic

• lojalizm wobec zaborców

• ustrój przyszłego państwa

• stosunek do sąsiadów, sojuszników i mocarstw

• stosunek do zaborców

• sposób na odzyskanie niepodległości

• legitymizacja władzy

• uobywatelnienie i uwłaszczenie chłopów

• stosunek do mniejszości narodowych

• problemy edukacyjne i wychowawcze

• stosunek do ideologii romantycznej

Kategorie badań nad polską myślą polityczną do 1918 roku:

• polityczne

  • ustanowienie władzy centralnej

  • polityka zagraniczna

  • utrwalenie niepodległości

  • ustrój państwa (pozycja głowy państwa, parlamentu)

  • odzyskanie zaufania na arenie międzynarodowej

  • budowa sojuszy

• ekonomiczne

  • przezwyciężenie podziałów pozaborowych

  • system walutowy

  • zwalczanie bezrobocia

  • stosunek do kapitału zagranicznego

  • rózne formy własności

• społeczne

  • problemy narodowościowe

  • problemy religijne

  • polityka socjalna

  • zwalczanie separatyzmu

Stan badań nad myślą polityczną:

• nieprzebadane pozostają ugrupowania marginalne

• nie przeprowadzono badań na temat stosunków z mniejszymi państwami

• badania są ogolnie dość zaawansowane ale wciąż jest wiele luk

• mało jest badań komparatystycznych między myślą polską a światową

Myśl polityczna a ideologia:

Ideologia-„ to ogół poglądów dotyczących świata i społeczeństwa „

„to uporządkowany zespół idei i wartości nadającej sens działaniom”

„stanowi rozwiniętą formę myśli politycznej”

Myśl polityczna a doktryna:

Doktryna-„ jest węższa od myśli politycznej”

„zespół poglądów uporządkowanych,określonych ,usystematyzowanych”

Wyróżniamy podmioty:

*jednostkowe-działacze polityczni,ideologowie,przywódcy polityczni,np.Witos,Dmowski

*grupowe-grupy interesu ,partie,zw.zawodowe,organizacje polityczne,elity władzy.

Przedmiot badań MP była od:

1975r- ukazanie się I tomu periodycznego wydawnictwa pt.”Polska myśl polityczna XIX i XXw.” Z inicjatywy Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk i. Ossolińskich.

Periodyzacja MP czyli etapu rozwoju MP:

*1864-uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim,poczatek cenzury czasowej polskiej MP.

*1914-poczatek I WŚ.

*1918- niepodległośc Polski i innych państw narodowych

*1926-przewrót majowy

*1939-wybuch II WŚ

*1945-koniec działań wojennych

*1989

III. Myśl polityczna ojców nacjonalizmu polskiego. Jan Ludwik Popławski i Zygmunt Balicki jako twórcy...

Zarówno Popławski jak i Balicki należeli do tzw. pokolenia niepokornych. Mianem tym określa się generację działaczy politycznych urodzonych w latach 50. i 60. XIX wieku, którzy swą działalność polityczną rozpoczęli w latach 80. i 90. XIX wieku. Przeciwstawiali się oni marazmowi politycznemu, który powstał po upadku powstania styczniowego oraz apolityzmowi wywodzącemu się z pozytywizmu.

Jan Ludwik Popławski

Organizacje, w których działał:

• Synowie Ojczyzny

• Liga Polska

• Liga Narodowa

• Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe

• Konfederacja Narodu Polskiego

Bliscy współpracownicy Popławskiego:Adam Szymański,Zygmunt Balicki,Roman Dmowski

Lud i naród Jana Ludwika Popławskiego:

• zróżnicowanie pojęć naród i lud

• naród to społeczny organizm, utworzony historycznie, posiadający łączące go cechy

• jedność terytorialna narodu

• pojmowanie narodu jako całości społeczeństwa a ludu jedynie jako jego części

• konieczność edukacji chłopów jako czynnik mogący przybliżyć niepodległość

• przeświadczenie o istnieniu duchowości narodu

• pojęcie ludu obejmuje tych, którzy utrzymują się z pracy własnej, to jest: chłopów, robotników, ubogie mieszczaństwo i inteligencję pracującą

• brak poparcia ludu przyczyną upadku powstań narodowych

• zjednoczenie ludu warunkiem koniecznym dla odzyskania niepodległości

• nie przez naród dla ludu ale przez lud dla narodu – warstwy ludowe według Popławskiego stanowiły 70% narodu

• lud jest podstawą narodu ze względu na swoją pracę

• lud jest rdzeniem polskości i jest odporny na wynarodowienie, przechowuje polską tradycję, język i zwyczaje

• warstwy oświecone (inteligencja, szlachta) powinny kierować narodem i zajmować stanowiska w administracji zaborczej

Naród według Popławskiego:

• ludzie związani siłą

• elementy składające się na siłę narodu należy odnaleźć i się o nie troszczyć

• takimi elementami są: jedność pochodzenia, tradycja historyczna i więzy polityczne

Źródła poglądów Popławskiego:

• konserwatyzm

• tradycje kościelne (chadeckie)

• romantyzm i pozytywizm

Zygmunt Balicki

Balicki zaczynał działalność jako członek grupy socjalistycznej. Dopiero po pewnym czasie mu się odwidziało i został narodowcem. Epizod sojalistyczny w swoich życiorysach miało też wielu innych przedstawicieli ND.

Współpracownicy Balickiego:

• Jan Ludwik Popławski

• Roman Dmowski

• Bolesław Limanowski

• Zygmunt Miłkowski

• Kazimierz Sosnowski

Tytuły prasowe, w których publikował Balicki:

• Głos

• Gazeta warszawska

• Przegląd narodowy

• Przegląd wszechpolski

Egoizm narodowy wobec etyki Zygmunta Balickiego (data wydania 1903)

• skomplikowany styl pisania, dużo specjalistycznych określeń (przez to dla wielu praca jest niezrozumiała)

• funkcjonowanie państwa opiera się na odbieraniu terytorium słabszym

• państwo słabo może stać się silnym

• naród musi postępować egoistycznie

• rozpatrywanie wszystkiego przez pryzmat narodu

• poświęcenie uwagi pojeciom altruizmu i egoizmu aby objaśnić polską rzeczywistość, sojusze i ich zawieranie przez konkretne osoby

• rozważanie moralności i etyki z punktu widzenia interesu narodowego

• altruizm postrzegany jako cecha negatywna

• egoizm daje poczucie świadomości

• porównanie środowiska międzynarodowego do walki wilków gdzie nie ma sprawiedliwości poza zemstą

• walka i rywalizacja regulują wszystkie rodzaje stosunków międzyludzkich, w tym stosunki międzynarodowe

• inny kraj był, jest i zawsze będzie wrogiem

• obywatel ma być żołnierzem swojego narodu

• przeciwstawienie etyki narodowej etyce jednostkowej

• etyka narodowa powinna byc nadrzędną w stosunku do każdej innej (jednostkowej, grupowej)

• etyka jednostkowa dąży do zrobienia z człowieka ideału a ideałów nie ma

• Polacy wielokrotnie pracowali na korzyść innych narodów nie uzyskując nic w zamian (pomoc Francji napoleońskiej, odsiecz wiedeńska)

• wszelki altruizm jest głupotą polityczną

• naród polski nie odznacza się egoizmem narodowym i trzeba to zmienić

• wzorem był egoizm narodowy USA i Anglii – prowadziły one politykę okupacji przy jednoczesnym poszanowaniu lokalnej kultury

• egoizm narodowy może być szlachetny – zgodny z prawem i zwyczajami

Zasady wychowania narodowego Zygmunta Balickiego

• instrukcja jak powinna być wychowywana młodzież

• zróżnicowanie wychowania chłopców i dziewcząt

• kształtowac należy człowieka gdy jest młody, jeszcze nie zsocjalizowany

• koniczność wychowania narodowego ze względu na bliską możliwość odzyskania niepodległości

• chęć odzyskania niepodległosci przez wychowanie, kulturę ze względu na brak faktycznej siły i techniki

• społeczeństwo należy wychowywać dla dobra narodu, aby odzyskać i utrzymać niepodległość

• ideał człowieka-obywatela:

  • poszanowanie kultury ojczyzny

  • przywiązanie do przodków i ziemi

  • świadomość historii

  • wzór żołnierza-obywatela (dzielność, zasady, poczucie obowiązku, kolezeństwo, współpraca w grupie, karność, solidarność, odpowiedzialność)

„Narodowa Demokracja”

-stanowiła główną siłę polityczną polskiego nacjonalizmu

-jej poczatki sięgają ostatniej dekady XIXw.

-ośrodek dyspozycyjny ruchu stanowiła powstała w 1893r. Liga Narodowa

-LN- tworzyła liczne organizacje pomocnicze o charakterze politycznym,gospodarzcym ,społecznym,kulturalnym,sportowym

-doceniała znaczenie aparatu państwowego

IV. Myśl polityczna Narodowej Demokracji w latach 1918-1939

Narodowa Demokracja- stanowiła ruch polityczny;w XIXw miała swoje poczatki jeszcze pod zaborami;znaczaca siła polityczna,typowo parlamentarna.

Zakres pojęcia Narodowa Demokracja:grupa polityków,ludzie kultury,ruch społeczny,tytuły prasowe

Części składowe Narodowej Demokracji:

• formalne struktury partyjne

• organizacje pomocnicze

• organy prasowe

• organizacje wojskowe (np. Błękitna Armia)

• organizacje młodzieżowe (np. Zet)

• organizacje paramilitarne

• organizacje kobiece

• organizacje kombatanckie

• inne organizacje

Powody tak szerokiego zakresu zjawiska Narodowej Demokracji:

• chęć włączenia do swojego grona specjalistów

• konieczność legitymizacji

• chęć dotarcia do wszystkich warstw społecznych

• wspólnotowa koncepcja narodu

Organy prasowe Narodowej Demokracji:

• Przegląd Narodowy

• Przegląd Wszechpolski

• Polityka Narodowa

• Goniec Poranny i Wieczorny

• Gazeta Poranna – 2 grosze

• Słowo Polskie

• Kurier Poznański

• Gazeta Warszawska

• Warszawski Dziennik Narodowy

• Kurier Warszawski

• Głos

• Gazeta Polska

Twórcy myśli politycznej Narodowej Demokracji:Roman Dmowski,Roman Rybarski,Jan Ludwik Popławski,Władysław Grabski,Marian Seyda,Zygmunt Balicki,Tadeusz Bielecki,Henryk Rossman,Józef Biliński,Bernard Chrzanowski,Jan Dołęga-Zakrzewski,Aleksander Dębski (z Radomia!),Zygmunt Federowicz,Jędrzej Giertych,Kazimierz Kobylański,Stefan Natanson,Bolesław Piasecki,Marian Rojek,Napoleon Siemaszko,Zbigniew Stypułkowski,Wojciech Trąpczyński,Zygmunt Wasilewski,Maurycy Zamoyski,Aleksander Zwierzyński

Inspiracje Narodowej Demokracji:

• stosunek do przeszłości (myśl XVIII wieku)

• hasła pozytywistyczne (praca organiczna, praca u podstaw)

• oderwanie od myśli szlacheckiej

• myśl romantyczna (mistycyzm narodowy, solidarność słowiańska w opozycji do germanizmu, fascynacja ludowością)

• krytyka idei XIX wieku (wolność, równość, braterstwo)

• religia katolicka

• faszyzm

  • kult wodza (przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na brak kontroli nad jednostką decyzyjną)

  • brak możliwości przeniesienia na grunt polski

  • prymat obowiązków nad prawami

  • antysemityzm

Zapożyczenia Narodowej Demokracji nie były nigdy dosłowne, bezkrytyczne. Myśl polityczna ND była zawsze oryginalna i dostosowana do bieżących potrzeb narodu.

System wartości Narodowej Demokracji:

• naród

  • wartość naczelna, decydująca o innych

  • istnienie duszy narodowej

• praca

  • umacnianie gospodarczej pozycji narodu

  • wpływ na kształtowanie się rodziny

  • praca ma słuzyć narodowi (jest to obowiązek jednostki wobec narodu)

• rodzina

  • rola kobiet – wychowanie młodego pokolenia

  • harmonizowanie stosunków społecznych

  • przekazywanie wartości kolejnym pokoleniom

  • podstawowa komórka narodu

  • podstawa przetrwania i utrwalenia tożsamości narodowej

• religia

  • filar utrwalający wartości

  • wzbogaca naród

  • rola arbitra społecznego

Problem władzy w państwie

• władzę powinna sprawować elita intelektualna

• cenzus wykształcenia w wyborach

• silna władza (najlepiej shierarchizowana)

• kryteria rekrutacji do elity:

  • wykształcenie

  • majętność (żeby nie działać dla swojego interesu)

  • karność

• odebranie prawa glosu mniejszościom narodowym

• przekonanie o politycznej bierności ludu

• rozwiązania ustrojowe:

  • oparcie na zasadzie hierarchii

  • prymat obowiązków nad wolnościami

  • demokracja przedstawicielska (ale parlament nie jest dobrym rozwiązaniem)

  • trójszczeblowy podział kraju

  • pozytywny stosunek do samorządu jako do sposobu na oddolną mobilizację ludności, zabezpieczenia przed dyktatorstwem i szkoły działania na rzecz większej wspólnoty

• wizja społeczeństwa:

  • hierarchiczność

  • wspólnotowość

Stosunek Narodowej Demokracji do mniejszości narodowych w Polsce:

• odebranie praw mniejszościom

• asymilacja mniejszości słowiańskich

• promowanie wierności państwu

• zwalczanie separatyzmu

• grupa mniejszości słowiańskich:

  • Białorusini

  • Ukraińcy

• grupa przybyszów:

  • Niemcy

  • Żydzi

• mniejszości słowiańskie można łatwo zasymilować jako narody młode

  • nie są nawet nazywane mniejszościami narodowymi czy narodami a jedynie ludnością

  • wspólnota historyczno-kulturowa

  • zapóźnienie cywilizacyjno-kulturowe Białorusinów i Ukraińców

• zagrożenie ze strony przybyszów

  • za mocne zakorzenienie ich we własnej kulturze aby mogli byc zasymilowani

Krytycyzm ideologów ND wobec ideologii oświeceniowej i ideowego dziedzictwa rewolucji francuskiej sprawiał,że myśl endecka odrzucała liberalno-demokratyczny system wartości,norm społecznych i politycznych.

Myśl polityczną ND można sprowadzić do:

-skrajny nacjonalizm

-solidaryzm narodowy

-koncepcja państwa narodowego

-antygermanizm

-antyuniwersalizm

-ścisły związek kultury łacińskiej z polskością

V. Myśl polityczna Romana Dmowskiego

Kilka faktów z życia:

• urodził się 9 VIII 1864 pod Warszawą (obecna Praga Południe)

• działalność spoleczno-polityczną zaczął już mając 17 lat

• miał wykształcenie przyrodnicze, co wpłynęło na kształtowanie się jego poglądow

• był członkiem Ligi Polskiej i założycielem Ligi Narodowej

• dwukrotnie wybrany do rosyjskiej Dumy

• wygłosił expose na posiedzeniu Rady Dziesięciu na konferencji w Wersalu i sam się tlumaczył na francuski i angielski bo nie ufał tłumaczom

• był członkiem Rady Obrony Państwa w czasie wojny z bolszewikami i posłem na Sejm RP

• założył Obóz Wielkiej Polski

• zmarł 2 I 1939, pochowano go na Cmentarzu Bródnowskim a jego pogrzeb był prawdopodobnie największą manifestacją narodową w II RP (200tys uczestników)

• nigdy się nie ożenił bo mu kiedyś Piłsudski odbił dziewczynę

Myśli nowoczesnego Polaka Romana Dmowskiego (wydane w 1902 roku na łamach Przeglądu Wszechpolskiego)

• zwane katechizmem nacjonalisty polskiego oraz manifestem ideowym polskiego nacjonalizmu

• konkretny program dla społeczeństwa polskiego

• tekst bardzo ważny dla kształtowania się nacjonalizmu polskiego, a także później dla konsolidacji tego ruchu

• pisane językiem rzeczowym i zrozumiałym

• przemawia do uczuć i emocji adresata

• wyraźnie określony adresat: ludzie, którzy czują więź, łączność z narodem

• ideą przewodnią stosunek jednostki do narodu i patriotyzm

• pierwsze słowa – Jestem Polakiem... nawiązują do romantyzmu, monologu Konrada z Dziadów Mickiewicza (Ja kocham cały naród...)

• etyka w M.N.P.:

  • za etyczne uznane są dzialania zgodne z interesem narodu

  • każde inne działanie (internacjonalistyczne) jest nieetyczne

  • zasada egoizmu narodowego (jak u Balickiego)

• przeciwnicy ideowi – patrioci i demokraci starej daty

  • chcieli akcji zbrojnych

  • zgadzali się na Polskę z mniejszościami narodowymi

  • według nich patriotyzm ograniczał się tylko do odzyskania niepodległości

  • kierowanie się hasłem Za naszą i waszą wolność

• nowoczesny patriotyzm

  • przedmiotem naród jako żywy organizm społeczny

  • celem pomnożenie dobra narodu

  • ścisły związek jednostki ze spoleczeństwem (uznawanie jego potrzeb i krzywd za swoje)

  • nowa etyka – etyka obywatelskiego czynu

• wady polskiego społeczeństwa:

  • lenistwo

  • tchórzliwość

  • służba u wrogów

• optymistyczny charakter pracy, źródła optymizmu:

  • polskie tradycje

  • wiara w rychłe odzyskanie niepodległości

  • rozwój warstw ludowych na przełomie XIX i XX wieku

Separatyzm Żydów i jego źródla Romana Dmowskiego (wydane w 1909 roku)

• charakter spoleczności żydowskiej:

  • negatywna ocena

  • zamknięta grupa, izolacjonizm

  • agresywne angażowanie się w polską gospodarkę

• brak możliwości asymilacji Żydów

  • mają za silne korzenie

  • próby doprowadziłyby do powstania judeopolaków

  • Żydzi sami nie chcą asymilacji i nienawidzą Polaków

• istnienie żydowskiej konspiracji

• syjonizm jako chęć rządzenia światem z Palestyny

• pierwiastek żydowski pierwiastkiem rewolucyjnym

• metody działania wobec mniejszości żydowskiej:

  • podejście poznawcze (poznaj swego wroga) – tworzenie bibliotek na temat Żydów

  • walka ekonomiczna (swój do swego po swoje – kupowanie tylko w polskich sklepach)

  • numerus clausus – ograniczenie liczby Żydów na uczelniach

  • numerus nullus – zamknięcie Żydom drogi do stanowisk i na uczelnie

  • bojkot towarzyski – zerwanie kontaktów towarzyskich z Żydami

• bardzo istotna kwestia w myśli całej Narodowej Demokracji

Kościół, naród i państwo Romana Dmowskiego (wydane w 1927 roku)

• wyróżnienie dwóch grup narodów:

  • protestanckich

  • katolickich

• wyższość narodów protestanckich pod względem ekonomicznym

• wyższość narodów katolickich pod względem etycznym

• praca ta jest wyrazem zmiany stosunku Dmowskiego do katolicyzmu

  • zauważa, że katolicyzm jest nieoderwalną częścią polskości

• nacjonalizm rozwinął się w narodach katolickich

  • jest to swoista odpowiedź na wyższość ekonomiczną narodów protestanckich

• stosunek do terminu nacjonalizm:

  • nienajlepsze określenie

  • Narodowa Demokracja sama siebie tak nie nazywała

• istota broszury:

  • znaczenie katolicyzmu dla Polaków

  • moralność katolicka bardziej charakterystyczna dla Polaków niz innych narodów

  • podkreślenie prześladowania w zaborze pruskim Polaków jako katolików

  • nierozerwalność więzi narodowych i katolicyzmu

  • obraz Polaka-katolika

• przesłanie do Kościoła Katolickiego w Polsce:

  • ludność liczy się z klerem

  • chęć pozyskania kleru do swojego obozu

  • ukazanie swojego środowiska jako obrońców katolicyzmu

  • chęć poszerzenia swojej bazy społecznej

VI. Myśl polityczna konserwatyzmu polskiego

Główne wyróżniki polskiego konserwatyzmu:

• podział, zróżnicowanie ideowe

• brak zgody w różnych kwestiach

• późne (w stosunku do innych nurtów) sformowanie partii politycznych

• początki nurtu sięgają lat 30. XIX wieku ale były to jedynie ugrupowania kanapowe

• luźne środowiska

• rozwój w środowiskach lokalnych

• gromadzenie się wokoł czasopism

Tytuły prasowe związane z konserwatyzmem: Słowo,Czas,Przegląd Polski,Kraj,Polityka,Bunt młodych,Dziennik Poznański

Ośrodki polskiego konserwatyzmu:

• Hotel Lambert

  • Adam Jerzy Czartoryski

  • Teodor Morawski

  • Janusz Woronicz

  • Ludwik Bystrzonowski

  • Walerian Kalinka

• Stańczycy krakowscy

  • Stanisław Tarnowski

  • Józef Szujski

  • Stanisław Koźmian

  • Michał Bobrzyński

  • Antoni Zygmunt Helcel

• Klub Konserwatywny

• Stronnictwo Polityki Realnej w Warszawie

  • Marian Zdziechowski

  • Erazm Piltz

  • Józef Ostrowski

• Kasyno Obywatelskie

Kategorie konserwatyzmu polskiego:

• tradycyjność

  • prymat ziemiaństwa w przechowaniu tradycji

  • konserwowanie tego co dobre, odrzucanie tego co złe – nauka na błędach

  • odwołania do historii

    • epoka jagiellońska

    • Rzeczpospolita szlachecka

    • doświadczenia innych krajów

    • myśliciele katoliccy

• katolicyzm

  • źródło wartości

  • ksztaltuje naród

  • władza atrybutem Boga

  • pomaga w wychowaniu

• rodzina

  • podstawowa jednostka organizacji społecznej

  • ma za zadanie przekazywać wartości kolejnemu pokoleniu

• elitaryzm

  • hierarchiczny charakter społeczeństwa

  • elita konserwuje wartości

  • elita ma największą moc, ma przechować tradycję

  • zniesienie powszechnego prawa wyborczego

Konserwatywna koncepcja władzy:

• silna władza

• początkowo głoszenie monarchizmu, później modelu prezydenckiego

• boskie pochodzenie władzy

• porządek prawny

• monarchizm

  • szacunek do głowy państwa

  • głowa państwa reprezentuje rację stanu

  • ciągłość władzy i jej stałość

  • brak destrukcyjnych walk o stanowisko głowy państwa

  • namaszczenie władcy – związane z boskim pochodzeniem władzy

  • efektywność dzięki kontroli umieszczeniu legislatywy, egzekutywy i sądownictwa w jednej dłoni

• krytyka modelu demokratycznego

• wizja parlamentu:

  • współpracownik głowy państwa

  • wyraża wolę społeczeństwa

  • charakter zawodowy

  • 4-przymiotnikowe wybory

  • dwie izby

  • patrzy władcy na ręce

• decentralizacja

  • przyspiesza rozbudowę administracji

  • pomoc obywatelowi staje się szybsza i efektywniejsza

  • funkcja wychowawcza samorządu – szkoła życia politycznego

• regionalizm

  • autonomia dla obszarów odrebnych historycznie, etnograficznie

  • samodzielność mniejszości narodowych

  • inspiracja Polską Jagiellonów

Stosunek polskich konserwatystów do mniejszości narodowych:

1. nacjonaliści

   1. Stronnictwo Zachowawcze

      Żydzi i Niemcy to zagrożenie dla Polski

      koalicja tylko z państwami słowiańskimi

      niedopuszczenie mniejszości do władzy

   uniwersaliści

   1. nacjonalizm jest niszczący

      postulat jedności

      łagodzenie konfliktów

      prymat interesu państwowego nad narodowym

      głoszenie przesłania katolicyzmu

   imperialiści

Problematyka ekonomiczna sprowadza się u konserwatystów do przywiązywania dużej wagi do wartości prywatnej. Argumentowali to nastpująco:

• Polacy przez wiele lat jej nie mieli

• daje harmonię dbałości o własność

• jednostka mając własność rozwija się i jest motorem gospodarki

Dodać można jeszcze, że konserwatyści doceniali rolę spółdzielczości i sprzeciwiali się przymusowej parcelacji.

Polityka zagraniczna według konserwatystów:

• postrzeganie wroga w państwie niemieckim

• zwracanie uwagi na zagrożenie ze strony ZSRR

• im więcej sojuszy tym bezpieczniejsza Polska

• sojusze z Francją, Wielką Brytanią, Węgrami, Rumunią

• Liga Narodów wzmacnia bezpieczeństwo

• dostrzeganie niekorzystnego geopolitycznego położenia Polski

• uzależnienie efektywności polityki zagranicznej od kondycji wewnętrznej państwa

Należy pamiętać, że polityka zagraniczna była jednym z zagadnień na temat których różne skupiska konserwatystów miały rożne zdanie.

VII. Myśl polityczna Stanisława Mackiewicza-Cata

Tytuły prasowe, z którymi związany był Mackiewicz:

• Straż Kresowa

• Słowo

• Tygodnik Polska

• Bunt Młodych

• Czas

• Miesięcznik Młodzieży Polskiej

• Pobudka

• Lwów i Wilno

• Dziennik Polski

• Przegląd Kulturalny

• Słowo Powszechne

• Kultura

Niektóre publikacje Mackiewicza:

• Kropka nad i

• Zielone oczy

• Polityka Becka

• Myśl w obcęgach

• Muchy chodzą po mózgu

• Kto mnie wołał, czego chciał

• Stanisław August

• Londyniszcze

• Odeszli w zmierzch

• Herezje i Prawdy

• Był bal

• Klucz do Piłsudskiego

• Dom Radziwiłów

Mackiewicza określa się mianem szermierza idei zapożyczonych. Jego główne źródła inspiracji to:

• Józef Piłsudski

• monarchia angielska

• Charles Maurras (rojalista francuski)

• system dwupartyjny w USA

• Michał Hieronim Bobrzyński

• Roman Dmowski

• literatura Henryka Sienkiewicza

Monarchizm u Mackiewicza:

• wzorem – Anglia

  • zdyscyplinowanie Anglików

  • tradycja steruje stosunkami społecznymi

  • propagowanie dwupartyjności

• porównanie do Polaków

  • są bardziej powierzchowni w sądach

  • brak korzeni tworzących monarchię

• silna monarchia jako obrona przed bolszewizmem

• porównanie monarchii do zależności zachodzących w rodzinie

• monarcha jako straznik spokoju w państwie

• najlepszym królem elekcyjnym był Stefan Batory

• mamy złe położenie geopolityczne, trzeba stara się odpychac wroga

• kandydaci na założyciela nowej dynastii królewskiej w Polsce: Józef Piłsudski,Stanisław Wojciechowski

• monarchia jako szansa na zjednoczenie wszystkich regionów państwa

• monarchia środkiem do ekspansji, imperializmu (idea jagiellońska)

• opozycja wobec wszelkiej lewicowości

• niezgodność ustroju demokratyczno-parlamentarnego z polską tradycją

• ówczesny ustrój źródłem niestabilnosci – ciągłe zmiany rządów

Panie Marszałku – artykuł Stanisława Mackiewicza

• pozytywna ocena przewrotu majowego

• wniosek o bezpodstawności określania Piłsudskiego jako socjalisty

• życzenia Mackiewicza:

  • aby Piłsudki przejął władzę

  • pokierował wojskiem (i poprawił jego kondycję)

  • rozwiązał Sejm

  • poprawił Konstytucję

• ofiary przewrotu majowego były koniecznością i warto jest zapłacić nawet wyższą cenę

• pozytywna ocena zachowania prezydenta Wojciechowskiego w czasie przewrotu

Stosunek Mackiewicza do Żydów:

• artykuł Jankiel pobity

• Żydzi chcą pozostac narodem, próby asymilacji są bezcelowe

• trzeba pozostawić Żydów samym sobie

  • oddzielne instytucje

  • sami sobie budują getto

  • nie zatrzymywać na siłę w kraju (bezzasadność przepisu mówiącego, że przed wyjazdem z kraju muszą odbyć zasadniczą służbę wojskową)

• dążenie Żydów do wpływu na rządy w kraju zamieszkania pomimo unikania asymilacji: niekonsekwencja Żydów

• brak antysemityzmu: sprzeciwianie się antysemityzmowi nacjonalistów

• destrukcyjny wpływ Żydów na polską gospodarkę:zabieranie Polakom pracy po studiach,powód agresji Polaków wobec Żydów

• możliwości rozwiązania problemu: zezwolenie na wyjazdy do Palesyny i USA,program antyasymilacyjny (tworzenie odrębnych instytucji),ekspansjonizm – spowoduje stworzenie rynku zbytu i rynku pracy

Stosunek do innych mniejszości:

• za asymilacją

• przeciw nacjonalizmowi

• bez asymilacji nie ma silnego państwa

• wyraz idei Polski jagiellońskiej

• postulat Polski wielonarodowej, wieloetnicznej, wieloreligijnej – w tym miała tkwić siła państwa

Zarzuty wobec nacjonalizmu:

• ma charakter defensywny, kłóci się z imperializmem

• powoduje ruchy odśrodkowe mniejszości narodowych

• jest nie do pogodzenia z monarchizmem

• określa go jako ekskluzywizm narodowościowy i politykę defensywy narodowej

IX. Myśl polityczna socjalizmu polskiego w latach 1918-1939

Myśl socjalistyczna narodziła się na początku XIX wieku. Pierwszym utworem propagującym ten nurt była powieść utopijna Podróż do Kaliopei Wojciecha Gutkowskiego wydana w 1814 roku. Na rozkwit mysli socjalistycznej trzeba jednak było czekać do końca wieku XIX.

Nurty polskiego socjalizmu były zróżnicowane. Dominował zdecydowanie socjalizm patriotyczny. Oprócz niego możemy jednak wymienić:

• socjalizm bezpaństwowy

• socjalizm etyczny

• socjalizm chrześcijański

• socjalizm agrarny

• socjalizm rewolucyjny

Możemy przytoczyć przykłady twórców myśli socjalistycznej reprezentujących różne jej nurty:

Bolesław Limanowski:

• uznawany za nestora polskiego socjalizmu

• socjalista patriotyczny

• nie widział sprzeczności między socjalizmem a patriotyzmem, a nawet twierdził, że mogą się one wzajemnie uzupełniać

Stanisław Brzozowski:

• socjalista chrześcijański

• czerpał inspirację z myśli chrześcijańskiej (hasła sprawiedliwości i równości społecznej)

Edward Abramowski:

• socjalista bezpaństwowy

• twórca koncepcji socjalizmu bezpaństwowego

• przeciwnik formalnych struktur państwowych

Relacje między socjalizmem polskim a francuskim i brytyjskim:

• odwołania socjalizmu polskiego do zagranicznego ze względu na ich wcześniejszy rozwój

• oryginalność socjalizmu polskiego mimo nawiązań do innych socjalizmów

• istnienie zagadnienia dróg do niepodległości charakterystyczne tylko dla socjalizmu polskiego

Insporacje polskiej myśli socjalistycznej:

• dorobek ruchu robotniczego

  • prace Karola Marksa (szczególnie koncepcja walki klas)

  • inni teoretycy:

    • Fryderyk Engels

    • Pierre Proudhon

    • Michał Bakunin

    • Robert Owen

    • Charles Fourier

  • odrzucenie koncepcji wprowadzanych w Rosji jako przykładu wypaczenia idei socjalizmu

  • odrzucenie koncepcji dyktatury proletariatu (sami robotnicy nie są dość kompetentni aby objąć władzę)

• ogólny dorobek Europy

  • hasła Rewolucji Francuskiej

  • chrześcijaństwo (przy jednoczesnym antyklerykaliźmie)

  • liberalizm (z pominięciem aspektu ekonomicznego)

  • ustrój Szwajcarii (waga instytucji referendum)

• doświadczenia narodu polskiego

  • troska o świat ludzi pracy

  • panujące nastroje spoleczne

System wartości ruchu socjalistycznego: niepodległe państwo,demokracja,socjalizm

Te trzy elementy były silnie ze sobą powiązane, wpływały na siebie nawzajem i mogły zaistnieć tylko razem.

Polscy socjaliści zrzeszeni byli w Polskiej Partii Socjalistycznej. Partia ta przewidywała dla Polski następujące rozwiązania ustrojowe:

• jednoizbowy parlament: zamiast Senatu postulowano stworzenie Izby Pracy

  • autor koncepcji – Mieczysław Niedziałkowski

  • istnienie podobnych koncepcji na Zachodzie (Holandia, Belgia)

  • instytucja opiniująca ustawy

  • istnienie na potrzeby proletariatu – największej grupy społecznej

  • koncepcja niezrealizowana

• równowaga władzy ustawodawczej i wykonawczej: w praktyce opowiadano się za przewagą legislatywy

• zniesienie kary śmierci i kary dożywocia

• zakaz stosowania kar hańbiących

• prawo do obrony

• oddzielne sądy dla nieletnich

Katalog praw socjalnych można uznać za praktyczny aspekt socjalizmu. Socjaliści polscy glosili następujące hasła związane z tą dziedziną:

• 46-godzinny, a później 40-godzinny tydzień pracy

• 8-godzinny dzień pracy

• ubezpieczenia społeczne

• skodyfikowanie prawa pracy

• polityka prozdrowotna:ubezpieczenia zdrowotne,kasy chorych

• zakaz pracy dzieci

• uregulowanie kwestii pracy kobiet:równe wynagrodzenia dla kobiet i mężczyzn za tę samą pracę

• uregulowanie kwestii pracy nocnej

Zagadnienia ekonomiczne w myśli PPS:

• krytyka własności prywatnej (prowadzi do wyzysku)

• pochwała spółdzielczości (jej pozytywny wymiar etyczny – współdziałanie ludzi)

• spółdzielczość jako środek przejmowania własności prywatnej

• najlepszą formą własności jest własność upaństwowiona

• odszkodowania dla zwalnianych robotników

• kontrola produkcji przedsiębiorstw

Droga realizacji myśli politycznej to według PPS zdecydowanie nie droga rewolucji gdyż mogłaby ona zagrozić młodej polskiej niepodległości. Opowiedziano się więc za ewolucyjnymi reformami, których orędownikami byli głównie Mieczysław Niedziałkowski i Ignacy Daszyński. Reformy te miały mieć nie tylko charakter odgórny ale też oddolny – przez ruch spółdzielczy (przechwytywanie własności prywatnej).

Mniejszości narodowe były dzielone przez socjalistów na terytorialne i eksterytorialne. Do mniejszości terytorialnych należeli Białorusini i Ukraińcy, do eksterytorialnych natomiast Niemcy i Żydzi. Tym pierwszym chciano zagwarantować autonomię terytorialną zgodnie z federacyjną koncepcją granicy wschodniej. Tym drugim oferowano jedynie autonomię kulturalną. Ogólnie rzecz ujmując, socjaliści byli tolerancyjni wobec mniejszości narodowych.

Wybrani działacze PPS:

• Józef Piłsudski

• Tomasz Arciszewski

• Norbert Barlicki

• Józef Cyrankiewicz

• Ignacy Daszyński

• Stanisław Dubois

• Jozef Grzecznarowski (prezydent Radomia)

• Władysław Kunicki

• Herman Lieberman

• Jędrzej Moraczewski

• Aleksander Prystor

• Leon Wasilewski

Organy prasowe PPS:Robotnik,Gazeta Ludowa,Naprzód,Gazeta Robotnicza,Głos Poranny,Barykada Wolności

PPS:

-czerpała z rewolucji francuskiej jeśli chodzi o równość obywateli

-nawiązywali do idei walki klas(Marks)

-czerpali z faszyzmu włoskiego(Mussolini)

-idee demokratyczne,niepodległościowe,patriotyczne

-czerpano z mysli oświeceniowej

-nawiązywano do koncepcji Karola Monteskiusza

-czerpano z dorobku socjalistów belgijskich i holenderskich

-inspiracją rozwój klasy robotniczej-odzwierciedleniem były programy PPS

-koncepcja dyktatury proletariatu-dla PPS-system zdegenerowany,system niezgodny z przekonaniami polskich socjalistów

-polski socjalizm otwarty na obywatela

-krytykowano pseudo socjalizacje w Rosji Radzieckiej

-socjaliści przeciwni wszelkiej dyktaturze ,która prowadzi ich zdaniem do eksploatacji szerokiej masy robotniczej

-idea rewolucji-na gruncie polskim najważniejsza jest demokratycznośc a rewolucja narusza zasady

-socjaliści chcieli odzyskać niepodległość ,PPS dążyła do budowy ustroju demokratycznego,państwo miało prowadzić do budowy socjalizmu

-wartości: niepodległe państwo,ustrój demokratyczny,socjalizm

Kroki podjęte przez PPS:

-uczestnictwo w wyborach

-uświadamianie chłopów o ich prawach przez strajki i wiece

-wł .ustawodawcza: w sejmie obecna klasa robotnicza

-sejm jednoizbowy

-krytyka senatu:senat instytucją burżuazyjną,nadużywał budżetu państwa(z tymi argumentami zgadzał się Ruch Ludowy)

-Izba Pracy:miała na celu propagandę robotników,koncepcja ta nie została zrealizowana.

X. Piłsudczykowska myśl polityczna

Rozważając ten temat, na wstępie należy wyjaśnić pewne kontrowersje natury terminologicznej. Po pierwsze należy rozróżnić formacje isniejące do 1926 roku i po 1926 roku. Po drugie, nieodpowiednim pojęciem jest obóz rządzący ze względu na fakt, że nie wszyscy zwolennicy Piłsudskiego rządzili. Po trzecie, nieadekwatne jest określenie sanacja ze względu na nejednorodność okresu od 1926 do 1939 roku – w miarę upływu czasu zapominano o haśle sanacji moralnej. Z tych względów określenie piłsudczycy jest najbezpieczniejsze.

Piłsudczycy byli wewnętrznie zróżnicowani. Wewnątrz nurtu istniały różne koncepcje programowe (konserwatyści, liberałowie, lewica itd.). Obóz piłsudczykowski wykazywał dużą otwartość programową. Do piłsudczyków zaliczamy między innymi następujące frakcje:

• ekipa Kazimierza Bartla

• grupa pułkowników

• lewica sanacyjna

• Legion Młodych

• grupy skupione wokół czasopism

• osoby, które odeszły z innych partii, nurtów politycznych

Czasopisma związane z piłsudczykami:

• Droga

• Pretor

• Gazeta Polska

• Głos Prawdy

• Epoka

• Zaczyn

• Zrąb

• Pion

Wybrani przedstawiciele nurtu:

• Józef Piłsudski

• Józef Beck

• Lucjan Żeligowski

• Stefan Starzyński

• Felicjan Sławoj Składkowski

• Stanisław Car

• Stanisław Skwarczyński

• Leon Janta Połczyński

• Jakub Bojko

• Leon Kozłowski

• Jerzy Hryniewski

• Władysław Raczkiewicz

• Bronisław Pieracki

• Jan Zagleniczny

• Ignacy Czuma

Orientacje programowe wewnątrz nurtu piłsudczykowskiego:

• liberalna

• radykalno-prawicowa

• radykalno-lewicowa

• konserwatywno-autorytarna

Czynniki integrujące piłsudczyków:

• osoba przywódcy:nieograniczony prawem stanowionym,tworzy nowy porządek

• wyższość państwa nad narodem:wymaganie lojalności mniejszosci narodowych

• system wartości

• autorytarna droga do władzy (zamach stanu)

• własna, mityczna świadomość grupowa:mityzacja przewrotu majowego jako konieczności dziejowej

Piłsudczycy mieli charakter typowo polski. Świadczy o tym brak zewnętrznego charakteru, brak przynależności do międzynarodówek.

Czynniki wpływające na powstanie i rozwój formacji:

• sprzeciw wobec systemu partyjnego

• chęć zapewnienia bezpieczeństwa państwu

  • koncepcja umocnienia niepodległości

  • demokracja nie spełnia tego zadania

• ogólny kierunek przemian w Europie

  • popularność autorytaryzmu

• konspiracyjne antycedencje – związek z działalnością konspiracyjną

Przesłanki negatywnej oceny demokracji:

• brak rozumienia mechanizmów demokracji

• korupcja

• szkodliwość partii politycznych

• brak możliwości rekrutacji elit

• brak skuteczności wobec mniejszości narodowych

• nieprzystosowanie Polaków do demokracji

Elementy państwa według koncepcji PPS:

• władza skupiona w ręku suwerena

  • sprawność decyzyjna

  • jednolitość i niepodzielność władzy

  • kontrola polityki zagranicznej i wojska

  • łączy i ma wpływ na inne organy (stoi ponad nimi)

  • tworzy prawo

  • obsadza stanowiska

  • nieograniczony prawem stanowionym

• radykalne zmiany ustrojowe

• limitowana niezależność społeczeństwa

  • państwo inspiruje do działalności

  • ograniczona wolność słowa

  • wyższość dobra państwa nad jednostką i jej prawami

  • jednostka służy państwu a bez państwa jest niczym

• elitaryzm

  • podział na tych, którzy są z piłsudczykami i obcych

  • osoby zasłużone w walce o niepodległość

  • aktywne elity motorem odbudowy państwa

  • elita czuwa nad realizacją interesu państwowego

XI. Myśl polityczna ruchu ludowego

Człony ruchu ludowego:

• stronnictwa polityczne

• straże ogniowe

• teatry ludowe

• spółdzielnie ludowe

• związki mlodzieży wiejskiej

Początków polskiego ruchu ludowego należy doszukiwać się w Galicji. Był to jedyny zabór, w którym rozwój nowego ruchu politycznego był możliwy ze względu na stosunkowo duże swobody obywatelskie. Co więcej, Galicja miała charakter krainy rolniczej przez co hasła ludowców miały szansę znaleźć zwolenników. Za głównego prekursora ruchu ludowego w Polsce należy uznać Bolesława Wysłoucha.

Obszary inspiracji ruchu ludowego:

• Rewolucja Francuska:wolność, równość, braterstwo;Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• Tadeusz Kościuszko:Uniwersał połaniecki

• agraryzm

• idea spółdzielczości

• idea oświecenia mas

• praca u podstaw, praca jako wartość

Filary polskiego ruchu ludowego:

• szeroki katalog praw i wolności obywatelskich

  • sumienia, wyznania, druku

  • własność ziemi dla chłopów

  • prawo wyborcze

  • prawo do wykształcenia

• podkreślenie obowiązków obywatela

  • nie masz praw bez obowiązków

  • przede wszystkim przestrzeganie prawa

• pokojowe współżycie z sąsiadami

• spółdzielczość w gospodarce

• uspołecznienie przemysłu

• demokracja

• pluralizm polityczny i gospodarczy

  • różne formy własności i środków produkcji

• idea samorządności

• suwerenem pracujące warstwy społeczeństwa

Parlament według ludowców powinien być jednoizbowy. Istniała koncepcja aby zamiast drugiej izby powołać Naczelną Izbę Gospodarczą. Zwykły Senat jedynie dublowałby pracę Sejmu (co kosztuje) i blokował korzystne dla ludu reformy.

Władza wykonawcza w myśli politycznej ludowców miała początkowo być na równi z władzą ustawodawczą. Gdy jednak przyszedł kryzys demokracji, ludowcy zaczęli akcentować znaczenie silnej pozycji egzekutywy. Byli skłonni popierać ustrój prezydencki. Różne stronnictwa ludowe miały różne koncepcje nazwy dla głowy państwa:

• PSL Wyzwolenie – zwierzchnik RP

• PSL Piast – prezydent

• PSL Lewica – naczelnik-prezydent

Dlaczego chłopi powinni objąć władzę:

• jest ich najwięcej

• są żywicielami narodu

• przechowują (szczególnie w czasie zaborów) kulturę i język

• cechy charakteru: tradycjonalizm,patriotyzm,oddanie pracy,zaradność,oszczędność,wytrwałość

Agraryzm – naczelna ideologia ludowców. Pewne jego założenia obecne były już pod koniec XIX wieku ale ostatecznie narodził się dopiero w latach 30. wieku XX.

Teoretycy agraryzmu: Stanisław Miłkowski,Józef Niećko,Zygmunt Załęski

Idee obecne w agraryźmie:,tomizm,pozytywizm,personalizm,witalizm

Główne wartości:praca,ziemia,człowiek

Podstawowe założenia agraryzmu:

• rolnictwo i wieś jeszcze długo pozostanie podstawą rozwoju gospodarczego

• chłopi jeszcze długo będą najsilniejszą warstwą społeczną

• Polska jeszcze długo pozostanie krajem rolniczym

Agraryzm był ideą trzeciej drogi między kapitalizmem liberalnym a kolektywizmem marksistowskim. Z kapitalizmu czerpał:

• istnienie własności prywatnej (ale nie na takich samych regułach jak w kapitaliźmie)

• pochwałę indywidualizmu

• szerokie prawa i wolności obywatelskie

• pochwałę demokracji

Z kolektywizmu natomiast:

• ideę spółdzielczości

• przekonaie o niszczącym charakterze kapitalizmu

Osoby związane z ruchem ludowym:

• Wincenty Witos

• Andrzej Witos

• Bolesław Wysłouch

• Kazimierz Bagiński

• Aleksander Bogusławski

• Jan Czapla

• Stanisław Mikołajczyk

• Stanisław Thugutt

• Franciszek Ptak

• Maciej Rataj

• Augustyn Suski

• Stanisław Wojciechowski

• Marian Zyndram-Kościałkowski

Organy prasowe ruchu ludowego: tygodnik Piast,Wola Ludu,Gazeta Ludowa,Włościanin,Gazeta Grudziądzka,Wyzwolenie,Przyjaciel Ludu