13.01.2011
Zasady ustroju politycznego wg konstytucji z 1997r.
Zawarte w tej konstytucji, a zwłaszcza w rozdz. 1, to te zasady, które pojawiły się w noweli grudniowej z 1989r.
Zasada zwierzchnictwa narodu – najbardziej podstawowa zasada w każdym współczesnym państwie demokratycznym, jest ona sformułowana w art. 4 naszej konstytucji. Władza w państwie demokratycznym należy do narodu (punkt 1). W starożytności i średniowieczu władza należała do monarchy, cesarza, króla – król jest suwerenem; była to monarchia absolutna. Prawa stanowione przez monarchę będą zabezpieczały osobę monarchy.
Współcześnie mówimy, że władza należy do narodu. Wyjaśnienia wymaga pojęcie narodu: na co dzień używamy tego słowa w znaczeniu etnicznym – jest to grupa osób charakteryzująca się wspólną historią, kulturą, tradycjami, językiem. W tym ujęciu naród polski to grupa osób, która zamieszkuje nie tylko terytorium RP. Ujęcie konstytucyjne / polityczne narodu – naród oznacza ogół osób będących obywatelami tego państwa, wyznacznikiem będzie element polityczny, obywatelstwo. Władza RP należy do ogółu obywateli tego państwa.
Zasada przedstawicielstwa – demokracja pośrednia - naród sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli wybieranych przez tenże naród, są to przedstawiciele wybierani do sejmu i senatu, także prezydent; na szczeblu lokalnym są to radni gminy, rady powiatu, sejmiku województwa. (zasada dominująca)
Zasada demokracji bezpośredniej – naród w sposób bezpośredni może sprawować władzę; jest stosowana incydentalnie, bardzo rzadko, w wyjątkowych kwestiach. Najczęściej spotykaną formą demokracji bezpośredniej jest referendum – powszechne głosowanie ogółu obywateli danego państwa; referendum lokalne.
Zasada przedstawicielstwa i zasada demokracji bezpośredniej uzupełniają się nawzajem.
Zasada przedstawicielstwa:
Dany przedstawiciel wybrany przez naród uzyskuje tzw. Mandat przedstawicielski, pełnomocnictwo do sprawowania władzy; jest to mandat ograniczony przede wszystkim pod względem czasowym; naród musi mieć prawo do okresowej weryfikacji przedstawicieli.
Osoby wybierane na najważniejsze stanowiska państwowe (prezydent) – współczesne konstytucje przewidują także ograniczenia co do ilości kadencji, na które ta sama osoba może być wybrana.
Mandat przedstawicielski, który łączy wybranego posła / senatora z wyborcami jest to mandat wolny – wybrany nie jest związany wolą wyborców, nie wiążą go jakiekolwiek instrukcje. W okresie I RP był to mandat imperatywny – posłowie wyposażeni w szereg instrukcji, które wręczano posłowi i jego obowiązkiem było walczyć w Sejmie o ich realizację; konsekwencją jest możliwość odwołania posła i w to miejsce powołania nowego. Instytucja mandatu wolnego pojawiła się w czasie uchwalania pierwszych konstytucji, a mianowicie w XVIII wieku. Konsekwencją mandatu wolnego jest nieodwoływalność – wyborcy mogą wyrazić negatywny stosunek do posła dopiero w następnych wyborach.
Poseł powinien się kierować wolą narodu, powinien mandat sprawować wg własnego uznania wynikającego z interesu ogółu, własnego sumienia. Posłowie dzielą się na pewne grupy wg kryterium przynależności politycznej. W sejmie istnieje podział na kluby (utworzony przez co najmniej 15 posłów) i koła (3-14 członków) poselskie i są one tworzone wg przynależności politycznej. Członkowie danego klubu reprezentują interesy tej partii, z ramienia której zostali wybrani – jest to zjawisko powszechne. Dyscyplina partyjna – obowiązuje w każdym klubie, oznacza obowiązek głosowania, zachowania się zgodnie z decyzjami władz partii / klubu – obowiązek realizacji interesów tego ugrupowania politycznego. Mandat wolny i dyscyplina partyjna się nie wykluczają, chociaż na pozór są ze sobą sprzeczne, nie do końca się pokrywają, jednak obie instytucje są do pogodzenia. Jest to sprzeczność pozorna; instytucja mandatu wolnego jest konstrukcją konstytucyjną.
Nieodzownym elementem współczesnego demokratycznego państwa jest możliwość swobodnego zrzeszania się, tworzenia partii politycznych i jakiegokolwiek innego rodzaju związków, stowarzyszeń, fundacji itd.
Dla celów sprawowania władzy są tworzone partie polityczne – art. 11 – partie tworzą obywatele wg własnych kryteriów, poglądów. Partia czerpie legitymację do sprawowania władzy od narodu na okres jednej kadencji. W następnych wyborach taka partia może tą władzę utracić.
Dyscyplina partyjna nie jest prawnie wiążąca dla posłów – są to dyrektywy polityczne, a nie prawne, partie jedynie dyscyplinują swoich posłów do danego zachowania. Poseł może złamać dyscyplinę partyjną. Jeżeli poseł uzna, że jego własne przekonania są inne aniżeli linia polityki realizowana przez jego partię to może przeciwstawić się stanowisku swojej partii – będzie on wykonywał mandat w sposób wolny, niezależny, wg własnego uznania. Mandat wolny jest instytucją nadrzędną nad dyscypliną partyjną.
Dyscyplina jest ustanawiana przez samych posłów w drodze głosowania na posiedzeniu klubu większością głosów. Stanowisko klubu: za przyjęciem dyscypliny, przeciw przyjęciu dyscypliny lub że w danej sprawie nie będzie dyscypliny partyjnej.
Zasada demokracji bezpośredniej.
Konstytucja RP przewiduje 2 rodzaje demokracji bezpośredniej:
Referendum – obecne podstawy prawne: konstytucja; możemy w niej wskazać 4 artykuły, które dotyczą problematyki referendum: art. 125 – na podstawie tego artykułu może być przeprowadzona większość referendów – referendum ogólnokrajowe; art. 90 – referendum ratyfikacyjne w sprawie zatwierdzenia umowy międzynarodowej, o przystąpieniu RP do organizacji międzynarodowej; art. 235 – referendum zatwierdzające zmiany w konstytucji; art. 170 – referendum lokalne (gminne, powiatowe, wojewódzkie)
Inicjatywa ludowa / obywatelska
Oprócz tych 2 form możemy mówić o innych formach, które nie występują w RP:
Weto ludowe
plebiscyt