ONKOLOGIA Seminarium 3 23.03.2012

„Zasady profilaktyki chorób nowotworowych skóry”

Czynniki ryzyka:

- promieniowanie ultrafioletowe (UVA i UVB)

- promieniowanie jonizujące

- przewlekłe stany zapalne

- przewlekłe drażnienie

- blizny po oparzeniach i urazach

- narażenie na związki chemiczne (smoła pogazowa, związki arsenu, środki owadobójcze)

- infekcje HPV

- obniżona odporność organizmu (AIDS/HIV, pacjenci po przeszczepach narządów)

- czynniki fenotypowe: niska zawartość pigmentu w skórze

- zaburzenia genetyczne (Xeroderma pigmentosum)

- występowanie rodzinne

Profilaktyka pierwotna

- unikanie oparzeń słonecznych (najczęściej na początku sezonu, przy podróżach na południe Europy lub w kraje tropikalne, u dzieci)

- unikanie częstej ekspozycji na promieniowanie słoneczne (stosowanie filtrów słonecznych, odzieży ochronnej, unikanie ekspozycji głównie w godzinach 10-16)

- unikanie karcynogenów

Profilaktyka wtórna

- coroczna ocena dermatologiczna zmian barwnikowych oraz oglądanie całej powierzchni skóry pod kontrolą dermatologa

- identyfikacja pacjentów o zwiększonym ryzyku zachorowania na czerniaka

- samokontrola – regularne (co 6 tygodni) oglądanie skóry pod kątem

- nowych zmian barwnikowych

- guzków, plamek stopniowo powiększających się

- niegojących się niewielkich ran, owrzodzeń

- zmiany wyglądu (kształtu, barwy) istniejących wcześniej zmian barwnikowych

Wraz ze zwiększoną liczbą zmian barwnikowych wzrasta ryzyko powstawania czerniaka złośliwego.

Występowanie >100 zmian barwnikowych u ludzi młodych i > 50 u ludzi w podeszłym wieku, stanowi istotny czynniki zwiększonego ryzyka powstawania czerniaka

Cechy znamion niezłośliwych

- symetryczne

- o ostrych granicach

- okrągłe lub owalne

- jednolicie zabarwione

- średnica < 6mm

- pozostają nie zmienione przez długie lata, a nawet znikają w wieku starczym

Objawy mogące świadczyć o rozwoju czerniaka

- zmiana wielkości znamienia

- asymetria lub nieregularny kształt

- nieregularne zabarwienie

- średnica > 7mm

- stan zapalny

- obecność strupa, sączenie lub krwawienie

Postępowanie

- wywiad

- czynniki etiologiczne (ekspozycja na światło słoneczne, promieniowanie jonizujące, inne czynniki kancerogenne)

- obciążenie rodzinne

- czas powstania

- dynamika wzrostu

- dolegliwości związane ze zmianą (świąd, krwawienie)

- czy rozrost jest pierwotny, czy wtórny po próbach leczenia

- czy pacjent miał już zmiany o podobnym charakterze lub rozpoznane nowotwory/raki skóry w przeszłości

- badanie przedmiotowe – ocena morfologii zmiany i otoczenia z uwzględnieniem cech rozsiewu

- metody stosowane w ocenie zmian

- dermatoskopia – ocena zmian barwnikowych (10-40-krotne powiększenie)

- ocena wskaźnika dermatoskopowego TDS

- reguła ABCE – ocena zmian barwnikowych

Reguła ABCD

- A – asymetria

- B- granica

- C – kolor

- D – struktury różnicujące

Różnicowanie zmian podpaznokciowych

- znamiona barwnikowe: mają brązowe, podłużne, rozległe linie i regularnym zabarwieniu, grubości i odstępach

- krwiaki podpaznokciowe: mają czerwono czarne zabarwienie, ostro odgraniczone i często towarzyszą im małe krwiaki satelitarne, ustępują ze wzrostem płytki

- czerniaki: nie muszą być równoległe, pigment może rozciągnąć się na wał okołopaznokciowy oraz opuszkę palców (objaw Hutchinsona ?)

Postępowanie u pacjentów ze zmianami barwnikowymi i innymi zmianami atypowymi skóry

- wykonanie dokumentacji fotograficznej wszystkich znamion barwnikowych

- w celach profilaktycznych należy usunąć chirurgicznie te znamiona, które wykazują cechy atypii oraz znamion zlokalizowane na skórze owłosionej głowy, w okolicy narządów płciowych, w okolicach narażonych na ciągłe drażnienie (stopy, dłonie)

- w przypadku pacjenta z dużą ilością zmian, usuwa się początkowo w celach diagnostycznych 1-3 znamion

- kontrolne badanie lekarskie powinno odbywać się co 3-6 miesięcy

- pacjentów przyjmujących w leczeniu cytostatyki i estrogeny należy kontrolować wcześniej

- wszystkich objętych opieką należy poinformować o oznakach wczesnego czerniaka złośliwego i metodach profilaktyki pierwotnej

W każdym przypadku podejrzenie o proces nowotworowy skóry konieczne jest pobranie wycinka skórnego do badania histopatologicznego.

UV

- działania immunosupresyjne

- działanie mutagenne (UVB)

UVA

- w procesie kancerogenezy bardziej aktywne są promienie UVA2 (320-340 nm) niż UVA1

- biorą udział w rozwoju czerniaka poprzez wpływ na powstawanie pro kancerogennych produktów z melanin (głownie z feomelaniny)

- powodują oksydacyjne uszkodzenie DNA

Wpływ promieniowania UVA na rozwój czerniaka

- transformacja melanocytów w melanoma w efekcie wielokrotnej i intensywnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne oraz kilkakrotnych „ciężkich” oparzeń skóry przed 20 rokiem życia

- inne nowotwory skóry (non-melanima) powstają w wyniku przewlekłego działania promieni słonecznych

UVB

- bardziej mutagenne niż UVA

- istotny udział w rozwoju raka podstawnokomórkowych i kolczystokomórkowych (UVA pełni rolę ko faktora)

- wpływ na powstawanie mutacji supresorowego genu p53 obecnego we wszystkich nowotworach nabłonkowych skóry i błon śluzowych

Fotoprotekcyjna rola melaniny

- nowotwory skóry występują częściej u osób z I i II fototypem czyli z jasną skórą niż u osób z fototypem III-IV, które posiadają większą ilość melaniny

Czynniki wpływające na wybór preparatu fotoprotekcyjnego

- fototyp skóry

- stan skóry (zmiany skórne, wiek)

- stosowane leki

- współistnienie choroby (np. SLE)

- czas ekspozycji na promieniowanie słoneczne (pora roku, pora dnia, wykonywany zawód, rodzaj wypoczynku)

Czynniki wpływają na skuteczność preparatu fotoprotekcyjnego

- stosowanie optymalnej ilości 30g lub 35ml/70 kg masy ciała/ 1.8 m2 skóry

- aplikacji na skórę co 15-20 minut przed planowaną ekspozycją na promieniowanie słoneczne

- ponownego stosowania

- po upływie każdych 2-3 godzin ciągłej ekspozycji

- po kąpielach w wodzie

- w przypadkach nadmiernego pocenia

Aktualne dane sugerują, że wiodącą rolę w patogenezie nowotworów może pdgrywać zbyt intensywne opalanie w dziecińskiew i wczesnej młodości