O OCENIE RYZYKA ZAWODOWEGO INFORMACJA WPROWADZAJĄCA Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (Polska Norma PN-N-18002). Ocenę ryzyka zawodowego można rozumieć jako dokładne sprawdzenie i ocenę, co w miejscu pracy może zaszkodzić lub wyrządzić krzywdę pracownikom. Dzięki niej można zweryfikować czy zastosowano wystarczające środki ograniczające lub eliminujące zagrożenia oraz określić, co należy jeszcze zrobić, aby do tego doprowadzić. Ocena ryzyka prowadzi do upewnienia się, że prawdopodobieństwo, iż ktoś ulegnie wypadkowi lub zachoruje wskutek występowania zagrożeń w miejscu pracy, jest na możliwie najniższym poziomie. Ma to wpływ na "kondycję" przedsiębiorstwa bowiem wypadki przy pracy i choroby zawodowe negatywnie na nią wpływają m.in. poprzez zmniejszanie wydajności pracy i produkcji, opcję ponoszenia zwiększonej składki ubezpieczeniowej (kosztów ubezpieczenia), koszty ewentualnego uczestniczenia w postępowaniach sądowych, itd. Najważniejsze jest jednak określenie jak znaczące zagrożenia występują w miejscu pracy i czy zapobiega się im przy pomocy właściwych i wystarczających środków zaradczych. Przykładowo: porażenie prądem elektrycznym może być śmiertelne, ale jego ryzyko jest bardzo małe w środowisku biurowym - oczywiście pod warunkiem, że elementy pod napięciem są dobrze izolowanie, a części metalowe dobrze uziemione. Ocena ryzyka zawodowego, do której zobowiązany jest każdy pracodawca okazała się fundamentalnym narzędziem służącym bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników w miejscu pracy, a jej regularne przeprowadzanie najprostszą drogą do stworzenia w przedsiębiorstwie bezpiecznych warunków pracy i kontrolowania stanu zagrożeń w miejscu pracy. Ocena ryzyka zawodowego prowadzi do ochrony ludzkiego zdrowia i życia i służy oszczędzaniu pracownikom i pracodawcom stresu, strat finansowych i innych kłopotów związanych z ewentualnymi wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Nie wymyślono nic bardziej logicznego i skutecznego, aby rozpoznać zagrożenia występujące na stanowiskach pracy, ocenić jakie mogą być ich konsekwencje dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz określić możliwe środki przeciwdziałania tym zagrożeniom. Z oceny ryzyka zawodowego wynika wiedza, na których stanowiskach pracy wykonywane są prace bezpieczne, a na których prace stwarzające zagrożenia (i jak poważne!) dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Ocena ryzyka zawodowego to nie wymysł biurokracji ani zapisany w uregulowaniach prawnych formalny wymóg egzekwowany podczas kontroli przez Państwową Inspekcję Pracy, aby "utrudniać życie" pracodawcom. To podejście panujące we wszystkich krajach Unii Europejskiej, którego niezwykłą przydatność potwierdzają długoletnie doświadczenia "starych" krajów członkowskich Unii. To narzędzie wprowadzone do unijnego prawa już około 20 lat temu! Praktyka "starych" państw członkowskich Unii Europejskiej dowiodła istnienia bezpośredniego związku między wynikami oceny ryzyka, a panującymi w przedsiębiorstwach warunkami pracy. Tam już dawno zauważono, że stałe zaangażowanie pracodawców i pracowników w prawidłową ocenę ryzyka prowadzi do powstania logicznie działającego systemu bezpieczeństwa pracy i przekonania, że dbanie o bezpieczeństwo i zdrowie to wspólny interes i zadanie zarówno dla pracodawców jak i pracowników. Przeprowadzając ocenę ryzyka można liczyć na korzyści dla firmy. W bliższej perspektywie oznacza to lepsze samopoczucie pracowników i lepszą atmosferę w pracy, gdy pracodawca dba o ich bezpieczeństwo i zdrowie. Pracodawca natomiast może mieć świadomość spełnienia obowiązku o podstawowym znaczeniu dla ochrony zdrowia pracowników i zapobiegania ludzkiemu cierpieniu w jego firmie. Ocena ryzyka zawodowego to działanie bardzo "na czasie" we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Zagadnieniem tym zajmuje się, w sposób szczególny, w formie europejskiej kampanii na rzecz oceny ryzyka zawodowego, unijna Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, a w Polsce Państwowa Inspekcja Pracy i Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy. Dla pracodawców oznacza to łatwy dostęp do nowych, prostych, praktycznych i "inspirujących" materiałów pomocniczych, takich jak na przykład przejrzyste poradniki do oceny ryzyka lub łatwe do wykorzystania listy kontrolne do identyfikacji zagrożeń. Ocenę ryzyka zawodowego można, a nawet zaleca się przeprowadzać w możliwie najprostszy sposób, a określenie zagrożeń i ocena związanego z nimi ryzyka powinny opierać się na zasadach zdrowego rozsądku. Może to zrobić sam pracodawca, mogą mu w tym pomóc kompetentni pracownicy lub ekspert spoza przedsiębiorstwa.

WSZYSTO JUŻ BYŁO, CZYLI JAK POMOCNA JEST PRAKTYKA I DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE? Tak naprawdę każdy z nas już nieraz korzystał z efektów oceny ryzyka przeprowadzonej przez innych, a nawet sam ją przeprowadził np. w swoim domu! Dotyczy to także podjętych w jej następstwie działań ograniczających lub eliminujących ryzyko! Przykładowo: już projektant zadbał, aby w Twojej łazience nie było włączników elektrycznych, elektryk zamontował kilka gniazdek "bezpiecznych dla dzieci" (z zamykaną klapką lub z przesłoną otworów), gazownik co roku sprawdza szczelność przewodów gazowych oraz drożność i sprawność przewodów wentylacyjnych. Czasem doradza Ci zmianę piecyka gazowego na bezpieczniejszy (samowyłączający się w przypadku uwalniania się tlenku węgla). Występujące w tych przypadkach zagrożenia stwarzają duże ryzyko tragedii. Po przeczytaniu na ulotce, że zakupiony lek powinien być niedostępny dla dzieci, nie zostawia się go na stole tylko chowa do wyżej zawieszonej szafki, najlepiej dodatkowo zamykanej na klucz. To samo dotyczy innych stwarzających zagrożenie przedmiotów, np. noży kuchennych, ostrych przedmiotów itd.. Małych dzieci nie zostawia się samych w domu. Ryzyko byłoby niedopuszczalne. To ze względów bezpieczeństwa tabletki leków produkowane są w różnych kolorach, wielkościach i kształtach. Osoba przyjmująca różne leki nie pomyli się w ich dawkowaniu zgodnie z zaleceniem lekarza, np. nie weźmie dwóch takich samych tabletek, jeśli tego nie zlecił lekarz. Nie przechowuje się (w jednej szufladzie) przypraw czy innych produktów żywnościowych razem z przydatnymi w domu artykułami chemii gospodarczej (np. klejami, środkami czyszczącymi itd.). Po co ryzykować pomyłkę, której konsekwencje mogłyby być tragiczne. Coraz częściej używając takich artykułów korzysta się z gumowych rękawic dla ochrony skóry rąk. W łazienkach wykorzystuje się elementy antypoślizgowe (w wannie lub na zewnątrz) w obawie przed urazem. Czasami słyszy się o takich przypadkach lub samemu ich doświadcza. Jest to szczególnie ważne w przypadku ludzi starszych (osteoporoza). Dla nich ryzyko urazu jest jeszcze większe. Nie umieszcza się ciężkich przedmiotów (które łatwo mogą spaść) na półkach zawieszanych nad miejscami do spania (jeśli w ogóle zawiesza się półki w takim miejscu). Po co ryzykować? I tak dalej, i tak dalej. Każdy z nas mógłby podać wiele dalszych tego rodzaju przykładów, świadczących o tym, że mamy naturalny instynkt samozachowawczy, że potrafimy identyfikować zagrożenia, że potrafimy oceniać związane z nimi ryzyko i podejmować działania, które mają nas chronić przed potencjalnym nieszczęściem lub wypadkiem. Wystarczy przenieść taką samą "filozofię" na grunt pracy zawodowej - dla dobra pracowników i pracodawców. ILUSTRACJA PODSTAWOWYCH POJĘĆ NA PRZYKŁADZIE JAZDY SAMOCHODEM Ryzyko można określić jako iloczyn prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanego zdarzenia (np. wypadku samochodowego) związanego z wykonywaną czynnością i możliwych konsekwencji (skutków) tego zdarzenia (np. uszkodzenia samochodu lub urazu). Prawdopodobieństwo jest definiowane jako częstotliwość wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia w określonym okresie czasu. Przykładowo - jak często samochód może uczestniczyć w wypadku na głównej ulicy miasta w okresie rocznym? Czy jest to prawdopodobne, możliwe czy mało prawdopodobne? Konsekwencje (skutki) zdarzenia to możliwe jego następstwa. Przykładowo - kolizja z udziałem szybko poruszającego się samochodu prawie zawsze pociąga za sobą jego poważne uszkodzenia i urazy lub śmierć osób biorących udział w wypadku. Zagrożenie to obiekt, efekt fizyczny lub warunki mogące potencjalnie doprowadzić do uszkodzeń i obrażeń ciała u kierowcy, jego pasażerów, innych użytkowników drogi oraz do uszkodzeń samochodu. Prowadzenie samochodu jest czynnością niebezpieczną, tym bardziej im większa jest jego prędkość. W przypadku prowadzenia samochodu można zidentyfikować następujące zagrożenia: osoby przechodzące lub przebiegający przez drogę, inni użytkownicy drogi zmieniający nagle pas jazdy, samochody z przodu, które mogą nagle zahamować, samochody z tyłu mogące przyśpieszyć lub niezwracające uwagi na czerwone światła, niesprawność samochodu, - brudne szyby i lusterka, niedyspozycja kierowcy (zmęczenie, wpływ alkoholu lub leków), trudne uwarunkowania atmosferyczne. Ograniczenie ryzyka wypadku samochodowego Nikt nie chce polegać jedynie na tzw. łucie szczęścia, aby chronić się przed wypadkiem drogowym. Wykonuje się wiele czynności dla zmniejszenia ryzyka takiego wypadku, np.: uczestniczy się w kursie na prawo jazdy i zdaje stosowny egzamin, zapewnia się, że samochód jest w dobrym stanie (sprawne hamulce, bezpieczne opony), a szyby i lusterka są czyste, dba się o zdolność do bezpiecznej jazdy (żadnego alkoholu, zakazanych lekarstw czy prowadzenia samochodu gdy jest się zmęczonym lub śpiącym), zapina się pasy bezpieczeństwa (upewniając się, że to samo zrobili pasażerowie pojazdu, coraz częściej także na tylnych siedzeniach), unika się jazdy w niesprzyjających warunkach atmosferycznych, na dłuższych dystansach robi się okresowe przerwy w prowadzeniu samochodu i odpoczywa się, przestrzega się ograniczeń prędkości, unika niebezpiecznego wyprzedzania (np. "na trzeciego") itp. Wszystkie wymienione wyżej środki to środki o charakterze prewencyjnym, które prowadzą do zmniejszenia ryzyka wypadku (odniesienia urazów, śmierci, uszkodzenia samochodu). Ograniczenie konsekwencji wypadku samochodowego Przykładowo: kierowca i pasażer samochodu jadącego z prędkością trzydziestu paru kilometrów na godzinę, po jego kolizji z samochodem stojącym na poboczu, nie poniosą żadnych lub nieznaczne urazy - dzięki temu, ze mieli zapięte pasy bezpieczeństwa. Jeśli natomiast dojdzie do wypadku, w którym kierowca poniesie poważne urazy, to ich konsekwencje mogą zostać ograniczone np. dzięki sprawnemu funkcjonowaniu służby zdrowia - szybki przyjazd karetki pogotowia ratunkowego i szybkie udzielenie fachowej pomocy medycznej mogą nawet uratować życie. Zasadniczo wszelka działalność człowieka wiąże się dla niego z pewnym ryzykiem - występują zagrożenia, których nie zawsze można uniknąć, ale którym można przeciwdziałać. ULOTKA INFORMACYJNA "Ocena ryzyka zawodowego w małych przedsiębiorstwach" Poniżej zamieszczono internetową wersję Ulotki informacyjnej, rozpowszechnianej w ramach kampanii informacyjno-promocyjnej na rzecz oceny ryzyka zawodowego (prowadzonej w latach 2008-2009 we wszystkich krajach UE), zawierającej przystępne wprowadzenie do problematyki oceny ryzyka zawodowego, zasady oceny ryzyka w pięciu krokach i szacowania ryzyka. Skorzystanie z podanego na końcu ulotki adresu internetowego Państwowej Inspekcji Pracy, zapewni osobom zainteresowanym szybki dostęp do prostych, "dydaktycznych" i ilustrowanych przykładami materiałów pomocniczych do oceny ryzyka, pochodzących z różnych źródeł (z podstrony "Oceny ryzyka zawodowego w małych przedsiębiorstwach").