Podstawowe kategorie pojęć pedagogiki społecznej

1. opieka

   • Radlińska – działalność kompensacyjno-rewalidacyjną, podejmowaną wobec jednostek niezdolnych do samodzielnej egzystencji (warunek), łącząca się z podjęciem przez opiekuna odpowiedzialności za losy owych jednostek i ich ubezwłasnowolnieniem (główne cechy), której celem jest stopniowe doprowadzenie podopiecznego do samodzielności i niezależności; ma miejsce, gdy występują zjawiska niekorzystne dla rozwoju człowieka tj. zaburzenia psychofizyczne, schorzenia, wyczerpanie fizyczne, samotność, nałogi;

   • Pieter – wychowanie opiekuńcze;

   • Jakubowski – związana z warunkami i czynnościami wychowawczo-społecznymi;

   • Kamiński:

- wąski sens – świadczenia materialne i psychiczne w stosunku do osób niezdolnych do zaspokojenia potrzeb, nie mogących dać sobie rady w życiu, osób dotkniętych klęską życiową;

- szeroki sens – pomoc udzielana społeczeństwu w celu zapobiegania wszelkiego rodzaju nieprzystosowaniu, dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym, moralnym, materialnym;

• Dąbrowski – obiektywnie konieczne czynności i zachowania podmiotów opieki wobec zależnych niesymetrycznych od nich przedmiotów, polegające na ciągłym zaspokojeniu ich ponadpodmiotowych potrzeb i kompensowaniu niedyspozycji do samozachowania lub samosterowania;

• Maciaszkowa – ogół działań podejmowanych przez osoby i instytucje w celu stworzenia warunków do zaspokojenia potrzeb przede wszystkim dzieci i młodzieży (podejmowanie świadomie);

• Krzeczkowski – system pomocy stosowany wobec członków społeczeństwa niezdolnych do samodzielnej egzystencji materialnej;

• Babicki – dziedzina, której domeną jest zaspokajanie rozlicznych, różnorodnych potrzeb podopiecznych, których nie są oni w stanie samodzielnie zaspokajać i regulować w oparciu o środki publiczne;

• Zalak, Pilch – działanie ubezwłasnowolniające, ograniczające lub uniemożliwiające własną zaradność podopiecznego, za którego opiekun przejmuje odpowiedzialność, które nie ma powszechnego charakteru, nie propaguje swych instytucji i ogranicza zakres podopiecznych;

1. wychowanie

   • jako:

- oddziaływanie – Godlewski, Krawcewicz, Wujek

- działanie – Sośnicki, Wroczyński, Muszyński

- czynność – Rowid

- przygotowanie – Krzysztoszek

- urabianie - Sośnicki

• Muszyński – wąsko – wszelkie zamierzone działania mające na celu wywołanie trwałych, pożądanych zmian w osobowości dzieci, dotyczących kształtowania kierunkowych dyspozycji osobowych, jak: postawy, przekonania, uznawane wartości;

• psychologowie – szeroko – dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych wywołujących zmiany w osobowości człowieka poddawanego tym oddziaływaniom; lub – proces kształtowania osobowości przez oddziaływania względnie stałe powtarzające się lub sporadyczne, budzące silne emocje, prowadzące do powstawania w jednostce systemu regulującego jej stosunki ze światem w którym żyją;

• socjologowie – część socjalizacji, w obrębie której mają miejsce działania planowe celowo podejmowane, kształtujące cechy osobowości pożądane z punktu widzenia interesów grupy i ideałów kultury;

• Miller – interwencja w proces socjalizacji i w proces rozwoju osobowości;

• Tchorzewski – ustawiczna propozycja wychowujących skierowana na wychowanka, którą może on zaakceptować lub odrzucić

• Przecławska- spotkanie, które ma w sobie wymowę czegoś bezpośredniego i osobowego, nadając podmiotowy charakter działaniom wychowawcy i wychowanka;

• Kwieciński – przechodzenie od przygotowywania dla ściśle określonych i reglamentowanych przyszłych ról pracowniczych i obywatelskich do przeżywania dzieciństwa i młodości oraz uczestniczenia młodzieży w życiu publicznym, przestrzegania jej prawa do wyboru, do szczęścia, do samostanowienia o sobie;

• Izdebska – tworzenie warunków do tego, by dziecko nie tylko coraz lepiej rozumiało świat i zdobywało umiejętności komunikowania się z tym światem, ale żeby coraz lepiej rozumiało siebie, posiadło umiejętności poznawania i budowania siebie, dokonywania wyborów, podejmowania decyzji;

• Katula – swoisty stymulator postępowania i działania, dokonywanie wyboru, przewidywanie pewnych sytuacji, nakazujący przyjęcie określonych ról i postaw społecznie użytecznych;

1. profilaktyka społeczna – prewencja;

Zalak, Pilch – dziedzina wiedzy i umiejętności praktycznych w skali mikro- i makrospołecznej, służącej zapobieganiu występowania tzw. dewiacyjnych i patologicznych zjawisk społecznych (problemów społecznych), ewentualnie służących nierozprzestrzenianiu się tychże zjawisk;

- zadanie: opis, wyjaśnianie i przewidywanie rozwoju zjawisk chorobliwych, szkodliwych, celem skonstruowania programów strategii i procedur ich zwalczania w wymiarze społecznym, globalnym oraz lokalnym i indywidualnym;

- współpraca: prawo, socjologia, pedagogika, psychologia, demografia, kryminologia, medycyna

- rodzaje:

• pozytywna – stosowanie w skali globalnej środków pozytywnych, inicjujących, konstruktywnych

• negatywna – niedopuszczanie do dewiacji i dysfunkcji poprzez środki negatywne: blokada, zakaz, mandat, sankcja, odstraszanie, napiętnowanie;

1. kompensacja

- Zalak, Pilch – złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania deficytów rozwojowych, narządów i przystosowania się na innej możliwej drodze;

1. ratownictwo

2. praca socjalna

   • Radlińska – praca społeczna – wydobywanie i pomnażanie sił ludzkich, ich usprawnianie i organizowanie wspólnego działania dla dobra ludzi (ratownictwo, pomoc, opieka);

   • Marynowicz-Hetka – praca socjalno-wychowawcza – działalność o charakterze pomocy w rozwoju jednostce, grupie i społeczności, która przez ulepszanie lub przekształcanie środowiska optymalizuje rozwój wychowanka, podopiecznego;

   • Smolińska-Theiss – odkrywa siły działające w określonym środowisku, pokazuje „jak ludzie budują warunki swojego życia, jak wypełniają je wspólnotami i stowarzyszeniami lokalnymi, jak pokonują trudności i tworzą własną rzeczywistość”;

   • Kamiński:

     1. skierowanie dóbr i usług tam, gdzie istnieje indywidualna potrzeba jednostki;

     2. przygotowanie jednostki do właściwego spożytkowania otrzymanych dóbr i świadczonych usług zgodnie z jej własnym interesem i interesem społeczeństwa, odpowiednie wychowanie jednostki, które pozwoli przekształcić przez wyzwolenie własnej aktywności uczestnika nie tylko jego samego, ale i środowisko;

   • Izdebska – łączy się nie tylko z pracą opiekuńczą, ale również z psychoterapią, wychowaniem, uczestnictwem w kulturze; formy:

- doraźna (ratownictwo)

- długofalowa, wspomagająca rozwój jednostek i grup;

• Zalak, Pilch – celowa i zorganizowana pomoc współczesnych społeczeństw swoim niewydolnym ekonomicznie, społecznie lub fizycznie członkom;

- 1) cel: pomaganie w osobistym i społecznym usamodzielnieniu się członkom społeczeństwa potrzebującym tej pomocy; 2) zawodowe kwalifikacje konieczne do wykonywania tej pracy; 3) adresaci – osoby, grupy, społeczności;

- metody: indywidualnych przypadków, grupowa, środowiskowa;

- techniki: psychoterapia, poradnictwo, mediacja, rzecznictwo

1. polityka społeczna

2. wsparcie społeczne

Zalak, Pilch – rodzaj interakcji społecznej podjętej przez jedną lub dwie strony w sytuacji problemowej, której dochodzi do wymiany informacji emocjonalnej lub instrumentalnej (jednostronna lub dwustronna, stała lub zmienna);

- 5 płaszczyzn:

• wsparcie emocjonalne

• wsparcie wartościujące

• wsparcie instrumentalne

• wsparcie informacyjne

• wsparcie duchowe

- cztery podstawowe układy ludzkiego życia:

• człowiek-człowiek

• człowiek-grupa

• człowiek-instytucje

• człowiek-szersze układy

Grupy rówieśnicze

1. pojęcie

   • grupa społeczna: mała, pierwotna, nieformalna, a zrzeszanie się młodych w grupy równolatków jest cechą współżycia zbiorowego;

   • Cooley – wskazanie że grupa rówieśnicza posiada cechy grupy pierwotnej:

     • mała liczebność – bezpośrednia styczność

     • prosta organizacja oraz ubóstwo ról i pozycji

     • dobrowolność akcesu oraz silna identyfikacja

• Znaniecki – powszechny składnik środowiska społecznego dziecka i nastolatka (obok rodziny i sąsiedztwa);

• Pilch – organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na wspólną cechę demograficzną wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie i nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo;

1. struktura:

• struktura komunikacji:

- gwiazdy;

- koła;

- szprychowa;

- bezpośrednia;

- łańcuchowa;

• role:

- przypisywana - formalna;

- postrzegana – oczekiwania jednostki;

- pełniona – postępowanie;

• sprawowanie władzy:

typy grup:

- grupa hierarchiczno-autorytarna – przywódca; sztywna hierarchia; wysoka skuteczność; szybkie efekty działań;

- arystokratyczna (liberalna) – kilku przywódców; niska sprawność i skuteczność;

- demokratyczna - przywódca; elastyczna hierarchia; wysoka skuteczność w dłuższym czasie;

typy kierowania:

- przodownictwo;

- przywództwo;

- panowanie;

1. typy

• nieformalne grupy rówieśnicze:

  • dziecięca grupa zabawowa

- 3-4 do 11-12 lat;

- potrzeba zabawy w zespole;

- dobór partnerów za każdym razem inny;

- role społeczne przez naśladownictwo;

- podział ról zróżnicowany dla chłopców i dziewcząt;

- brak norm własnych;

- najmniej konfliktowa w stosunkach z dorosłymi;

• paczka lub klika:

- od 12 lat;

- 4-5 osób;

- dobór członków o wyrównanym poziomie dojrzałości, podobnych postawach moralnych, dążeniach, poglądach;

- obie płcie;

- względna trwałość;

- silna więź i wysoki stopień solidarności;

- równorzędność członków;

• gang lub banda:

- od 8-9 lat;

- wysokie zorganizowanie i zintegrowanie; wyraźne role, autokratyczny przywódca;

- zbliżona do formalnej – trwalsza;

- własna subkultura, tradycje

- silna więź i solidarność podkreślana ubiorem, odznakami, przydomkami;

- skłonność do opozycji względem dorosłych;

• formalne - zasady organizacji wiadome są z góry;

1. Procesy zachodzące w grupie - Rylke Hanna

   • Wpływ na działanie jednostki w grupie: facylitujący (łatwe zadania, aktywność fizyczna, niska motywacja jednostki) i hamujący(trudność zadania, duży wysiłek intelektualny, wysoka motywacja jednostki)

   • Współzawodnictwo

   • Spójność (przyjazne interakcje, kooperacja, status grupy, zagrożenie z zewnątrz, styl kierowania)

   • Konformizm, normy grupowe i socjalizacja

   • Kierowanie grupą i dynamika grupowa

2. Komunikacja w grupie – Rylke Hanna

   • Wzory komunikacji:

     • Jednokierunkowa – przekazywanie przez osobę kierującą poleceń lub własnych interpretacji; szybszy ale mniej dokładny

     • Dwukierunkowa – przekazywanie informacji i opinii przez kierującego, zachęta do pytań i wyrażania własnych opinii przez uczestników; trwa dłużej ale daje lepsze rezultaty;

   • Czynniki wpływające na wybór wzoru komunikacji:

• Charakter zadania

• Czas do dyspozycji

• Wielkość grupy

• Potrzeby uczestników

• Potrzeby kierującego

• Poglądy kierującego

6. Cechy społeczne klasy – Doyle Walter

• Wielowymiarowość – klasa: pomieszczenie, mieszczące wielu ludzi z własnymi upodobaniami i zdolnościami współzawodniczących o jakieś dobra; istnieje potrzeba zaplanowania i zgrania wielu czynności: gromadzenie wielu danych, utrzymanie ich w harmonogramie, dostarczenie materiałów, zebranie i ocenienie prac

• Jednoczesność

• Gwałtowność – szybkość reakcji

• Nieprzewidywalność

• Jawność – miejsce publiczne

• Przeszłość – wspólne doświadczenia, zwyczaje i normy

Metodologia pedagogiki społecznej

1. metody badań

   • metoda – zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego;

   • rodzaje:

- eksperyment pedagogiczny:

• metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegająca na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem;

• cel – wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami danego układu;

- monografia pedagogiczna (miękka odmiana metod ilościowych):

• metoda postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych („struktury sformalizowanej”);

• przedmiot badań – instytucja wychowawcza lub inna instytucja dla celów wychowawczych badana; instytucje w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej;

• sposób badania – sięgnięcie w głąb badanej instytucji i gruntowne, wielostronne wejrzenie e jej funkcjonowanie jako systemu społecznego i związanego ze sobą zbioru osób;

• efekt – rozpoznanie struktury i efektywności działań wychowawczych, postawienie diagnozy określonych niedomogów i opracowanie koncepcji ewentualnych ulepszeń;

• techniki – badanie dokumentacji, obserwacja uczestnicząca, ankieta, wywiad;

- metoda indywidualnych przypadków – studium indywidualnych przypadków (miękka odmiana metod ilościowych):

• biografia ludzka;

• sposób badań polegający na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych;

• techniki: wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osobistych;

- metoda sondażu diagnostycznego (miękka odmiana metod ilościowych):

• sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje;

• techniki: wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne;

- otwarty wywiad pogłębiony (metoda jakościowa):

• prowadzony za pomocą dyktafonu;

• forma rozmowy, w której badany „oprowadza badacza po swoim życiu”, snuje opowieść; pytania sugerujące, prowokujące, drażliwe;

• cechy:

- równość – obie strony mają wpływ na przebieg dialogu;

- współzależność – nie tylko wymiana informacji ale wpływ na świadomość drugiej strony;

- wspólnota – atmosfera intymności i wzajemnego zrozumienia;

- uczestnictwo – wspólne budowanie wiedzy;

- integralność – angażowanie całej osobowości;

- metoda biograficzna (metoda jakościowa):

• założenie – nie istnieje w sensie obiektywnym żaden przedmiotowy wymiar rzeczywistości społecznej;

- obserwacja uczestnicząca (metoda jakościowa):

• cecha – przełamywanie dualizmu badacz-badany;

• badacz to nie wyłącznie rejestrator, ale aktywny uczestnik wydarzeń;

- jakościowa analiza tekstu (metoda jakościowa):

• analiza poziomu leksykalnego – słownika frekwencyjnego języka tekstu; ustalenie wyrazów najbardziej znaczących dla tekstu i obszarów rzeczywistości, których dotyczą;

• ustalenie znaczenia najczęściej pojawiających się wyrazów i kontekstu w jakim zostały użyte;

• dobór kategorii przy pomocy których dokonuje się analizy:

- jednostki i całości – autonomiczne jednostki narracji;

- konstrukcje – ustrukturalizowanie tekstu;

- struktury procesowe – odmiany narracji;

- linia recesywna i linia podstawowa – strukturalne uporządkowanie tekstu pod kątem kontynuowania wątku głównego lub odchodzenia od niego;

1. techniki badań

   • technika – czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów;

   • technika określona jest przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowana;

   • oznacza czynność poznawczą– obserwowanie, prowadzenie wywiadu;

   • rodzaje:

- obserwacja:

• czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń;

• efekt – wiedza najbardziej naturalna o obserwowanej grupie, najbardziej prawdziwa;

• najpopularniejsza postać – obserwacja otwarta lub swobodna;

• prowadzona w randze naukowej – systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia;

• szczególny przypadek – obserwacja uczestnicząca: jawna i ukryta;

• techniki gromadzenia materiałów: niestandaryzowane (notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa i fotograficzna) i standaryzowane (arkusz obserwacyjny – kwestionariusz z wytypowanymi zagadnieniami, które ma objąć obserwacja, dziennik obserwacji);

• warunki poprawności:

- wstępna znajomość przedmiotu obserwacji;

- jasne sformułowanie zagadnienia i celów obserwacji;

- bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych;

- szczegółowe opracowanie koncepcji badań, kategoryzacja zagadnień, opracowanie formularzy i arkuszy obserwacyjnych;

- wywiad

• rozmowa badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz;

• cel – poznawanie faktów, opinii i postaw danej zbiorowości;

• czynniki zakłócające wiarygodność informacji:

- respondent;

- narzędzie badawcze;

- prowadzący badanie;

• typy wywiadów:

- ze względu na stopień usystematyzowania pytań: skategoryzowany (ograniczenie kolejności i brzmienia pytań) i nieskategoryzowany (swoboda w formułowaniu pytań, zmieniania ich kolejności, pytania dodatkowe);

- ze względu na sposób prowadzenia: jawny (badany poinformowany prawdziwie o celach, charakterze i przedmiocie; skategoryzowany), ukryty (badany nie poinformowany o roli ankietera, celach i przedmiocie; luźna rozmowa), jawny nieformalny – ukryty formalny (badany orientuje się w fakcie prowadzenie wywiadu, nieznany mu właściwy przedmiot);

- ze względu na liczbę badanych: indywidualne i zbiorowe;

- ankieta:

• technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub najczęściej nieobecności ankietera;

• szczególny przypadek wywiadu;

• cechy odróżniające: stopień standaryzacji pytań, zakres i głębokość problematyki, zasady przeprowadzania;

• pytania – zawsze konkretne, ścisłe, jednoproblemowe;

• pytanie – najczęściej zamknięte, zaopatrzone w kafeterię (zestaw wszystkich możliwych odpowiedzi);

• temat – wąskie zagadnienie lub szerszy problem rozbity na kilka zagadnień szczegółowych;

• rodzaje kafeterii:

- zamknięte (ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi) i półotwarte (zawierają punkt oznaczony „inne” pozwalający na własną odpowiedź);

- koniunktywne (możliwość wybrania kilku możliwych odpowiedzi) i dysjunktywne (wybór tylko jednej możliwości);

- badanie dokumentów:

• technika badawcza służąca do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym; technika poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach;

• dokumenty: kronikarskie (materiały statystyczne, obrazujące określone sytuacje, dokumentujące fakty i działania) i opiniodawcze (osobiste materiały – pamiętniki, listy, wypracowania, wypowiedzi na piśmie);

- analiza treści:

• technika badawcza służąca do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych;

• cel – stawianie diagnoz cech psychicznych osób i grup;

• sposoby podejścia do analizy materiału symbolicznego:

- zainteresowanie cechami samej treści;

- próba sformułowania wniosków o autorze;

- interpretowanie treści, by dowiedzieć się o odbiorcach bądź skutkach oddziaływania jej;

- techniki projekcyjne:

• projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, że osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację;

• narzędzia: techniki werbalne (kojarzenie słów, kończenie zdań, odpowiedź na specjalne pytania – wyrażanie uczuć lub reakcji) i obrazkowe (opisywanie treści obrazków, konsekwencji scen, lub przyczyn sytuacji);

1. narzędzia badawcze

   • narzędzie – przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań;

   • ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych z badań – kwestionariusz wywiadu, magnetofon, ołówek;

   • zasady budowania:

     1. nie można opierać poznania na jednej technice badań – narzędzie winno uzupełniać i weryfikować wiedzę uzyskaną z innych źródeł;

     2. dla każdego badania odrębne narzędzia badawcze;

     3. budowa i treść narzędzia podporządkowane celom ogólnym badań zawartym w problemach badawczych;

     4. konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania;

     5. trzymanie się właściwej kolejności w przygotowaniu badań - cel, pytanie, teren badań, narzędzie;

     6. surowa dyscyplina w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań;

     7. wewnętrzna struktura narzędzi, stopień standaryzacji, wielkość, pytania filtrujące i kontrolne, okoliczności mają wpływ na wiarygodność informacji;

     8. narzędzi musi być: trafne (ma badać to, co w założeniu) i rzetelne (powtarzalność);

   • metryczka – rejestr zmiennych niezależnych;

   • rodzaje:

- kwestionariusz wywiadu – silnie skategoryzowany;

- kwestionariusz ankiety;

- narzędzia socjometrii – test socjometryczny - umożliwia badanie nie tylko związków emocjonalnych, lecz także badanie stosunku młodzieży do określonych cech, wartości, preferencje, aspiracje życiowe;

- narzędzia obserwacji: dzienniki obserwacji, karty obserwacji (indywidualne, tematyczne);

- skale;

Bezrobocie jako problem społeczny

pojęcie bezrobocia:

- bezrobotny to osoba, która (w świetle ustawy z dn. 14.XII.1994r o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu):

• nie jest zatrudniona i nie wykonuje pracy zarobkowej;

• jest gotowa do podjęcia zatrudnienia;

• nie uczy się w szkole w systemie dziennym;

• jest zarejestrowana w urzędzie pracy;

• ukończyła 18 lat;

• jest w wieku produkcyjnym;

• nie nabyła praw do emerytury lub renty;

• nie prowadzi działalności gospodarczej;

• nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego (pow. 2 ha przeliczeniowych);

• nie podlega ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu;

• jest osobą niepełnosprawną;

• jest osobą tymczasowo aresztowaną;

- bezrobocie – zjawisko, gdy część ludności w wieku produkcyjnym zdolna do pracy i gotowa do podjęcia pracy, odpowiadająca typowym warunkom występującym w gospodarce, pozostaje bez pracy, pomimo podjętych poszukiwań;

- 3 aspekty bezrobocia: ekonomiczny, społeczny, psychologiczny;

cechy bezrobocia:

- charakterystyczne cechy polskiego bezrobocia:

• długotrwałość, co łączy się z utratą prawa do zasiłku i niesie ze sobą specyficzne problemy psychologiczne i społeczne;

• przestrzenne zróżnicowanie;

- jako kwestii społecznej:

• dotyczy większych grup i zbiorowości społecznych;

• polega na kumulacji negatywnych cech położenia materialnego, społecznego lub politycznego;

• odbierane jest przez grupę jako niesprawiedliwe, kryterium stanowi porównanie własnego położenia do aprobowanego społecznie systemu wartości lub położenia innych grup;

• zakłóca prawidłowy rozwój grupy;

• wywołuje społeczny niepokój i wzburzenie;

• jest źródłem napięć społecznych, ostrych konfliktów, wpływa destrukcyjnie na rozwój całego społeczeństwa;

• nie może być w pełni rozwiązane w ramach grupy, przy pomocy dostępnych jej metod i możliwości;

• może być rozwiązane tylko drogą podjęcia działań przez państwo lub inne podmioty polityki społecznej;

konsekwencje bezrobocia:

- ekonomiczne skutki:

• wzrost wydatków z finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia socjalne oraz na programy przeciwdziałania bezrobociu;

• zmniejszenie dochodów budżetowych państwa – niepłacenie podatków dochodowych, składek na ubezpieczenie społeczne przez bezrobotnych, niekupowanie towarów (podatek pośredni);

• praca to ważny czynnik ekonomiczny (niewykorzystany w sytuacji bezrobocia);

• emigracja zarobkowa młodych wykształconych;

- społeczne skutki:

• pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie;

• wzrost przestępczości wśród bezrobotnych;

• wzrost liczby rozwodów;

• trwałe i groźne społecznie zmiany w psychice (frustracja, obojętność, zahamowanie rozwoju osobowości, obniżenie aspiracji edukacyjnych, lęk o przyszłość -> alkoholizm, narkomania, prostytucja, przestępczość;

- psychologiczne skutki:

• przymus zmiany dotychczasowych wzorów zachowania; poczucie wyobcowania, izolacji społecznej, niska kontrola nad zachowaniami;

• fatalizm, apatia, obniżona sprawność psychofizyczna;

• poczucie winy, utrata poczucia własnej wartości, autorytetu;

• stan przymusowej zależności od innych – zmiana ukształtowanego obrazu siebie i relacji z innymi ludźmi;

• ograniczenia pola kontaktów społecznych, zaburzenia struktury czasu;

• fazy stanu psychicznego: szok -> optymizm i wiara w znalezienie nowej pracy -> pesymizm -> utrata nadziei;

- w aspekcie zakłócenia realizacji funkcji rodziny (pedagogiczne aspekty bezrobocia):

• funkcja ekonomiczno-konsumpcyjna:

x rodziny dotknięte bezrobociem nie uzyskują dochodów na poziomie minimum socjalnego – żyją na granicy nędzy;

x wykorzystują oszczędności, sprzedają rzeczy, zadłużają się;

x nie kupują ubrań, obuwia, minimalizują spożycie żywności, nie korzystają z usług, dóbr kultury, turystyki;

x nie opłacają czynszu, co grozi eksmisją;

x rezygnują z życia towarzyskiego;

x zasiłek wynosi 36% przeciętnego wynagrodzenia;

• funkcja opiekuńczo-wychowawcza:

x bezrobocie matki oznacza z reguły utratę dziecka;

x rezygnacja z przedszkola, więc z jego funkcji wyrównawczej, stymulującej rozwój intelektualny;

x obniżenie aspiracji edukacyjnych dzieci związane ze stanem niepewności, zagrożenia; zrezygnowanie z liceum;

• funkcja emocjonalno-ekspresyjna:

x w początkowej fazie – zacieśnienie więzi, konsolidacja;

x następnie pojawiają się problemy w relacji rodzice-dzieci, konflikty, wzajemne żale, obwinianie się, bezradność wobec dzieci; utrata poczucia bezpieczeństwa;

• funkcja socjalizacyjna:

x napięcie i konflikty nie stwarzają właściwego klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci, pobudzania zainteresowań, kształtowania pozytywnego systemu wartości, norm i wzorów postępowania;

x stygmat niższości;

x funkcjonowanie w sposób bezplanowy i bezzadaniowy;

x pojawienie się postawy roszczeniowej wobec państwa i jego instytucji – kształtowanie osobowości uzależnionej od zewnętrznych warunków;

x utrudnienie kształtowania umiejętności samorealizacyjnych i samosterowniczych;

x dziedziczenie upośledzonego statusu społecznego rodziny;

• funkcja prokreacyjna:

x młodzi ludzie rezygnują z zawarcia małżeństwa i przesuwają decyzję urodzenia dziecka;

x nieznajomość metod antykoncepcji skutkuje nieplanowymi urodzeniami wbrew możliwościom materialnym i wychowawczym;

sytuacja dziecka w rodzinie z problemem bezrobocia

- Danilewicz:

• funkcja metarialno-ekonomiczna:

x wykorzystywanie oszczędności, sprzedawanie sprzętów;

x nie opłacanie świadczeń mieszkaniowych, zadłużanie się;

x rezygnowanie rodziców z zaspokajania własnych potrzeb, by jak najdłużej ochraniać potrzeby dzieci;

x rezygnowanie z zakupów obuwia, odzieży dla dzieci, pomoc znajomych i ośrodków pomocy społecznej (80%);

x zmiana jakości spożywanych posiłków – rezygnowanie z wędlin, słodyczy, owoców;

• funkcja socjalizacyjno-wychowawcza:

x zmiana formy opieki nad dziećmi – rezygnowanie z usług placówek opiekuńczo-wychowawczych, w konsekwencji nierówny start edukacyjny;

x rezygnacja z ponoszenia kosztów edukacji równoległej (płatne zajęcia pozalekcyjne, kino, imprezy sportowe, rozrywki, wycieczki); ograniczenie wydatków na prasę, książki;

x zmiany planów edukacji dzieci na skutek braku środków materialnych na kształcenie (dojazdy, internat, stancja);

x niska samoocena i ograniczenie kontaktów środowiskowych rodziny (brak modnych strojów, przyborów szkolnych, brak pieniędzy na imprezy, sprzęt audiowizualny, sportowy);

x napięcie między małżonkami, konflikty, które nie stwarzają klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci, rozbudzania zainteresowań, kształtowania pozytywnego systemu wartości, wzorów i norm;

• funkcja emocjonalno-ekspresyjna:

x pierwsza faza – zacieśnienie więzi rodzinnych;

x nasilenie lub pojawienie się konfliktów w małżeństwie;

x konflikty z dziećmi, których potrzeb rodzice nie są w stanie zaspokoić;

x odczuwanie stresu, frustracji, która udziela się domownikom;

poczucie utraty pozycji w małżeństwie i rodzinie, zwłaszcza w rodzinie robotniczej;

metody przeciwdziałania bezrobociu:

- inicjowanie i finansowanie szkoleń;

- tworzenie dodatkowych miejsc pracy i udzielanie pracodawcom pomocy finansowej;

- prace interwencyjne i roboty publiczne;

- przyznawanie i utrata zasiłków;

- aktywizacja bezrobotnych np. w klubach pracy;

- udzielanie pożyczek z funduszu pracy;

- wzrost gospodarczy kraju;

czynniki wpływające na sytuację materialną rodziny bezrobotnej (Danilewicz):

- czas pozostawania bez pracy;

- liczba osób niepracujących w rodzinie;

- wykształcenie osób bezrobotnych;

- struktura rodziny (niepełność, wielodzietność);

- czynniki dezorganizujące rodzinę przed wystąpieniem bezrobocia (choroba, niepełnosprawność, alkoholizm, niewydolność wychowawcza);

miary bezrobocia:

- stopa bezrobocia – procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo (20%);

- w Polsce także - procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem indywidualnym;

Ubóstwo jako problem społeczny

Boczoń, Toczyski, Zielińska:

• definicja:

- ubóstwo (w świadomości społecznej) – brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek;

- ubóstwo – stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny, grupy społecznej;

• podejścia:

- ubóstwo absolutne (bezwzględne): kryterium – warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia minimalnych potrzeb człowieka;

• w węższym znaczeniu – stan niezaspokojenia minimalnych potrzeb organizmu ludzkiego – niemal takich samych w każdym miejscu i w każdym czasie;

• w szerszym znaczeniu – stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za minimalne;

- ubóstwo względne: nadmierne rozpiętości w poziomie życia; istotna jest nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz dystans między nimi;

• Polska: ubóstwo – warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia podstawowych potrzeb;

• przyczyny:

- zwolennicy twardych reguł rynkowych, opowiadający się za stosowaniem kategorii ubóstwa absolutnego – przyczyny w niewłaściwych zachowaniach samych ubogich;

- egalitaryści, opowiadający się za stosowaniem kategorii ubóstwa względnego – przyczyny w systemie gospodarczo-społecznym;

Schiller:

1. teoria skażonych charakterów:

- ubóstwo jako naturalny rezultat indywidualnych defektów: brak aspiracji, zdolności itp.;

- słabości wynikają z brak motywacji do nauki szkolnej;

- każdy kto chce powiększyć swoje dochody może to zrobić;

- biedni nie włożyli więc odpowiedniego wysiłku;

1. teoria ograniczonych możliwości:

- ubożenie społeczeństwa może być rezultatem sił pozostających poza kontrolą jednostki;

- biedni nie mają równego dostępu do szkół, miejsc pracy;

- dyskryminacja w zarabianiu ze względu na płeć, kolor skóry;

- rząd nie obdarza biednych sprawiedliwie przywilejami, subwencjami – brak polityki protekcjonizmu;

1. teoria Wielkiego Brata:

- generalnie wina leży po stronie rządu – niszczenie bodźców do umocnienia niezależności ekonomicznej rodziny;

- uzależnienie przez wysokie podatki, programy socjalne;

• źródła – Triada Gildera:

- praca – ubodzy pracują mniej i z mniejszym zaangażowaniem niż inni; akceptacja zapomogi jako trwałego sposobu życia; powstanie subkultury dobroczynności;

- rodzina – rozkład tradycyjnego monogamicznego małżeństwa i osłabienie roli mężczyzny jako głowy rodziny;

- wiara – w człowieka, przyszłość, wzajemne korzyści z handlu; ich brak powoduje upadek ducha pracy i przedsiębiorczości, niepowodzenia, frustracje;

• cechy demograficzno społeczne rodzin i niskich dochodach:

- większa liczba osób na utrzymaniu,

- niska aktywność zawodowa,

- niski poziom wykształcenia,

- podeszły wiek,

- choroby,

- alkoholizm,

- rozpad rodziny,

- wielodzietność;

• przyczyny ubóstwa w Polsce:

- cechy sytuacji społecznej rodzin obniżające możliwości kształcenia dzieci i pogłębiające nierówności (Jarosz): pochodzenie robotnicze i chłopskie, niski poziom dochodów, niskie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe rodziców, duża liczba dzieci w rodzinie;

- katastrofalna sytuacja mieszkaniowa;

- państwowy mechanizm alokacji dochodów;

- występowanie alkoholizmu w rodzinie;

- podeszły wiek i emerytura starego portfela;

- inwalidztwo;

- pozostawanie w kręgu subkultury ludzi ubogich;

• wyznaczniki ubóstwa w Polsce:

- niedożywienie,

- dezorganizacja życia rodziny;

- zaniedbania w warunkach mieszkaniowych;

- alkoholizm;

- enklawy ubóstwa i przestępczości;

• przyczyny ubóstwa wg Jana XXIII:

- błędna polityka państw – nakładanie nadmiernych ciężarów na obywateli;

- naruszanie sprawiedliwości rozdzielonej przez niedostosowanie wysokości zarobków i płac do użyteczności społecznej pracy;

- szybszy postęp techniczno-ekonomiczny przemysłu niż rolnictwa – upośledzenie wsi względem miast;

• mierniki ubóstwa:

- miernik absolutny oparty na kryterium niskich dochodów – urzędowa granica ubóstwa – USA;

- miernik relatywny – niski budżet rodziny czteroosobowej – USA;

- relatywna granica ubóstwa – Europa – dochód niższy niż 50% średnich dochodów gospodarstw domowych odpowiedniego typu;

- minimum socjalne – Polska – umownie ustalony poziom zaspokojenia potrzeb jednostki uznanych za społecznie niezbędne;

• walka z ubóstwem:

- liberałowie – dążenie do likwidacji ubóstwa w wymiarze absolutnym – zapewnienie wszystkim minimalnego poziomu dochodów; rozbudzanie przez państwo aktywności i ambicji ubogich, zwiększanie ich produktywności i szansy na sukces;

- autorzy postrzegający ubóstwo jako zjawisko względne – korekta podziału dochodów przez państwo: silnie progresywne podatki, rozbudowany system świadczeń społecznych, kontrola cen, zagwarantowanie płacy minimalnej, dotowanie przez państwo oświaty, służby zdrowia, mieszkalnictwa;

• kierunki działań w walce z ubóstwem (UE):

- kształcenie zawodowe i oświata;

- stworzenie warunków korzystnej komunikacji społecznej i informacji z udziałem ubogich;

- gwarantowane dochody najniższe jako droga do samodzielnego zorganizowania sobie życia z pomocą państwa i społeczeństwa lokalnego;

- praca w środowisku i samopomoc;

• walka z ubóstwem wg Szkoły Socjalnej w Arthus – triada:

- społeczność lokalna;

- pracownik socjalny – przeniesienie zainteresowania z indywidualnego klienta na środowisko w którym on żyje;

- władze lokalne;

• prewencja w walce z ubóstwem – zapobieganie jest lepsze niż leczenie:

- prewencja pierwsza – tworzy pozytywny program społeczny, plan społeczny;

- prewencja druga – określa obszary depresji społecznej i ustala program zajęcia się grupami największego ryzyka;

- prewencja trzecia – dotyczy jednostek i rodzin;

• projekt parasola – mieszkańcy, pracodawcy, politycy, organizacje związkowe decydują co jest dobre dla społeczności lokalnej i plan ten egzekwują; presja na miejscową ludność i jej działania;

• projekt korzeni traw – pomysły rozwijają się na dole podczas współpracy mieszkańców, urzędników, pracowników środowiskowych;

Warzywoda – Kruszyńska:

• typy wyjaśniania biedy – Vranken:

- deficiency model – przyczyny w jednostce stanowiące jej niezbywalną charakterystykę;

- accident model – przyczyny po stronie jednostki wynikające z sytuacji w jakiej znalazł się dany człowiek: choroba, rozpad rodziny;

- culture of poverty model – przyczyny w społeczności w której żyje jednostka, socjalizowanie w kulturze ubóstwa;

- situational model – społeczności biednych wytwarzają specyficzne strategie przetrwania w związku ze znalezieniem się w niezawinionej przez siebie sytuacji społecznej;

- structural model – bieda stanowi nieodłączną cechę społeczeństwa opartego na gospodarce rynkowej i pełni określone funkcje na rzecz społeczeństwa kapitalistycznego;

- cyclical model – przyczyny w społeczeństwie związane ze zmianami jakim ono podlega;

• typy wyjaśniania biedy – Wright:

- genetric/racial inferiority model – biedni posiadają skazy wynikające z genetycznej/rasowej niższości oddziałującej na poziom inteligencji;

- culture of poverty model – przyczyny w cechach jednostki które uniemożliwiają jej efektywne funkcjonowanie w społeczeństwie; cechy te są wytworem oddziaływań społecznych i kulturowych;

- ravages of social change model – przyczyny w zmianach społecznych, w przekształceniach na rynku pracy powodujących zmianę możliwości zatrudnienia;

- class exploitation model – bieda jako immanentna właściwość pewnych systemów społecznych opartych na wyzysku jednych klas przez drugie;

• rodzaje biedy:

- zawiniona, alkoholowa, spatologizowana, na własne życzenie;

- niezawiniona, „normalna”, ekonomiczna niezależna od samych ubogich;

• czynniki sytuacyjne determinujące styl życia biednych:

- niski poziom dochodów bieżących – źródła: głównie świadczenia społeczne, zasiłki celowe; zasiłki rodzinne, alimentacyjne, wychowawcze, pielęgnacyjne; renta socjalna; zbieranie i sprzedaż złomu, makulatury, butelek; praca legalna, sezonowa, „na czarno”; skutki: „rygor oszczędnościowy” – ograniczenie wydatków na produkty żywnościowe, nową odzież, leki, opał, opłaty za czynsz, energię elektryczną;

- zła sytuacja mieszkaniowa – zmiana mieszkania na niższy standard; przeprowadzenie się do rodziców, dziadków; słabe wyposażenie w infrastrukturę sanitarną; skromne wyposażenie w meble i sprzęty; małą powierzchnia mieszkalna; zdewastowanie wnętrza;

- pogarszający się stan zdrowia – niski poziom dbałości o higienę ciała i jamy ustnej; nieracjonalny sposób odżywiania; niedożywienie; brak systematycznej kontroli zdrowia; palenie tytonie; nadużywanie alkoholu; stresy;

- nadmiar wolnego czasu – życie pozbawione regularności; nieograniczony czas wolny, „pusty”; zabijanie czasu (spanie, stanie na ulicach, oglądanie telewizji); życie z dnia na dzień – orientacja na teraźniejszość; apatia, pasywność; depresja;

- niska aktywność zawodowa – praca nie stanowi wartości; niechęć i brak szacunku dla pracy; praca dzieci;

Środowisko lokalne

pojęcie:

• należy do „składników struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne” (Wroczyński);

• nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki;

• najbardziej uniwersalny i trwały element otoczenia jednostki, od urodzin po kres życia;

• kontrowersje wśród pedagogów:

- pojęcie wieloznaczne – możliwe do zrozumienia tylko przez enumeratywne wyliczenie jego składników, z których każdy ma samoistne znaczenie – więc jest niepotrzebne;

- kategoria historyczna – opisuje byt idealny, który dziś w zasadzie nie ma desygnatów realnych – więc niepraktyczne;

- nazwa określająca pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej – więc jest wzorcem działania praktycznego, a nie jest pojęciem naukowym;

• ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy, regulacyjny;

• Tonnies – dwa typy zbiorowości wchodzące w skład środowiska lokalnego:

cechy	stowarzyszenie	wspólnota
1. przynależność:	dobrowolna;	zdeterminowana urodzeniem;
2. reguły organizacji:	formalne;	aprobata społeczne – nieformalne;
3. cele:	określone;	nieartykułowane, nie mają postaci pisanej;
4. struktura, organizacja, członkowie:	posiada;	określani są zasadami tradycji i poczuciem przynależności;
5. wzory zachowań:	ustalone;	uznane za właściwe, grupowy konformizm;
6. sankcje:	ustalone wobec członków;	system kontroli społecznej;

• ujęcie socjologiczne – mała grupa ludzi, żyjąca na ograniczonym terytorium;

• ujęcie pedagogiczne – gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowość do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa;

struktura

cechy

• tożsamość etniczna, religijna, kulturowa;

• zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków;

• jednolitość ekonomiczna i zawodowa;

zasady organizacji i aktywizacji środowiska lokalnego:

metody pracy socjalno-wychowawczej:

1. indywidualnych przypadków - casework:

   • Mary Richmond – What is Social Case Work? – 1992r.:

- metoda indywidualnych przypadków – proces, który rozwija osobowość poprzez świadomie przeprowadzone dostosowanie kolejno każdej z jednostek, zachodzące w relacjach pomiędzy ludźmi i ich otoczeniem społecznym;

- elementy:

• wgląd w cechy osobowościowe jednostki;

• rozpoznanie zasobów, zagrożeń, wpływów otoczenia społecznego na jednostkę;

• bezpośrednie oddziaływanie osoby na osobę;

• bezpośrednie oddziaływanie poprzez otoczenie społeczne;

• szkoła funkcjonalna - Univerity of Pensylwania:

- założenia:

• rozumienie natury ludzkiej jak w psychologii rozwojowej, polegające na podkreśleniu własnej roli jednostek w rozwoju u dokonywaniu wyborów; relacje z otoczeniem służą nieustającemu kreowaniu siebie;

• ujmowanie metody indywidualnego przypadku nie jako formy psychospołecznej terapii jednostek i rodzin ale jako administrowania usługami społecznymi (by zostały użyte dla dobra jednostki i społeczeństwa);

• casework rozumiany jako proces w trakcie którego zasoby i świadczenia społeczne są udostępnianie jednostce;

- cel pracy socjalnej: ulepszenie i ułatwienie funkcjonowania jednostki w społeczeństwie;

- wartości podejścia funkcjonalnego:

• respektowanie godności i wartości każdej jednostki;

• dbałość, by każdy miał możliwość samorealizacji jako osobowość pełna i wnosząca swój wkład w społeczeństwo;

• dbałość, by społeczeństwo jako całość poprzez instytucje i politykę sprzyjało i popierało takie możliwości;

  • podejście psychospołeczne – Gordon Hamilton (Szkoła Pracy Socjalnej w NY):

- uwzględnienie struktury psychologicznej i człowieka i kontekstu społecznego, w którym żyje (rodzina, sąsiedzi, przyjaciele, pracodawcy, instytucje o wymiarze lokalnym i globalnym – organizacje społeczne, placówki służby zdrowia, pomocy społecznej, instytucje państwowe);

- formy działania – psychoterapia i terapia społeczna – mobilizacja sił jednostki i otoczenia społecznego dla stworzenia możliwości rozwoju osobowości jednostki i jej realizacji z otoczeniem;

• w Polsce:

- Aleksander Kamiński:

• prowadzenie przypadku jest sztuką – pracownik winien posiadać zdolności twórczego interpretowania i komponowania elementów wiedzy, intuicję w odczuwaniu

1. grupowa

2. organizowania środowiska