PSYCHOLOGIA KLASYCZNA (INTROSPEKCJONIZM)
Wilhelm Wundt w 1879 założył pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku. Przyjął atomistyczną teorię świadomości. Jego dzieło Grundzuge.
Introspekcję przyjął za metodę badawczą. Polega ona na obserwowaniu własnych przeżyć, wczuwaniu się we własne stany wewnętrzne.
Metoda ta znalazła zastosowanie w warunkach eksperymentalnych.
Wundt przyjął także zasadę paralelizmu psychologicznego, co uwolniło stworzoną przez niego psychologię od filozoficznych problemów duszy i jej stosunków do ciała.
Paralelizm psychologiczny to założenie stwierdzające że zjawiska fizyczne i psychiczne, tworzą dwa równoległe, ściśle sobie odpowiadające szeregi zjawisk.
Każdemu zjawisku psychicznemu odpowiada określony bodziec fizyczny.
Przedmiot psychologii – psychikę i świadomość uznano za synonimy.
Podstawowe pytania psychologii introspekcyjnej:
Czy wszystkie zjawiska psychiczne da się sprowadzić do wrażeń, zjawisk najprostszych?
Jaki jest wzajemny stosunek zjawisk psychicznych i zjawisk fizycznych?
Jaka jest struktura świadomości?
Jakie czynniki określają przebieg procesów psychicznych?
Metoda introspekcyjna panowała do końca XIX w. Jest nieużyteczna w wielu aspektach badań psychologicznych – studiów nad zachowaniem się, badaniem dzieci oraz ludzi chorych psychicznie.(czasami się jednak przydaje)
BEHAWIORYZM (KONCEPCJA OPISU ZACHOWAŃ CZŁOWIEKA)
Powstał na początku XX w. Twórcą był John Broadus Watson.
Behawioryzm powstał w opozycji do „psychologii umysłu” która koncentrowała się na analizowaniu treści świadomości.
Behawioryści odrzucili metodę introspekcji, postulowali stosowanie metod obiektywnych, spełniających wymóg społecznej sprawdzalności uzyskiwanych za ich pomocą wyników.
Badanie obserwowanego zachowania się ludzi i zwierząt,
Prawidłowości zachowania się są wspólne dla wszystkich organizmów żywych,
Tezy behawioryzmu:
Świadomość nie istnieje, przeżyć psychicznych nie można rejestrować ani sprawdzać.
Człowiek w swoim życiu psychicznym i w swoich reakcjach nie jest autonomiczny, ale zdeterminowany, sterowany poprzez środowisko psychiczne i społeczne (instytucje od rodziny, poprzez szkołę, media do instytucji państwa) – człowiek jako istota zewnątrz sterowalna.
Badania i obserwacje przeprowadzone na zwierzętach mają bezpośrednie odniesienie do wyjaśnienia zachowań człowieka.
Przedmiotem psychiki są dające się rejestrować reakcje na bodźce, ruchy, zewnętrzne reakcje fizjologiczne, ekspresja słowa.
Przedmiotem psychologii – według behawiorystów – jest zatem nie świadomość czy podświadomość, lecz zachowanie, czyli reakcja organizmu na to, co dzieje się w danej sytuacji.
Zjawiska psychiczne ( myślenie, uczucia) są w rzeczywistości skomplikowanym kompleksem ruchów motorycznych, artykulacyjnych lub wegetatywnych.
Sposób analizy
Psychologia bada związek między bodźcem (S) a reakcją (R) (odpowiednia manipulacja warunkami zewnętrznymi – wpływa na zachowanie)
Całe zachowanie człowieka kształtowane jest przez doświadczenie. Stanowi zatem rezultat uczenia się i podlega jego prawom.
S-R stimulus – reaction
Iwan Pawłow (1849 – 1936) – ojciec koncepcji behawiorystycznej w psychologii. 1904 – dostał nagrodę nobla z dziedzinie medycyny. Prowadził doświadczenia na psach. (łuki bezwarunkowe) S-R
Warunkowanie klasyczne
Określone bodźce wywołują określone reakcje – zachowania,
Zwierzę (również człowiek) rodzi się z całą „baterią” instynktów – automatycznych reakcji na określone bodźce,
Zachowanie człowieka można przewidzieć znając bodźce, które na niego działają i reakcje które te bodźce potrafią wywołać.
Warunkowanie instrumentalne
Jeśli „przypadkowe” zachowanie daje gratyfikacje, to jest wzmacniane i będzie powtarzane.
Twórcy tej koncepcji to Kanorski i Miller, jednak największy wkład w empiryczną jej weryfikację włożył Skinner.
Sieć nawykowa
Bodziec może wywołać reakcje która staje się jednocześnie bodźcem do dalszej reakcji.
W ten sposób powstają łańcuchy reakcji, gdzie wywołanie pierwszeo bodźca powoduję lawinę nawykowych (automatycznych) zachowan.
NEOBEHAWIORYZM – odmiana behawioryzmu
Twórca Edward Tolman.
Jeśli jest S-R to po środku jest filtr osobowości – próba połączenia zasad behawioryzmu z czynnikami psychicznymi (osobowością) które należy uwzględniać.
S – O – R
Reakcja jest więc funkcją bodźca i osobowości, przez którą on przechodzi.
Tolman zaproponował koncepcję behawioryzmu celowościowego wg którego zachowanie ludzi i zwierząt nie jest jedynie ciągiem występujących po sobie bodźców i reakcji lecz składa się z penych całości, jest zorientowane na cel i dostosowane do sytuacji.
Inżynieria behawioralna
Burrhus Frederic Skinner – zachowanie człowieka może być warunkowane przez warunkowanie sprawcze (inżynieria behawioralna), Do badan nad uczeniem się wprowadził paradygmat warunkowania sprawczego.
Inżynieria behawioralna to nauka o mechanizmach regulujących zachowania się człowieka.
PRAWDY I MITY BEHAWIORYZMU
Mit 1 – behawioryzm interesuje wyłączny wpływ na środowisko
Rzeczywistość – wszystkie zachowania, włączając myślenie i odczuwanie, są spowodowane wspólnym wpływem genów i środowiska.
Mit 2 – behawioralizm / analiza zachowania nie jest oparta na żadnej teorii. Jest to tylko zbiór „sztuczek”
Rzeczywistość – behawioryzm jest oparty na ugruntowanej teorii która opisuje prawidłowości związana z zachowaniem , prowadzi też do praktyki rozwiązań rzeczywistych problemów.
Mit 3 – Analitycy zachowania często wykorzystują karanie w celu zmiany zachowania.
Rzeczywistość – w większości przypadków jest stosowane wzmacnianie pozytywne.
Mit 4 – behawioryzm odrzuca ideę unikalności każdej osoby.
Rzeczywistość – w odróżnieniu od wielu innych dyscyplin behawioryzm kładzie nacisk na indywidualne charakterystyki każdej osoby:
Wszyscy ludzie mają inną spuściznę genetyczną i żyją w różnych środowiskach.
Jednopodmiotowe schematy eksperymentalne
Mit 5 – Behawioryzm odrzuca istnienie myślenia i odczuwania.
Rzeczywistość – Behawioryzm przyjmuje, że ludzie myślą i czują. Myślenie i odczuwania to też są zachowania, których wyjaśnienie musi być wyjaśnione. Zazwyczaj nie są to przyczyny zachowań.
Mit 6 – Behawioryzm nie jest w stanie wyjaśnić świadomości.
Rzeczywistość – Behawioryzm definiuje analizowanie własnych doświadczeń jako świadomości:
Nazywanie własnego zachowania,
Nazywanie zmiennych które kontrolują zachowania,
Mit 7 – Behawioryzm nie jest w stanie wyjaśnić stanów nieświadomości.
Rzeczywistość – Nieświadomość to nie jest miejsce w człowieku, gdzie żyją tajemne moce.
Mit 8 – Behawioryzm promuje totalitaryzm
Rzeczywistość – Behawioryzm nie zgadza się z kontrolowaniem społeczeństwa przez kilka osób.
STEROWANIE ZACHOWANIAMI JEDNOSTKI
Negatywne (karanie)
Kara przez stulecie była narzędziem zmiany zachowań
Dewiant – to osoba która zachowuje się inaczej niż reszta.
Jakie funkcje powinna spełniać kara:
- eliminować,
- izolować,
- resocjalizować,
Kara wytłumia ale nie eliminuje. W Polsce kara ma odstraszać, ale tej funkcji nie pełni jeśli chodzi o surowość kary, a tylko o nieuchronność kary.
Nieuchronność kary – najlepiej wpływa na efektywność kary.
Nuda generuje przestępstwa u ludzi młodych. Im mniej domów kultury tym więcej więzień.
Konsekwencje nadmiernego karania:
Generalizacja hamowania – polega na tym że generalizujemy postawę taką: nie wychylaj się bo oberwiesz. Prawo żywopłoty – nie wyrastaj bo cię przytną. Np. w szkole jeśli pani jest znerwicowana to uczeń nawet jeśli będzie wiedział to nie odpowie bo będzie bał się pani.
Wywoływanie zaburzeń emocjonalnych – nadmierne karanie budzi gniew i agresję, lęk. Nie wolno bić dzieci żeby je skrzywdzić, klaps ma wyrazić aprobatę, to ma być sygnał, symbol.
Unikanie źródeł kary, np. wagary w szkole gdy nauczyciel tylko karze.
Dostarczanie negatywnych wzorów zachowań – dziedziczenie sztuki karania.
Nienagradzanie
Pozytywne (nagradzanie) – wzmocnienie pozytywne.
Błędy:
Opóźnienie wzmacniania – nie jest wtedy postrzegana jako nagroda,
Nagradzanie za bierność – nagradzanie za to że nie czynię źle,
Procedura stałych odstępów czasowych – podanie wzmocnienia zależy od upływu czasu a nie od efektywności pracy, sprzyja to nieefektywności pracy przemyśle i administracji.
Procedura zmiennych odstępów czasowych.
Procedura stałych proporcji np. praca na akord, siła i rodzaj wzmocnienia, zależą nie od upływu czasu a od zaangażowania w pracy. Problem w tymże nie wiadomo po jakiej pracy dać te wzmocnienie.