Tkanka łączna

Jest najbardziej zróżnicowana spośród wszystkich tkanek człowieka. Zasadnicza funkcją tkanki łącznej polega na zapewnieniu łączności miedzy pozostałymi tkankami ciała. Tkanka ta spełnia także funkcję obronną, odżywczą i transportową oraz mechaniczną (szkieletową).

Składa się zawsze z istoty międzykomórkowej oraz osadzonych w niej komórek.

W substancji (istocie) międzykomórkowej występują zawsze dwa składniki: substancja podstawowa oraz białkowe elementy włókniste.

• Substancja podstawowa ma odmienny skład w różnych typach tkanki łącznej. Może być galaretowatym śluzem lub tworzyć twardą, zmineralizowaną substancję podstawową kości.

• Upostaciowione elementy włókniste – zanurzone w istocie podstawowej, spełniają różnorodne funkcje mechaniczne. Dzielą się na trzy grupy:

- włókna kolagenowe

- włókna sprężyste

- włókna retikulinowe

Rodzaje elementów włóknistych

Włókna kolagenowe – zbudowane z białka złożonego o nazwie kolagen. Najważniejszą cechą włókien kolagenowych jest olbrzymia odporność na rozrywanie, dlatego licznie występują w ścięgnach, chrząstkach i kościach.

Włókna sprężyste – zbudowane z białka elastyny. Tworzą one nieregularną, sprężystą sieć, którą można znacznie rozciągać. Występują w ścianach naczyń krwionośnych i w chrząstce sprężystej.

Włókna retikulinowe – tworzą pojedyncze delikatne włókienka, będące rusztowaniem w niektórych narządach, np. w zrębie węzłów chłonnych.

Klasyfikacja tkanek łącznych

Tkanka łączna wiotka – jest to najmniej zróżnicowana i najczęściej występująca tkanka łączna. Zawiera dość liczne włókna retikulinowe. Występuje m.in. w płucach, trzustce, śliniankach i wątrobie, gdzie tworzy przegrody łącznotkankowe i zrąb.

Tkanka łączna zbita – zawiera liczne włókna kolagenowe. Jeśli układ włókien jest regularny wykazuje on dużą odporność na zerwanie (buduje ścięgna, torebki stawowe i błony ścięgniste). Gdy układ włókien jest nieregularny, wówczas możliwe jest silne odkształcanie (np. w skórze właściwej).

Tkanka łączna tłuszczowa – stanowi rezerwę metaboliczną ustroju oraz pełni funkcje ochronne (chronią przed utratą ciepła i przed urazami mechanicznymi). Tkanka ta znajduje się w warstwie podskórnej i w tkance osłaniającej narządy wewnętrzne. Jej komórki (lipocyty) zawierają w swojej cytoplazmie kulki tłuszczu: zwykle jest to jedna, duża kula tłuszczu, która spycha na peryferie komórki cytoplazmę i inne organella - tkanka tłuszczowa żółta. Jeżeli kulek tłuszczu jest więcej tworzy się tkanka tłuszczowa brunatna, u człowieka występująca w okresie płodowym i niemowlęcym.

Tkanka łączna siateczkowata - tworzą ją komórki o licznych gwiaździstych wypustkach (retikulocyty) łączące się w przestrzenną sieć, której oczka wypełnia gąbczasta substancja podstawowa z dużą liczbą włókien retikulinowych. Ten typ tkanki tworzy zręby narządów limfatycznych, np. węzłów chłonnych, grasicy, śledziony oraz zrąb szpiku kostnego. Występuje także w wątrobie i śledzionie.

Tkanka łączna zarodkowa - jest najbardziej pierwotną formą tkanki łącznej, z tej formy powstają w czasie trwania życia zarodkowego i płodowego wszystkie inne typy tkanki łącznej. Jej komórki (fibroblasty) mają gwiaździsty kształt, a w istocie międzykomórkowej brak jest elementów włóknistych.

Tkanka łączna oporowa Jest charakterystyczna dla zwierząt posiadających wewnętrzny szkielet osiowy, czyli dla kręgowców. Ze względu na różnice w budowie i funkcjach tkankę oporową podzielono na dwa rodzaje: tkankę chrzęstną (chrząstka) i tkankę kostną (kość).

Tkanka chrzęstna

Nie jest unaczyniona ani unerwiona, składa się z istoty międzykomórkowej (A), w której zanurzone są włókna białkowe oraz elementy komórkowe, z których najliczniejsze są komórki chrzęstne (chondrocyty – B). W trakcie rozwoju chrząstki komórki mezenchymy przekształcają się w komórki chrząstkotwórcze (chondroblasty), które ulegają intensywnym podziałom mitotycznym. Powstające komórki nie rozchodzą się, lecz tworzą zbiory kilku komórek chrzęstnych otoczonych torebką.

Tkanka chrzęstna

Jeżeli nastąpi uszkodzenie chrząstki chondrocyty przekształcają się lokalnie w komórki chrząstkogubne (chondroklasty), które rozpuszczają chrząstkę. Jednocześnie z chondrocytów powstają chondroblasty (komórki chrząstkotwórcze), co pozwala na odbudowanie ubytków.

Wyróżniamy trzy rodzaje tkanki chrzęstnej:

• Szklistą, sprężystą, włóknistą

Tkanka chrzęstna szklista

Tworzy nasz szkielet w okresie zarodkowym i płodowym. W szkielecie dorosłego człowieka chrząstka ta buduje powierzchnie stawowe, przymostkowe części żeber, oraz części chrzęstne nosa, nagłośni i oskrzeli. W istocie podstawowej (1) znajdują się grupy chondrocytów (2) oraz włókna kolagenowe.

Tkanka chrzęstna sprężysta

Zbudowana jest z substancji podstawowej, w której znajdują się chondrocyty oraz włókna sprężyste nadające właściwości elastyczne. Występuje w małżowinie usznej, częściowo w krtani i nagłośni. Chrząstka ta nie ulega mineralizacji.

Tkanka chrzęstna włóknista

Występuje w miejscach przyczepu ścięgien do kości. Jest odporna na zerwanie dzięki obecności włókien kolagenowych.

Tkanka kostna

Powstaje najczęściej na drodze kostnienia chrząstki szklistej lub z przekształcenia tkanki łącznej właściwej. Proces kostnienia kończy się u mężczyzn ok. 21-ego roku życia, u kobiet wcześniej. Tkanka ta jest bogato unaczyniona i unerwiona. Składa się z istoty międzykomórkowej wysyconej solami mineralnymi, głównie węglanami i fosforanami wapnia. Związki te powodują, że jest ona twarda i wytrzymała na obciążenia mechaniczne (tworzy szkielet wewnętrzny na którym „rozpięte” są mięśnie). W istocie międzykomórkowej zanurzone są włókna kolagenowe (osseinowe) oraz komórki kostne - osteocyty.

• Zdolności regeneracyjne kości są duże. W miejscu uszkodzenia część osteocytów przekształca się w osteoklasty (komórki kościogubne), które lokalnie rozpuszczają kość. Jednocześnie inne osteocyty przekształcają się w osteoblasty, czyli komórki kościotwórcze produkujące nowe komórki kostne i uzupełniające ubytki.

• W dojrzałych kościach włókna kolagenowe tworzą tzw. blaszki kostne. Ze względu na ich budowę i układ wyróżniamy:

- kość zbitą

- kość gąbczastą

Tkanka kostna zbita

Włókna kolagenowe tworzą blaszki kostne – łukowato zgięte wzdłuż długiej osi. Układ blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa (1). Taką pojedynczą jednostkę budulcową nazywamy osteonem (4). Pomiędzy osteonami znajduje się substancja międzykomórkowa. W kanałach Haversa biegną naczynia krwionośne (2), limfatyczne i nerwy. Tkanka kostna zbita buduje trzony kości długich oraz kości osłaniające mózgowie. 3 – osteocyt.

Tkanka kostna gąbczasta

Jest zbudowana także z blaszek kostnych, które owinięte ciasno wokół siebie, tworzą niewielkie zespoły budulcowe nazwane beleczkami kostnymi (nie są to osteony). Liczne beleczki tworzą przestrzenną sieć, przypominającą strukturą zwyczajną gąbkę kąpielową, stąd kość gąbczasta. Przestrzenie między beleczkami nie są puste. Wypełnia je czerwony szpik kostny – główne źródło krwinek w organizmie. Występuje głównie w końcowych odcinkach kości długich, ponieważ ułożenie beleczek kostnych pozwala amortyzować przeciążenia, co jest bardzo istotne w stawach.

Tkanka łączna płynna – krew

Krew jest swoistą odmianą tkanki łącznej, która składa się z płynnej substancji międzykomórkowej, czyli osocza oraz elementów morfotycznych – krwinek (czerwonych i białych) oraz płytek krwi.

Limfa,

czyli chłonka, pośredniczy w dwustronnej wymianie substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami, np. transportuje uruchomione substancje zapasowe do krwi. Spełnia także rolę odpornościową (zawiera limfocyty).

Składa się z:

• nieupostaciowanego osocza, składem zbliżonego do osocza krwi, które powstaje jako przesącz z naczyń włosowatych do przestrzeni międzykomórkowych

• elementów morfotycznych reprezentowanych w 99% przez limfocyty (białe ciałka krwi)