Kolonia – podporządkowane terytorium zamorskie pozbawione suwerenności. Kolonializm oznaczał dominację:
Polityczną
Gospodarczą
Kulturową
Skutki kolonializmu:
Zmniejszenie lub zagłada ludności rodzimej
Ekspansja kultury zachodnioeuropejskiej
Powstanie państw wielokulturowych
Dominacja I sektora gospodarki (rolnictwa, leśnictwa, górnictwa) w eksporcie, tj. dóbr o niskiej wartości dodanej
Światowa Organizacja Handlu (WTO) stanowi kontynuację GATT, jej celem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami poprzez ograniczenie barier, np. ceł, kwot importowych.
Silne państwa nierzadko przeciwstawiają się zasadom WTO chroniąc własnych producentów, np. UE chce utrzymać dopłaty dla rolników.
NAFTA – strefa wolnego handlu Ameryki Północnej (USA, Kanada, Meksyk)
Mercosur – unia celna, czyli strefa wolnego handlu łącznie ze wspólną polityką handlową wobec krajów trzecich (Brazylia, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj, częściowo Wenezuela, pozostałe kraje Ameryki Południowej korzystają ze strefy wolnego handlu, ale bez unii celnej).
Bycie obywatelem państwa:
Daje pewne prawa, np. wyborcze
Nakłada pewne obowiązki, np. podatki
Obywatelstwo państwa można nabyć w sposób:
Pierwotny – poprzez urodzenie
Prawo ziemi – urodzenie na terytorium państwa
Prawo krwi – urodzenie przez rodziców posiadających obywatelstwo
Poprzez prawne nadanie
Przynależność do narodu jest zjawiskiem kulturowym wynikającym z wyboru, natomiast przynależność do państwa (bycie obywatelem) jest zjawiskiem politycznym określonym przez prawo.
Dostęp do praw obywatelskich jest zróżnicowany:
Między państwami
Wewnątrz państw
Szczególnym przedmiotem sporu w wielu państwach są prawa obywatelskie dla imigrantów (tj. ludzi, którzy nie nabyli praw obywatelskich w sposób pierwotny).
W państwie demokratycznym najważniejsze instytucje polityczne są wybierane przez obywateli i przed nimi odpowiedzialne:
Władze państwowe, np. parlament
Samorząd terytorialny
Istotne znaczenie mają nie tylko formalne struktury władzy (ang. goverment) ale także faktyczna władza sprawowana przez różne podmioty, czyli rządzenie (ang. governance).
Istotny wpływ (władzę) posiadają różne podmioty, które nie podlegają procedurom demokratycznych wyborów i odpowiedzialności, np. agencje rządowe, organizacje gospodarcze i reprezentujące różne grupy interesów.
Funkcje państwa w gospodarce:
Gwarant przestrzegania prawa, m.in. prawa własności, instrumentów finansowych, umów międzynarodowych, itd.
Regulator rynku, m.in. ochrona wolnej konkurencji (działania antymonopolowe)
Podmiot polityki gospodarczej, m.in. przyciąganie inwestycji zagranicznych, polityki regionalnej
Dostawca dóbr i usług publicznych, m.in. edukacji, opieki zdrowotnej, sieci transportowej
Właściciel przedsiębiorstw
Stopień zaangażowania państwa w gospodarce (interwencjonalizm państwowy)
Podział państw ze względu na kompetencje władz regionów:
Federacyjne – regiony administracyjne w państwie posiadają autonomię w prowadzeniu polityki wewnętrznej, np. kształtowania systemu edukacji, nakładania podatków (np. USA, Rosja, Niemcy, Brazylia)
Unitarne (scentralizowane) – regiony nie posiadają autonomii (np. Polska, Francja)
Tendencje decentralizacyjne – dążenie do zwiększenia kompetencji władz regionalnych.
Tendencje separatystyczne – dążenie do usamodzielnienia regionu, w skrajnych przypadkach do utworzenia odrębnego państwa
Geografia polityczna – bada struktury i procesy (mechanizmy) polityczne w przestrzeni. Jednym z nurtów geografii politycznej jest geografia wyborcza (elektoralna) – analiza przestrzennego zróżnicowania preferencji wyborczych o czynników.
Strategie terytorialnie – władza (kontrola) nad ludźmi i organizacjami poprzez kontrolowanie przestrzeni (terytorium). Przestrzeń jest jednym z podstawowych narzędzi kontroli (władzy). Przykładem terytorialnego narzędzia kontroli jest państwo.
Kontrola wielkich socjalistycznych przedsiębiorstw nad rynkiem pracy poprzez kontrolę przestrzeni.
Kontrola przestrzeni była w PRL-u narzędziem kontroli wielkich przedsiębiorstw nad rynkiem pracy.
Rodzaje regionów:
Wyodrębnione prawnie (np. państwa, stany, województwa)
Nie wyodrębnione prawnie (np. według rodzaje zjawisk):
Kulturowe
Gospodarcze (ekonomiczne)
Polityczne
Według stosunku do człowieka:
Obiektywne
Subiektywne
Według sposobu wyodrębniania:
Jednolite
Węzłowe (funkcjonalne)
Region jednolity:
obszar względnie jednolity w zakresie pewnych cech
grupa sąsiadujących miejsc o podobnych cechach.
Region węzłowy:
obszar objęty oddziaływaniem pewnego centrum (węzła)
grupa sąsiadujących miejsc, które łączą pewne powiązania (ciążenia do głównego ośrodka)
Obszar, który funkcjonuje jako pewna całość
Np. miasto wraz z otaczającą strefą wpływów
Regionalizacja – procedura wyodrębniania regionów. Jest rodzajem klasyfikacji, w której występuje dodatkowe kryterium sąsiedztwa (przylegania) przestrzennego.
Typologia przestrzenna to klasyfikacja, w której nie występuje kryterium sąsiedztwa przestrzennego.
Regiony jednolite wyodrębniane są najczęściej poprzez łączenie jednostek przestrzennych wykazujących podobieństwa w zakresie pewnych cech.
Regiony węzłowe wyodrębniane są najczęściej poprzez łączenie jednostek przestrzennych wykazujących wzajemne powiązania (oddziaływania), np. na podstawie zasięgu oddziaływani miasta w zakresie dojazdów do pracy, szkół, usług.
Regiony wydzielane mogą być na podstawie jednego lub wielu kryteriów.
Praktyczny problem I:
Wyznaczanie granic regionów administracyjnych
Praktyczny problem II:
Wyznaczanie granic okręgów wyborczych
Podział administracyjny państwa na regiony powinien nawiązywać do:
Węzłowych regionów gospodarczych – znajdują wyraz w ciążeniach do głównych ośrodków
Jednolitych regionów kulturowych – znajdują wyraz w tożsamości terytorialnej (poczucie wspólnoty)
Teoria bazy ekonomicznej
Funkcje miasta – rola miasta wobec innych obszarów określana poprzez działalności sprzedających dobra i usługi poza miastem, czyli powiązania zewnętrzne.
Działalności (funkcje) egzogeniczne (miastotwórcze) – obsługują rynek ponad lokalny, czyli mieszkańców i firmy spoza miasta.
Działalności endogeniczne (obsługujące, lokalne) – obsługują rynek lokalny, czyli mieszkańców i firmy z danego miasta.
MIASTO
Według teorii bazy ekonomicznej o rozwoju miasta decydują działalności sprzedające dobra i usługi na rynkach zewnętrznych.
Ważniejsze są działalności egzogeniczne.
Teoria bazy ekonomicznej nazywana jest również teorią bazy eksportowej.
W wielkich miastach udział sektora endogenicznego jest relatywnie większy niż małych miastach.
Dominujące działalności (funkcje) egzogeniczne są podstawą do klasyfikacji miast, np. jako ośrodków turystycznych, górniczych, handlowych, religijnych, militarnych.
Działalności (funkcje) egzogeniczne obejmują:
Funkcje centralne – świadczone wobec otaczającego obszaru
Funkcje wyspecjalizowane – świadczone dla rozproszonych rynków zbytu.
Region miejski – składa się z miasta oraz strefy podmiejskiej. Obszar metropolitarny – składa się z metropolii i strefy metropolitarnej.
Regiony miejskie i obszary metropolitarne stanowią regiony funkcjonalne (węzłowe) wyodrębnione na podstawie funkcji pełnionych przez miasta.
Urbanizacja – trzy sposoby rozumienia procesu:
Demograficzny – przestrzenna koncentracja ludności
Ekonomiczny – przestrzenna koncentracja działalności gospodarczej – rozwój miast jako ośrodków o funkcjach gospodarczych
Społeczno-kulturowy (behawioralny) – szybkie zmiany społeczne – rozwój miejskiego stylu życia
Suburbanizacja – proces szybszego wzrostu ludności wokół miasta niż w samym mieście – rozwój strefy podmiejskiej.
Kontrurbanizacja – proces szybszego wzrostu ludności małych miejscowości w obszarach pozametropolitalnych niż ludności obszarów metropolitarnych.
Procesy te dotyczą zarówno zmian w rozmieszczeniu ludności jak i działalności gospodarczej.
Sposoby wyjaśnienia (czynniki) kontrurbanizacji:
Ekonomiczne – niekorzyści aglomeracji podnoszą atrakcyjność obszarów pozametropolitalnych dla różnych działalności gospodarczych
Społeczne i ekologiczne – zmiana preferencji mieszkaniowych ludzi
Kontrurbanizacja to proces wzrostu zaludnienia niektórych obszarów pozametropolitalnych.