Genetyka

Teratogeneza i mutageneza

Zarówno czynniki teratogenne i mutagenne mogą powodować zaburzenia struktury i funkcji organizmu, ale różnią się mechanizmem działania.

Teratogeny – powodują uszkodzenia zaburzające rozwój embrionu lub płodu

Mutageny – zmieniają informację genetyczną, co może prowadzić do wystąpienia choroby dziedzicznej (mutacja w komórkach rozrodczych) lub choroby nowotworowej (mutacja w komórkach somatycznych)

Epidemiologia – nauka oceniająca częstość i rozkład występowania chorób w różnych populacjach oraz analizą czynników wpływających na te parametry

Teratogeneza

Teratogeny – czynniki mogące spowodować trwałe zaburzenia struktury lub funkcji organizmu działając w okresie życia embrionalnego lub płodowego (czynniki środowiskowe, leki, narkotyki, związki chemiczne)

Teratologia kliniczna

- badanie zależności między występowaniem wad wrodzonych u dzieci a narażeniem na czynniki teratogenne

- ocena ryzyka wystąpienia wad wrodzonych u dzieci kobiet narażonych na działanie czynników teratogennych

- badanie ryzyka urodzenia dziecka z wadami przez kobietę narażoną w ciąży na oddziaływanie potencjalnie teratogennych czynników

Czynniki teratogenne – odpowiedzialne za występowanie ok. 10% wszystkich zespołów wad wrodzonych

Zaburzenia równowagi metabolicznej u matki

- ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dzieci kobiet chorujących na cukrzycę insulino zależną jest 2-3 krotnie większe, niż średnie ryzyko dla danej populacji: najczęściej występującymi wadami wrodzonymi u tych dzieci są wady serca (2-3%) i wady cewy nerwowej (1-2%); wiele z tych wad można wykryć w badaniach prenatalnych (USG wysokiej rozdzielczości, pomiar poziomu α-fetoproteiny – kobietom ciężarnym chorującym na cukrzycę powinno się zaproponować wykonanie badań prenatalnych)

dzieci kobiet chorych na fenyloketonurię zwykle nie chorują na fenyloketonurię

- u kobiet ciężarnych chorujących na toczeń rumieniowaty (SLE) występuje podwyższone ryzyko zaburzeń przewodzenia w mięśniu sercowym u płodu, które mogą doprowadzić do śmierci

2) Czynniki infekcyjne mogą przedostać się przez łożysko i uszkodzić rozwijający się zarodek lub płód

kiła matki może spowodować infekcję płodu, która ujawnia się u noworodka lub we wczesnym niemowlęctwie (obumarcie płodu, zmiany skórne, zapalenia śluzówki nosa, powiększenie wątroby i śledziony, zapalenie opon mózgowych i mózgu, zapalenia kości i chrząstek)

- wrodzona toksoplazmoza może przebiegać bezobjawowo lub z zapaleniem naczyniówki i siatkówki, wodogłowiem lub małogłowiem, upośledzeniem umysłowym

embriopatia różyczkowa (zaburzenia rozwoju płodu, powiększenie wątroby i śledziony, rumień, żółtaczka, małogłowie, zaćma, głuchota, wrodzone wady serca i upośledzenie umysłowe)

- wrodzona infekcja wirusem cytomegalii (upośledzenie rozwoju płodu, powiększenie wątroby i śledziony, niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka, małogłowie

infekcja śródmaciczna wirusem ospy wietrznej (uszkodzenia i bliznowacenie skóry, skrócenie kończyn, zanik kory mózgowej)

infekcja wrodzona ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV) – zwykle śmierć we wczesnym dzieciństwie, małogłowie, upośledzenie rozwoju

- zakażenie płodu parwowirusem – ciężka niedokrwistość, obrzęk płodu i jego śmierć

Promieniowanie jonizujące powoduje uszkodzenie DNA

oddziaływanie wysokich dawek promieniowania w okresie życia płodowego (np. w radioterapii chorób nowotworowych) może prowadzić do małogłowia i upośledzenia umysłowego; dawki promieniowania w diagnostycznych badaniach radiologicznych rzadko są poważnym zagrożeniem dla rozwijającego się embrionu lub płodu, ale w razie możliwości należy ich unikać

- jod radioaktywny jest gromadzony w tarczycy płodu od 13. tyg. ciąży, co może prowadzić do kretynizmu

4) Używki i narkotyki

- alkohol; klasyczny zespół alkoholowy występuje u dzieci nałogowych alkoholiczek, które nadużywały alkoholu w czasie ciąży (powyżej 90 ml czystego spirytusu na dobę); niedobór wzrostu, upośledzenie umysłowe, zaburzenia zachowania oraz charakterystyczne cechy dysmorficzne twarzy: krótkie szpary powiekowe, niedorozwój części środkowej twarzy, długa, płaska rynienka nosowo-wargowa i wąska czerwień wargi górnej, często wrodzone wady serca i zaburzenia morfologiczne mózgu

kokaina – może być przyczyną odklejenia łożyska, prowadząc na skutek zaburzeń ukrwienia do uszkodzenia tkanki mózgowej płodu

- nie udowodniono teratogennego działania następujących narkotyków (jeśli nie zostaną przedawkowane): marihuana, heroina, LSD, kofeina)

5) Leki

talidomid – w pierwszym trymestrze ciąży może prowadzić do zaburzenia rozwoju kończyn, malformacji twarzy i innych wad wrodzonych

metotreksat i inne cytostatyki niszczą szybko dzielące się komórki

- leki przeciwdrgawkowe – większe ryzyko wystąpienia efektu teratogennego łączy się z leczeniem przeciwdrgawkowym przy zastosowaniu kombinacji wielu leków niż po zastosowaniu jednego

stosowanie przez kobietę ciężarną androgenów może prowadzić do wirylizacji zewnętrznych narządów płciowych u płodów żeńskich

- do leków o prawdopodobnym, ale nie potwierdzonym działaniu teratogennym należą: penicylina, chinina, witamina A