Miejscowości

Miejscowości

Nazwy miejscowości dzielą się najogólniej na:

W każdej z nich można wydzielić pewne podkategorie, np. w nazwach odosobowych znajdują się m.in.:

W nazwach najstarszych zachowały się pewne zjawiska z epoki przedpaństwowej i pewne cechy dawnego języka.

Są to:

Nazwy średniowieczne (dla dość luźnego rozumienia nazwy "średniowiecze")

Występują tu nazwy związane z nowymi działami gospodarki oraz z osadnictwem.

Wydaje się, że także "lgnąć" w znaczeniu np. "grzęznąć w bagnie", blisko jest "łęg", podmokła łąka.

Nazwy nowe

Najnowsze nazwy to wszystkie nazwy związane z przemysłem (takie jak Nowa Huta).

Również wiele nazw zostało wymyślonych na terenach niemieckich uzyskanych po drugiej wojnie. M.in. nazwy Karpacz (niem. Krummhübel) i Dzierżoniów (niem. Reichenbach).

Wpływy innych języków słowiańskich

Bliskość fonetyczna i leksykalna języków z rodziny słowiańskiej sprzyjała ich wzajemnym wpływom na obszarach pograniczy. Dość dobrze widać wpływy języka czeskiego na niektóre nazwy na Górnym Śląsku i języków wschodniosłowiańskich na pograniczu wschodnim. Jest to na przykład przejście samogłosek nosowych w u. Przykłady to Prudnik (zamiast Prądnik od prąd rzeki), Głubczyce (zamiast Głąbczyce, od osoby o imieniu Głąbek).

Nazwiska

W pierwotnych systemach antroponimicznych do określenia tożsamości osoby wystarczyło samo imię. W miarę przyrostu ludności i rozwoju stosunków społecznych powstała potrzeba stosowania obok imienia dodatkowych określeń sytuujących jego nosiciela w danym miejscu, mówiących jego relacjach rodzinnych, o jego zajęciach. Z tych określeń wyłoniły się nazwiska.

JEDNOIMIENNOŚĆ I KONTEKST SYTUACYJNY:

● Punktem wyjścia w identyfikacji osoby była jednoimienność, czyli określenie osoby za pomocą pojedynczego imienia oraz rozproszone w tekście – źródle dane mające bezpośredni lub pośredni związek z tą osobą, mogły to być np.:

- nazwy miejscowości,

- przymiotniki odmiejscowe,

- nazwy innych osób, z którymi dana jednostka była związana,

-wyrazy określające pokrewieństwo rodzinne, zawód, role społeczne itp. (tego typu identyfikacje pojawiają się w Bulli gnieźnieńskiej z 1136 r.)

ZGRUPOWANIE PO IMIENIU DODATKOWYCH OKREŚLEŃ IDENTYFIKACYJNYCH:

● Już od XIII w. w dokumentach średniowiecznych można zaobserwować nowe zjawisko w identyfikacji osób, a chodzi tutaj mianowicie o zgrupowanie po imieniu różnego typu określeń dotyczących osoby nim nazwanej, jej pochodzenia, związków rodzinnych, wyglądu, usposobienia, roli w społeczeństwie.

● Określenia te miały charakter opisowy, informowały o tym:

- skąd pochodzi dana osoba np. Miroslaus comes de Małogost (z Małogoszczy),

- czyim jest synem np. filius Marci (syn Marka),

- czym się charakteryzuje: Gamba (Gęba – przezwisko użyte metaforycznie → gadatliwy),

- co robi np. Kowal.

● Określenia te służyły dokładniejszej identyfikacji osoby, odsyłały do jednego, jedynego obiektu, ich forma i kolejność występowania były zależne od rodzaju sprawy, zajmowanego stanowiska, relacji rodzinnych, posiadanych własności i innych okoliczności społeczno -prawnych, w które była uwikłana osoba występują w danym akcie prawnym. Już na tym etapie widoczne były różnice w identyfikacji osób wyższych i niższych warstw społecznych, ZATEM: najważniejsze typy wyrażeń opisowych, które najpierw mogły przekształcić się w nazwę osobową, a kolejnie stać się nazwiskiem to:

- określenia odmiejscowe,

- określenia odojcowskie (patronimiczne),

- określenia odapelatywne (odpowiadają na pytania skąd pochodzi?, czyj jest?, jaki jest?, czym się charakteryzuje?, co robi?).

● Określenia odmiejscowe w formie wyrażenia przymiotnikowego np. Nicolaum de Baranowo (z Baranowa) lub przydawki przymiotnikowej np. Nicolaus Baranowski, mogły oznaczać mieszkańca lub właściciela danej miejscowości. U szlachty były one związane
z posiadaniem ziemi. Właściciel kilku ziemi mógł używać określenia odmiejscowego raz od jednej, raz od drugiej miejscowości w zależności od sytuacji prawnej.

● Podstawą określeń odojcowskich mogło być imię lub przezwisko ojca. Odojcowskie określenia miały formę dwojaką:

ANALITYCZNĄ: Sdislau filius Wlostonis → Zdzisław syn Włosta,

SYNTETYCZNĄ (jednowyrazową): Sdislau Vlostouic → Zdzisław Włostowic

● Nazwy odapelatywne, jako drugie po imieniu określenia osób miały różne funkcje: jako przezwiska opisywały osobę za pomocą epitetu, metafory, metonimii; jako nazwy zawodów określały zawód bądź stan osoby nazwanej danym imieniem.

● Ciekawe zdaje się być to, że w tekstach średniowiecznych pojawiały się tez imiona funkcjonujące jako drugie określenia. Mogły one pełnić funkcję drugich imion lub też były one ich potocznymi odpowiednikami, mogły one wreszcie funkcjonować jako odojcowskie określenia w formie sufiksalnej na –ic, -owic (Jan Sulisławic), jak i w formie bezprzyrostkowej (Jan Sulisław = Jan syn Sulisława).

3.3) PROCES ONIMIZACJI I STABILIZACJI WYSTĘPUJĄCYCH OBOK IMIENIA OKRESLEŃ IDENTYFIKACYJNYCH:

● Od II połowy XV w. w źródłach staropolskich wystąpiły objawy dalszej ewolucji
w sposobie identyfikacji osób. W płaszczyźnie językowej przeważają jednowyrazowe określenia odmiejscowe i patronimiczne, pojawiają się wyrazy łacińskie, takie jak „dictus”, „alias”, „cognominatus” → zwany, nazwany, inaczej zwany. Zmniejsza się opisowość określeń identyfikacyjnych. W określeniach odmiejscowych następuje przesunięcie
z kategorii rzeczownika i zarazem osobowej nazwy własnej. Innym objawem zaniku opisowości jest eliminacja przyimka „de” np.: Sandzimir de Glinicze > Sandzimir Glinicze.

● Procesy zachodzące w płaszczyźnie językowej, czyli przechodzenie wyrazu lub grupy wyrazów z form apelatywnych do nazw własnych prze zmianę ich funkcji określa się mianem ONIMIZACJI, od greckiego słowa onyma, onoma „imię”.

● Na płaszczyźnie społecznej w owych czasach zaobserwować można powolną stabilizację określeń identyfikacyjnych, np.: jedna osoba używa tego samego określenia identyfikacyjnego w różnych dokumentach, niezależnie od sytuacji prawnej i majątkowej. Pojawia się także przechodzenie występującej po imieniu nazwy osobowej z ojca na dzieci, używanie tej samej nazwy osobowej przez braci.

● Od II połowy XV w. dominują dwa typy określeń:

- wśród bogatej szlachty i możnowładztwa polskiego przeważają nazwy odmiejscowe na –ski,

- wśród mieszczan i chłopów czy biednej zagrodowej szlachty – nazwy odapelatywne.

● Z chwilą, gdy określenie identyfikacyjne nabiera cech stałości, rodzinności i dziedziczności można mówić o wykształceniu się nazwiska zwyczajowego.

● Stabilizacji uległy najpierw nazwiska wyższych warstw społecznych biorących udział
w życiu publicznym i występujących w różnych rolach administracyjno – prawnych.

● Stabilizacja nazwisk mieszczańskich i chłopskich była, w stosunku do nazwisk szlacheckich, znacznie opóźniona w czasie. Metryki kościelne miały pewien wpływ na nie, jednak badania tych dokumentów z wieków XVI, XVII, XVIII dowodzą znaczną zmienność w stosowaniu występujących po imieniu określeń identyfikacyjnych.

3.4) POLSKIE NAZWISKA WZORCOWE:

● Nazwiska odmiejscowe na –ski stały się w Polsce symbolem szlacheckiego pochodzenia, wiązane były z posiadaniem ziemi, uważano je za lepsze. Mieszczanie i chłopi nie mieli
w okresie kształtowania się nazwiska praw politycznych, nie mogli też nabywać ziemi, dlatego też starania o nabycie roli szlachectwa łączone były z usiłowaniem zmiany nazwiska na szlacheckie za pomocą dodania do posiadanego nazwiska zakończenia –ski, gdyż ten przyrostek nadawał w odczuciu ogółu znamię typowego nazwiska polskiego.

● Innym sposobem na to, by uciec od apelatywnej formy nazwiska było dodawanie też innych przyrostków: -owic, -owicz, -ewic, -ewicz, -ik, -ek, -czyk, itp.

3.5) OBJĘCIE NAZWISKA USTAWODAWSTWEM PRAWNYM:

● Pierwszymi dokumentami ustalającymi brzmienie nazwiska były, jak wcześniej wspomniałam, dokumenty zawierające uzyskanie szlachectwa polskiego i nobilitacje. Zmianę dotychczasowego nazwiska odnotowywano w dokumencie urzędowym. Na stałość nazwisk pewien wpływ miała także praktyka spisywania metryk kościelnych – taki obowiązek wprowadzono na synodach polskich.

● Koncepcja nazwiska jako ustabilizowanego elementu identyfikacji prawnej pojawiła się
w polskiej myśli prawniczej w II połowie XVIII w., nie znalazła ona jednak wyrazu
w obowiązującym wówczas w Polsce prawie, gdyż nie zawierało ono przepisów nakazujących posiadanie nazwiska ani też nie regulowało zasad stabilizacji identyfikacji prawnej osób.

● Nazwisko jako instytucja prawna obejmująca całą ludność powstało na ziemiach polskich
w okresie zaborów, kiedy to państwa okupujące w ramach ustawodawstwa swych krajów wydały na przełomie XVIII i XIX w. nowe kodyfikacje prawa cywilnego, które nakazywały stałość imion i nazwisk oraz ich przyjęcie przez tych, którzy ich nie posiadali.

● Obecne przepisy prawne zakładają stałość nazwiska. Nie wolno samowolnie zmieniać nawet jego pisowni. Podstawa jest forma wpisana na akcie urodzenia. Nie można także przybrać sobie dodatkowego członu nazwiska bez jego formalnej zmiany.

● Przepisy regulują formę nazwisk żeńskich w aktach stanu cywilnego. Nie dopuszcza się formacji –owa czy –ina dla kobiet zamężnych ani też –ówna czy –anka dla panien. Ten rygorystycznie przestrzegany przepis niezgodny jest z wielowiekową tradycją.

● Żeńska formę nazwiska mają jednak odpowiedniki męskich nazwisk zakończonych na –ski, -cki: DABROWSKI/DĄBROWSKA.

4) TYPY NAZWISK UŻYWANYCH WSPÓŁCZEŚNIE W POLSCE:

I) Nazwiska odimienne,

II) Nazwiska określające jakąś cechę człowieka,

III) Nazwiska odmiejscowe,

IV) Nazwiska od zawodu,

V) Nazwiska mieszczan (nazwiska pochodzenia niemieckiego przyniesione przez kolonistów niemieckich)

Ad. A) NAZWISKA RODZIME:

● Ze względu na motywujące je podstawy wyróżniamy:

I) NAZWISKA ODAPELATYWNE: wśród których ze względu na charakter podstawy możemy wyodrębnić:

a) nazwiska od przezwisk charakteryzujących – odpowiadają na pytanie „jaki jest” za pomocą epitetu, metafory, metonimii; przykłady nazwisk: Biały, Baran, Paw, Kopyto, Listopad, Jedynak, Przybytek, Kożuszek, Kapinos, Pędziwiatr,

b) nazwiska od zawodów – odpowiadają one na pytania „co robi”; przykłady: Kowal, Sołtys, Szewc,

c) nazwiska od nazw terenowych – są wśród nich nazwy terenowe w funkcji nazwisk, np.: Dolina, Groń, Pagórek; oraz nazwiska utworzone od terminów topograficznych przyrostkiem –ny (ni), np.: Nakonieczny, Konieczny, Zawodny, Zawodni.

d) nazwiska od nazw mieszkańca – należą tu określenia odmiejscowe o charakterze rzeczownikowym z przyrostkami –ak, -an, -czyk, -ka oznaczające pierwotnie nazwę mieszkańca, występujące współcześnie w funkcji nazwisk, np.:

- `ak: Krakowiak

- `an: Krakowian

- czyk: Krakowczyk

- ka: Krakowka/ Krakówka

II) NAZWISKA OD NAZW WŁASNYCH (INNYCH KATEGORII) A WŚRÓD NICH:

II.1) NAZWISKA OD NAZW OSOBOWYCH (INNEJ KATEGORII), W TYM:

  1. Występujące w funkcji nazwisk imiona rodzime dwuczłonowe np.: Bogumił, Jaromir; imiona chrześcijańskie i zapożyczone z innych języków: Marek, Robert, Wiktor, Roland. Także formy pochodne (potoczne, hipokorystyczne) od podstawowych imion rodzimych np.: Bogusz, Jarek; poza tym od imion chrześcijańskie: Janusz, Marcisz.

  2. Występujące w funkcji nazwisk nazwy herbowe np.: Doliwa, Dołęga, Korwin, Leliwa, Nałęcz (czasem występują z przyimkiem „de” – de Białynia). Nazwy herbowe są też składnikiem nazwisk złożonych (np.: Dołęga-Mostowicz).

  3. Nazwiska pochodzące od nazw grup etnicznych i narodowości, np.: Chorwat.

  4. Nazwiska od form relacyjnych określających stosunek pokrewieństwa (odpowiadają na pytanie „czyj jest?”)

d.a) od form patronimicznych: tworzone przyrostkami –ic(z), -owic(z), -ewic(z), np.: Janicz, Janowicz, Ambroziewicz, Murewicz. Największa produktywność w tej funkcji wykazały przyrostki z elementem –k- : -ak, -ek, -ik, -czyk.

d.b) nazwiska od formacji matronimicznych (i pokrewnych):

- od imion żeńskich w funkcji patronimicznej: Ewa, Jagata, Kachna, Madzia,

- od matronimików utworzonych od imion żeńskich przyrostkami - `ak, `arz: Ewiak, Jewiarz.

II.2) NAZWISKA OD NAZW GEOGRAFICZNYCH:

  1. Motywowane przez nazwy miejscowe:

a.a) Przymiotnik odmiejscowy w funkcji nazwiska: często spotykane przyrostki to:

-owski, -ewski, -eński, -iński, np.: Bocheński, Krakowski,

a.b) nazwy miejscowe w funkcji nazwiska, np.: Bochnia, Wieliczka,

b) Nazwiska od nazw rzecznych, np.: Bzura, San, Wisła.

B) OBCE NAZWISKA POLSKICH OBYWATELI:

● Zaliczamy tu nazwiska noszone przez obywateli polskich, które zostały utworzone na gruncie języka obcego i przeniesione do Polski przez osiedlających się na naszej ziemi cudzoziemców.

I) STOSUNKI MIGRACYJNE: to z nimi ściśle łączy się obecność obcych nazwisk w Polsce. Najliczniejsze ślady w nazwiskach pozostawiły fale kolonizacji niemieckiej. Między X a XI wiekiem na tereny Polski przybywają szczególnie duchowni, rycerze, kupcy, natomiast
w XIII i XIV w. następuje masowy napływ niemieckich mieszczan i chłopów. Druga fala kolonizacji nastąpiła pomiędzy XVI a XVIII w., trzecia natomiast w XVIII w. i miała ona charakter polityczny. Poza Niemcami w czasach zaborów kolonizacje prowadziły też Prusy
i Austria. Ruchy osiedleńcze i migracyjne pojedynczych osób dotyczą tez innych naszych sąsiadów, z którymi to łączą nas wielowiekowe związki. Z odleglejszych krajów osiedlali się u nas m.in.: Włosi, Czesi, Francuzi. Wszystkie te narodowości pozostawiły ślad
w nazewnictwie i nazwiskach współcześnie używanych w Polsce.

II) PRZYKŁADY NAZWISK OBCYCH UŻYWANYCH W POLSCE PRZEZ OBYWATELI POLSKICH:

● Nazwiska obce mogły być włączane do zbioru nazwisk używanych w Polsce w formie oryginalnej. Mogły ulegać przekształceniom fonetycznym, ich pisownia mogła być przystosowana do obowiązujących zwyczajów graficznych, mogły być włączane do polskiej odmiany i do polskiego systemu słowotwórczego.

5) ZJAWISKA REGIONALNE I GWAROWE W NAZWISKACH:

● Formy niektórych nazwisk polskich zdradzają ich regionalne i gwarowe pochodzenie.

● Północnopolski charakter mają nazwiska z nagłosowym Je-, Re- zamiast ogólnopolskiego Ja-, Ra- (Jenek, Jekubiak, Redek, Redecki, Redosz).

● Litera „o” występuje w miejscu ogólnopolskiego „a” i gwarowego „a” pochylonego (Bednorz, Loska, Morcinek, Szyndzielorz).

● Często występują nazwiska z cechą mazurzenia właściwą dla Mazowsza i Małopolski (Caban, Sabelski, Zaboklicki, Zelasko).

● Pojawiają się nazwiska z gwarowym podwajaniem „s” (Ossoliński, Kossak).

● W nazwiskach pojawiają się tez regionalizmy leksykalne np.: gwarowe nazwy koguta: Kokot, Kohot, Kohut, Kobut, Kur, Kuras, Kogut.

6) PISOWNIA NAZWISK POLSKICH:

● Obowiązujące do dziś przepisy ortograficzne dotyczące nazwisk zostały ustalone w 1936 r., drobnych poprawek dokonano w 1956 i 1961 r.

● To samo etymologicznie nazwisko może występować w różnych postaciach graficznych,
a każda z nich traktowana jest jako oddzielna jednostka nazewnicza, odrębne nazwisko:

- nazwiska z pisownia „j” przez „y” i „o”, „ó” przez „u” – Rey, Rej, Rogojska, Rogójski, Rogóyski,

- z archaiczna pisownią „ł” przez „l”- Lysy, Łysy,

- z pisownią „ks” przez „x” - Axentowicz, Aksentowicz,

- z pisownia samogłosek nosowych przez „am”, „ąm”, „em”, „ęm” – Dambski, Dąbski, Dąmbski, Dembski, Dęmbska, Dębski.

7) ODMIANA NAZWISK:

● Nazwiska polskie i włączone do polskiego systemu fleksyjnego nazwiska obce odmieniają się według wzoru odmiany rzeczowników lub przymiotników pospolitych. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły, np.:

- nazwisko Gołąb, Gołąba, Gołąbem : ap. gołąb, gołębia, gołębiem,

- występująca niekiedy odmiana typu Dudek, Dudeka, Dudekowi jest ona w naszym odczuciu rażąca,

- nazwiska końcówka mianownika –o odmieniają się jak rzeczowniki pospolite rodzaju nijakiego na – o, np.: Sito, Sity, z Sitą, inaczej niż sito, sita, z sitem. Nazwiska na –o odmieniają się jak rzeczowniki zakończone w mianowniku l. poj. na –a, typu rola, roli, z rolą,

- obce nazwiska zakończone na –el, -er mogą zachowywać „e” w całym paradygmacie lub tylko w mianowniku, np.: Romer, Romera, Romerowi lub też Luter, Lutra, Lutrowi.

8) NAZWISKA DWUSKŁADNIKOWE:

● Wywodzą się one najczęściej z połączenia właściwego nazwiska z nazwą herbu np.: Dołęga-Kozierowski. Jako składnik nazwiska mogą wystąpić rodowe przydomki chłopskie np.: Nędza-Kubiniec oraz pseudonimy konspiracyjne, np.: Rydz-Śmigły. Dwuskładnikowe nazwiska kobiet pochodzą ponadto z połączenia nazwiska panieńskiego z nazwiskiem po mężu, np.: Pawlikowska-Jasnorzewska.

Imiona
Początki nadawania imienia nikną w pradziejach Polski. Wśród imion staropolskich wyróżniamy dwa typy: imiona złożone (Bog - dan), imiona jednoczłonowe pochodzące od wyrazów pospolitych (Broda, Gęba), nazw zwierząt (Jeż, Lis), przymiotników ( Goły, Rus) i imiesłowów (Kochan, Chocian). Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa imiona słowiańskie zastępowane były przez imiona germańskie, hebrajskie i greckie. Od XV wieku imiona chrześcijańskie niemal wyparły rodzime nazewnictwo.

Imiona złożone (dwuczłonowe)

Imiona dwuczłonowe to znacząca część staropolskiego nazewnictwa osobowego. Zdaniem Witolda Taszyckiego imiona te miały kiedyś budowę w kształcie zdania oraz wyrażały życzenie, aby narodzonemu dziecku szczęściło się zgodnie z imieniem-wróżbą. Z czasem imiona te zostały skrócone do obecnej - dwuczłonowej formy. Przeważają w nich wyrazy oraz morfemy o znaczeniu pozytywnym, melioratywnym[3].

Jak wspomniano wcześniej, dawne imiona słowiańskie składały się często z dwóch członów (leksemów), dlatego nazywa się je dwuczłonowymi lub złożonymi, np. imię Bolesław składa się z członów bole- i -sław. Niektóre leksemy występowały tylko na początku imienia (czyli jako pierwszy leksem) lub tylko na końcu (czyli tylko jako drugi), a inne zarówno na początku jak i na końcu.

Uważa się, że imionami dwuczłonowymi obdarowywano pierwotnie dzieci z wyższych warstw społecznych. Najczęsciej w użyciu, jako drugi człon, były: -mir i -sław (np. chorw. Častimir, pol. Bolesław)[4].

Przykładowe człony to: bor "walka" (Borzymir, Dalibor), ciech "uciecha, pociecha" (Ciechosław, Wojciech, Sieciech), gniew (Gniewomir, Mścigniew, Zbigniew), mir "pokój, spokój, dobro" (Chociemir, Mirogod), sław "sława" (Sławobor, Gościsław, Jarosław), dom (Domarad), goj "lek, obfitość, pokój" (Częstogoj), woj "wojownik" (Wojsław, Częstowoj), (w)uj "wuj" (Gościwuj), żyr "pokarm, życie" (Domażyr, Żyrosław), rat "wojna, walka" (Racimir, Ratsław), mysł "myśleć" (Myślimir, Drogomysł).

Psł. *domъ oznacza "pomieszczenie, gdzie człowiek żyje ze swoją rodziną"; "wszystko, co jest w domu, rodzina, mienie, majątek", "ród, pokolenie", "strony rodzinne, kraj ojczysty". Imiona z członem Doma- || Domo- w językach słowiańskich wystąpiły w liczbie 21 męskich i 2 żeńskie. Prasłowiańska *sěmьja może nieść ze sobą m.in. znaczenia: "rodzina, ród; czeladź, służba; własność". Imiona z członem Siemi- || Siemo- wystąpiły: męskie 17-krotnie, a żeńskie jednokrotnie, w językach południowosłowiańskich, w polskim, czeskim i słowackim, sporadycznie w połabskim i łużyckim; badacze nie znaleźli śladów takich imion w materiałach staroruskich. *Rodъ oznaczał "pokolenie, generację, ród" i z tym członem odnotowano 2 imiona w jęz. polskim, czeskim, ruskim i serbo-chorwackim")[5].

Charakterystyczną cechą jest dla nich możliwość przestawienia kolejności członów, przez co powstawały pary imion takie jak Sławomir i Mirosław, Radomił i Miłorad, Gniewomir i Mirogniew.

Imiona kobiece tworzono dodając końcówkę -a do imienia męskiego (np. Wszebora czy Stronisława). Niektóre człony występują tylko w imionach kobiecych: -wola (Boguwola, Bohuwola), -cześć (Przybycześć), -wieść (Dobrowieść), -włość (Boguwłość), -żyźń (Dobrożyźń, Świętożyźń). Znane są też złożone imiona żeńskie, których męskie odpowiedniki nie zostały znalezione w średniowiecznych dokumentach: Cirzpisława, Częstobrona, Dobromiła, Dobroniega, Dziadumiła, Ludomiła, Ludźmiła, Niedomira, Nieluba, Niemiła, Włościsława, Wyszeniega, Świętomira.

Dotychczas zrekonstrowano około 600 imion dwuczłonowych męskich i 120 imion żeńskich używanych w języku staropolskim, zawierających 150 odrębnych rdzeni leksykalnych. Wiele imion odtworzono dzięki analizie nazw miejscowości oraz nazwisk. W krajach południowosłowiańskich tj. Chorwacji i Serbii zebrano 367 imion dwuczłonowych. Mniejsza ilość, w porównaniu do liczby imion zebranych w Polsce, wynikać może z bogatszej polskiej dokumentacji źródłowej i większej liczby polskiej ludności[4].

Imiona imiesłowowe

Mają budowę imiesłowu biernego czasu przeszłego (participium praeteriti passivi) np.: Bojan, Chocian, Kochan, Miłowan, Pomian, Stojan, Wygnan oraz imiesłowu biernego czasu teraźniejszego: (aprticipium praesentis passivi) np.: Cieszym, Myślim, Radzim, Borzym. Zawierają w sobie duże źródło danych socjologicznych na temat życia dawnych Słowian[3]. Ich znaczenie mogło było różne:

Imiona hipokorystyczne i skrócone

Imiona hipokorystyczne (pełniące funkcję spieszczającą) i skrócone wywodzą się od imion dwuczłonowych i zostały utworzone przy wykorzystaniu różnych przyrostków zdrabniających. Imiona te stawały się czasem samodzielnymi nazwami osobowymi, używanymi pośród członków rodziny. Skrócenia imion były różne. Najbardziej rozpowszechnionym modelem w staropolszczyźnie było dodanie określonego formantu do pierwszej lub dwóch pierwszych zgłosek imienia złożonego, np.: Godzisław – Gosz, Goś, Goch, Stanisław – Stasz, Staś, Stach[3].

Przy powstawaniu imion skróconych dochodziło często do całkowitej dezintegracji imion dwuczłonowych, np: Stani-sław: Sta-ch, Sta-sz, Sta-ś. Schemat tej struktury hipokorystycznej był następujący:

Przykłady sufiksów: -isz, -esz, -asz, -osz, -usz, -ch, -ech, -ach, -och, -uch, -k, -n, -ota, -uta: Sulisz, Milesz, Gołasz, Witosza, Borusz, Dobosz, Miłosz, Siroch, Boruch, Białek, Sławko, Brodak, Bronik, Bilina, Siedloń, Wilkan, Lasota, Żegota[3].

Zarówno imiona męskie jak i żeńskie były często skracane lub zdrabniane, przez co powstały np. formy: Cieszym z Cieszymysła, Bliz z Blizbora, Kaźmir z Kazimira, Sulim z Sulimira, Radochna z Radosławy. Często człon skrócony rozszerzano formantem o wygłosie -ch lub -sz (przykładem są imiona takie jak: Bolech, Częstoch, Milich, Gniewosz, Budzisz, Bogusz, Przybysz), albo formantami -ek, -ko, -ik, -yk, -ina, -yna, -on, -ęta, -ota (np. Godek, Sławek, Chwałko, Milik, Dobrzyk, Męcina, Borzyna, Miron, Chwalęta, Radzięta, Jarota).

Imiona niezłożone (jednoczłonowe)

Wśród imion słowiańskich spotykano też imiona jednoczłonowe, pochodzące od przymiotników bądź rzeczowników pospolitych (np. Baran, Szydło, Kąkol, Broda, Żyła, Uchacz, Łopata, Żaba, Rus, Cich)[2]. Imiona te tworzą najstarszą warstwę imienniczą, ich znaczenie i pochodzenie mogło być różne:

Niekiedy były to przydomki używane w funkcji imienia. Imion takich zachowało się wiele więcej niż imion złożonych, obecnie nie pełnią już funkcji imion.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Oznakowanie miejsc składowania w magazynie
Środki miejscowo znieczulające i do znieczulenia ogólnego(1)
3 POSTEPOWANIE NA MIEJSCU ZDARZENIA
Miejsce i rola epidemiologii w medycynie
7 Stres zawodowy w miejscu pracy (8)
Oswietlenie miejsc pracy 1
Egipt miejsca nurkowe część 1
12 Narzedzia promocji miejscowo Nieznany (2)
Pierwsze miejsce w wyszukiwarkach
POMIAR STRAT MIEJSCOWYCH (LOKAL Nieznany
Zróbcie Mu miejsce-ROZWIĄZANIE, KATECHEZA DLA DZIECI, QUIZY
Zdrowe i przyjazne miejsce pracy, BHP, Transport samochodowy BHP
W13 Znieczulenia miejscowe, Medycyna Ratunkowa - Ratownictwo Medyczne
KRWOTOK TĘTNICZNY-MIEJSCA UCISKU, I pomoc przedlekarska - gazetka
Małe dzieci w różnych miejscach, smieszne teksty
zaświadczenia o przeznaczeniu terenu (działki) w miejscowym planie zagospoda, Budowa domu, UM
W jakich miejscach można palić, Różne pliki

więcej podobnych podstron