Czy jedzenie owoców zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2?

Spożycie owoców a ryzyko cukrzycy typu 2 w długoterminowych badaniach kohortowych

18.11.2013

Omówienie artykułu: Fruit consumption and risk of type 2 diabetes: results from three prospective longitudinal cohort studies

I. Muraki i wsp.

BMJ, 2013; 347: f500 136

Medycyna Praktyczna 2013/11

Opracowali: dr n. med. Dorota Włoch-Kopeć, dr n. med. Małgorzata Bała, prof. Roman Jaeschke MD MSc

Konsultowała prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Zakład Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości, Katedra Patofizjologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Skróty: CI – przedział ufności, DM2 – cukrzyca typu 2, HR – hazard względny

Metodyka: analiza 3 badań kohortowych (Nurses’ Health Study, Nurses’ Health Study II, Health Professionals Follow-up Study)

Populacja: 187 382 osoby (śr. 36, 50 i 51 lat; kobiety 81%) bez rozpoznanej cukrzycy, choroby sercowo-naczyniowej i choroby nowotworowej na początku badania

Interwencja: spożycie owoców określano na podstawie kwestionariusza wypełnianego przy rozpoczęciu badań, następnie co 4 lata do ich zakończenia; w kwestionariuszach oceniano w 9-stopniowej skali (od „rzadziej niż raz w miesiącu” do „≥6 razy dziennie”) spożycie następujących owoców: winogron i rodzynek, brzoskwiń, moreli, śliwek świeżych i suszonych, bananów, melona cukrowego, jabłek i gruszek, pomarańczy, grejpfrutów, truskawek, borówek amerykańskich oraz picie soków owocowych.

Rozpoznanie DM2 ustalano na podstawie deklaracji uczestników badania, że DM2 została zdiagnozowana przez lekarza. Do wszystkich chorych zgłaszających rozpoznanie DM2 przesyłano dodatkowe kwestionariusze potwierdzające diagnozę.

Wyniki: Podczas 3 464 641 osobolat obserwacji DM2 wystąpiła u 12 198 osób.

Po uwzględnieniu innych czynników mogących wpływać na wystąpienie cukrzycy (np. wiek, masa ciała) stwierdzono (w przeliczeniu na 3 porcje owoców tygodniowo):

mniejsze ryzyko DM2 w przypadku spożywania

– wszystkich owoców łącznie (HR 0,98 [95% CI: 0,96–0,99])

– borówek amerykańskich (HR 0,74 [0,66–0,83])

– winogron i rodzynek (HR 0,88 [0,83–0,93])

– bananów (HR 0,95 [0,91–0,98])

– jabłek i gruszek (HR 0,93 [0,90–0,96])

– grejpfrutów (HR 0,95 [0,91–0,99])

większe ryzyko DM2 w przypadku spożywania

– melona cukrowego (HR 1,10 [1,02–1,18])

– soków owocowych (w porównaniu z owocami; HR 1,08 [1,05–1,11])

Nie stwierdzono istotnego statystycznie związku między ryzykiem DM2 a spożyciem:

– suszonych śliwek (HR 0,89 [0,79–1,01])

– brzoskwiń, moreli i śliwek (HR 0,97 [0,92–1,02])

– pomarańczy (HR 0,99 [0,95–1,03])

– truskawek (HR 1,03 [0,96–1,10]).

Wniosek: Związek między rozwojem cukrzycy typu 2 a spożyciem owoców nie jest jednoznaczny. Jedzenie niektórych owoców, takich jak borówki amerykańskie, winogrona, jabłka, gruszki, banany i grejpfruty wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, natomiast jedzenie melona cukrowego i picie soków owocowych zwiększa to ryzyko.

Komentarz (prof. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz):

Powszechnie uważa się, że regularne spożywanie owoców należy do zachowań prozdrowotnych. Większość kampanii społecznych mających na celu promocję zdrowia posługuje się hasłami „Jedz warzywa i owoce” lub „5 porcji dziennie warzyw i owoców”, a także „Sok owocowy zastąpi jedną z porcji owoców, którą powinno się zjeść”. Ocena jednej z takich kampanii społecznych przeprowadzona w kilku krajach Unii Europejskiej pokazała, że w wyniku stosowania ogólnikowych haseł zwiększyło się spożycie owoców i soków owocowych, ale nie warzyw.1 Chętniej jemy owoce, bo są słodkie, zwykle poza umyciem nie wymagają żadnej obróbki – dlatego łatwo po nie sięgnąć jako po zdrową przekąskę, o każdej porze dnia. Również diety owocowe są chętnie stosowane w celu redukcji masy ciała oraz „oczyszczenia organizmu”.

Jednak wyniki opublikowanego ostatnio badania przeprowadzonego w populacji ponad 37 000 Polaków zgłaszających się do gabinetu POZ pokazały, że tylko 48% respondentów wiedziało, iż brak codziennego spożycia warzyw i owoców stanowi czynnik ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, a 67% wiedziało, że jest to jeden z istotnych elementów modyfikacji stylu życia, jaki należy wdrożyć, zanim wystąpią problemy zdrowotne.2 Czy istnieją jednak niepodważalne dowody naukowe, że odniesiemy takie same korzyści zdrowotne, gdy zjemy warzywo lub owoc albo wypijemy sok? Mamy tylko dowody pośrednie, pochodzące z badań dotyczących spożycia błonnika, związków o właściwościach antyoksydacyjnych i fitochemicznych, których owoce są bogatym źródłem. Natomiast wyniki badań epidemiologicznych oceniających wpływ spożycia owoców na zapobieganie rozwojowi chorób przewlekłych, w tym DM2 są niejednoznaczne.3-10

Przedstawione powyżej podsumowanie 3 badań kohortowych przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych dowiodło, że posługiwanie się ogólnym pojęciem grupy pokarmowej „owoce” w zakresie rekomendacji dotyczących prozdrowotnych zmian stylu życia może nie zawsze przynieść oczekiwane skutki.4,11 Stwierdzono, że całkowite spożycie owoców w niewielkim stopniu zmniejszyło ryzyko rozwoju DM2. Dalsze analizy wykazały, że większe spożycie owoców wiązało się z innymi zachowaniami prozdrowotnymi, takimi jak regularna aktywność fizyczna, ogólnie zdrowsza dieta i rzadsze palenie tytoniu, a także z mniejszą masą ciała. W tym kontekście nie można przypisać zmniejszenia ryzyka zachorowania na DM2 wyłącznie spożyciu owoców.

Ważnym wnioskiem praktycznym wypływającym z komentowanego badania jest to, że wpływ poszczególnych owoców na ryzyko rozwoju DM2 jest zróżnicowany i nie zależy od ich indeksu glikemicznego. Większe spożycie borówek amerykańskich, winogron, jabłek, bananów i grejpfrutów istotnie zmniejszyło ryzyko rozwoju DM2. Natomiast duże spożycie melona cukrowego wiązało się z niewielkim wzrostem tego ryzyka. Autorzy sugerują, że może to wynikać z zawartości w tych owocach antocyjanin, które wpływają na szlaki metaboliczne glukozy, oraz z zawartości w skórce winogron rezweratrolu, który w badaniach doświadczalnych zwiększał insulinowrażliwość; dalsza ocena nie potwierdziła jednak tej hipotezy. Kolejnymi sugerowanymi związkami, których zawartość w owocach mogłaby wpływać na szlaki metaboliczne glukozy, są: kwas chlorogenowy, w który bogate są jabłka, oraz naryngina wpływająca na aktywność układu inkretynowego, która występuje w grejpfrutach. Natomiast niekorzystny wpływ spożycia melona cukrowego wynikałby z małej zawartości związków fitochemicznych.

Niewątpliwym mankamentem przeprowadzonej analizy jest nieuwzględnienie w niej dwóch ważnych właściwości owoców, które mogły wpłynąć na uzyskane wyniki, tj. zawartości w nich błonnika pokarmowego oraz ich indeksu fruktozowego. Najważniejszą praktyczną implikacją wypływającą z komentowanego badania jest to, że większe spożycie soków owocowych powoduje wzrost ryzyka rozwoju DM2, co autorzy przypisują zarówno temu, że płyny szybciej przemieszczają się w przewodzie pokarmowym niż pokarmy stałe i są szybciej wchłaniane oraz ich większemu indeksowi glikemicznemu. Jednak całościowo uzyskane wyniki potwierdzają potencjalne znaczenie zawartości błonnika i wartości indeksu fruktozowego w poszczególnych owocach na ryzyko rozwoju DM2. W zaleceniach dotyczących prozdrowotnych zmian stylu życia nie można stawiać znaku równości między spożyciem owoców a piciem soków owocowych. Natomiast zalecanie konkretnych owoców oraz ich ilości wymaga dalszej oceny, z uwzględnieniem znaczenia indeksu fruktozowego i zawartości błonnika pokarmowego. Należy również dodać, że opublikowana w 2012 roku metaanaliza danych z krajów europejskich wykazała, że spożycie warzyw i owoców oceniane łącznie wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, czego nie stwierdzono dla warzyw i owoców oddzielnie.5 Te dane wskazują, że znaczenie ma różnorodność związków zawartych w warzywach i owocach. Ponadto nie należy zapominać, że spożywanie warzyw i owoców jest tylko jednym z elementów związanych ze stylem życia zapobiegających rozwojowi chorób przewlekłych, w tym DM2.

Piśmiennictwo do komentarza

1. Skuteczność interwencji politycznych mających na celu promocję zdrowego odżywiania. Wstępne rekomendacje odnośnie do przyszłych działań, opracowane na podstawie wyników badań prowadzonych w projekcie EATWELL. www.EATWELLproject.eu

2. Olszanecka-Glinianowicz M., Chudek J.: The level of health education in the Polish population. Ann. Agricult. Environment. Med., 2013; 20:559–565

3. Bazzano L.A., Li T.Y., Joshipura K.J., Hu F.B.: Intake of fruit, vegetables, and fruit juices and risk of diabetes in women. Diabetes Care, 2008; 31: 1311–1317

4. Cooper A.J., Sharp S.J., Lentjes M.A. i wsp.: A prospective study of the association between quantity and variety of fruit and vegetable intake and incident type 2 diabetes. Diabetes Care, 2012; 35: 1293–1300

5. Cooper A.J., Forouhi N.G., Ye Z. i wsp.: Fruit and vegetable intake and type 2 diabetes: EPIC-InterAct prospective study and meta-analysis. Eur. J. Clin. Nutr., 2012; 66: 1082–1092

6. Kurotani K., Nanri A., Goto A. i wsp.: Vegetable and fruit intake and risk of type 2 diabetes: Japan Public Health Center-based Prospective Study. Br. J. Nutr., 2012 (publ. elektron. przed drukiem)

7. Villegas R., Shu X.O., Gao Y.T. i wsp.: Vegetable but not fruit consumption reduces the risk of type 2 diabetes in Chinese women. J. Nutr., 2008; 138: 574–580

8. Liu S., Serdula M., Janket S.J. i wsp.: A prospective study of fruit and vegetable intake and the risk of type 2 diabetes in women. Diabetes Care, 2004; 27: 2993–2996

9. Meyer K.A., Kushi L.H., Jacobs D.R. Jr i wsp.: Carbohydrates, dietary fiber, and incident type 2 diabetes in older women. Am. J. Clin. Nutr., 2000; 71: 921–930

10. Carter P., Gray L.J., Troughton J. i wsp.: Fruit and vegetable intake and incidence of type 2 diabetes mellitus: systematic review and meta-analysis. BMJ, 2010; 341: c4229

11. Muraki I., Imamura F., Manson J.A.E. i wsp.: Fruit consumption and risk of type 2 diabetes: results from three prospective longitudinal cohort studies. BMJ, 2013; 347: f5001

Share on facebook Share on print Share on twitter Share on wykop Share on naszaklasa Share on blip More Sharing Services 0