Usługi - część 1: komunikacja
Komunikacja, łączność, Transport, Wideo
Usługi stanowią jeden z trzech podstawowych, obok przemysłu i rolnictwa, sektorów gospodarki. Działalność usługowa obejmuje wszelką działalność gospodarczą, która nie jest związana z wytwarzaniem dóbr materialnych, ale ma charakter świadczeń dla ludzi lub organizacji. Branże wchodzące w skład usług to m.in.: handel, turystyka, komunikacja (transport i łączność), administracja publiczna, służba zdrowia, szkolnictwo, wymiar sprawiedliwości itd.
Usługi klasyfikuje się według różnych kryteriów. Ze względu na strukturę usług, dzieli się je na materialne (transport, handel, działalność gastronomiczna itp.) iniematerialne (usługi turystyczne, administracyjne, oświatowe, zdrowotne, bankowe itp.). Ważnym podziałem usług jest ten, dzielący je na podstawowe iwyspecjalizowane. Do pierwszej grupy zalicza się między innymi usługi komunalne, działalność gastronomiczną, publiczną służbę zdrowia, opiekę społeczną, powszechną działalność oświatową, łączność w zakresie kontaktów prywatnych oraz transport pasażerski. Do usług wyspecjalizowanych zalicza się: administrację, szkolnictwo wyższe, badania naukowe, usługi bankowe, konsultingowe, marketingowe itp.
Ranga usług wyspecjalizowanych szybko wzrasta. Ze względu na fakt, że są one świadczone przede wszystkim na rzecz przedsiębiorstw z kluczowych sektorów gospodarki, usługi te zaczęto wyodrębniać i uznawać za tzw. IV sektor gospodarki. Usługi wyspecjalizowane wymagają zatrudnienia wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej i w przeciwieństwie do usług podstawowych mogą być wytwarzane w znacznym oddaleniu od ich odbiorcy. Generalna prawidłowość wskazuje, że rola usług wzrasta wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym określonych państw. Przejawia się to m.in. w tym, że większość ludności aktywnej zawodowo w krajach wysoko rozwiniętych jest zatrudniona w usługach a nie w przemyśle czy w rolnictwie.
Za komunikację uznaje się ogół procesów, które polegają na przemieszczaniu się w przestrzeni: ludności, towarów, informacji lub energii. Komunikacja obejmuje:transport i łączność.
Transport obejmuje przewóz osób (transport pasażerski) i dóbr materialnych (transport towarowy) oraz przesył towarów, mediów i energii, za pomocą odpowiednich środków (środków transportu). Do transportu zaliczają się również czynności ładunkowe (załadunek, wyładunek, przeładunek), umożliwiające wszelkie przemieszczenia przestrzenne. System transportowy tworzą przede wszystkim:
transport samochodowy (wykorzystywany w przewozach pasażerskich oraz przewozach różnorodnych ładunków)
transport kolejowy (przewozi się nim przede wszystkim ładunki masowe transportowane bez opakowań (np. węgiel, rudy metali) oraz pasażerów
transport wodny (wykorzystuje się go w przewozach ładunków masowych takich jak: ropa naftowa, węgiel kamienny oraz rudy metali)
transport rurociągowy (używany do transportu ładunków masowych ciekłych i gazowych)
transport lotniczy (służy głównie do przewozu pasażerów oraz ładunków o niewielkiej objętości, gdy ważny jest szybki czas dostawy)
Do głównych mierników transportu zalicza się: długość sieci transportowej, gęstość sieci transportowej oraz pracę przewozową (iloczyn masy przewożonego towaru lub liczby pasażerów i długości drogi ich przemieszczenia; jednostką pracy przewozowej jest tonokilometr lub pasażerokilometr).
Tabela 1. Podział transportu
| Lp. | KRYTERIUM PODZIAŁU | WYRÓŻNIANE FORMY TRANSPORTU |
|---|---|---|
| 1 | środowisko, w którym się odbywa |
transport lądowy: naziemny, podziemny (np. metro), nadziemny (np. koleje linowe) |
| transport wodny (żegluga): morski (żegluga morska) i śródlądowy (żegluga śródlądowa) | ||
| transport przesyłowy: rurociągowy, przewodnikowy i przenośnikowy | ||
| transport powietrzny: transport lotniczy | ||
| 2 | zasięg terytorialny | lokalny |
| regionalny | ||
| krajowy | ||
| kontynentalny | ||
| międzykontynentalny | ||
| 3 | rodzaj napędu | transport silnikowy: parowy, spalinowy, elektryczny, atomowy |
| transport bezsilnikowy | ||
| 4 | charakter przewozów | pasażerski |
| towarowy | ||
| 5 | sposób przemieszczania ładunku | transport ciągły – strumieniowe przemieszczanie masy przewozowej w postaci transportu przesyłowego |
| transport nieciągły – pozostałe rodzaje transportu (lądowy, wodny i powietrzny) | ||
| 6 | forma własności | prywatny |
| państwowy | ||
| spółdzielczy |
Źródło: opracowanie własne
Charakterystyka głównych gałęzi transportu:
Transport samochodowy – stanowi gałąź transportu dominującą w przewozach na krótkich i średnich dystansach. Ogólna liczba samochodów osobowych na świecie przekracza 0,6 mld. Największą długością dróg kołowych cechują się USA, natomiast gęstość drogowej sieci transportowej jest największa w państwach Europy Zachodniej i w Japonii. Znaczącą rolę w drogowej sieci komunikacyjnej krajów wysoko rozwiniętych pełnią autostrady.
Do głównych zalet transportu samochodowego zalicza się fakt, że możliwość jego wykorzystania ograniczona jest jedynie obszarami poszczególnych części świata oddzielonych od siebie wodami morskimi i oceanicznymi. Zaletą jest niewątpliwie największa wśród wszystkich gałęzi transportu gęstość szlaków transportowych. Sieć tych szlaków jest najlepiej dostosowana do rozmieszczenia m.in. zakładów produkcyjnych. Ważną zaletą transportu samochodowego jest jego przystosowanie do przewozu większości różnorodnych ładunków. Opisywany rodzaj transportu jest szybki i umożliwia wykonywanie dostaw ładunków oraz przewozów w relacji „od drzwi do drzwi”. Do wad transportu samochodowego zalicza się niski stan techniczny niektórych szlaków drogowych oraz nierównomierność rozmieszczenia przestrzennego szlaków transportowych w niektórych obszarach świata. Poza tym transport samochodowy cechują stosunkowo wysokie jednostkowe koszty przemieszczania się i znaczna uciążliwość dla środowiska.
Transport kolejowy – rozwinął się początkowo w Anglii, następnie w innych krajach Europy, w Stanach Zjednoczonych i w Japonii. Biorąc pod uwagę masę ogółu przewożonych w ciągu roku ładunków, transport kolejowy jest na drugim miejscu po transporcie samochodowym. Całkowita długość sieci kolejowej na świecie miała w 2003 roku około 1,1 mln km, z czego najwięcej w Stanach Zjednoczonych (około 230 tys km), Rosji, Chinach i Indiach. Największą gęstością sieci kolejowej charakteryzują się państwa Europy Zachodniej oraz Japonia. Najniższą gęstość linii kolejowych mają duże kraje o niskiej gęstości zaludnienia, na przykład Australia, Rosja i Kanada (wszystkie poniżej 1 km/100 km2). Niewielka gęstość linii kolejowych charakteryzuje również Chiny, USA, Meksyk, Brazylię i Indie. Największą liczbę pasażerów przewozi się kolejami w Indiach, w Chinach i w Japonii. Największą ilość ładunków w 2000 roku (liczoną w tonokilometrach) przewiozły koleje Stanów Zjednoczonych, Rosji i Chin.
Na filmie japoński pociąg Maglev (magnetic levitation - kolej magnetyczne) bije rekord prędkości (581 km/h)
Podstawowy podział kolei pozwala wyróznić: koleje szynowe, koleje linowe i koleje magnetyczne (nazywane Maglev – zwykłe torowisko zastąpione jest przez układ elektromagnesów; magnetyczne linie kolejowe wykorzystywane są w Japonii, Niemczech i w Chinach, pociągi korzystające z tej technologii mogą osiągać prędkość nawet 500 km/h). Tradycyjna kolej żelazna (normalnotorowa), charakteryzuje się odległością między szynami wynoszącą 1435 mm. Wyróżnia się też koleje wąskotorowe i szerokotorowe. Najszybsze pociągi świata służą do transportu pasażerów. Zaliczają się do nich m.in. japoński Shinkansen, francuskie TGV oraz międzynarodowy pociąg łączący europejskie stolice – Eurostar (rozwijają prędkość około 300 km/h).
Do najistotniejszych zalet transportu kolejowego należą niskie koszty jednostkowe przewozów na średnich i dużych odległościach. Kolejami można przewozić ładunki masowe a sieć torów jest dostosowana do głównych rynków zaopatrzenia i zbytu. Linie kolejowe charakteryzują się dobrą dostępnością przestrzenną. Warto zaznaczyć, że transport kolejowy cechuje się niską w porównaniu do transportu samochodowego szkodliwością dla środowiska (sytuacja ta dotyczy zelektryfikowanych linii kolejowych). Wady transportu kolejowego to między innymi konieczność dowozu ładunków do stacji kolejowych i przeładunkowych innymi środkami transportu oraz dłuższy czas dostawy w porównaniu do transportu samochodowego.
Transport morski – żegluga morska; pod względem masy ogółu przewożonych towarów transport morski zajmuje trzecie miejsce. W jego skład wchodzą: żegluga wielka (po oceanach i otwartych morzach), żegluga mała (po morzach śródlądowych), żegluga przybrzeżna (wzdłuż wybrzeży morskich), żegluga zatokowa i zalewowa, żegluga portowa (w obrębie jednego portu), żegluga kabotażowa (między portami należącymi do tego samego państwa). Ładunki transportowane są specjalistycznymi statkami takimi jak:
masowce (transport towarów masowych, czyli wsypywanych luzem do ładowni, transportowanych bez opakowań np. rudy metali, węgiel, zboża)
drobnicowce (transport drobnicy czyli towarów liczonych w sztukach)
kontenerowce (transport kontenerów z towarami)
zbiornikowce (transport materiałów płynnych)
chemikaliowce (zbiornikowce transportujące płynne chemikalia)
Największy udział w międzynarodowych przewozach morskich nadal mają surowce energetyczne, zwłaszcza ropa naftowa, w związku z czym do najważniejszych morskich szlaków transportowych należą te, które łączą kraje eksportujące ropę naftową z Japonią, USA i Europą Zachodnią. Ważnym morskim szlakiem komunikacyjnym jest również połączenie Europy Zachodniej z USA przez północny Atlantyk. Większość najważniejszych portów morskich świata to porty uniwersalne, służące do przeładunku różnorodnych towarów. Innym typem portów są porty specjalistyczne, w których przeładowuje się określony rodzaj ładunku, na przykład ropę naftową (porty naftowe) czy węgiel kamienny (porty węglowe). Najważniejsze skupiska największych portów morskich świata to Azja Wschodnia (Japonia, Korea Południowa i Chiny), USA oraz Europa Zachodnia. Bardzo ważną rolę w międzykontynentalnych przewozach morskich odgrywają kanały morskie: Sueski i Panamski, które znacznie skracają długość niektórych szlaków transportowych, przez co obniża się koszt transportu. Pełnią także ważną rolę strategiczną.
Najważniejszymi zaletami transportu morskiego są niskie koszty transportu na dalekie odległości oraz zróżnicowana struktura przewożonych towarów. Poza tym należy zaznaczyć, że sieć szlaków żeglugi morskiej łączy najważniejsze centra gospodarcze na poszczególnych kontynentach, a zasięg statków wodnych jest nieograniczony.
Wady transportu morskiego to długi czas dostawy poszczególnych towarów oraz konieczność wykorzystania transportu intermodalnego – użycia innych środków transportu, aby dostarczyć określony ładunek do portu i z portu przetransportować do miejsca przeznaczenia.
Żegluga śródlądowa – można wyróżnić żeglugę zalewową, rzeczną i jeziorową. Podział ten ma jednak charakter czysto teoretyczny, ze względu na to, że drogi wodne prowadzą przez jeziora, rzeki i kanały, tworząc rozległe nieraz systemy dróg wodnych. W żegludze śródlądowej wykorzystuje się przede wszystkim takie środki transportu jak barki i holowniki. W skali ogólnoświatowej, największe znaczenie wśród szlaków żeglugi śródlądowej ma system Wielkich Jezior Amerykańskich wraz z rzeką Św. Wawrzyńca. Drugim w skali świata jest system rzek Europy Zachodniej, którego główną częścią jest Ren. Duże znaczenie ma także system Dunaju oraz system Wołgi. Stosunkowo największe znaczenie ma żegluga śródlądowa w Holandii, gdzie ze jej pomocą przewozi się niewiele mniej towarów niż transportem samochodowym.
Do najważniejszych zalet żeglugi śródlądowej zalicza się możliwość przewozu towarów masowych, przede wszystkim tych o niskiej wartości oraz niski koszt transportu. Ważne jest, iż żegluga śródlądowa jest bezpiecznym rodzajem transportu dla towarów wymagających ostrożnego przewozu. Opisywana gałąź transportu charakteryzuje się ponadto niską szkodliwością dla środowiska przyrodniczego. Wady żeglugi śródlądowej to m.in. długi czas dostaw oraz konieczność regulacji rzek w celu zapewnienia ciągłości żeglugi.
Transport lotniczy – najbezpieczniejszy oraz najszybszy rodzaj transportu. Wymaga jednak największych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanej kadry. Szczególnie przydatny w szybkich przewozach towarów i ludzi na dalsze odległości oraz na terenach trudno dostępnych dla innych rodzajów transportu. W przewozach ładunków i pasażerów drogą lotniczą zaznacza się zdecydowana dominacja Stanów Zjednoczonych. Największe natężenie ruchu lotniczego na świecie ma miejsce między Europą Zachodnią a USA. Duże lotniska cechujące się rozbudowaną infrastrukturą umożliwiającą obsłużenie znacznej liczby pasażerów i przeładunek znacznej ilości towarów nazywane są portami lotniczymi. Transport lotniczy jest najszybciej rozwijającą się gałęzią transportu.
Transport rurociągowy – zalicza się do niego rurociągi, gazociągi, wodociągi itp. Stanowi najtańszy sposób przesyłania towarów płynnych i gazowych. Do wad tego rodzaju transportu zalicza się przede wszystkim możliwość przesyłania za pomocą jednego typu urządzenia tylko jednego rodzaju ładunku oraz znaczne prawdopodobieństwo, że przesyłane towary mogą zostać skradzione. Najdłuższą siecią ropociągów (rurociągów, którymi przesyłana jest ropa naftowa i jej przetwory) i gazociągów cechują się Stany Zjednoczone, Rosja i Kanada.
Tabela 2. Największe porty lotnicze świata (wg ilości obsłużonych pasażerów w 2005 roku)
| Lp. | MIASTO (nazwa portu lotniczego) |
PAŃSTWO | LICZBA PASAŻERÓW w mln osób |
|---|---|---|---|
| 1 | Atlanta ( Hartsfield) | USA | 85,9 |
| 2 | Chicago (O’Hare) | USA | 76,5 |
| 3 | Londyn (Heathrow) | Wielka Brytania | 67,9 |
| 4 | Tokio | Japonia | 63,3 |
| 5 | Los Angeles | USA | 61,5 |
| 6 | Dallas (Forth Worth) | USA | 59,2 |
| 7 | Paryż | Francja | 53,8 |
| 8 | Frankfurt nad Menem | Niemcy | 52,2 |
| 9 | Amsterdam | Holandia | 44,2 |
| 10 | Las Vegas | USA | 44,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Międzynarodowej Rady Portów Lotniczych (Airports Council International)
Tabela 3. Największe porty morskie świata w 2003 roku (wg ilości przeładunków)
| Lp. | PORT | PAŃSTWO |
|---|---|---|
| 1 | Singapur | Singapur |
| 2 | Rotterdam | Holandia |
| 3 | Szanghaj | Chiny |
| 4 | Hongkong | Chiny |
| 5 | Nowy Orlean | Stany Zjednoczone |
| 6 | Houston | Stany Zjednoczone |
| 7 | Chiba | Japonia |
| 8 | Nagoja | Japonia |
| 9 | Guangzhou | Chiny |
| 10 | Kwangyang | Korea Południowa |
Źródło: opracowanie własne
Łączność jest dziedziną komunikacji obejmującą przesyłanie i przekazywanie na odległość wszelkich informacji oraz przesyłanie paczek pocztowych. Łączność zalicza się do grona najstarszych form aktywności ludzi. Ludzie porozumiewali się na odległość już w starożytności (m.in. za pomocą znaków dymnych, tam-tamów). Obecnie jest jedną z najbardziej elastycznych i najszybciej rozwijających się form komunikacji. Rozwój łączności wpływa na kształtowanie się tzw. społeczeństwa informacyjnego. Współcześnie do najważniejszych form łączności należą:
poczta
radio
telewizja – ponad 1,5 mld odbiorników na świecie
telefonia
telefonia komórkowa – ponad 2 mld urządzeń na całym świecie, znacznie więcej niż telefonów stacjonarnych
Internet – ponad 700 mln użytkowników na całym świecie, najwięcej w USA, Chinach, Japonii i Niemczech. Internet jest najszybciej rozwijającą się dziedziną łączności. Odgrywa coraz większy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy świata.