ADAPTACJA i PRZYSTOSOWANIE używane są w literaturze zamiennie. Chcąc wyjaśnić te zagadnienia kierujemy się ku psychologii i naukom społecznym.

Przystosowanie

“stan całkowitej równowagi (homeostazy) między organizmem a je- go środowiskiem, charakteryzujący się pełnym zaspokojeniem potrzeb i bezproblemo- wym funkcjonowaniem organizmu” (J.Ekel, M.Janiszewski, J.Piaget).

Przystosowanie

“to pełnienie ról społecznych” (R.J.Havighurst, J.U.Levner).

Przystosowanie

to radzenie sobie z trudnościami, umiejętność znoszenia ograniczeń, zmiany standardów zaspokajania swoich potrzeb, będących na miarę możliwości jednostki (O.Kondras, E.K.Erikson, S.Gerstman).

Adaptacja

przystosowanie się do warunków zewnętrznych, tak by odpowiadały potrzebom człowieka (adaptacja aktywna) lub do warunków zewnętrznych, których

z jakiś przyczyn nie można zmienić (adaptacja pasywna; A.Gurycka, O.Kondras).

ADAPTACJA = PRZYSTOSOWANIE – rozumiane jako dojrzałość dziecka do przedszkola

Trudności dziecka w przystosowaniu się do środowiska przedszkolnego Każdy człowiek, na swój sposób, stwarza sobie własny stabilny świat. Gdy trzeba wyjść poza “bezpieczne ograniczenia”, dokonać zmian – pojawiają się dylematy, niepewność, obawa przed “nowym”. W podobnej sytuacji znajduje się trzylet- nie dziecko, stając na “progu przedszkola”. Utrata, przez dziecko, podstawowym źródłem zaspokajania jego dotychczasowych potrzeb emocjonalnych i biologicznych – z matką – prowadzić może do: Zaburzenia podstawowej z potrzeb – potrzeby bezpieczeństwa, spowodowane słabo ukształtowanym systemem własnego “JA”; prowadzi to do dezorganizacji czynności poznawczych, obniżenia sprawności motorycznej dziecka; dziecko nie jest świadome, że może czuć się bezpieczne w otoczeniu innych dorosłych; Dzieci ze słabym poziomem czynności samoobsługowych (odżywianie, leżakowanie, załatwianie potrzeb fizjologicznych) – mogą czuć się bezradne, opuszczone; Nawiązanie kontaktów interpersonalnych z nieznanymi ludźmi. Dziecko: ma kłopoty z przekazaniem tego, co dla niego ważne; nie potrafi zrozumieć tego, co dla innych jest ważne; Inna pozycja dziecka w grupie, niż w rodzinie; Słaba orientacja w relacjach czasowych – dziecko ma poczucie utraty kontroli nad tym, co się z nim będzie działo w nowym środowisku; dla dziecka “czas się wlecze” bo jest wypełniony strachem; Zmiana rytmu i trybu życia dziecka. Nabywanie poczucia przynależności do grupy społecznej – podporządkowanie się narzucanej organizacji życia; uczenie się roli przedszkolaka; Adaptacja – jej przebieg – warunkiem przezwyciężenia trudności przystosowawczych do przedszkola Jedni przystosowują się do nowych warunków szybciej – lepiej, inni wolniej – gorzej. Trzylatek może od razu zaakceptować nowe warunki, jak również jego rozpacz może trwać znacznie dłużej – nawet kilka miesięcy. Taki stan jest niekorzystny i może negatywnie wpłynąć na rozwój i stosunek dziecka do przedszkola. Będąc na praktyce, u trzylatków, nie raz obserwowałem kończące się płaczem rozstania dzieci z rodzicem. Chcąc zaoszczędzić maluchowi negatywnych przeżyć i sprawić, żeby zaakceptowało nowe warunki swojego pobytu – trzeba się odpowiednio przygotować. Nieocenioną pomocą może okazać się tzw. okres wczesnej adaptacji (wprowadzony m. in. w Przedszkolu nr 100, przy ul. Częstochow- skiej w Warszawie). ETAPY : Do zmiany środowiska przez dziecko najpierw przygotowujemy rodziców przyszłych wychowanków. Zapisy do przedszkoli organizuje się przeważnie kilka miesięcy przed rozpoczęciem właściwego roku szkolnego (wiosną). Ich podstawowym celem jest zapoznanie rodziców z: organizacją i trybem życia w przedszkolu; przyszłymi nauczycielami ich dzieci; wymaganiami przedszkola; możliwość swobodnej rozmowy i wymiany informacji między zainteresowanymi; Rodzice, jako podstawowe ogniwo procesu wychowawczego są odpowiedzialni nie tylko za wychowanie dziecka, ale to oni będą kształtować jego stosunek emocjonalny do przedszkola. Stopniowe włączanie dziecka do kontaktów z przedszkolem. Pierwszy kontakt dziecka z przedszkolem – to wspólna wizyta rodziców i przyszłego wychowanka z wychowawcą, na kilka miesięcy przed rozpoczęciem właściwego roku szkolnego. Dziecko w tym czasie poznaje nowe otoczenie. Rodzic (gwarant bezpieczeństwa) jest źródłem wszystkich informacji dla trzylatka. Warunki: 1. Pobyt krótki, ale regularny. 2. W miarę możliwości włączamy dziecko do wspólnej zabawy z innymi dziećmi. 3. Udzielamy odpowiedzi na wszystkie pytania dziecka. Zapoznanie rodziców i dzieci z rozkładem dnia w przedszkolu. Po okresie krótkich wstępnych kontaktów – czas pobytu dziecka w placówce wydłuża się. Należy wdrażać dziecko w rytm życia przedszkola i stopniowo wskazywać mu etapy przebiegu przyszłych zajęć. Wspólne zabawy rodziców z dziećmi. Poznanie przedszkola, udział w zabawach i zajęciach w grupie. Poznanie przedszkola, jako jeden z końcowych etapów wprowadzania dziecka do nowej placówki: sala zabaw: poznanie wszystkich kącików; wspólna zabawa dziecka z nauczycielem, rodzicami; łazienka – rodzice sami uczą dziecko czynności samoobsługowych; szatnia – możliwość samodzielnego wyboru “własnego” znaczka; sypialnia – leżakowanie – zgodnie z życzeniem rodziców; żeby złagodzić opór dziecka przed leżakowaniem: - pozwalamy mu przynieść ulubioną przytulankę i z nią zasnąć; - nie zmuszamy dziecka do przebrania w piżamę; - w ogóle nie zmuszamy dziecka do snu zostawiając mu możliwość wyboru; Udział dziecka w zabawach i zajęciach grupowych: Wyrabianie w dziecku poczucia sprawstwa i kontroli nowych warunków. Ten etap, to czas szeregu interakcji z rówieśnikami i personelem przedszkola. Okres wczesnej adaptacji, to pora obserwacji i poznawania dziecka przez nauczyciela i rodziców w nowych warunkach i sytuacjach. Zaprezentowane podejście to niewielka część problemu, jaki stanowi tematyka adaptacji dziecka trzyletniego do przedszkola. LITERATURA: Lubowiecka J. – “Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola”; WSiP; Warszawa 2000 r.; Gruszczyk – Kolczyńska E., Zielińska E. – “Płaczę i rozpaczam, gdy muszę iść do przedszkola. (O kłopotach adaptacyjnych dzieci i o tym, w jaki sposób można je zmniejszyć)”; w: “Wychowanie w przedszkolu” 2/1998 r.; Obserwacja własna dzieci trzyletnich z grupy – “MUMINKI”, Przedszkole nr 100 przy ul. Częstochowskiej, w Warszawie;

ADAPTACJA DZIECI W PRZEDSZKOLU

• Adaptacja – to przystosowanie się do nowego środowiska społecznego, sytuacji, warunków; również zmniejszenie odczuwania określonych bodźców wskutek ich długotrwałego działania. Dla małego dziecka takim nowym środowiskiem jest przedszkole.

• Od września, kiedy małe dzieci przychodzą do przedszkola, rozpoczyna się ten bardzo ważny i trudny proces adaptacji do nowego środowiska. Adaptacja ma olbrzymie znaczenie, ponieważ jest to mechanizm, z którego korzystamy przez całe życie.

• Niektóre dzieci są bardzo zaciekawione życiem przedszkolnym. Inne są niespokojne, niepewne, boją się zostać same bez rodziców. Ich poczucie bezpieczeństwa zostaje zachwiane, dlatego są smutne, pełne płaczu. Część dzieci przystosowuje się dość szybko, u innych okres aklimatyzacji trwa długo.

• Największe problemy z przystosowaniem się mają dzieci, które miały przykre doświadczenia w relacjach z osobami dorosłymi, są nieśmiałe, lękliwe, miały mało kontaktów z rówieśnikami, ich rodzice są nadopiekuńczy. Nie tylko przeżywają je dzieci, ale również jest to trudny czas dla rodziców. Często zdarza się, że osoby dorosłe bardziej nawet przeżywają pójście dziecka do przedszkola, niż ono samo.

• Mimo wielu starań ze strony nauczycielki nowe otoczenie wywołuje u dzieci strach. Małe dziecko nie może obejść się bez pomocy i wsparcia ze strony dorosłych. Rodzic daje mu miłość, życzliwość, serdeczność, akceptuje je takim, jakie jest. Silnemu zagrożeniu ulega poczucie bezpieczeństwa wówczas, kiedy jest oderwany od matki, czy ojca.

• Jak pomóc maluchom oraz ich rodzicom, aby przezwyciężyć te trudności? A więc:

• Stosunek dziecka do przedszkola zależy w dużej mierze od atmosfery panującej podczas pierwszych dni pobytu.

• Ważne wydaje się, może najważniejsze, by nauczyciel zdobył zaufanie zarówno dziecka, jak również rodzica, by wszyscy wzajemnie poznali się. Służą temu dni otwarte dla nowo przyjętych do przedszkola i ich rodziców. Maluchy z opiekunami przebywają w salach przedszkola lub w ogródku. Poznają nowe miejsca, nauczycielki, nowe koleżanki i kolegów. Dorośli mają okazję do rozmowy z nauczycielkami, dyrektorem, mogą poznać atmosferę panującą w przedszkolu, zasady i zwyczaje, metody pracy.

• P rzez kilka dni ( nie kilkanaście!!) pozwalamy, by dziecko przebywało w przedszkolu razem z jednym z rodziców.

• Unikajmy długich pożegnań, które często denerwują maluchów, jeszcze bardziej rozczulają i powodują większe trudności w rozstaniu się z najbliższymi.

• Każda próba przystosowania do nowego środowiska powinna obejmować też rodzinę dziecka. Często przez nadmierną opiekuńczość pomniejszają zakres samoobsługi dziecka, wyręczają je.

• Inną metodę prowadzącą do szybkiej adaptacji dziecka jest RUCH ROZWIJAJĄCY Weroniki Sherborne. Stosując tę metodę możemy wykorzystać fakt, że adaptacja przebiega lepiej w grupach zróżnicowanych wiekowo. Wspólne wykonywanie ćwiczeń zapewni miłą atmosferę, osiąganie sukcesów, radość z pokonywania trudności. Dzieci nawiązują ze sobą kontakt. Maluchy zyskują opiekunów, a niejednokrotnie przyjaciół. Dzieci, które już wcześniej uczęszczały do przedszkola są dla nich wsparciem i autorytetem.

• Istotnym warunkiem w polubieniu przedszkola jest skrócenie czasu dziecka w przedszkolu przez rodziców tak, aby nie leżakowały. Chodzi tu szczególnie o te dzieci, dla których ta forma odpoczynku jest koszmarem. Każde dziecko ma indywidualną drogę rozwojową, każde musi przejść okres adaptacji w nowym środowisku. Zależy to zarówno od nauczycieli, jak również rodziców, jak długo będzie on trwał. Wszyscy chcemy, aby nasze dzieci były wesołe, mądre, kochane. Zależy nam na tym, aby ich start w życie powiódł się. Dlatego chciałabym zachęcić wszystkich rodziców do współpracy nad rozwojem naszych dzieci.

Zadania rozwojowe w ciągu życia (wg Havighurst’a, 1972)

Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo ( 0 – 5/6 lat)
• Uczenie się chodzenia.
• Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu.
• Uczenie się mówienia.
• Uczenie się kontroli nad własnym ciałem.
• Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej.
• Kształtowanie się pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej.
• Nabywanie gotowości do czytania, a także pisania.
• Uczenie się rozróżniania dobra i zła, początki rozwoju sumienia.

Średnie dzieciństwo ( 5/6 – 12/13 lat)
• Nabywanie sprawności fizycznych potrzebnych w codziennym życiu, zwłaszcza w zabawach z rówieśnikami.
• Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego/rozwijającego się organizmu.
• Uczenie się przebywania z rówieśnikami, także bez obecności dorosłych.
• Uczenie się właściwych ról męskich lub kobiecych.
• Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia.
• Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym.
• Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości.
• Osiąganie niezależności osobistej.
• Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji.