KOPYTO (UNGULA)
W jego budowie bierze udział nie tylko powłoka wspólna ciała, ale także kości , więzadła, ścięgna, naczynia, nerwy.
Naskórek został rozbudowany w potężny ochronny pancerz rogowy, zwany puszką kopytową, dający dobrą ochronę wszystkim pozostałym składnikom kopyta. Zachowane zostały częściowo gruczoły potowe, zmodyfikowana tkanka podskórna, a unaczynienie i unerwienie potężnie rozbudowane.
Wchodząc od strony skory owłosionej na teren kopyta grubieje ona na wysokości koronki(obwódki) i korony w elastyczną poduszeczkę podskórną obwódki i korony – tela subcutanea limbi(s. Pulvinus limbi) i tela subcutanea coronae (s.pulvinus coronae).
Dalej przechodzi cienka warstwa na kość kopytową jako okostna ścienna i podeszwowa -
Strarum periostale parietis et soleae, a ciągnąc się dalej na teren wchodzącej a skład kopyta opuszki palcowej osiąga tam szczególne zgrubienie w postaci poduszeczki sprężystej strzałki i piętek. Ta wraz z dwiema chrząstkami kopytowymi tworzy tzw. elastyczny albo amortyzujący aparat kopyta.
Aparat elastyczny kopyta
Należą tu dwie chrząstki kopytowe oraz poduszeczka sprężysta strzałki i piętek, czyli strzałka gąbczasta kopyta. Są to twory resorujące. Niwelują one wstrząsy przy uderzeniu kopyta o podłoże.
Siedzą na gałęziach kości kopytowej, stanowiąc ich elastyczne przedłużenie ku górze i tyłowi. Ku górze sięgają one powyżej połowy kości koronowej, ku przodowi do ścięgna m. prostownika palcowego. Ku tyłowi wychodzą obejmując z boków , dołu i od tyłu poduszeczkę sprężysta i ścięgno m. zginacza palcowego.
Poduszeczka sprężysta strzałki i piętek- tela subcutanea tori et cunei (ungulae)
Żółtawy, elastyczny twór ubogi w naczynie krwionośne. Ma kształt klina skierowanego ostrzem ku przodowi. Część podstawna ku tyłowi, ku przodowi część strzałkowa leżąca pod ścięgnem zginacza palcowego, oraz kończy się wierzchołkiem na podeszwowej powierzchni kości kopytowej.
Górna część -piętkowa podzielona przez wcięcie na dwie części tworzy podstawę dla tzw. piętek. Dolna powierzchnia poduszeczki , pokryta miazga strzałkową , tj. skórą właściwą i warstwa rozrodcza naskórka, tworzy formę dla rogowej strzałki puszki kopytowej.
Część strzałkowa poduszeczki podzielona na dwa ramiona przez wgłębienie, stanowiące rowek dla przyjęcia grzebienia koguciego. w otoczeniu rowka i na wysokości ramion mieszczą się w poduszeczce sprężystej zmodyfikowane gruczoły potowe, zwane gruczołami strzałkowymi. Ich wydzielina nawilża strzałkę rogową puszki kopytowej, czyniąc ją elastyczną i rozciągliwą .
Skóra właściwa kopyta – corium ungulae (s. pododermis)
Jest druga warstwą powłoki wspólnej kopyta. Jej warstwa brodawkowa w okolicy koronki (obwódki), korony, podeszwy i strzałki kopyta tworzy kosmki brodawkowe- papillae coriales. Warstwa rozrodcza naskórka , spojona mocno z warstwą brodawkową skóry właściwej kopyta i odżywiana przez jej naczynia, wytwarza puszkę kopytową .
Warstwę rozrodczą naskórka razem ze skórą właściwą kopyta nazywamy miazgą kopytową.
W miazdze tej warstwa rozrodcza naskórka jest więc właściwym ,, tworzywem”, a skóra właściwa jest ,,odżywem”.
Miazga kopytowa= skóra właściwa+ naskórek
Dzielimy ją na 5 odcinków:
*miazga obwódki albo graniczna – corium limbi (s. corium limitans)
Leży między skórą owłosioną a miazgą koronową. Ciągnie się ona dookoła aż na piętki, gdzie osiąga największą szerokość i przechodzi w miazgę opuszki palcowej. Od miazgi koronowej dzieli ją płytki rowek. Zewnętrzna jej powierzchnia pokryta jest kosmkami brodawkowymi- papillae coriales limbi. Miazga ta wytwarza miękki róg obwódki i warstwę zew. ściany puszki kopytowej. Róg ten zwany jest koronką (obwódką) .
*miazga koronowa – corium (s. dermis) coronae
Leży między miazga graniczną a miazgą ścienną w postaci wyraźnego wału dookoła kopyta. Górnym brzegiem sięga na przodzie kopyta do 1/3 dalszej kości koronowej., przykrywając ścięgno prostownika palcowego. Bocznymi częściami biegnie ukośnie ku tyłowi , okrywając boki kości koronowej i górna część chrząstek kopytowych, które ku tyłowi wychodzą ponad brzeg korony i koronki. Z tyłu miazga koronowa zagina się i wstępuje na podeszwowa stronę, pomiędzy miazgę strzałkową a miazgę ścian wsporowych.
Miazga koronowa ma na swej powierzchni liczne brodawki- papillae coriales coronae.
Miazga koronowa wytwarza warstwę środkową, czyli ochronną oraz warstwę blaszkowatą ściany puszki kopytowej.
*miazga ścienna – corium parietis s. lamellatum
Poniżej miazgi środkowej. Na swojej powierzchni zamiast brodawek posiada blaszki miazgi ściennej- lamellae coriales. Każda blaszka na swoim końcu rozszczepia się w kosmki. Pokrywa ścianę kości kopytowej i dalszą część chrząstek kopytowych. W tyle kopyta przechodzi przez kąty na stronę podeszwową kopyta, tworząc tam część wsporową miazgi ściennej.
Miazga ścienna ma trzy następujące warstwy:
1)okostnową- stratum periostale , wiążącą się ze ścianą puszki kopytowej
2)naczyniową- stratum vasculare
3)właściwą warstwę blaszkowatą- stratum lamellatum, odpowiadającą warstwie brodawkowej skóry właściwej.
Miazga ścienna służy do połączenia skóry z puszką kopytową. Nie wytwarza ściany puszki kopytowej dlatego nazywana jest miazga lub łożyskiem jałowym.
*miazga podeszwowa- corium soleae
Leży na podeszwowej powierzchni kości kopytowej, pokryta kosmkami brodawkowymi. Pokrywa 1/3przednia powierzchni podeszwowej kopyta i omijając po bokach strzałkę ciągnie ku tyłowi w postaci dwu ramion leżących miedzy strzałką, wsporami i krawędzią ścienną.
*miazga strzałki i piętek kopyta- corium cunei et tori ungulae
Część opuszkowa miazgi kopytowej, okrywająca poduszeczkę sprężystą strzałki i piętek.W okolicy piętek przechodzi bez wyraźnej granicy w miazgę koronki. Posiada kosmki brodawkowe. Wytwarza róg strzałki i piętek kopyta.
Puszka kopytowa (capsula ungulae)
Otacza ona i chroni końcowy odcinek palca na podobieństwo buta. Wyróżniamy w niej trzy główne części:
-ścianę puszki kopytowej (rogową)
-podeszwę (rogową)
-piętki i strzałkę rogową
Ściana rogowa puszki kopytowej , czyli blaszka grzbietowa- paries corneus s. lamina , jest to część puszki , którą widzimy patrząc na kopyto w czasie gdy kończyna konia jest równo oparta o podłoże.
Na ścianie puszki kopytowej rozróżniamy wypukłą powierzchnię zewnętrzną i wklęsłą wewnętrzną oraz dwie krawędzie. Krawędź bliższa , granicząca ze skóra owłosioną zwie się koronową- margo coronalis, a dalsza opierająca się o podłoże to krawędź nośna, cxyli podeszwowa- margo solearis.
Dla łatwiejszego określenia poszczególnych okolic kopyta dzielimy ścianę puszki kopytowej na części:
a)jedna ściana przednia albo palcowa, leżąca na przodzie kopyta
b)dwie ściany boczne- zewnętrzna i przyśrodkowa
c)dwie ściany przedkątne- zewnętrzna i przyśrodkowa
d)dwa kąty wsporowe, stanowiące miejsce przejścia ściany puszki kopytowej na stronę podeszwową
e)dwie ściany wsporowe- zewnętrzna i przyśrodkowa, leżące już po przekroczeniu przez kąty wsporowe na stronie podeszwowej, pomiędzy strzałką rogową a ramieniem podeszwy.
Ściany wsporowe kierują się ku przodowi i ku linii pośrodkowej kopyta i gubią się stopniowo w podeszwie.
Kąt wsporowy jest miejscem przejścia ściany przedkątnej w ścianę wsporową. W miejscu tym ścian tworzy mocny trójkątny słup rogowy, zwany tez ścianą kątową.
Ściana puszki kopytowej składa się z trzech warstw wytworzonych przez miazgę graniczną i koronową:
warstwa zewnętrzna albo pokrywowa – stratum externum (s. tectorium) wytworzona przez miazgę graniczną .Warstwa ta nazywana jest tez warstwą szklistą ( stratum vitreum).Utworzony przez ten róg wąski pasek graniczny ze skóra owłosioną to rąbek albo koronka (obwódka)- limbus corneus s. epidermis limbi (perioplum).Od strony wew. widoczny jest na niej rowek koronkowy- sulcus limbalis-dla przyjecia miazgi granicznej.
Warstwa środkowa albo ochronna- stratum medium (s. coronarium) zbudowana z twardego rogu rureczkowego i międzyrureczkowego, stanowi główną ochronną warstwę puszki kopytowej. Wytworzona przez wałowatą miazgę koronową. Zewnętrzna część tej warstwy jest twarda, mocna i ciemna, a jej część wewnętrzna słabsza, bardziej miękka i jasna.
Warstwa wewnętrzna albo blaszkowata-stratum internum ( s. lamellatum) Jest wytworzona przez część miazgi koronowej, leżącej przy przejściu w miazgę ścienną. Zbudowana z blaszek ( blaszki puszki kopytowej), które zazębiają się z blaszkami miazgi ściennej.
Strefa biała- zona alba s. lamellata to wąski pasek na podeszwowej stronie kopyta w miejscu połączenia ściany rogowej z podeszwą.
W skład strefy białej wchodzą blaszki puszki kopytowej zazębiające się z rogiem podeszwy, kosmki powstające z rozszczepienia się końcowych odcinków blaszek miazgi ściennej oraz miękka , woskowata, żółtawa masa rogowa, wytworzona przez miazgę ścienną. Róg strefy białej jest miękki.
Róg podeszwy , czyli podeszwa rogowa kopyta- solea ungulae, jest wytworem miazgi podeszwowej. Ma postać płytki rogowej o rurkowatej strukturze rogu.
W podeszwie wyróżniamy część przednią , zwaną trzonem podeszwy- corpus soleae , oraz dwa ramiona- crura soleae, oddzielone od siebie wcięciem strzałkowym. Kończą się one kątami podeszwy, a od strony strzałki oddzielone są rowkami strzałkowymi bocznymi i ścianami wsporowymi.
Górna, czyli wew. powierzchnia podeszwy , stykająca się z miazgą podeszwową, jest wypukła i posiada liczne otworki dla kosmków brodawkowych tej miazgi. Dolna , czyli zew. jest odpowiednio wklęsła , w kopycie tylnym bardziej niż w przednim.
Róg strzałki, czyli strzałka rogowa kopyta – cuneus ungulae-oraz piętek- torus ungulae
Jest to klinowata wyniosłość rogowa wytworzona przez miazgę strzałki , wchodząca od tyłu w trójkątne wcięcie podeszwy. Róg strzałki z małą ilością rogu rurkowego, a dużą międzyrurkowego jest przyżyciowo miękki i elastyczny.
Na pow. zew. strzałki rogowej widnieje w środku podłużny rowek strzałkowy środkowy- sulcus cunei centralis , który ku tyłowi przechodzi na skórę owłosioną jako dół piętkowy.
Rowek ten ujęty jest z obu stron przez ramiona strzałki- crura cunei , przechodzące ku tyłowi w wierzchołek albo grot strzałki -apex cunei,. Ku tyłowi ramiona strzałki rozszerzają się w okrągłe wzniesienia zwane pietkami. Po obu stronach strzałki leżą rowki przystrzaałkowe-sulci paracuneales (lateralis et medialis), oddzielajace ją od ramion podeszwy i ścian wsporowych. Przedni nie rozdzielony przez rowek odcinek strzałki kończący się wierzchołkiem zwie się trzonem strzałki.
Wew. czyli górna powierzchnia strzałki jest negatywem zew. Dlatego rowkowi środkowemu tej ostatniej odpowiada na powierzchni wew. grzebień pośrodkowy zwany kogucim-spina cunei Cała powierzchnia wew. strzałki ma małe otworki na kosmki brodawkowe miazgi strzałkowej.