Zagadnienia do przypomnienia przed klasówką z Młodej Polski
Ramy czasowe młodej Polski oraz centra kulturalne modernizmu na ziemiach polskich:
Młoda Polska to epoka która rozpoczęła się w latach 90 tych XIX wieku aż do 1918 roku. Nazwę „młoda polska” wymyślił Andrzej Górski. Centra: Kraków, Zakopane.
Wyjaśnienie terminów:
Młoda Polska – są to przemiany ideowe i artystyczne w Polsce. Formacja „młodych” twórców przejęli nowe założenia i postulowali nowe programy artystyczne.
Modernizm – tego terminu w Polsce używano przede wszystkim w odniesieniu do nowych prądów l literaturze niemieckiej.
Neoromantyzm – Połączenie młodej epoki (Młodej Polski) z romantyzmem. Doszukiwanie wspólnych cech obu epok.
Fin de Siecle – Koniec wieku. Znamionuje poczucie schyłkowości, końca cywilizacji i kultury.
Dekadentyzm – przekonanie o nadchodzącym upadku kultury i cywilizacji. Manifestujące się apatią i biernością.
Katastrofizm – pogląd traktujący o nieuchronności świata zdążającego ku zagładzie.
Chłopomania/Ludomania – są to związki artystów i inteligentów z prostymi kobietami. Również drugim aspektem jest zafascynowanie barwnością życia chłopów.
Cyganeria artystyczna/bohema – Kraków, Jama Michalikowa, ul. Floriańska. Nieformalne środowisko artystyczne, charakteryzujące się buntem przeciwko panującym normom społecznym i oryginalnym.
Charakterystyka kierunków w sztuce modernizmu + przykłady:
Impresjonizm – Jest to wyjście z pleneru i malowanie pejzaży wiejskich i miejskich. Malowali szybko aby uchwycić chwilę, wrażenie. Przykłady: Claude Monet, S. Żeromski.
Ekspresjonizm – Jest to chęć wyrażenia gwałtownych uczuć i stanów emocjonalnych jak strach i panika. Operowanie kontrastem, deformacją, groteską, linią łamaną. Przykłady: Edward Munch, Jan Kasprowicz.
Symbolizm – Chęć wyrażenia tego co niewyrażalne np.: uczuć, emocji, pojęć abstrakcyjnych. Operowanie symbolem, czyli wieloznacznym znakiem. Przykłady: B. Leśmian.
Secesja – Kierunek w sztuce użytkowej. Przedmioty mają pięknie wyglądać. Przykłady: E. Munch, S. Wyspiański.
„Ludzie bezdomni” S. Żeromskiego:
Charakterystyka postaci Judyma jako nowego typu bohatera – Romantyk: samotne działanie wymuszone koniecznością, wyobcowanie ze społeczeństwa, wierność ideałom, poświęcenie dla szczęścia ludzkości, rezygnacja z życia osobistego na rzecz realizowania wyższych ideałów. Pozytywista: wiara w naukę jako narzędzie polepszenia bytu ludzi, idea realizowania „pracy u podstaw” i „pracy organicznej”, przekonanie że szczęście jednostki zależy od szczęścia społeczeństwa, zainteresowanie losem najuboższych.
Charakterystyka drugoplanowych bohaterów powieści – Joanna Podborska (dwudziestoletnia kobieta , zakochuje się w Tomaszu, inteligentna, wrażliwa), Wiktor Judym (brat Tomasza, robotnik, działacz rewolucyjny, ciężko pracuje), Korzecki (inżynier, znajomy Judyma, zaangażowany w działalność konspiracyjną, popełnia samobójstwo).
Realizm i naturalizm w powieści – opis brzydoty, opis mieszkań i warunków życia, traktowanie człowieka jako części przyrody i natury, wpływ środowiska na człowieka.
Symbolizm dzieła – symboliczne znaczenie tytułu, symboliczne sceny (rozdarta sosna), dzieła sztuki i przedmioty (Wenus z Milo, Obraz „Rybak”)
Cechy powieści modernistycznej –
Opowiadania S. Żeromskiego
Problematyka patriotyczna w „Rozdziobią nas kruki, wrony…” – Winrych zostaje dostrzeżony przez patrol rosyjski i zakłuty dzidami. Nad ranem ubogi chłop okrada ciało Winrycha.
Charakterystyka realiów wsi pouwłaszczeniowej w „Zmierzchu” i „Zapomnieniu” – Mozolna i bardzo ciężka praca Gibałów w wywiezieniu torfu. Gibała upijając się zabija żonę.
„Chłopi” W.S. Reymonta
Charakterystyka lipeckiej gromady – Gromada jednoczy się, aby bronić własnych interesów, ale wielokrotnie poszczególni jej członkowie wyodrębniają się ze społeczności. W powieści jest wiele scen zbiorowych: msze w kościele, wesele Boryny, wypędzenie Jagny ze wsi, wiejskie zabawy.
Charakterystyka głównych bohaterów powieści – Maciej Boryna (58 lat, wdowiec, dwukrotnie żonaty, brał udział w powstaniu styczniowym, jest pierwszym gospodarzem we wsi), Antek Boryna (syn Boryny, trzy sytuacje życiowe: nieudane małżeństwo z Hanką, romans z Jagną i konflikt z ojcem), Hanka (żona Antka, przechodzi przemianę, najpierw płacze i narzeka, a później będzie ciężko pracować), Jagna (pochodzi ze średni zamożnej rodziny, jest najpiękniejsza we wsi, co chwila zmienia partnerów: Boryna, Antek, kleryk Jaś, wójt).
„Chłopi” jako epopeja chłopska – wszechstronne ukazanie życia wsi polskiej na przełomie XIX i XX wieku, tematyka narodowa, ukazanie obyczajowości i kultury ludzi wsi, dbałość o szczegóły, obiektywizm i rzeczowość, mitologizacja życia chłopów.
„Wesele” S. Wyspiańskiego
Geneza dramatu – inspiracją do napisania było autentyczne wesele, które odbyło się w podkrakowskich Bronowicach 20 XI 1900 r. Lucjan Rydel żenił się z chłopką, Jadwigą Mikołajczykówną.
„Wesele” jako dramat społeczny – niemożność porozumienia się między panami, a wsią.
„Wesele” jako dramat narodowy – mit współdziałania panów i chłopów, idea zjednoczenia narodowego i powstania.
Przeszłość i współczesność w dramacie – Mit chłopa-kosyniera narodził się po bitwie pod Racławicami w której chłopi, uzbrojeni w kosy na sztorc, pod dowództwem Bartosza Głowackiego zdobyli szaniec Rosyjski i przyczynili się do zwycięstwa Polaków. Wpływ rabacji, w 1846 roku Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego które miało na celu zabicie szlachciców podudzających do powstania.
Symbolika dramatu – złoty róg (szansa na zwycięskie powstanie), złota podkowa (szczęście), czapka z piór (niedojrzałość chłopska, niegotowość do walki), chocholi taniec (niegotowość Polaków do walki, uśpienie, marazm), chochoł (obecny stan narodu polskiego lub szansa na odzyskanie niepodległości)
Cechy modernistyczne teatru i dramatu ogromnego – podjęcie tematyki narodowej, synteza sztuk (słowo, malarstwo, ruch, światło, muzyka), osadzenie dramatu w kontekście tradycji kulturowych, częste zmiany nastroju, połączenie różnych konwencji teatralnych (teatr antyczny, szekspirowski, symboliczny i romantyczny).
Poezja młodopolska
Pojęcia – synestezja (zabieg polegający na opisywaniu zjawisk dotyczących różnych zmysłów i przekładalności jednych na drugie), melodyjność, psychizacja krajobrazu.
Portret młodego człowieka w świetle liryków K. Przerwy-Tetmajera – zmęczony, zagubiony, zrezygnowany, bezideowy, nihilista moralny, apatyczny i bierny.
Obraz natury w wybranych wierszach młodopolskich – przedstawienie natury jako coś dzikiego i zarazem głębokiego. Połączenie stanu natury ze stanem duszy.