zestaw 15: 1) równoległościan elementarny - wycinek sieci przestrzennej, ograniczony ośmioma, najbliżej względem siebie położonymi, węzłami sieciowymi. Węzły ma jedynie w narożach. Charakteryzuje się następującymi parametrami (stałe sieciowe): -odcinki jednostkowe (translacyjne) a,b i c; - kąty pomiędzy odcinkami translacyjnymi: α, β, γ. Wyróżniamy 7 równoległ. element. i 7 odpowiadających im układów krystalograficznych (w nawiasie jednostki osiowe): 1. trójskośny (a ≠ b ≠ c) np Dysten; 2. jednoskośny (a ≠ b ≠ c) np. Epidot; 3. rombowy (a ≠ b ≠ c) np. Oliwiny; 4. trygonalny (a = b = c) np. kwarc; 5. tetragonalny (a = b ≠ c) np. Szelit; 6. heksagonalny (a = b ≠ c) np. Grafit; 7. regularny (a = b = c) np. Halit. 2) min. skałotwórcze sk. metamorf. z gr. krzemianów warstwowych. - Talk, Mg(OH)[ Si₄O₁₀]. Wygląd: bardzo rzadko tworzy dobrze wykształcone kryształy. Skupienia blaszkowe i zbite. Wł. fiz: bezbarwny, szary lub zielonawy. Połysk tłusty lub perłowy. Blaszki są słabo sprężyste i wykazują doskonałą łupliwość. Twardość 1. Występowanie: powstaje wskutek hydrotermalnego rozkładu skał magmowych zasadowych i ultrazasadowych bogatych w magnez. Występuje w płytkich strefach metamorficznych. Jako minerał główny występuje w łupkach talkowych; - Pennin i klinochlor, (Mg,Fe)Al[AlSi₃O₁₀](OH). Wygląd: kryształy o pokroju blaszkowym. Wł. fiz: barwa zielona. Połysk perłowy lub szklisty. Łupliwość doskonała. Twardość 2-2,5. Występowanie: chloryty są często produktem wtórnego przeobrażenia i rozkładu takich minerałów jak biotyt, hornblenda, augit oraz innych zawierających magnez. Jako minerał główny występują w łupkach chlorytowych. Występuje też w zieleńcach. - Antygoryt, Mg(OH)[ Si₄O₁₀]. Wygląd: wyraźne kryształy nie są znane. Skupienia mikrokrystaliczne, które w badaniu mikroskopowym ujawniają budowę blaszkową. Wł. fiz: barwa zielonawa. Połysk tłusty lub szklisty. Przeświecający do nieprzezroczystego. Łupliwość doskonała. Twardość 3-4. Występowanie: powstaje z przeobrażenia krzemianów magnezu w warunkach niskiego stopnia metamorfizmu w obecności wody. Tworzy serpentynity. - Chryzotyl, Mg(OH)[Si₄O₁₀]. Wygląd: budowa włóknista, poszczególne włókna łatwa oddzielają się od siebie i są giętkie, tworzą azbest chryzotylowy. Wł. fiz: żółtoszary lub zielonkawy. Połysk jedwabisty lub perłowy. Przeświecający. Nie wykazuje łupliwości. Twardość 2,5. Występowanie: powstaje wtórnie z krzemianów bogatych w magnez (oliwin, pirokseny) w warunkach hydrotermalnych. Tworzy serpentynity. 3)Wymień i podziel sk. magmowe obojetne - Skały te powstają w wyniku frakcyjnej krystalizacji magmy macierzystej. Powstają w stadium głównym, kiedy to krystalizują takie minerały jak pirokseny, plagioklazy uboższe w cząsteczki anortytowe, hornblenda. PODZIAŁ: Minerały skałotwórcze: Ortoklaz lub mikroklin, oligoklaz-andezyn, hornblenda, biotyt - sk. głebinowa: Sjenit; sk. wylewna: trachit. Minerały sk: Ortoklaz lub mikroklin, andezyn-labrador, hornblenda, pirokseny, biotyt - sk. głębinowa: monzonit; sk. wylewna: latyt. Min skałotwórcze: Oligoklaz-andezyn, hornblenda, pirokseny, biotyt - sk. głębinowa: dioryt; sk. wylewna: andezyt; Min. skałotwórcze: Labrador-anortyt, pirokseny, amfibole, oliwiny - sk. głębinowa: gabro; sk. wylewna: bazalt. OPIS: Sjenity: barwa jasnoszara do ciemnoszarej. Budowa fanerytowa, najwcześniej średniokrystaliczna, rzadziej porfirowata, tekstura masywna, bezkierunkowa. Zwykle występują w postaci wtrąceń w obrębie większych masywów granitoidowych. Trachity: jasnoszara barwa, wyraźna porfirowa struktura i tekstura masywna, bezładna, fluidalna. Występują w formie dajek lub potoków lawowych. Monzonity: ciemnoszare skały o drobnym lub średnim ziarnie i bezładnej, masywnej teksturze. Niektóre odmiany bywają zielono zabarwione. Czasami wskutek większej zawartości ciemnych składników, wyglądem upodabniają się do diorytu lub gabra. Latyty: barwa szara, niekiedy z zielonawym lub brunatnym odcieniem. Tekstura masywna, bezładna, rzadziej fluidalna. Wyraźna struktura porfirowa

grupa 16: 1) procesy w jakich powstają minerały allogeniczne i wymien minerały: 1.Minerały allogeniczne ukształtowały się poza basenem sedymentacyjnym(miejscem powstawania skały) do którego zostały dostarczone jako produkt wietrzenia fizycznego skał starszych. Najważniejsze spośród składników allogenicznych to: -kwarc, -skalenie, -łyszczyki, -tzw minerały ciężkie, -fragmenty skał, -szczątki organizmów żywych. Do basenów sedymentacyjnych docierają przede wszystkim te składniki, które SA odporne na działanie czynników niszczących. Wietrzenie- skaly na powierzchni ziemi są narażone na oddziaływanie wody, powietrza i słońca. Dzaiłanie tych składników na skały nazywamy wietrzeniem. Wietrzenie fizyczne- rozluźnienie spójności i rozpad skał oraz minerałów. Powodują je: zmiany temp. w skutek nasłonecznienia, wpływ mrozu, mechaniczne oddziaływanie roślin. Wietrzenie chemiczne- prowadzi do chemicznego rozkładu składników mineralnych skał. Transport- przemieszczanie materiału odbywa się głównie za pośrednictwem: wiatru, płynącej wody rzecznej, wody gruntowej, prądów morskich oraz lodu lodowcowego. Sedymentacja- proces osadzania się materiału w określonym obszarze sedymentacyjnym: w wodach płynących, sedy,. wietrzna, sedy. lodowcowa, w jeziorach i morzach. Diageneza- zespół procesów fiz i chem, które prowadzą do cementacji pierwotnie luźnego materiału osadowego. 2) pierwiastki rodzime - charakterystyka, wzory, jak powstaja - 2. Scharakteryzuj pierwiastki rodzime: Udział pierwiastków rodzimych w skorupie ziemskiej jest mały, nie przekracza 0,1 % wag. Miedź rodzima, Cu, ukłąd regularny; Srebro rodzime, Ag, układ regularny; Złoto rodzime, Au, układ regularny; Platyna rodzima, Pl, układ regularny; Rtęć, Hg, ukłąd trygonalny (poniżej 39° C); Grafit, C, układ heksagonalny; Diament, C, układ regularny; Siarka rodzima, S , układ rombowy; Metale rodzime ( np. miedź, złoto, platyna, srebro) odznaczają się: -połyskiem metalicznym, są nieprzeźroczyste, większość ma barwę srebrzystą, z wyjątkiem złota i miedzi o barwach złocistych; wysoką gęstością (8,5 – 21,5) i niewielką twardością ( 2,5 – 4); najlepszym przewodnictwem elektrycznym i cieplnym; wysoką kowalnością; gęstym upakowaniem sieci przestrzennej, najczęściej tworzą regularny układ krystolograficzny; bardzo rzadko tworzą pojedyncze kryształy o pokroju izometrycznym; występują w skupieniach zbitych, drobnoziarnistych jako wypryśnięcia lub dendryty; występują z żyłach hydrotermalnych lub strefach utleniania rud siarczkowych oraz z złożach wtórnych Niemetale (grafit, diament oraz siarka) odznaczają się: połyskiem diamentowym (diament i siarka) lub półmetalicznym(grafit); są przeźroczyste (diament i siarka) lub nieprzeźroczyste (grafit); są bezbarwne lub zabarwione, z wyjątkiem czarnego grafitu; małą gęstością (2 – 3,6) i bardzo zróżnicowaną twardością (1 – 10); mniejszym upakowaniem sieci przestrzennej, tworzą różne układy krystalograficzne (rombowy – siarka, heksagonalny – grafit, regularny – diament). 3) skały magmowe - zasadowe (zawierające od 40 do 53% SiO2) obejmują skały o niedoborze krzemionki. należą do nich skały które zawierają skaleniowce, pirokseny, często amfibole, oliwiny. Przeważnie mają ciemną barwę. Głębinowe skały zasadowe: gabroidy (np. gabro, noryt), dioryt foidowy; wylewne skały zasadowe: bazaltoidy (bazalt, bazanit), fonolit, foidyt. Skały ultrazasadowe (zawierające poniżej 45% SiO2). Obejmują sakły o znacznym niedoborze krzemionki. główne min. skałotwórcze: oliwiny, piroseny. Głębinowe: perydotyty, piroksenity, hornblendyty, dunity; wylewne: pikryty, nefelinity, leucytyty. Skały powstają w wyniku krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub lawy na powierzchni Ziemi. przykładowa skała: gabro - barwa szarozielona, zielona, zielonoczarna, czarna. budowa wewnetrzna: równo/różnokrystaliczna; powstawanie - w wyniku krystalizacji magmy. skład min: labrador, bytownit, pirokseny, ortoklaz, oliwiny.

grupa 17. 1)budowa zew/wew kryształów, przykłady minerałów o budowie krystalicznej - CIAŁO KRYSTALICZNE to ciało jednorodne i anizotropowe pod względem co najmniej jednej własności.
Ciało krystaliczne charakteryzuje się uporządkowaną budową wewnętrzną. Uporządkowanie w ciałach krystalicznych występuje najczęściej w trzech kierunkach, nie leżących w jednej płaszczyźnie (periodyczność przestrzenna), rzadziej wzdłuż dwóch kierunków (periodyczność w płaszczyźnie) – np. grafit, kaolinit. Ciało krystaliczne odznacza się tym, iż właściwości fizyczne i chemiczne są identyczne, a także tym iż przynajmniej 1 właściwość zmienia się wraz z kierunkiem badania (w przypadku ciał bezpostaciowych tak nie ma). Charakterystyka minerału jako ciała krystalicznego obejmuje określenie zarówno jego budowy wewnętrznej, jak i zewnętrznej. a) wewnętrzna W odniesieniu do budowy wewnętrznej używamy terminu struktura (krystaliczna, sieć krystaliczna), która oznacza sposób przestrzennego rozmieszczenia atomów. Sieć przestrzenna (sieć krystaliczna) jest ideowym odwzorowaniem uporządkowanej budowy wewnętrznej ciał krystalicznych. Jest ona jednoznacznie określona przez równoległościan elementarny określony przez: - kąty; - odcinki a, b, c nazywanymi stałymi sieciowymi. b) zewnętrzna czyli jego postaci geometrycznej, używamy terminów: morfologia, pokrój, postać zewnętrzna kryształu. Przykłady: sól, cukier, diament, żelazo KRYSZTAŁ to Ciało krystaliczne o prawidłowej, wielościennej postaci zewnętrznej wykształconej samorzutni (ograniczone ścianami płaskimi; mają wyłącznie kąty wypukłe. Fizycznie i chemicznie jednorodne, anizotropowe, mające wszystkie wektorowe właściwości fizyczne jednakowe w kierunkach równoległych oraz w kierunkach nierównoległych związanych z symetrią. Powstałe z ciała krystalicznego w procesie krystalizacji Elementy powierzchniowe kryształu: ściany, krawędzie, naroża
Ciało bezpostaciowe nie wykazuje prawidłowej budowy wewnętrznej; Ciało bezpostaciowe nie tworzy kryształów lecz przybiera formy zewnętrzne, przypadkowe lub ograniczone przestrzenią, w której się tworzy. 2) klasyfikacja skał magmowych, jak powstaja - klasyfikacja: 1) skały kwaśne >65% SiO2 ; 2) skały obojetne 53-65% SiO2; 3) skały zasadowe 44-53% SiO2; 4) skały ultrazasadowe <44% SiO2.; Skały magmowe to jeden z trzech głównych typów skal (obok osadowych i metamorficznych) budujacych skorupę ziemską. Powstają one w wyniku krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub lawy na powierzchni Ziemi. 3)metamorfizm, mineraly skalotworcze - Metamorfizm – procesy związane z przebudową skał w wyższych temperaturach i ciśnieniach niż te, jakie panują na powierzchni Ziemi; przebudowa może dotyczyć cech strukturalno – teksturalnych, składu mineralnego a także chemicznego. przebiega w temperaturze od 300 do 800 C i przy ciśnieniach rzędu tysięcy atmosfer. Rodzaje metamorfizmu: a)metamorfizm termiczny (kontaktowy) b) metamorfizm dyslokacyjny (dynamiczny) c) metamorfizm regionalny d) metamorfizm metasomatyczny e) Metamorfizm metasomatyczny f)ultrametamorfizm Czynniki metamorfizmu: -Temperatura – procesy metamorficzne przebiegają w temperaturze podwyższonej; dopływ ciepła może być spowodowany występującymi prądami konwekcyjnymi podłoża; temperatura przyśpiesza reakcje chemiczne między składnikami skał metamorficznych.-Ciśnienie – może być statyczne i dynamiczne; ciśnienie statyczne wynika z ciężaru nadkładu, dynamiczne natomiast spowodowane jest procesami tektonicznymi. Stres – jest to ciśnienie dynamiczne wynikające z ciężaru nadkładu na niewielkich głębokościach mające charakter kierunkowy. Składniki gazowe i ciekłe – reakcje między minerałami są możliwe dopiero wówczas gdy przejdą one, przynajmniej częściowo w roztwór; woda odgrywa rolę rozpuszczalnika co można zaobserwować w składzie np. łyszczyków, amfiboli, chlorytów. Role rozpuszczalnika odgrywają również: bor, fluor, chlor, CO2, Czas – między wiekiem skał a ich stopniem przeobrażenia nie zawsze zachodzi korelacja. Minerały skałotwórcze: kwarc, skalenie, łyszczyki, chloryty, amfibole, pirokseny, staurolit, sylimanit, andaluzyt, dysten, kordieryt, granat, serpentyny.

grupa 18. 1)procesy geologiczne pow. powst. sk. metamorf. - działanie wysokiej temperatury - działa na duzych głębokościach,jest glowna przyczyna metamorfizmu termicznego; jest zwiazana ze stopniem geotermicznym, bądź cieplem dostarczonym przez intruzje magmowa. -działanie cisnienia kierunkowego- jest zwizane z ruchami tektonicznymi, dziala na niewielkich głębokościach, jest glowna przyczyna metamorfizmu dyslokacyjnego -dzialanie cisnienia hydrostatycznego- jest związane z ciezarem nadkładu, dziala na duzych głębokościach. Minerałami charakterystycznymi, tworzącymi się w warunkach metamorficznych są grafit, granaty, epidot, andaluzyt, sylimanit, dysten, pennin, klinochlor, antygoryt,chryzotyl,talk. 2) minerały osadowe gr. krzemionki - Opal SiO₂*nH₂O; Chalcedon SiO₂ ;Kwarc SiO₂ ;- minerały jasno zabarwione; -sa rozpowszechnionymi mineralami znajdujacymi się w skorupie ziemskiej; -charakteryzuja się najwyższym stopniem upakowania (bo naleza do krzmianow przestrzennych); -należą do jednych z najważniejszych minerałow skałotwórczych; jako mineraly glowne wystepują w :martwica krzemionkowa gejzeryt, diatomity, radiolaryty, spongiolity, rogowce, krzemienie, lidyty, jaspisy. 3) systematyka skał magmowych -za skały głębinowe uważa się skały o strukturze ziarnistej, zas za skały wylewne o strukturze porfirowej, afanitowej lub szklistej; -systematyka skał głebinowych opiera się na ich rzeczywistym składzie mineralnym, wylewnych opiera się na hipotetycznym skladzie mineralnym, obliczonym na podstawie ich składu chemicznego lub istniejacego składu mineralnego.; - w klasyfikacji bierze się pod uwage zawartość nastpeujacych mineralow: kwarcu (Q) skaleni alkalicznych (ortoklazu ,mikroklinu, albitu) (A), plagioklazow(oligoklaz-anortyt)(Pl) ,skaleniowcow (F) i mineralow ciemnych (biotyt, amfibole, pirokseny, oliwiny)(M); - skały o zawartości mniejszej niż 90%obj. ciemnych mineralow klasyfikuje się wedlug jasnych minerałow, skały o zawartość M>90% wg mineralow ciemnych. Na podstawie procentowej zawartości minerałow ciemnych wyroznia się - leukokratyczne 0<M<35%; mezokratyczne 35<M<65%; melanokratyczne 65<M<90%; ultramaficzne 90<M<100%. skały jasne są klasyfikowane i nazywane na podstawie ich umiejscowienia w podwójnym trójkącie Q A Pl F
Na górze podwojnego trójkąta klasyfikacyjnego znajduja sie skaly kwaśne, w środkowej czesci po lewej stronie znajduja sie sklay bogate w ortoklaz, mikroklin I albit.. W srodkowej czesci po prawej stronie znajduja sie skaly bogate w plagioklazy czyli. Oligoklaz, bytowit, lablador, andezyn, albit, anortyt Na dole podwojnego trojkąta znajduja sie skaly bogate w skaleniowce a ubogie w krzemionke.

grupa 19. 1) procesy geolog. powst. min. sk. magmowych- Pierwotnym procesem tworzącym minerały jest krystalizacja magmy w zakresie 1600–800 °C. W ten sposób powstają głównie krzemiany, glinokrzemiany oraz – w mniejszym stopniu –siarczki, węglany, fosforany, tlenki i inne. Z utworów pomagmowych (utwory hydrotermalne i gazy) powstają minerały wypełniając szczeliny w skałach (np. geody kwarcowe SiO₂ lub kalcytowe CaCO₃), oraz nowe fazy krystaliczne wykrystalizowane z gazów lub z wcześniej zmienionych minerałów w procesach metasomatycznych i pneumatolitycznych, np. minerały pegmatytów. Minerały główne – podstawowa rola skałotwórcza: Kwarc SiO2, Skalenie, Łyszczyki, Pirokseny, Amfibole, Oliwiny (głownie krzemiany i glinokrzemiany metali alkalicznych: K, Na, Ca, Al ; oraz żelaza i magnezu) Minerały poboczne – apatyt, magnetyt, ilmenit; Minerały akcesoryczne – cyrkon, turmalin, granaty. 2) fosforany, arseniany.. - Fosforany, arseniany i wanadany są związkami, w skład których wchodzą aniony zespolone (PO₄)^3-, (AsO₄)^3- i kationy metali, wapnia, magnezu, żelaza, manganu, glinu, uranu. Monacyt (Ce, La, Th...)PO₄. (fosforan ceru, lantanu, toru i innych pierwiastków ziem rzadkich). Barwa żółta, brunatna, czerwonawa. Pokrój: tabliczkowy. Połysk tłusty, szklisty. Przeświecający. Łupliwość bardzo dobra. Twardość 5,5. Wystepowanie: pegmatyty, granity, gnejsy. ; Apatyt Ca₅(Cl,F,OH)[PO₄]₃ . (fosforan wapnia) barwa szarawozielona, brunatna, niekiedy niebieskawa i fioletowa, rzadko bezbarwny. rysa biała. rzadko przezroczysty. polysk szklisty. Pokrój słupkowy. Skupienie zbite, ziarniste, naciekowe, ziemiste. łupliwość wyraźna. twardość 5. wystepowanie: może być wytrącany z wód morskich w postaci koloidalnej lub skrytokrystalicznej; złoża pegmatytowe i hydrotermalne.; Turkus CuAl6(OH)8[PO4]*4H2O. (uwodniony fosforan miedzi i glinu). 3) powst. skał w środowisku pustynnym + czynniki - Środowisko pustynne – rodzaj środowiska kontynentalnego ; tworzą się osady pochodzące głównie z fizycznego wietrzenia skał podłoża. Materiał zwietrzelinowy wywiewany i przemieszczany przez wiatr może dać początek piaszczystym osadom wydmowym. Sezonowe opady nawałnicowe w warunkach pustynnych są przyczyną okresowej aktywizacji rzek, z których pochodzą źle wysortowane osady piaszczyste, żwirowe. Znamienną cechą środowiska pustynnego jest m. In. Kapilarne podsiąkanie wód niosących ze sobą rozpuszczone substancje mineralne. Przyczynia się to do pojawiania się wykwitów oraz polew pustynnych na powierzchniach skał. Tworzą się głównie osady pochodzące z fizycznego wietrzenia skał (np. piaski wydmowe), rzadziej osady okresowych rzek (źle wysortowane osady piaszczysto – żwirowe) lub lokalne osady pochodzenia chemicznego (tzw. Wykwity oraz polewy pustynne),

gr. 20. 1)opisac powstawanie minerałów skał metamorficznych i przykłady - Powstają w wyniku metamorfizmu (serpentynit, grafit, klinochlor, pennin, talk); w wyniku hydrotermalnych przeobrazeń (chryzotyl, antygoryt, epidot);

2)Skalenie - Skalenie są glinokrzemianami potasu, sodu, wapnia, rzadziej baru. Należą do najbardziej rozpowszechnionych minerałów w przyrodzie. Występują zarówno w skałach przesyconych krzemionką (kwaśnych), jak i nasyconych (obojętnych), a także w mniejszych ilościach w niedosyconych krzemionką (zasadowych). Niemały udział mają skalenie w budowie skał metamorficznych, obecne są również w niektórych skałach osadowych, np. piaskowcach arkozowych i szarogłazach. PODZIAŁ: plagioklazy - skalenie sodowo-wapniowe (mieszane: oligoklaz (Ca,Na)(Al,Si)4O8, andezyn , labrador, bytownit ((Ca,Na)[Al(Al,Si)Si2O8]); (skaleń sodowy - albit (NaAlSi3O8); skaleń wapniowy - anortyt Ca[Al2Si2O8]; -skalenie potasowe (ortoklaz K[AlSi3O8], mikroklin (KAlSi3O8). Występują w skałach magmowych (np. pegmatyty) oraz skałach metamorficznych. 3) środowisko morskie - główny obszar sedymentacji zarówno współczesnych jak i powstałych w przeszłości geologicznej osadów. Morze stanowi bowiem ostatni etap depozycji osadów powstałych na lądzie, a także w środowiskach przejściowych. Wyróżnia się 4 główne typy osadów morskich (facje): a) osady litoralne - powstają do głębokości 60m. Głównie piaski, żwiry. b)osady szelfowe - do gł. 230m. Głównie piaski, skały ilaste, osady utworzone ze szczątków organizmów morskich. c) osady batialne - do gł. 4000m. Głównie muły, osady piaszczyste. d) osady abisalne - gromadzą się na dnie wielkich głębin oceanicznych. Głównie muły głębinowe. Skały sedymentacyjne powstają na przez nagromadzenie się materiału przenoszonego przez czynniki zewnętrzne (w tym przypadku wodę?) na skutek jego osadzania sie lub wytrącania z roztworu wodnego.

grupa 21. 1) formy powst. minerałów - Pokrój – charakterystyczny kształt pojedynczego kryształu (minerału). Wyróżniamy pokroje: -izometryczny – zbliżony do kuli lub sześcianu, -słupkowy, -tabliczkowy i blaszkowy. Prawidłowe zrosty kryształów: zrosty równoległe , np. minerały słupkowe w szczotkach krystalicznych; bliźniaki – podwójne (dwojaki) oraz wieloosobnicze ( polisyntetyczne) pospolite wśród plagioklazów Skupienia – grupy minerałów lub ziarn mineralnych. Skupienia krystaliczne: szczotki krystaliczne,druzy ( o nieregularnych kształtach),geody ( owalne kształty), Skupienia ziarniste: skupienia słupkowe, pręcikowe, igiełkowe, włókniste, tabliczkowe (gips), blaszkowe(hematyt), skupienia zbite lub ziemiste, Skupienia naciekowe: stalaktyty i stalagmity, np., stalaktyty kalcytu w jaskiniach wapiennych), skupienia nerkowate i groniaste, np. skupienia blendy cynkowej, dendryty, np. dendryty manganowe, naskorupienia lub naloty (np. naskorupienia pirytu na barycie), wykwity, np. wykwity soli kamiennej Inne: sekrecje, np. utwory agatowe, konkrecje, np. kukiełki kalcytowe, oolity. 2) krzemiany wyspowe - Grupa krzemianów wyspowych i grupowych obejmuje krzemiany w których występują aniony [SiO4]4- I [Si2O7]6- związane z różnymi metalami. Krzemiany tych grup odznaczają się dużą twardością, gęstością oraz dużymi współczynnikami załamania światła. Większość jest bezbarwna lub zabarwiona. Krzemiany pierścieniowe powstają w wyniku dalszej kondensacji anionów krzemotlenowych. przykłady krzemianów: - wyspowych: oliwiny (Mg, Fe)₂ SiO₄, granaty , sylimanit (Al₂SiO₅), topaz Al₂SiO₄(OH, F)₂, dysten Al₂O[SiO₄], staurolit (2(Fe,Mg,Zn)O·AlOOH·4Al₂O(SiO₄)), cyrkon ZrSiO_4; - grupowych: epidot (Ca₂(Fe³⁺,Al)Al₂[O/OH/SiO₄/Si₂O₇]) (wyspowo-grupowy)- pierścieniowych: kordieryt (Mg2Al3(AlSi5O18)), beryl (Be₃Al₂(SiO₃)₆Fe,Cr,Mn,V,Cs), turmaliny. 3)procesy egzogeniczne powst. skał osadowych - Do procesów egzogenicznych zaliczamy: - wietrzenie; - działalność wiatru; - działalność wód płynących; - działalność lodowców; - działalność morza. Wietrzenie skał – proces zmiany właściwości fizycznych i chemicznych skał doprowadzający do wytworzenia się zwietrzeliny. Czynniki wpływające na przebieg wietrzenia:- zmiany temperatury; - zmiany wilgotności;- rodzaju podłoża skalnego;- ukształtowania terenu;- ekspozycji stoku,;- świata organicznego. Rodzaje wietrzenia: mechaniczne i chemiczne. Działalność wiatru. Czynniki wpływające na rozmiary i tempo erozji (niszczenia) eolicznej:- prędkość wiatru,; - głębokość zalegania poziomu wód gruntowych,; - pokrycia terenu. Działalność wód: Działalność akumulacyjna - proces osadzania materiału wynikły z zaniku siły transportującej rzeki. Czynniki wywołujące akumulacje to: przeciążenie rzeki materiałem skalnym, zmniejszeniem spadku rzeki, a tym samym prędkości przepływu. Działalność lodowcowa: Działalność akumulacyjna – osadzanie materiału skalnego; Działalność morska: Czynniki wpływające na rodzaj i intensywność procesów brzegowych: ukształtowanie pionowe brzegu, rodzaju skał budujących brzeg oraz wielkości wahań poziomu wody.

gr. 22a. 1) systematyka minerałów - pokrewienstwo chemiczne; -budowa krystalochemiczna; -warunki powstawania oraz występowanie mineralow; -cechy fizyczne; -cechy optyczne; -minerały skałotwórcze, a minerały które sa przedmiotem eksploatacji. Systematyka minerałów. Gromada I: Pierwiastki rodzime; Gromada II: Siarczki i siarkosole; Gromada III: Halogenki; Gromada IV: Tlenki i wodorotlenki; Gromada V: Sole kwasów tlenowych: Klasa 1:azotany; Klasa 2:węglany; Klasa 3:siarczany; Klasa 4: chromiany; Klasa 5: molibdeniany i wolframiany; Klasa 6: fosforany, arseniany i wanadany; Klasa 7: borany; Klasa 8: krzemiany i glinokrzemiany: wyspowe(oliwiny), grupowe (epidot), łańcuchowe (augit) i wstęgowe , warstwowe (muskowit), przestrzenne (kwarc).

2)pirokseny - Pirokseny to krzemiany lub glinokrzemiany żelaza, magnezu i wapnia. Występują głównie w skałach magmowych, a zwłaszcza w grupie skał nasyconych krzemionką (obojętnych) i ultramaficznych w warunkach metamorficznych występują głównie w skałach głębokiego metamorfizmu, a także w strefach kontaktowych. W skałach osadowych odgrywają niewielką rolę. Enstatyt Mg₂[Si₂O₆] występuje w skałach magmowych: gabrach, norytach. Bronzyt (Mg, Fe)₂[Si₂O₆] występuje w gabrach. Augit (Al,Ca,Fe,Mg,Ti)₂(Al,Si)₂O₆) występuje w skałach magmowych plutonicznych i wylewnych. Egiryn NaFe(Si₂O₆) występuje w skałach magmowych, alkalicznych, bogatych w sód. 3)sedymentacja rzeczna - Sedymentacja – proces osadzania się materiału (ziarn mineralnych, związków chemicznych, szczątków organicznych) w określonym obszarze sedymentacyjnym. W środowisku rzecznym (rodzaj środowiska kontynentalnego) osady tworzą się głównie w korytach rzek i na terenach zalewowych, w osadzonym materiale przeważają utwory żwirowe, piaszczyste, mułkowe bądź ilaste.

gr 22b. 1) Powstawanie minerałów - Krystalizacja minerałów z faz ciekłych: z naturalnych stopów, tj. lawy i magmy, spowodowana jest głównie przez ochładzanie stopu (np. minerały skał magmowych); z roztworów rzeczywistych (wodnych) dochodzi wskutek odparowania wody (np. minerały gipsowo- solne); z roztworów koloidalnych i zawiesin zachodzi najczęściej wskutek zmian pH tych środowisk (np. opal, getyt); z wodnych roztworów gorących (hydrotermalnych) związane z końcowymi fazami działalności magmowej (np. minerały kruszcowe). Krystalizacja minerałów z fazy gazowej: wskutek kondensacji par (np. siarka rodzima); wskutek chemicznej reakcji gazów (rzadko, np. hematyt). Powstawanie minerałów w fazie stałej: przemiany polimorficzne (np. przechodzenie aragonitu w kalcyt); metasomatyczne zastępowanie jednego minerału przez drugi (np. dolomityzacja kalcytu); samorzutne procesy krystalizacyjne ciał bezpostaciowych (np. denitryfikacja szkliwa wulkanicznego). 2)środowisko przejściowe powst sk. osadowych - Środowiska przejściowe odznaczają się widocznym wpływem zarówno środowisk kontynentalnych, jak i środowisk morskich. W tym typie środowiska, zachodzi akumulacja przybrzeżna, lagunowa, estuariowa i deltowa. Utwory akumulacji przybrzeżnej reprezentowane są przez osady piaszczysto-żwirowe,zlepy muszlowe,wapienie oolitowe. Utwory sedymentacji lagunowej reprezentowane są przez osady piaszczyste,ilaste,utwory solno-gipsowe. W wyniku akumulacji materii roślinnej mogą także powstać pokłady węglowe. W estuariach tworzą się osady podobne do przybrzeżnych. Są one jednak bardzo drobnoziarniste z przewagą materiału ilasto-mułkowego i organicznego. W deltach powstają osady piaszczysto-mułkowe często o charakterystycznym przekątnym lub krzyżowym warstwowaniu. 3) Krzemiany - są najobficiej występującymi w skorupie ziemskiej minerałami (87%) W skład krzemianów wchodzą liczne pierwiastki, z których najważniejsze to tlen, glin, krzem i żelazo. Podstawową jednostką strukturalną krzemianów jest tzw. czworościan krzemowo tlenowy [SiO4]⁴⁻ . W wielu krzemianach krzem znajdujący się wewnątrz czworościanów może być zastąpiony diadochowo przez glin. Wymiana ta dotyczy tylko określonej częsci czworoscianow. Tak zmienione krzemiany nazywamy glinokrzemianami. Wyróżniamy następujące grupy krzemianów : Krzemiany wyspowe [SiO4]4- np. oliwiny; Krzemiany grupowe [Si2O7]6- np.epidot; Krzemiany pierścieniowe [Si n O 3n] np.turmalin; Krzemiany łańcuchowe [Si2O6]4- np. pirokseny; Krzemiany warstwowe [Si4O10]4- np.łyszczyki; Krzemiany wstęgowe [Si4O11]6- np. amfibole ; Krzemiany przestrzenne np. kwarc, skalenie

gr. 23. 1)wymienic i opisac wektorowe wł. minerałów -1)barwa - istotna cecha diagnostyczna minerałów. Zależy od tego jaką część widma św. białego absorbuje minerał. Ze względu na barwę minerały dzielimy na: -idiochromatyczne (mają własną barwę); - allochromatyczne (mają zabarwienie niezależne od ich natury chem.); - pseudochromatyczne (zawdzięczają barwę zjawiskom interferencji światła); - achromatyczne (bezbarwne). 2)połysk - jest wywołany odbiciem światła od powierzchni minerału. Jego intensywność zwiększa się wraz ze współczynnikiem załamania światła minerału. Połyski: -metaliczny; -diamentowy; - szklisty; - tłusty; - matowy; - perłowy; -jedwabisty. 3) przezroczystość - zdolność min. do przep. światła. Minerały dzielimy na 3 grupy: przezroczyste, półprzezroczyste, nieprzezroczyste. 4) łupliwość - zdolność do dzielenia się minerału wzdłuż równoległych płaszczyzn pod wpływem uderzenia lub nacisku. Wyróżniamy łupliwość: - doskonałą; -bardzo dobrą; -wyraźną; - niewyraźną. 5) przełam - powstają w kierunkach przypadkowych w czasie uderzenia. Minerały pękają wzdłuż nierównych powierzchni. Przełamy: -muszlowy; - nierówny; -zadziorowy, haczykowaty; - ziemisty. 6) twardośc - opór jaki stawia minerał przy próbie rozerwania spójności jego cząstek przez zarysowanie lub ścieranie. Mierzymy w skali Mohsa. 2)scharakteryzować krzemiany pierścieniowe - powstają w wyniku dalszej kondensacji anionów krzemotlenowych. Tworzą słupkowe kryształy. Różnorodna barwa. Może być od przezroczystej lub białej po czarne turmaliny. Twardość 7-8,5. Połysk szklisty. Kordieryt - krzemian magnezu i glinu; beryl - krzemian berylu; turmaliny - ciągły szereg izomorficzny borokrzemianów sodu, wapnia, magnezu, żelaza, glinu, manganu oraz litu. 3) opisac jak powstają sk. osadowe w śr. jeziornym i bagiennym- W jeziorach sedymentacja jest najczęściej spokojna i powolna, gromadzą się niezbyt grube osady w postaci mułów jeziornych z produktami rozkładu substancji organicznych. Węglan wapnia strącony w obecności roślin często daje początek pokładom tzw. kredy piszącej. W jeziorach tworza się także pokłady rudy darniowej. W śr. bagiennym w wyniku akumulacji materii roślinnej, w zależności od rodzaju procesów rozkładu i czasu trwania, tworzą się różnego rodzaju torfy, węgle brunatne oraz kamienne.

gr. 24. 1) co to kryształ - krysztal to bryła odznaczająca się prawidłową, wielościenną budową zewnętrzną. Pojedyncze, nie zbliźniaczone kryształy mają wyłącznie kąty wypukłe. Elementy opisujace kryształ: - oś symetrii - to taki kierunek, wokół którego krystzał obrócony o 360* przyjmuje identyczne położenie w przestrzeni co najmniej 2 razy.; - płaszczyzna symetrii - taka płaszczyzna, która dzieli kryształ na dwie części, mające się do siebie jak przedmiot do swojego odbicia zwierciadlanego; - centrum symetrii - to punkt wewnątrz krystzału, który ma taką właściwość, że dowolna prosta poprowadzona przez niego przecina z obu stron, w tej samej odległości jednakowe elementy powierzchniowe kryształu. Symbole ścian kryształów: najprostszą bryłą geometryczną którą można traktować jako elementarny kryształ jest czworościan elementarny. Wzajemny stosunek ściany jednostkowej i ścian innych na kryszale jest określony przez prawo wymiennosci - wskaźniki wszystkich ścian kryształu są liczbami wymiernymi i całkowitymi. 2) krzemiany łańcuchowe - zaliczamy do nich gr. piroksenów. Pirokseny są krzemianami wapnia, magnezu i żelaza. W mniejszym stopniu manganu i sodu, a także glinu. Mają tendencję do tworzenia krótkich, pękatych słupków. Barwa różna - zależna od ilości żelaza. Mogą być od białawych po czarne. Odznaczają się dobrą łupliwością. Twardość 5-7. Krystalizują w układach rombowym i jednoskośnym, co stanowi podstawę ich podziału. - pirokseny rombowe: ciągły szereg kryształów mieszanych krzemianu magnezu i żelaza: - enstatyt; bronzyt; hipersten. - pirokseny jednoskośne: tworza kilka szeregów krystzałów mieszanych o urozmaiconym składzie chem. : -diopsyd; - egiryn; - omfacyt; - augit. 3) środowisko morskie - główny obszar sedymentacji zarówno współczesnych jak i powstałych w przeszłości geologicznej osadów. Morze stanowi bowiem ostatni etap depozycji osadów powstałych na lądzie, a także w środowiskach przejściowych. Wyróżnia się 4 główne typy osadów morskich (facje): a) osady litoralne - powstają do głębokości 60m. Głównie piaski, żwiry. b)osady szelfowe - do gł. 230m. Głównie piaski, skały ilaste, osady utworzone ze szczątków organizmów morskich. c) osady batialne - do gł. 4000m. Głównie muły, osady piaszczyste. d) osady abisalne - gromadzą się na dnie wielkich głębin oceanicznych. Głównie muły głębinowe. Skały sedymentacyjne powstają na przez nagromadzenie się materiału przenoszonego przez czynniki zewnętrzne (w tym przypadku wodę?) na skutek jego osadzania sie lub wytrącania z roztworu wodnego.

gr. 25. 1) Meteoryty - Są ciałami stałymi, które w skutek działania pola grawitacyjnego spadły na Ziemię z przestrzeni kosmicznej. W wyniku uderzenia dużego meteorytu o powierzchnię Ziemi zazwyczaj powstaje owalne zagłębienie zwane kraterem meteorytycznym lub impakcyjnym. Upadek dużych meteorytów wywołuje bardzo szybki wzrost ciśnienia i temp w miejscu uderzenia, gdzie skały ulegają metamorfizmowi impakcyjnemu. Następuje skruszenia i wyrzucenie materiału skalnego, którego część topi się. Z wyrzuconego do atmosfery stopionego materiału powstają szkliwa impakcyjne i tektyty. Tektyty są to małe ciała szkliste o znacznej zawartości krzemionki przypominające wyglądem szkliwo wulkaniczne. Kształt kulisty lub dyskoidalny z licznymi zagłębieniami, są niewyjaśnionego pochodzenia, mogą być pochodzenia ziemskiego lub pozaziemskiego . Ze względu na skład mineralny i chemiczny meteoryty dzielimy na kamienne (największa część znajdywanych m. składają się głównie z piroksenów, oliwinu, plagioklazów, stopu żelazowo- niklowego i trolitu. Dzieli się je na : chondryty i achondryty.), żelazne(najłatwiejsze do rozpozna. Są zbudowane z metalicznego stopu żelazno-niklowego), kamienno-żelazne(składają się z takich samych ilości krzemianów jak i stopu żelazowo-niklowego). 2) krzemiany wstęgowe - wśród krzemianów łańcuchowych i wstegowych można wyróżnić pirokseny i amfibole. Większość minerałów tej grupy wyróżnia się pokrojem słupkowym, niektóre zaś tworzą charakterystyczne skupienia włókniste. Krzemiany wstęgowe potocznie określa się mianem amfiboli. Amfibole to grupa krzemianów o bardziej złożonej budowie krystalochemicznej niż pirokseny. Są krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu, nieraz także manganu, glinu, tytanu. Zawierają ponadto grupy wodorotlenowe. Amfibole najczęściej tworzą kryształy słupkowe, pręcikowe, igiełkowe, a także włókniste. Wykazują łupliwość w dwu kierunkach wg. ścian słupa. Często tworzą podwójne lub polisyntetyczne zbliźniaczenia. Są różnie zabarwione. Oprócz bezbarwnych znane są także białe, zielone, brunatne, aż do czarnych. Tworzą szeregi kryształów mieszanych. Aktynolit - Ca₂(Mg,Fe)₅(OH)₂[Si₄O₁₁]₂ . Tworzy silnie wydł. krysztaly występujące w skupieniach promienistych i włóknistych. Barwa zielona, z różnymi odcieniami. Połysk szklisty. Przeswiecajacy. Twardosc 5,5-6. Jest minerałem pochodzenia metamorficznego. Występuje w metamorficznych wapieniach i dolomitach oraz amfibolitach. Hornblenda - NaCa₂(Mg,Fe,AL)₃(SiAl)₈O₂₂(OH)₂ . Występuje w postaci dobrze wykszt. kryształów o pokroju wydłużonych słupków oraz w skupieniach ziarnistych. Barwa ciemnozielona, ciemnobrunatna, do czarnej. rysa bialawa. połysk szklisty. przeświecający. Jest ważnym i pospolitym minerałem skałotwórczym. Wyst. w sk. magmowych (dioryty, tonality, monzonity) a także metamorficznych (amfibolity). 3)skł. sk. osadowych + środowiska występowania - Składniki skałotwórcze skał osadowych - dzielimy na dwie grupy genetyczne: 1) składniki allogeniczne - ukształtowały się poza basenem sedymentacyjnym (miejscem powstawania skały), do którego zostały dostarczone jako produkty wietrzenia fizycznego skał starszych. Najważniejsze skł. allogeniczne: kwarc, skalenie, łyszczyki (gł. muskowit), minerały ciężkie, fragmenty skał i szczątki organizmów żywych. 2) składniki autogeniczne - minerały tworzące się na miejscu sedymentacji w czasie jej trwania lub podczas procesów diagenetycznych. Najważniejsze skł. autogeniczne: minerały z grupy krzemionki (opal, chalcedon), minerały ilaste (kaolinit, illit, montmorillonit i glaukonit), tlenki i wodorotlenki żelaza (hematyt i getyt), węglany (kalcyt, aragonit, dolomit, syderyt), siarczany (gips, anhydryt) i chlorki (halit, sylwin). Środowiska sedymentacyjne. a)środowisko kontynentalne: środowisko pustynne ; -środowisko rzeczne; - Środowisko jeziorne; -Środowisko bagienne; - Środowisko glacjalne ; b)środowisko przejściowe. -środowisko przybrzeżne; -Środowisko lagunowe ; - Środowisko estuariowe; Środowisko deltowe

gr. 26, 1) formy powst. minerałów - Pokrój – charakterystyczny kształt pojedynczego kryształu (minerału). Wyróżniamy pokroje: -izometryczny – zbliżony do kuli lub sześcianu, -słupkowy, -tabliczkowy i blaszkowy. Prawidłowe zrosty kryształów: zrosty równoległe , np. minerały słupkowe w szczotkach krystalicznych; bliźniaki – podwójne (dwojaki) oraz wieloosobnicze ( polisyntetyczne) pospolite wśród plagioklazów Skupienia – grupy minerałów lub ziarn mineralnych. Skupienia krystaliczne: szczotki krystaliczne,druzy ( o nieregularnych kształtach),geody ( owalne kształty), Skupienia ziarniste: skupienia słupkowe, pręcikowe, igiełkowe, włókniste, tabliczkowe (gips), blaszkowe(hematyt), skupienia zbite lub ziemiste, Skupienia naciekowe: stalaktyty i stalagmity, np., stalaktyty kalcytu w jaskiniach wapiennych), skupienia nerkowate i groniaste, np. skupienia blendy cynkowej, dendryty, np. dendryty manganowe, naskorupienia lub naloty (np. naskorupienia pirytu na barycie), wykwity, np. wykwity soli kamiennej Inne: sekrecje, np. utwory agatowe, konkrecje, np. kukiełki kalcytowe, oolity. 2) krzemiany warstwowe – z czworościanami SiO4 powiązanymi w płaszczyźnie z rodnikiem [Si4O10]-4. Do krzemianów o budowie warstwowej nalezy liczna grupa minerałów blaszkowych, z których najwazniejsze to talk, łyszczyki, chloryty, serpentyny, oraz większość minerałów ilastych. Mineraly tej grupy charakteryzują się niewielka twardością, zazwyczaj doskonała łupliwością i pokrojem blaszkowym. Talk Mg₃(OH)₂Si₄O₁₀ (jest bez grupy? krzemian warstwowy po prostu); Grupa łyszczyków: Muskowit (KAl₂(OH, F)₂AlSi₃O₁₀); Biotyt K(Mg,Fe)₃(AlSi₃O₁₀)(OH,F)₂; Grupa chlorytów: pennin i klinochlor (Mg,Fe)₅Al[AlSi₃O₃](OH)₈; grupa serpentynu: Antygoryt (Mg,Fe)₃Si₂O₅(OH)₄ ; chryzotyl (Mg₆[(OH)₈/Si₄O₁₀]). Minerały ilaste: kaolinit (Al₄[Si₄O₁₀](OH)₈); montmorillonit (Al₂O₃·SiO₂·nH₂O) ; illit KAl₂(OH)₂[Si,Al)₄O₁₀]*nH₂O; glaukonit ((K, Na, Ca)( Fe, Al, Mg, Fe)₂[(OH)₂/(Al,Si)₄O₁₀] x n H₂O). 3)klasyfikacja osadowych - opiera się na kryteriach genetycznych, składzie mineralnym oraz cechach strukturalnych

podział skał	Rodzaje skał
sk. okruchowe	piroklastyczne
	grubookruchowe (psefity)
	średniookruchowe (psamity)
	drobnookruchowe (aleuryty)
sk. ilaste	zasobne w kaolinit
	zasobne w illit
	zasobne w montmorillonit
sk. pochodzenia organicznego i chemicznego	sk. krzemionkowe
	sk. alitowe
	sk. żelaziste
	sk. węglanowe
	sk. solno-gipsowe
	sk. fosforanowe
	kopalne paliwa stałe
	kopalne paliwa płynne
chemiczne organiczne mieszane

gr. 27. 1)wektorowe cechy fiz. minerałów - 1)barwa - istotna cecha diagnostyczna minerałów. Zależy od tego jaką część widma św. białego absorbuje minerał. Ze względu na barwę minerały dzielimy na: -idiochromatyczne (mają własną barwę); - allochromatyczne (mają zabarwienie niezależne od ich natury chem.); - pseudochromatyczne (zawdzięczają barwę zjawiskom interferencji światła); - achromatyczne (bezbarwne). 2)połysk - jest wywołany odbiciem światła od powierzchni minerału. Jego intensywność zwiększa się wraz ze współczynnikiem załamania światła minerału. Połyski: -metaliczny; -diamentowy; - szklisty; - tłusty; - matowy; - perłowy; -jedwabisty. 3) przezroczystość - zdolność min. do przep. światła. Minerały dzielimy na 3 grupy: przezroczyste, półprzezroczyste, nieprzezroczyste. 4) łupliwość - zdolność do dzielenia się minerału wzdłuż równoległych płaszczyzn pod wpływem uderzenia lub nacisku. Wyróżniamy łupliwość: - doskonałą; -bardzo dobrą; -wyraźną; - niewyraźną. 5) przełam - powstają w kierunkach przypadkowych w czasie uderzenia. Minerały pękają wzdłuż nierównych powierzchni. Przełamy: -muszlowy; - nierówny; -zadziorowy, haczykowaty; - ziemisty. 6) twardośc - opór jaki stawia minerał przy próbie rozerwania spójności jego cząstek przez zarysowanie lub ścieranie. Mierzymy w skali Mohsa. 2)krzemiany przestrzenne - charakteryzują się najwyższym stopniem upakowania sieci, w których czworościany krzemowo-tlenowe tworza struktury trójwymiarowe. Przedstawicielami są skalenie oraz minerały z grupy krzemionki. GR. KRZEMIONKI: Obejmuje polimorficzne odmiany krzemionki. Kwarc SiO₂ ; Chalcedon SiO₂; Opal SiO₂*nH₂O; GR. SKALENI: pod względem chemicznym są glinokrzemianami potasu, sodu i wapnia. SKALENIE POTASOWE: Ortoklaz K[AlSi₃O₈]; Mikroklin K[AlSi₃O₈]; SKALENIE SODOWO-WAPNIOWE (PLAGIOKLAZY): tworzą ciągły, izomorficzny szereg minerałów mieszanych: albitu Na[AlSi₃O₈] i anortytu Ca[Al₂Si₂O₈]. Wyróżniamy albit - oligoklaz - andezyn - labrador - bytownit - anortyt. SKALENIOWCE : Leucyt K[AlSi₂O₆]; Nefelin KNa₃[AlSiO₄]₄ . 3) skały okruchowe - Budowa skał okruchowych: Struktura uwzględnia: rozmiary okruchów (frakcja), stopień obtoczenia okruchów oraz kształt i charakter powierzchni ziarn mineralnych. Uwzględniając względne rozmiary okruchów wyróżniamy strukturę: równookruchową (osad dobrze wysortowany) oraz różnookruchową (osad słabo wysortowany).Tekstura uwzględnia sposób upakowania i przestrzenną orientację składników oraz wzajemny stosunek spoiwa. Spoiwo chemiczno – detrytyczne (matrix) – jest to masa wypełniająca wolne przestrzenie pomiędzy grubszymi okruchami. Skały okruchowe usystematyzowane są w grupy uwzględniające rozmiary i kształt ziarn oraz skład mineralny. Należą tu zarówno luźne nagromadzenia ziarn, jak i skały zwięzłe. Skały okruchowe dzielą się na następujące grupy: a)skały piroklastyczne, w skład których wchodzą: aglomeraty i brekcje wulkaniczne, tufy i tufity b) skały grubookruchowe (psefity) reprezentowane przez: gruzy i żwiry, brekcje i zlepieńce. c)Skały średniookruchowe (psamity), do których należą: piaski, piaskowce d)Skały drobnookruchowe (aleuryty) obejmujące: mułki, mułowce, lessy

gr. 28. 1) systematyka minerałów - pokrewienstwo chemiczne; -budowa krystalochemiczna; -warunki powstawania oraz występowanie mineralow; -cechy fizyczne; -cechy optyczne; -minerały skałotwórcze, a minerały które sa przedmiotem eksploatacji. Systematyka minerałów. Gromada I: Pierwiastki rodzime; Gromada II: Siarczki i siarkosole; Gromada III: Halogenki; Gromada IV: Tlenki i wodorotlenki; Gromada V: Sole kwasów tlenowych: Klasa 1:azotany; Klasa 2:węglany; Klasa 3:siarczany; Klasa 4: chromiany; Klasa 5: molibdeniany i wolframiany; Klasa 6: fosforany, arseniany i wanadany; Klasa 7: borany; Klasa 8: krzemiany i glinokrzemiany: wyspowe(oliwiny), grupowe (epidot), łańcuchowe (augit) i wstęgowe , warstwowe (muskowit), przestrzenne (kwarc). 2)Amfibole - to grupa krzemianów o bardziej złożonej budowie krystalochemicznej niż pirokseny. Są krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu, nieraz także manganu, glinu, tytanu. Zawierają ponadto grupy wodorotlenowe. Amfibole najczęściej tworzą kryształy słupkowe, pręcikowe, igiełkowe, a także włókniste. Wykazują łupliwość w dwu kierunkach wg. ścian słupa. Często tworzą podwójne lub polisyntetyczne zbliźniaczenia. Są różnie zabarwione. Oprócz bezbarwnych znane są także białe, zielone, brunatne, aż do czarnych. Tworzą szeregi kryształów mieszanych. Aktynolit - Ca₂(Mg,Fe)₅(OH)₂[Si₄O₁₁]₂ . Tworzy silnie wydł. krysztaly występujące w skupieniach promienistych i włóknistych. Barwa zielona, z różnymi odcieniami. Połysk szklisty. Przeswiecajacy. Twardosc 5,5-6. Jest minerałem pochodzenia metamorficznego. Występuje w metamorficznych wapieniach i dolomitach oraz amfibolitach. Hornblenda - NaCa₂(Mg,Fe,AL)₃(SiAl)₈O₂₂(OH)₂ . Występuje w postaci dobrze wykszt. kryształów o pokroju wydłużonych słupków oraz w skupieniach ziarnistych. Barwa ciemnozielona, ciemnobrunatna, do czarnej. rysa bialawa. połysk szklisty. przeświecający. Jest ważnym i pospolitym minerałem skałotwórczym. Wyst. w sk. magmowych (dioryty, tonality, monzonity) a także metamorficznych (amfibolity). 3)Skaly ilaste - Budowa skał ilastych: Struktura ilasta (pelitowa) średnica <0,01mm. Uwzględniając względne rozmiary ziarn wyróżniamy struktury: równoziarnistą, rzadziej różnoziarnistą. Tekstura – w zależności od stopnia upakowania skały ilaste są: zbita, rzadziej porowate (odwrotnie niż w okruchowych). Typy genetyczne skał ilastych: Rezydualne skały ilaste – powstają w wyniku chemicznego rozkładu minerałów glinokrzemianowych i pozostania produktów rozkładu na miejscu, np. kaolin. Skały ilaste pochodzenia lodowcowego – gliny morenowe (zwałowe) – powstają z materiału transportowanego przez lodowiec a następnie osadzonego po jego stopieniu. Iły zastoiskowe (warwowe) – powstają w jeziorach zastoiskowych występujących u brzegu cofającego się lodowca. Skały ilaste pochodzenia rzecznego – tworzą się na terenach zalewowych w dolnym biegu rzek oraz w deltach, np. iły rzeczne. Skały ilaste pochodzenia jeziornego i morskiego tworzą podczas spokojnej sedymentacji materiału ilastego, głównie ich jeziorne i morskie (czerwone lub niebieskie iły głębinowe, jasnoszare iły lagunowe). Petrograficzny podział skał ilastych: -skały ilaste kaolinitowe – kaoliny, iły i gliny kaolinitowe, łupki ogniotrwałe; - skały ilaste illitowe – iły i gliny illitowe; -skały ilaste montmorylonitowe – bentonity i iły montmorillonitowe. Minerały skałotwórcze: Illit, kaolinit, montmorillonit, antygoryt, talk, glaukonit, muskowit.