Wykład 15 5.03.2008

Systemy rządów

Parlamentarno - gabinetowy (Anglia)

Cechy systemu parlamentarno - gabinetowego

• rola parlamentu nie ogranicza się tylko do ustawodawstwa (parlament posiada funkcje kontrolne, kreacyjną <wpływanie na wybór różnego rodzaju organów>). Gdy mamy do czynienia z parlamentem dwuizbowym to uprawnienia kontrolne nad rządem są charakterystyczne dla izby pierwszej.

• rząd musi być rządem większościowym (chociaż w praktyce bywa różnie)

• mnogość partii tworzących koalicje

• rząd składa się z osób należących do parlamentu (minister jest szefem resortu i członkiem parlamentu)

• jedność rządu to przede wszystkim jedność w sensie politycznym

• istnieje gabinet cieni (w Anglii lider opozycji otrzymuje połowę uposażenia premiera, żeby opozycja była zawsze gotowa do przejęcia rządów)

• pozycja głowy państwa ma charakter reprezentacyjny (Anglia - Królowa panuje a nie rządzi, Premier ma obowiązek pisać jej wszystkie przemówienia). Ani król ani prezydent nie mogą działać bez rządu.

• występuje instytucja kontrasygnaty - żaden akt głowy państwa nie wejdzie w życie dopóki nie będzie podpisany przez właściwego ministra

• odpowiedzialność parlamentarna członków Rady Ministrów

• jest to system dość elastyczny

• dotykają go kłopoty z tworzeniem rządu

Prezydencki (USA)

Centrum władzy znajduje się w rękach prezydenta. System jest tworzony jest na podstawie jednego aktu, Konstytucji Amerykańskiej. Jest to system dość sztywny.

Cechy urzędu Prezydenta

• skupia w swym ręku całość władzy wykonawczej

• pochodzi z wyborów ale nie parlamentarnych

• formułuje gabinet (nie rząd) z członków swojej partii - powołuje wybrane osoby na sekretarzy. Senat może się sprzeciwić nominacjom w postaci weta prewencyjnego.

• jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, może podejmować decyzję użycia tych sił w okresie pokoju i w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub obywateli USA (bliżej niesprecyzowane w Konstytucji)

• podpisuje projekty ustaw

• odpowiada za sekretarzy stanu (także słowa kierowane do Sekretarzy Stanu są uznawane za kierowane do prezydenta)

• może nie mieć większości, jeśli podda swoją decyzję pod głosowanie gabinetu wynik głosowania go nie wiąże

• stanowisk parlamentarnych nie można łączyć ze stanowiskami w gabinecie. Gabinet nie odpowiada przed parlamentem tylko przed prezydentem

• nie posiada (ani jego gabinet) inicjatywy ustawodawczej ale projekt może powstać poprzez orędzie (Prezydent sugeruje Kongresowi jakie rozwiązanie ustawodawcze jest wskazane) oraz Prezydent może zasugerować pewne rozwiązania swojej partii

• posiada wpływ na ustawodawstwo za pomocą weta

• zawieszające - do odrzucenia potrzeba 2/3 głosów

• polityczne - przed uchwaleniem prezydent wskazuje w jakim kierunku powinny iść poprawki (wykorzystywane przez wetem zawieszającym)

• kieszonkowe (pocket veto) - tylko w USA - Prezydent odwleka podpisanie ustawy do zakończenia sesji kongresu

• wygłasza orędzie, które jest obecnie źródłem nacisku na Kongres (orędzie wysyłano w formie pisemnej do czasów drugiej wojny, potem, podobnie jak za czasów dwóch pierwszych prezydentów, prezydent wygłasza swoje orędzie)

orędzie - obowiązek przekazania określonej informacji kierowanej do Kongresu o stanie państwa, jego ekonomice i budżecie.

Rodzaje orędzia

• o stanie państwa

• gospodarcze

• budżetowe

• specjalne - pojawiły się w 1946r. - Prezydent Truman zażądał ustawy o ograniczeniu strajków

Trzy koncepcje kompetencji prezydenta

• koncepcja konstytucyjna - najwęziej określa uprawnienia prezydenta - prezydent ma tylko te uprawnienia, które daje mu konstytucja

• koncepcja sługi narodu - T. Roosevelt - uprawnienia prezydenta powinny być rozszerzane odpowiednio do zapotrzebowania społecznego i konieczności publicznych powołując się na Konstytucję i rotę przysięgi prezydenckiej

• koncepcja prerogatyw - A. Jackson (183) - zakłada się pewne immanentne prerogatywy wynikające z istoty funkcji prezydenta

Generalnie Konstytucja USA nie precyzuje zbyt dokładnie uprawnień prezydenta.

Przeciwwagą dla prezydenta jest wyposażenie Senatu w kompetencje quasi-wykonawcze, które daleko wybiegają poza funkcje ustawodawcze np. prawo podejmowania decyzji co do wojny, ratyfikacja traktatów, wpływ na wybieranie Sekretarzy poprzez opiniowanie kandydatur, procedura impeachment (???). W 1848r. próbowano zastosować tę procedurę wobec prezydenta A. Jacksona w sposób polityczny ale senator z przeciwnej mu partii na pierwszym miejscu postawił uczciwość i zawetował całą procedurę. W 1974 miała miejsce próba zastosowania impeachmentu wobec R. Nixona, do procedury nie doszło bo Nixon złożył urząd a następca Nixona, G. Ford zastosował wobec Nixona prawo łaski. Wtedy zaczęto się zastanawiać czy nie należało by uruchomić procedury wobec Prezydenta Forda.

Konstytucja USA nie precyzuje dokładnie kompetencji w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej ale uznaje się, że kompetencje te posiada prezydent.

Inne cechy systemu prezydenckiego w USA

• obstrukcje parlamentarne:

• 1957 - podczas debat nad ustawą o prawach obywatelskich dyskusja trwała 35 dni a następnie 20 dni kłócono się z Izbą Reprezentantów o kształt ustawy

• 1960 - podczas debat kilkunastu deputowanych przemawiało bez przerwy przez 37 dni

Sąd Najwyższy

• składa się z 8 sędziów i przewodniczącego i mianowani są dożywotnio (ale można przejść na emeryturę)

• Sąd Najwyższy to Konstytucja - on badając kontrolę konstytucyjności decyduje o interpretacji konstytucji

• odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu systemu prezydenckiego

Dyrektorialny (Szwajcaria)

• Parlament wybiera związkową radę wykonawczą (dyrektoriat) złożoną z 7 członków.

• Prezydent jest członkiem rządu (dyrektoriatu) i pełni funkcję ministra resortowego (co roku każdy minister staje się Prezydentem). Taka sytuacja miała miejsce do 2007r. wtedy to po raz pierwszy Rada nie wybrała ministra na którego przypadła kolej na Prezydenta ze względu na jego cechy osobiste.

• Kompetencje Prezydenta są skromne.

• Parlament składa się z dwóch Izb Rada Deputowanych -200 członków, Rada Kantonów 46 członków. Kadencja trwa 4 lata.

• Dyrektoriat ma prawo inicjatywy ustawodawczej, nie może jednak wpływać na rozwiązanie parlamentu. Jest ciałem niejednolitym, koalicyjnym.

Kanclerski (Niemcy)

Geneza

Jest to forma demokracji parlamentarnej. Jest konsekwencją władczych zapędów Kanclerza K. Adenauera, który wywierał duży wpływ na praktykę konstytucyjną powojennych Niemiec. Kanclerz wykorzystał swe kompetencje by wzmocnić pozycję szefa rządu.

Kanclerz

• posiada decydujący głos we wszystkich sprawach

• może złożyć wniosek o wotum zaufania i jeśli go nie uzyska może podać się do dymisji albo złożyć wniosek do Prezydenta o skrócenie kadencji Bundestagu i Prezydent ma 21 dnia na decyzję, chyba że Bundestag wybierze nowego Kanclerza

• kadencja Kanclerza jest związana z kadencją parlamentu

• ustala wytyczne polityki niemieckiej

• decyduje bezpośrednio o składzie rządu (mianuje i odwołuje ich Prezydent na wniosek Kanclerza)

• ponosi bezpośrednią odpowiedzialność przed parlamentem (ministrowie odpowiadają przed kanclerzem)

• wice-kanclerzem jest jeden z ministrów, najczęściej jest to szef drugiej partii tworzącej koalicję

• rząd federalny ma obowiązek zdawania sprawozdania przez parlamentem (realizowany przez Federalnego Ministra Finansów poprzez sprawozdanie z wykonania budżetu, stanu majątku państwa <pasywów i aktywów> oraz informując parlament o stanie zadłużenia państwa). Po przedstawieniu tych informacji rząd uzyskuje lub nie uzyskuje absolutorium.

Cechy systemu kanclerskiego

• parlament wybiera kanclerza na niewiążący wniosek prezydenta (jeśli kandydat prezydenta nie uzyska większości a wybrany zostanie kandydat mniejszościowy Prezydent nie jest zobowiązany go mianować, może w ciągu 7 dni rozwiązać parlament)

• parlament może obalić kanclerza bezwzględną większością głosów ustawowej liczby posłów i wybierze od razu nowego kanclerza (konstruktywne wotum nieufności)

3