Wykład nr 1 28.02.2012 OBSZAR BADAWCZY SOCJOLOGII KULTURY

1. Główne problemy badawcze socjologii kultury

Problem zdefiniowania przedmiotów badań kultury. Wśród najczęstszych tematów podejmowanych przed badaczy kultury mamy następujące propozycje:

- teoretyczna refleksja nad pojmowaniem kultury – opiera się o wypracowanie ram teoretyczno-metodologicznych umożliwiających badanie kultury

- społeczna geneza i nabywanie kultury – poszukiwanie badań kultury, funkcje kultury i jej pochodzenie (do lat 30 XX w.)

- relacje między kulturą a osobowością – poszukiwanie wpływu elementów kultury (normy, wartości, wzory) na osobowość.

- bycie w kulturze – jak funkcjonują ludzie w kulturze i jak same wytwory kultury funkcjonują w społeczeństwie.

- zróżnicowanie społeczne a kulturowe – próba interpretowania prostych danych empirycznych w strukturze społecznej; różnice ujęć wielokulturowych.

- ocena i porównywanie kultur – promowanie relatywizmu kulturowego by unikać uproszczeń, stereotypów, wartościowania.

- dynamika kultury – problematyka zmian społecznych determinowanych dziedzinami kultury takimi jak: religia, sztuka, obyczaje, gospodarka, zmiany polityczne.

- badanie specyfiki dziedzin kultury – wypracować procedury metodologiczne, budować szersze teorie.

- poszukiwanie związków z innymi dziedzinami kultury – poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o systemową całość poszczególnych dziedzin kultury i ich społecznych funkcji.

1. Socjologia kultury a inne dyscypliny nauki:

- filozofia kultury – kultura jako uniwersalny obszar, zastanawianie się nad jej fenomenem i siłą

- historia kultury – historia sztuki, mody, obyczajów, religii, aż do życia codziennego

- antropologia kultury – antropologowie nie stosują metod jakościowych

- kulturoznawstwo – dąży do interdyscyplinarnego ujęcia kultury, koncentruje się na wytworach kultury współczesnej, odnosi się do krytyki artystycznej, teorii poznania i komunikowania.

1. Socjologia kultury

- wg Golki „nauka zajmująca się badaniem związków pomiędzy życiem społecznym a kulturą, ich wzajemnych uwarunkowań zróżnicowania oraz zmian jakim podlegają, a także badaniem jednostek ludzkich pod kątem tego jak są one uwarunkowane przez kulturę i jak w niej funkcjonują”.

- wg Kłoskowskiej „podstawowym zagadnieniem współczesnej socjologii kultury stanowią problemy autotelicznego charakteru kultury symbolicznej”.

1. Dwie tendencje we współczesnej socjologii kultury:

- orientacja zbliżona do filozofii kultury inspirująca się fenomenologią, hermeneutyką. Poznanie całej kultury ujmowanej jako świadomość.

- orientacja bliższa empiryzmowi, charakteryzuje się postępującą specjalizacją przedmiotu badań.

Kultura obejmuje całą rzeczywistość tworzoną i przetwarzaną przez człowieka jest ona produktem historycznym choć wyrasta z naturalnej zdolności człowieka. Jest wytworem interpersonalnym kształcącym się w zbiorowym doświadczenia.

1. Socjologia kulturalistyczna

- uwzględnienie zmiennych kulturowych do aparatu badań socjologicznych

- problemem są wzajemne relacje społeczeństwa i kultury.

- kultura w ujęciu kulturalistycznym to nie suma wszystkich kategorii kulturowych lecz to zasada ładu aksjonormatywnego tych kategorii.

- Znaniecki początkowo zmierzał do ścisłego ograniczenia socjologii do innych nauk o kulturze, by w latach 50 uznać socjologię za naczelną naukę o kulturze.

1. Niedoskonałości socjologii kultury:

- brak bazy teoretycznej, wykształcenie samodzielne

- brak monografii szczegółowej

- brak generacji i syntez

- brak subtelniejszych i specyficznych tylko dla niej technik badawczych

- brak wyraźnych relacji między stabilnością a zmianą w kulturze, między częściami a całościami

1. Podstawowe koncepcje teoretyczne wykorzystywane w refleksji o kulturze:

- marksizm

- ewolucjonizm i neoewolucjonizm

- frankfurcka szkoła badań społecznych

- szkołą durkheimowska

- historycyzm

- dyfuzjonizm

- funkcjonalizm

- strukturalizm

Wykład nr 2 13.03.2012 KONCEPCJA KATEGORII KULTURY i PROPOZYCJE ALTERNATYWNE

1. A. Kłoskowska. Kategorie kultury – to wielkie, podstawowe działy kultury wyodrębnione w ujęciu synchronicznym, różniące się charakterem elementów składowych, w sposób uzasadniający ze względów metodologicznych i teoretycznych ich odrębne badanie. Mają one stanowić rozłączną, wyczerpująca klasyfikację zjawisk społeczno-kulturowych. Kryteria ich podziału mają być ostre, a kategorie powinny obejmować zjawiska względnie jednorodne, między kategoriami nie ma izolacji, choć są one odrębne, mogą również ulegać podziałom wewnątrzkategorialnym.

1. Kultura bytu (wg A.L. Kroebera –kultura rzeczywistości

wg A. Webera – cywilizacja zewnętrzna

wg L. White’a – technologia)

Obejmuje ona działania, narzędzia, wytwory związane z produkcją, dystrybucją, usługami i konsumpcją dóbr, z czynnościami ochronnymi i obronnymi. Jest to kategoria silnie zdeterminowana aspektami materialnymi i technicznymi. Inaczej określana jest jako technika lub cywilizacja; jest przedmiotem badań archeologów, antropologów kultury, socjologowie kultury nie koncentrują się na tej kategorii;

1. Kultura społeczna (wg A.L. Kroebera – kultura socjetalna

wg A. Webera – cywilizacja wew.

wg L. White’a – społeczeństwo)

Jest to kategoria nazywana swoiście społeczną, przedmiotem i podmiotem działań są sami ludzie, jej regulacyjny wpływ w tej kategorii nie przejawia się w wartościach czy wytworach materialnych lecz poprzez stosunki, role i układy między ludźmi; utożsamiana jest przez szeroko rozumiane komunikowanie oraz instytucje, porządek społeczny, systemy budujące ład, prawo i władzę;

1. Kultura symboliczna (wg A.L. Kroebera –kultura wartości

wg A. Webera – kultura właściwa

wg L. White’a – ideologia)

Przez wielu badaczy zwana kulturą właściwą, to świat zjawisk transcendentnych i autotelicznych; składają się na nią czynności, wytwory, przeżycia autoteliczne, nie związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych i społecznych. W jej obrębie mamy więc działania samocelowe, pełniące funkcję estetyczną, poznawczą, ludyczną. Nazywana jest również kulturą niematerialna, duchową lub kulturą w węższym znaczeniu. Jest to kategoria kultury, która ulega podziałom wewnątrzkategorialnym na tzw dziedziny kultury symbolicznej.

1. Dziedziny kultury symbolicznej

- religia - Podstawową funkcją religii w wymiarze autotelicznym jest przeżycie doświadczenia spotkania z bóstwem, z sacrum. Przeżycie to ma być całkowicie bezinteresowne, transcendentne, w takim wymiarze dostępne dla nielicznych, dla mistyków i pustelników. W praktyce życia społecznego dominuje jednak instrumentalne ujmowanie religii, można w niej wyróżnić 2 postacie instrumentalizmu:

instrumentalizm eschatologiczny

instrumentalizm doczesny

- nauka - Jej autoteliczny wymiar widać poprzez realizację czystej potrzeby poznania, potrzeby realizowanej często poprzez moc wyrzeczeń. Poznanie prawdy i satysfakcja z poznania szczególnie bliskie jest naukom humanistycznym. Nauki ścisłe i przyrodnicze są zdeterminowane bardziej praktycznie, co eliminuje jedynie autoteliczny wymiar. Instrumentalizm w nauce ma jednak charakter obiektywny i jest empirycznie sprawdzalny ( w odróżnieniu od religii).

- sztuka - koncepcja autoteliczności kultury początkowo głównie opierała się na sztuce. Jej głównym wymiarem autotelicznym jest realizacja potrzeby estetycznej wyrażająca się zarówno w procesie tworzenia jak i odbioru dzieła sztuki.

- zabawa - Socjologiczne ujęcie zabawy sprowadza ją do działania zdefiniowanego w następujący sposób: Zabawa jest dobrowolną czynnością lub zajęciem, dokonywanym w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni, wg dobrowolnie przyjętych lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł, jest celem sama w sobie, towarzyszy jej uczucie napięcia i radości i świadomość odmiany od zwyczajnego życia.

1. Propozycje alternatywne do klasycznej koncepcji kategorii kultury A. Kłoskowskiej:

- Jerzy Kmita - Kultura to zespół wszelkich form świadomości społecznej, ponadindywidualna rzeczywistość myślowa złożona z przekonań normatywnych i dyrektywnych respektowanych indywidualnie w skali powszechnej, choć niekoniecznie indywidualnie uświadamianych.

w koncepcji Kmity kultura dzieli się na:

1. Kulturę techniczno-użytkową - zespół przekonań dyrektywnych i normatywnych regulujących praktyki produkcji, konsumpcji i wymiany (czyli praktyka materialna);

2. Kultura symboliczna

zespół różnych form świadomości społecznych, z których każda reguluje inny typ praktyk:

Forma świadomości społ. – język, regulowany typ praktyki – komunikacja językowa; Forma świadomości społ. – obyczaj, regulowany typ praktyki – praktyka obyczajowa; Forma świadomości społ. – sztuka, regulowany typ praktyki - praktyka artystyczna

- Propozycja Karla Poppera - jest to koncepcja z kręgu filozofii kultury, autor proponuje następującą typologizację zjawisk kultury:

• Świat 1

obejmuje ogół procesów fizycznych związanych z ciałami nieożywionymi i organizmami (częściowo jest odpowiednikiem kultury bytu);

• Świat 2

procesy psychiczne takie jak postrzeganie, czucie, świadomość siebie i otoczenia, procesy te dotyczą ludzi i zwierząt,

• Świat 3

obejmuje wytwory umysłu ludzkiego, takie jak teorie naukowe, mity, dzieła sztuki a także instytucje społeczne (odpowiednik kultury symbolicznej i częściowo społecznej).