TEORIA LOKALIZACJI PRZEMYSŁU – Alfred Weber (1909)

Surowce zlokalizowane – występujące tylko w pewnych miejscach (punktach) przestrzeni.

Ubikwitety – surowce i materiały występujące powszechnie, nie mają wpływu na lokalizację, np. woda i powietrze.

W przeciwieństwie do von Thünena i Christaller’a, Weber zakłada, że racjonalność ekonomiczna polega na dążeniu do minimalizacji kosztów. W teorii Webera optymalna lokalizacja to punkt o najniższych kosztach.

Założenia teorii lokalizacji przemysłu Webera:

1. Producenci dążą do minimalizacji kosztów

2. Surowce/materiały oraz rynki zbytu występują punktowo

3. Koszty transportu we wszystkich kierunkach jest jednakowy

4. Istnieje wolna konkurencja

Indeks materiałowy – stosunek masy zużytego surowca/materiału do masy wyrobu gotowego (masa surowca na 1 tonę wyrobu gotowego):

• 6-8 t buraków cukrowych na 1 t cukru

• 1,5 t wapienia na 1 t cementu

• 1,4 t drewna na 1 t tarcicy

• 0,6 – 0,8 t mąki na 1 t chleba

• 0,4 t siarki na 1 t kwasu siarkowego

Indeks materiałowy większy od 1 oznacza opłacalność lokalizacji w pobliżu źródła zaopatrzenia w surowiec. Indeks materiałowy mniejszy od 1 oznacza opłacalność lokalizacji w pobliżu rynku zbytu.

Izodapana – linia równych kosztów transportu wszystkich surowców/materiałów z punktów zaopatrzenia oraz wyrobów gotowych do rynków zbytu.

Czynniki lokalizacji według Webera:

• Koszty transportu surowców/materiałów oraz wyrobów gotowych

• Koszty siły roboczej

• Korzyści aglomeracji (koncentracji przestrzennej)

Przestrzenne granice zyskowności według D. Smitha – szukanie obszaru możliwej lokalizacji, zamiast punktu optymalnej lokalizacji.

Główne czynniki lokalizacji działalności gospodarczej:

• Rynki zbytu

• Źródła zaopatrzenia w surowce, materiały, energię

• Usługi dla firm

• Dostępność do informacji i innowacji

• Dostępność komunikacyjna

• Infrastruktura techniczna

• Siła robocza (ilość, jakość, koszt)

• Atrakcyjność kulturowa i przyrodnicza

• Polityka państwa i samorządów

Teorie lokalizacji pozwalają wyjaśnić zależność (powiązanie) między lokalizacją działalności gospodarczej, a niektórymi zjawiskami (czynnikami lokalizacji).

Teorie normatywne przyjmują upraszczające założenia w celu uchwycenia wpływu wybranych czynników na wybrane zjawisko.

Klasyczne teorie lokalizacji to teorie normatywne, które pokazują jaka powinna być lokalizacja.

Słabości klastycznych teorii lokalizacji:

• Założenie doskonałej racjonalności ekonomicznej człowieka (homo oeconomicus), tzn. lokalizacja ma zapewnić maksymalny zysk lub minimalne koszty. Oznacza to m.in. posiadanie pełnych informacji o wszystkich możliwych lokalizacjach

• Statyczne ujęcie rzeczywistości, tzn. pominięcie procesu zmian lokalizacji

Słabości teorii Webera:

• Skupienie uwagi na lokalizacji pojedynczego zakładu, tj. nie uwzględnia zależności lokalizacji zakładu od lokalizacji innych producentów tego samego wyrobu

• Uwzględnienie wyłącznie kosztów, a nie dochodów, tj. rozumienie racjonalności ekonomicznej jako minimalizacji kosztów, a nie maksymalizacji zysku.

ZYSK = dochód (przychód) – koszty

Cztery podejścia do wyjaśnienia lokalizacji:

• Podejście neoklasyczne – analiza przestrzennego zróżnicowania kosztów i dochodów zakładu

• Podejście behawioralne – analiza podejmowania decyzji i postrzegania przestrzeni przez decydenta

• Podejście od strony firmy – analiza wpływu cech przedsiębiorstw

• Podejście strukturalne – teorie wyjaśniające zmiany lokalizacji wpływem szerszych procesów gospodarczych i technologicznych

Podejście behawioralne:

• Wyjaśnienie rzeczywistej lokalizacji zakładu (dlaczego zlokalizowano zakład w tym miejscu?)

• Lokalizacja wybierana jest spośród miejsc znanych decydentowi (zależność od posiadanych informacji)

• Lokalizacja zależy od pozytywnych/negatywnych cech przepisywanych miejscom (postrzeganych)

• Dążenie do minimalizacji niepewności prowadzi do naśladownictwa decyzji lokalizacyjnych innych firm

• Decydent może szukać lokalizacji zadowalającej, a nie optymalnej

Podejście od strony firm (geografia przedsiębiorstw):

• Inne są uwarunkowania lokalizacji zakładów wielkich i małych firm

• Lokalizacja zakładu może zależeć od wcześniejszych lokalizacji innych jednostek (zakładów) firmy, w tym zarządu, ośrodków badawczych

Korzyści wielkiej skali produkcji lub usług – oszczędność kosztów wynikająca z prowadzenia działalności przez wielkie zakłady lub firmy. Korzyści skali powstają dzięki temu, że koszty rozkładają się na większą ilość produktów, tj. maleje koszt jednostkowy (średni koszt jednostki produktu):

• Koszty zaopatrzenia w surowce/materiały kupowane w dużych ilościach

• Koszty oświetlenia

• Koszty administracji (zarządzania)

• Koszty specjalistycznej kadry i urządzeń

• Koszty prowadzenia badań

Korzyści skali są również nazywane wewnętrznymi korzyściami skali dla odróżnienia od tzw. korzyści zewnętrznych.

Niekorzyści skali:

• Brak elastyczności w dostosowywaniu się do zmieniającego się popytu

• Trudność w zarządzaniu

• Wyższe kosztu transportu

Niekorzyści skali hamują wzrost wielkości zakładów i firm.

Korzyści skali występują silniej w niektórych działalnościach grup, np. branżach przemysłu, handlu.

Koncentracja kapitału (organizacyjna) – skupienie działalności w wielkich przedsiębiorstwach (firmach).

Przedsiębiorstwo (firma) jest jednostką wyodrębnioną prawnie i ekonomicznie, tj. posiada:

• Osobowość prawną

• Samodzielność ekonomiczną

Zakład jest fizycznie wyodrębnioną jednostką prowadzącą działalność gospodarczą, np. fabryka, sklep, hotel.

Koncentracja kapitału zachodzi poprzez:

• Budowę lub zakup zakładów

• Zakup innych firm

• Łączenie (fuzję) firm

Korzyści koncentracji kapitału wynikają z:

• Większej siły ekonomicznej przedsiębiorstwa

• Niższych kosztów jednostkowych

Korzyści koncentracji kapitału są jednym z rodzajów korzyści skali.

Niekorzyści wielkich przedsiębiorstw wynikają z:

• Braku elastyczności w dostosowywaniu się do zmieniającego się popytu

• Trudności w zarządzaniu

Rodzaje własności:

• Prywatna

• Publiczna:

  • Państwowa

  • Samorządowa, np. komunalna (gminna)

Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw:

• Spółki prawa handlowego (np. z o.o. i S.A.) mogą mieć zarówno właścicieli prywatnych jak i publicznych

• Koncern (grupa kapitałowa) – grupa przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej należących do jednego właściciela

W skład przedsiębiorstwa wchodzić może wiele zakładów (jednostek) prowadzących różną działalność:

• Podejmowanie decyzji (zarząd)

• Rozwijanie innowacji (ośrodki badawczo-rozwojowe)

• Produkcja lub usługi podstawowe

• Produkcja lub usługi pomocnicze

• Sprzedaż i marketing

Działalność firmy może być zlokalizowana w różnych miejscach.

Geograficzne badanie przedsiębiorstw (firm):

• Lokalizacja poszczególnych działalności

• Powiązania pomiędzy zakładami i firmami (tworzą one powiązania między regionami i miastami):

  • Zasięg sprzedaży dóbr i usług

  • Zasięg zaopatrzenia w dobro i usługi

Reorganizacja produkcji wewnątrz koncernu ponadnarodowego (zmiany profilu i wielkości produkcji fabryk oraz ich powiązań) zmienia przestrzenną organizację produkcji w skali globalnej.

Koncentracja przestrzenna (aglomeracja) – skupianie działalności gospodarczej w pobliżu innych działalności na pewnym obszarze.

Korzyści koncentracji przestrzennej (czynniki aglomeracji):

• Oszczędności wynikające ze wspólnego wykorzystywania infrastruktury technicznej przez zakłady zlokalizowane w sąsiedztwie

• Dostępność dostawców specjalistycznych półproduktów i usług

• Dostępność wykwalifikowanej kadry (duży, zróżnicowany rynek pracy)

Zewnętrzne korzyści skali:

• Oszczędności wynikające ze wspólnego wykorzystywania infrastruktury technicznej przez zakłady zlokalizowane w sąsiedztwie

• Dostępność dostawców specjalistycznych półproduktów i usług

• Dostępność wykwalifikowanej kadry (duży, zróżnicowany rynek pracy)

• Istnienie dużego rynku zbytu

• Możliwość szybkiego przepływu informacji między firmami poprzez kontakty osobiste

• Obniżenie niepewności

Do koncentracji przestrzennej przyczyniają się m.in.:

• Procesy naśladownictwa (pozytywny wizerunek miejsca)

• Procesy spin-offs (zakładanie firm przez pracowników odchodzących z firmy)

Korzyści koncentracji przestrzennej dzieli się na:

1. Korzyści lokalizacji – korzyści odnoszone ze zlokalizowania w sąsiedztwie wielu firm prowadzących podobną działalność

2. Korzyści urbanizacji – korzyści odnoszone ze zlokalizowania w sąsiedztwie wielu firm prowadzących różne rodzaje działalności