WYKŁAD 3 (10.11.2012)

Agenda

• Istota stanowienia prawa w Polsce

• Hierarchia i zakresy obowiązywania źródeł prawa

• Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego

• Znaczenie ustaw w prawie finansowym

• Akty wykonawcze w prawie finansowym

Pojęcie źródeł prawa

[…] mówiąc o źródle prawa można mieć na myśli

• Pierwotną, ogólną przyczynę powstania norm prawnych

• Różne zjawiska społeczne wpływające na powstanie i treść poszczególnych norm prawnych

• Formy powstania norm prawnych

• Materiały, z których można poznać treść norm prawnych, zwłaszcza pochodzących z dawnych czasów

• Zdarzenia, z którymi z mocy obowiązujących norm prawnych łączy się powstanie i nabycie praw i obowiązków (S. Grzybowski)

Źródła prawa krajowego

Rodzaje źródeł prawa

• Źródła poznania prawa- organy urzędowe, w których ogłaszane są akty normatywne (Ustawa z dnia 20 lipca 2000r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych- Dz. U. 2000. Nr 62. poz. 718):

  • Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej („Dziennik Ustaw”)

  • Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”

  • Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski B”

  • Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej

  • Dzienniki urzędowe urzędów centralnych

  • Wojewódzkie dzienniki urzędowe

• Źródła powstania prawa – forma, w której normy prawne powstają i są ogłaszane: autorytety prawotwórcze

Źródła prawa powszechnie obowiązującego:

W art. 87 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r. system źródeł prawa o powszechnie obowiązującym charakterze obejmuje:

• Konstytucję RP

• Ustawy

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego (działają tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły)

Hierarchia źródeł prawa

Konstytucja RP

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

za zgodą ustawy

Ustawy i inne akty prawne z mocą ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Rozporządzenia

Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego (art. 216- 227 Konstytucji RP)

W Konstytucji RP przyjęto prymat ustawy w sprawach finansowych, odnoszących się do:

• Podstaw gospodarki finansowej państwa i utrzymywania w tym zakresie równowagi finansowej, przede wszystkim w sektorze finansów publicznych

• Nakładania podatków i innych danin publicznych

• Organizacji Skarbu Państwa

• Sposobem zarządzania majątkiem Skarbu Państwa

Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego

Konstytucja RP ujmuje w ramy fundamentalnych reguł konstytucyjnych pięć rodzajów spraw finansowych, tj.:

• Budżetowanych (zob. art. 216 ust. 5, art. 219-226 i art. 240)

• Długu publicznego (zob. art. 216 ust. 4 i 5)

• Finansów samorządu terytorialnego (zob. art. 167 i 168)

• Banku centralnego i systemu pieniężnego (zob. art. 227)

Ustawy w prawie finansowym

• W konstytucji RP sformułowano zasadę ustawowej regulacji podstawowych zagadnień materii finansowoprawnej

• Materia finansowoprawna uregulowana jest w ponad 150 ustawach z zakresu prawa finansów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, sprawowania nadzoru i kontroli finansowej, prawa bankowego, etc.

Ustawy odnoszące się do sektora finansów publicznych

1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009r Nr . 157 poz. 1240 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz. U. z 2009r Nr. 157 poz. 1241 z późn.zm.)

3. Ustawa z dnia 17 grudnia 2004r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005r. Nr. 14 poz. 114 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do danin publicznych

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (tj. Dz. U. z 2012r. Nr. 8 poz. 749, 1101) i ustawy podatkowe

2. Ustawa z dnia 5 lipca 1996r. o doradztwie podatkowym (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 41 poz. 213)

3. Ustawa z dnia 21 czerwca 1996r. o urzędach i izbach skarbowych (tj. Dz. U. z 2004r. Nr. 121 poz. 1267 ze zm.)

4. Ustawa z dnia 13 października 1995r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (tj. Dz. U. z 2004r. Nr. 269 poz. 2681 ze zm.)

5. Ustawa z dnia 28 września 1991r. o kontroli skarbowej (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 41 poz. 214 ze zm.)

6. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 229 poz. 1954 ze zm.)

7. Ustawa z dnia 6 grudnia 2008r. o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2011r. Nr. 108 poz. 626 ze zm.)

8. Ustawa z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. z 2012r. poz. 361 z późn. zm.)

9. Ustawa z dnia 20 listopada 1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. z 1998r. Nr. 144 poz. 930 z późn. zm.)

10. Ustawa z dnia 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 74 poz. 397 z późn. zm.)

11. Ustawa z dnia 30 października 2002r. o podatku leśnym (Dz. U. 2002r. Nr. 200 poz. 1682 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do prawa celnego

1. Ustawa z dnia 19 marca 2004r. Prawo celne (Dz. U. z 2004r. Nr. 68 poz. 622 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2009r. Nr. 168 poz. 1323 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do prawa dewizowego

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002r. Prawo dewizowe (Dz. U. z 2002r. Nr. 141 poz. 1178 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 28 września 1991r. o kontroli skarbowej (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 41 poz. 214 z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 1 poz. 2)

Ustawy odnoszące się do prawa walutowego

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2002r. Nr. 72 poz. 665 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 1 poz. 2 z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. o denominacji złotego (Dz. U. z 1994r. Nr 84 poz. 386 z późn. zm.)

4. Ustawa z dnia 25 maja 2001r. o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej wspólnej waluty euro (Dz. U. z 2001r. Nr. 63 poz. 640 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do prawa bankowego publicznego

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2002r. Nr. 72 poz. 665 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 1 poz. 2 z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 7 grudnia 2000r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. 2000r. Nr. 119 poz. 1252 z późn. zm.)

4. Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tj. Dz. U. z 2009r. Nr. 84 poz. 711 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do publicznego prawa rynku finansowego

1. Ustawa z dnia 26 lipca 2006r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. z 2006r. Nr. 157 poz. 1119 z późn. zm.)

Nadzór nad rynkiem finansowym:

• Nadzór bankowy

• Nadzór emerytalny

• Nadzór nad rynkiem kapitałowym

• Nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego

• Nadzór uzupełniający

Rozporządzenia

• Akt normatywny niższego rzędu niż ustawa

• Rozporządzenia wydawane są na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (rozporządzenia wykonawcze)

• Organ mający kompetencje do wydania rozporządzenia nie może przekazywać swych kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego

W Polsce rozporządzenia mogą wydawać wyłącznie organy wskazane w Konstytucji. Są to:

• Prezydent RP

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Minister kierujący działem administracji rządowej

• Przewodniczący określonych w ustawach komitetów

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Rozporządzenia jako źródła prawa finansowego

• Cechą charakterystyczną ustaw regulujących sprawy finansowe jest duża liczba zamieszczonych w niej delegacji ustawowych do wydawania aktów wykonawczych

• Regułą w odniesieniu do ustaw finansowych jest upoważnienie Rady Ministrów lub ministra finansów do wydawania rozporządzeń

Rozporządzenia w prawie podatkowym

Rozporządzenia wykonawcze z zakresu prawa podatkowego mogą zawierać tylko regulację uzupełniającą w stosunku do materii ustawy podatkowej i nie mogą wkraczać w sferę wyznaczania granic obowiązku podatkowego.

Przykłady:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 2012r. w sprawie nadania uprawnień organów podatkowych (Dz. U. 2012 Nr. 0 poz. 363)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 marca 2012r. w sprawie wzoru i sposobu prowadzenia metryki sprawy (Dz. U. 2012 Nr. 0 poz. 246)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011r. w sprawie zaświadczeń wydawanych przez organy podatkowe (Dz. U. 2011 Nr. 293 poz. 1726)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego oraz sposobu uiszczenia opłaty od wniosku (Dz. U. 2007 Nr. 112 poz. 771)

Rozporządzenia w prawie finansów publicznych

Delegacje ustawowe do wydawania rozporządzeń wykonawczych w zakresie sektora finansów publicznych czy gospodarki finansowej samorządu terytorialnego określają zasady wypełniania obowiązków określonych w ustawach.

Przykłady:

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 maja 2012r. w sprawie szczegółowego sposobu, trybu i terminów opracowania materiałów do projektu ustawy budżetowej na rok 2013 (Dz. U. 2012 Nr. 0 poz. 628)

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 maja 2010r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz. U. 2010 Nr. 91 poz. 595)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2011r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej w układzie zadaniowym (Dz. U. 2011 Nr. 298 poz. 1766)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U. 2010 Nr. 38 poz. 207)

Akty prawa miejscowego

• Zgodnie z art. 87 ust. 2 Konstytucji RP, akty prawa miejscowego są źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczpospolitej Polskiej na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

• Zgodnie z art. 94 Konstytucji RP, „organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasada i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa”.

• Akty prawa miejscowego wydają terenowe organy administracji rządowej – wojewodowie i organy administracji niezespolonej (np. Dyrektor Izby Skarbowej, Naczelnik Urzędu Celnego) oraz organy samorządu terytorialnego – zwłaszcza rady gmin, rady powiatów, sejmiki województw.

• Akty prawa miejscowego podejmowane są w formie uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz publikowane są w Wojewódzkich Dziennikach Urzędowych

• W przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydawać Wójt, w formie zarządzenia

Akty prawa miejscowego jako źródło prawa finansowego

• Uchwały budżetowe (w sprawie budżetu, w sprawie prowizorium budżetowego) jednostek samorządu terytorialnego i uchwały związane z uchwałami budżetu (udzielenie absolutorium).

• Uchwały podejmowane w sprawach zaciągnięcia zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego j.s.t. oraz udzielania pożyczek (np. emisja obligacji komunalnych)

• Uchwały regulujące niektóre elementy konstrukcji podatków samorządowych (np. podatek od nieruchomości). Rady gmin ustalają stawki, wprowadzają zwolnienia i ulgi oraz określają tryb i warunki płatności podatków i opłat stanowiących dochód do gminnych budżetów.

*UCHWAŁA NR 202/XVIII/2007 RADY MIASTA CZĘSTOCHOWY Z DNIA 8 LISTOPADA 2007 ROKU W SPRAWIE PODATKU OD NIERUCHOMOŚCI W 2008 ROKU

(…) Ustala się roczne stawki podatku od nieruchomości na terenie miasta Częstochowy w wysokości:

1) od budynków mieszkalnych lub ich części- 0,50zł od 1m2 powierzchni użytkowej

a) od budynków przeznaczonych wyłącznie na składowanie opału (….)

• 2

Wykonywanie uchwały powierza się Prezydentowi Miasta Częstochowy

• 3

Traci moc Uchwała Nr 11/III/06 Miasta Częstochowy z dnia 11 grudnia 2006r. w sprawie podatku od nieruchomości w 2007r.

• 4

Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Śląskiego.

• 5

Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Śląskiego z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2008 roku.

Przewodniczący

Rady Miasta Częstochowy

• Zarządzenia wojewody mają zdecydowanie węższy zakres przedmiotowy i dotyczą przede wszystkim spraw podatkowych.

• Wojewoda jest uprawniony do:

• Przenoszenia niektórych gmin do innego okręgu podatkowego w podatku rolnym (art. 5 ust. 2 ustawy o podatku rolnym)

• Ustalania wykazu miejscowości położonych na terenach podgórskich i górskich (art. 13b ust. 2 ustawy o podatku rolnym)

• Określania miejscowości, w których może być pobierana opłata miejscowa (art. 17 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych)

Pytanie 1

Rozporządzenia wykonawcze w zakresie finansów publicznych są wydawane:

a) tylko przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych

b) przez organy bezpośrednio wskazane w Konstytucji RP, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie finansowej i w celu jej wykonania

c) przez Prezesa Rady Ministrów

Odp.

Pytanie 2

Ustawa została stworzona przez Sejm w dniu 5 lipca 2012r. Które z podanych sformułowań przepisu o jej wejściu w życie nie przewiduje vacatio legis:

a) ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2013r.

b) ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu jej uchwalenia

c) ustawa wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia

Odp.

Pytanie 3

Upoważnienie do wydania aktu wykonawczego zawarte w ustawie finansowej powinno określać właściwy organ do wydania rozporządzenia:

a) tylko wtedy, gdy nakłada na podmioty prawa finansowego obowiązki

b) w każdym przypadku

c) tylko w wyjątkowych sytuacjach

Odp.

Pytanie 4

Zgodnie z art. 217 Konstytucji RP, podmiot podatku, jego przedmiot i stawka podatkowa, a także zasady przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorie podmiotów zwolnionych od podatków powinny być uregulowane:

a) tylko w ustawie

b) w ustawie i w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy

c) w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy

Odp.

Pytanie 5

Gminy mają prawo ustalania podatków i opłat lokalnych

a) w zakresie określonym w Konstytucji RP

b) w zakresie określonym w ustawie

c) na podstawie upoważnienia Ministra Finansów

Odp.