Łowiectwo – wykłady
Łowiectwo dawniej i dziś
Podręczniki : Podstawy Łowiectwa Biały K. 1994 Wyd. Łowiec Polski
Gospodarka łowiecka Fruziński B 2002 Wyd łowiec polski
W historii łowiectwa możemy wyróżnić trzy okresy dziejowe w których zmieniałą się rola polowań w życiu człowieka:
Polowanie podstawowym źródłem pożywienia oraz surowców do wyrobu okryć i narzedzi
Polowanie uzupełniającym źródłem pożywienia sprawdzianem sprawności a czasem także relaksu dla możnych
Polowanie źródŁem zdrowego pożywienia forma spedzania wolnego czasu oraz metoda aktywnej ochrony
Ad 1.
Prymitywna bron i pułapki stosowane przez pierwszych łowców powdowały że polowanie zajmowało im dużo czasu . Twórczość naszych przodków była przede wszystkim elementem praktyk magicznych
Przykładem są ryty na kościach np. znalezione w Raymonden we Francji oraz molowidła naskalne z Fossum w Szwecji
Łuk skonstruowano około 20 tys lat p.n.e
Ad2. Około 4-2 tys lat p.n.e wraz z rozpoczęciem uprawy roli i hodowli zwierzat , rola polowania zmalała. W ostatnich wiekach p.n.e motywy łowieckie znajdujemy zarówno na broni – toporkach, grotach jak i na przedmiotach codziennego użytku
W łowach zacznyja pomagać zwierzęta zarówno psy jak i ptaki łowcze. Informuja nas o tym historyczne mozaiki o wiele bardziej szczegółowe aniżeli ryty i malowidła pierwszych łowców
Skóry zwierząt dzikich przestały być głównym surowcem do wyrobu okryć i stały się przedmiotem wymiany handlowej a wiec także źródłem dochodu i środkiem do bogacenia się
Około V wieku n.e instrumentem ułatwiającym komunikowanie między łowcami którzy często polowali konno i z nagonką stały się rogi bawole lub baranie . Wydawały zwykle od 1-3 dźwięków ale dzięki różnemu brzmieniu zależnemu od długości i wyszlifowaniu rogu poznawano kto poluje
Z biegiem lat przybywało ludzi kurczyły się powierzchnie lasów w związku z ich karczowaniem pod pola i miasta a w konsekwencji ubywało dzikich zwierząt zwłaszcza tych największych
Na przełomie X i XI wieku za czasów Bolesława Chrobrego pojawiły się w Polsce pierwsze reguluje
Łowy małe venatio parva na sarny i zwierzynę drobna mógł uprawiać każdy przy czym poddanym nie wolno było używać sieci a jedynie sidła
XIII i XIV wiek wskutek mnożnych się przywilejów łowieckich wśród dostojników oraz duchowientwa monopol panującego stopniowo wygasał a w XV wieku prawo do polowania należało już także do przywilejów ...
Wykład 2
Populacja podstawowe parametry populacyjne i metody ich określania
W demografii: ludzie zamieszkujący określony rejon np. populacja Poznania
W genetyce : grupa krzyżujących się osobników tego samego gatunku izolowana od innych grup tego gatunku
W ekologii : grupa osobników tego samego gatunku , zamieszkujący określony teren przez szereg lat, dysponujaca potencjałem rozrodczym umożliwiającym uzupełnianie strat w liczebności spowodowanych śmiertelnością bez koneiczności dopływu osobników z zewnątrz
Organizmy na ogół nie żyją w ściśle izolowanych grupach:
Między sąsiednimi populacjami zwłaszcza o charakterze wysp może następować wymiana osobników stąd tworzą one tzw. Metapopulację
Meta populacja składa się z populacji typu „źródło” i typu „ujście”
W obrębie populacji można natomiast wyodrębnić podgrupy osobników tzw. Subpopulacje lub ekotypy , które róznią się od pozostałych określonymi cechami przy tym zwykle oczekuje się że są one utrwalone genetycznie
Co ogranicza obszar występowania populacji na przykładzie cietrzewia
Rozkład przestrzenny nadających się do zasiedlenia siedlisk
Bariery uniemożliwiające rozprzestrzenianie
Konkurenci , drapieżniki i pasożyty
Każdy z tych czynników determinuje także rozmieszczenie osobników w populacji
Dla oceny sytuacji określonej populacji powinniśmy znać podstawowe jej parametry najlepiej w układzie wieloletnim:
Zagęszczenie -czyli liczba osobników na jednostce powierzchni
Struktura płci – czyli stosunek samców do samic
Rozrodczość – czyli liczbę osobników zasilających populację w wyniku rozrodu
Śmiertelność – czyli liczbę osobników ginących z różnych przyczyn
Struktura wieku – czyli udział poszczególnych grup wiekowych
Struktura przestrzenna – czyli sposób rozmieczenia osobnikó w środowisku
Struktura socjalna – czyli realcje między osobnikami w populacji
A także posiadać wiedzę : interakcjach z innymi gatunkami
Ocena liczebności lub zagęszczenia
Podział metod :
Metody bezpośrednie i pośrednie
Bezpośrednie tzn. liczymy zwierzęta
Pośrednie tzn. liczymy odznaki ich obecności ( tropy, głosy , odchody )
Metody bezwzględne i względne
Bezwzględne – wynik przeliczamy na powierzchnię
Względne – brak przeliczenia na powierzchnie a więc umożliwiają tylko śledzenie trendów w populacji
Zwierzyna gruba
Liczenia bezpośrednie
- saren polnych – w rudlach zimowych
-saren leśnych z małych kompleksów – na żerowiskach polnych po ruszeniu wegetacji
-saren leśnych ze średnich i dużych kompleksów- metodą pędzeń próbnych
-jeleni w górach lub łosi na bagnach z samolotu lub helikoptera
- obserwacje zimowe
- z wykorzystaniem kamer termowizyjnych
- znakowanie części populacji a następnie obserwacje lub powtórnie odłowy wierząt oznakowanych i ocena ich proporcji do nieoznakowanych
2. Metody pośrednie tzw. Wskaźnikowe ( w tym przypadku strukturę płci określamy odrębnie poprzez rejestrowanie obserwacji
- tropienie na śniegu – niziny lub góry ( jeleniowate, muflony, dzik )
- aktywne tropienia ( połączone z wypłaszaniem) – niziny lub góry ( jeleniowate , muflon, dzik )
- liczenie pryzm odchodów na transektach( losowo wyznaczona trasa )
- badania DNA np. z piór lub odchodów
Zwierzyna drobna
- liczenie bezpośrednie – taksacje z reflektorem ( zając , lis lub z kamerą termowizyjną)
-taksacje pasowe lub liniowe
- liczenia na śniegu lub w miejscach dokarmiania
metody pośrednie:
- liczenie tropów drapieżników na transektach (t*1,57/dw)
- inwentaryzacja nor rodzinnych – lis, borsuk (2,5 * n )
-ocena obecności młodych ( w początku czerwca)
Wiosenne zagęszczenie lisów – zagęszczenie schronień rodzinnych * 2,5
- liczenie głosów np.tokujaych kogutów bażanta (0,9*tk-0,8)*(1+k) lub kogucików kuropatwa (5,1*tk-4,6)
-obserwacje kaczorów krzyżówki na zbiornikach wodnych (1,8*k)
Struktura płci
- ocena , poza bażantami i muflonami oraz kaczkami w okresie zimy i wiosny a jeleniowatymi w okresie noszenia poroża bazuje na oględzinach narządów płciowych osobników odłowionych lub odstrzelonych
Parametry rozrodu – zwierzyna gruba
-udział samic z potomstwem i bez i/lub średnia liczba młodych na samicę
Zwierzyna drobna:
-proporcja osobników młodocianych do dorosłych w jesieni ( u młodych zajęcy występuje znamię stroha )
- udział samic ( par z potomstwem) i wielkość stadek młodych
Śmiertelność
- liczba upadków np. na drogach po zimie
- liczba osobników pozyskanych
W przypadku zwierzyny drobnej śmiertelność zimową lub śmiertelność letnią
Struktura wieku – zwierzyna gruba
- obserwacje samców jeleniowatych i muflonów w poszczególnych klasach wieku
- obserwacje dzików w podstawowych kategoriach wiekowych
- rozwój i starcie uzębienia u osobników pozyskanych
Zwierzyna drobna
- generalnie oceniamy udział młodych w populacji ale niekiedy także udział poszczególnych roczników np. w oparciu o szerokość kanału zębowego w kle lisa
Struktura wiekowa a charakter populacji
Struktura przestrzenna – o rozmieczeniu osobnikow decyduja dwie główne siły działające w populacji – skupiskowość lub dyspersja
Istnieją trzy podstawowe modele rozmieczenia:
-równomierny ( terytorialny np. lis )
-losowy ( indywidualiści np. zając )
- skupiskowy ( zwierzęta stadne np. dzik )
Terytorializm może dotyczyć całego obszaru aktywności żerowej i rozrodczej ( lis ) , lub określonych zasobów np. obszaru zalotów ( sarna), lub gniazdowania ( łabędź )
Struktura socjalna – jest szczególnie rozwinięta u zwierząt prowadzących stadny tryb życia
Opiera się na trzech zasadach :
- dominacji o pozycji w hierarchi socjalnej decyduje wiek , masa ciała, waleczność
-przewodnictwo – o objęciu decyduje pozycja w hierarchii stada , doświadczenie
-terytorializmu – o jakości terytorium decyduje wiek , kondycja , pozycja w hierarchii , doświadczenie
Wykład 3
Dynamika populacji zwierząt interakcje międzygatunkowe
Dynamika populacji – czyli m.in. zmiany liczebności zależą głownie od tempa reprodukcji – Odr różnicy między rozrodczoością a śmiertelnością
Zasoby środowiska wyznaczają optymalne zagęszczenie populacji które zwane jest też pojemnością środowiska
Liczebnośc populacji która osiągnęła optymalne zageszczenie przez szereg lat podlega niewielkim zmianom
Dynamika populacji ustabilizowanych zależy po pierwsze od czynników wewnętrznych czyli reakcji populacji na zmiany zagęszczenia
Wzrost zagęszczenia skutkuje spadkiem tempa reprodukcji
Zmiany liczebności populacji ustabilizowanych mogą zależeć także od czynników zewnętrznych którymi są zmiany warunków środowiska lub interakcje międzygatunkowe
Jeśli trwale pogorszą się zasoby środowiska ustali się nowy optymalny poziom zagęszczenia – niższy od dotychczasowego . Aby przywrócić wcześniejszy poziom zagęszczenia musimy zmodyfikować zasoby środowisk. Modyfikowanie samego tylko zagęszczenia np. drogą zasiedleń może przynieść co najwyżej efekt krótkotrwały
Poprawa zasobów środowiska powoduje ze populacja wchodzi w faze wzrostu. Aby zahamować taki trend musimy zmodyfikować zasoby środowiska. Sam odstrzał redukcyjny bez ograniczenia dostępności pokarmu daje efekt ale krótkotrwały
Podstawowe interakcje między gatunkowe:
Neutralizm
Symbioza: komensalizm ( wilk i kruki ) , protokooperacja ( sarny i zające w zimie), mutualizm ( mikroflora żwacza jeleniowatych ) ,
Antagonizm: konkurencja ( łabędz i gęgawa na stawach w okresie rozrodu) , pasożytnictwo ( kocydia i zającowate lub kuraki ) , drapieżnictwo ( ryś lub lis i zając)
Rozrodczośc a biologia rozrodu w populacji zwierząt łownych
Rozrodczość – zdolnośc populacji do utrzymania lub wzrostu liczebności dzięki rozrodowi
Rozrodczośc potencjalną – określa maksymalne możliwości przyrostu młodych w populacji warunków optymalnych środowiska
Rozrodczośc rzeczywista – określającą przyrost młodych w określonych warunkach środowiskowych
Rozrodczość rzeczywista nie jest wartością stałą i zależy od: warunków środowiska i wielkości struktury populacji
Wpływ środowiska na rozrodcznośc populacji :
Czynniki abiotyczne np. temp, opady wpływają bezpośrednio i pośrednio na koncyję osobników rodzicielskich i potomstwa
Czynniki biotyczne np. presja drapieżników lub dostępnośc pokarmu wpływają bezpośrednio na przeżywalnośc osobników młodocianych
Wpływa wielkości i struktury populacji na rozrodczość :
Wielkość – wzrost zagęszczenia powoduje ograniczenie liczby dostępnych terytoriów lub bezpiecznych miejsc lęgowych
Struktura płci – wzrost liczby samic powoduje często wzrost liczy młodych ale może skutkować ich gorszą kondycją
Struktura wieku – starzenie populacji powoduje zmniejszenie liczy osobników uczestniczących w rozrodzie
Strategie rozrodcze zwierząt :
Strategia typu R – duża liczba potomsta , małe szanse przycina pojedynczego sobnika np. ryby
Strategia typu K – niewiele potomsta ale intensywna opieka nad potomstwem
Liczba potomstwa u zwierząt realizujący strategie typu K :
Większa – w jednym lub kilku miotach u zwierząt małych lub odznaczających się dużą śmiertelnością w cyklu rocznym
Mniejsza – w jednym miocie u zwierząt dużych
Podział w zależności od stopnia zaawansowania rozwoju wykluwających się piskląt
Zagniazdowniki – widzą pokrywa je gesty puch nie tylko pewnie stoja na nogach ale i sprawnie biegaja , dziobiąc intensywnie poszukuja pokarmu. Za rodzica uznaja tego kogo ujrzały przy sobie tuż po wykluciu
Gniazdowniki – wykluwają się ślepe i w różnych stopniu niedołężne
Półgniazdowniki – np. drapieżne po wykluciu puchate szybko otwieraja oczy Bronia się przed wrogiem same i pobieraja pokarm przynoszony przez rodzicow
Gniazdowniki właściwe – np. gołębie wykluwają się bardziej nieporadne , ślepe i z reguły nagie
Podział w zależności od stopnia zaawansowania rozwoju młodych ssaków:
Zagniazdowniki- widza pokryte sierścia szybko staja na nogach i kwotce podążają za rodzicami , odżywiając się początkowo głownie mlekiem matki – jeleniowate
Gniazdowniki – rodza się ślepe
Łoś
Bukowisko : wrzesień
Ciąża: około 240 dni
Liczba młodych 1 rzadziej 2
Rozrodczośc rzeczywista : 0,3-0,6 / samice
Jeleń
Rykowisko: wrzesień
Ciąża : około 235 dni
Liczba młodych 1 wyjątkowo 2
Rozrodczość rzeczywista : około 0,3- 0,6/ samicę
Daniel
Bekowisko : II połowa października- początek listopada
Ciąża : około 235 dni
Liczba młodych : 1 wyjątkowo 2
Rozrodczość rzeczywista : około 0,5 – 0,7 / samicę
Sarna
Ruja: lipiec/sierpień
Ciąża : około 280 dni
Liczba młodych : 1-2 (3-4)
Rozrodczość rzeczywista : 0,3-1,5 / samicę
Muflon
Ruja : listopad do połowy grudnia
Ciąża: około 140-150 dni
Liczba młodych : 1 wyjątkowo 2
Rozrodczość rzeczywista około : 0,4 – 0,7 / samicę
Dzik
Huczka : listopad – styczeń
Ciąża około 115 dni
Liczb młodych 3-7 wyjątkowo 9
Rozrodczość rzeczywista: około 1-6/ samicę
Zając
Parkoty: od lutego do sierpnia
Ciąża około 40 dni
Liczba miotów: 3-4 w miocie : 1-4 młodych
Rozrodczośc potencjalna: 7-9 młodych w roku
Rzeczywista rozrodczość : 1-2 młode od samicy
Dziki królik
Parkoty : od lutego do sierpnia
Ciąża około 30 dni
Liczba miotów 3-5 w miocie , 2-6 młodych
Rozrodczośc potencjalna: 10 -15 młodych w roku
Rozrodczość rzeczywista : 1-4 młodych od samicy
Piżmak
Ruja: kwiecień – sierpień
Ciąża : 25- 30 dni
Liczba miotów : 3-5 ; w miocie : 5-8 młodych
Rozrodczość potencjalna : 20-30 młodych w roku
Rozrodczośc rzeczywista : około 2-8 młodych
Ruja:
Lis: I-II
Jednot: II-IV
Borsuk: VI-VIII
Kuny: VI-VIII
Tchórz: III-IV
Norka: III
Szop: II
Ciąża:
Lis: ca.50
Jenot: ca60
Borusk 240-300
Kuny: ca.270
Tchórz: ca.40
Norka: 40-75
Szop: 60-65
Rozrodczość
Lis: 4-8
Jenot: 5-10
Borusk 2-6
Kuny: 3-6
Tchórz: 4-8
Norka: 1-6
Szop: 2-5
Rozrodczośc rzeczywista:
Lis: 2-5
Jenot: 1-3
Borusk 1-2
Kuny: 1-2
Tchórz: 1-2
Norka:1-2
Szop: 1-2
Kuropatwa
Rozpad stadek : luty-marzec
Toki: marzec- kwiecień
Rozrodczość potencjalna : liczba jaj : około (10) 12-18 (20)
Wysiadywanie 22-24 dni
Klucie: od końca maja
Rozrodczośc rzeczywista : 2-6 piskląt
Bażant
Toki : marzec – maj
Liczba jaj 10-12
Wysiadywanie 23-24
Klucie od połowy maja
Rozrodczośc rzeczywista 1-4 piskląt
Jarząbek
Toki: marze- maj
Liczba jaj 8-12
Wysiadywanie 23-26 dni
Klucie od połowy maja
Rozrodczośc rzeczywista : 1-4 pisklęta
Słonka
Toki: marzec- maj
Liczba lęgów: 1 (2) liczba jaj: 3-5
Wysiadywanie około 22 dni
Klucie : maj-czerwiec
Rozrodczośc rzeczywista : 1-4 pisklęta
Grzywacz
Toki: marzec- kwieceni
Liczba lęgów 2-3 : liczba jaj: 2
Wysiadywanie 15-17 dni
Klucie od połowy maja
Rozrodczośc rzeczywista 1-3 pisklęta
Gęgawa
Toki luty – marzec
Liczba jaj 5-10
Wysiadywanie 27-28 dni
Klucie od połowy maja
Rozrodczośc rzeczywista : 1-3 piskląt
Krzyżówka
Toki : zima
Liczba jaj: 5-12
Wysiadywanie 26-28 dni
Klucie : maj
Rozrodczość rzeczywista : 1-4 piskląt
Łyska
Toki: luty- marzec
Liczba jaj :6-10
Wysiadywanie 22-24 dni
Klucie od połwy maja
Rozrodczość rzeczywista : 1-3 piskląt
Środowisko życia zwierząt
Podział czynników środowiskowych
Abiotyczne: np. temperatura i opady wpływają bezpośrednio i pośrednio na kondycję osobników
Biotyczne np. presja drapieżników lub człowieka wpływają bezpośrednio na przeżywalność osobników. Z kolei dostępność pokarmu i osłon wpływa pośrednio na przeżywalność
Śmiertelność w populacjach zwierząt łownych- zwierzyna gruba
Łoś – osobniki młode
Jeden miot a w nim 1-2 młodych ale rozrodczośc rzeczywista to 0,3-0,5 / samicę
Od 10-60% łoszaków ginie od narodzin do jesieni zwłaszcza tam gdzie licznie występują duże drapieżniki a zasobność środowiska jest ograniczona dotyczy to Polski
Łoś – osobniki dorosłe
Śmiertlenośc największa jest wśród roczniaków i osobników ponad 7-9 letnich dla których wynosi 20-30% ale u osobnikow w średnim wieku stanowi tylko 3-5 %
Łączna śmiertlenośc dorosłych wynosi wiec 5-10 %
Jeleń osobniki młode
Jeden miot a w nim zwykle 1 cielę ale rozrodczość rzeczywista to także 0,3-0,6/ samicę
Od 5-50% cielaków ginie od narodzin do jesieni zwłaszcza tam gdzie licznie występują duże drapieżniki a pojemność środowiska jest przekroczona
Śmiertlenośc może wzrastać podczas ciężkich zim
Jeleń – osobniki dorosłe
Śmiertelność największa jest wśród roczniaków i osobników najstarszych 10-20% a u osobników w średnim wieku stanowi tylko 3-5%. Łączna śmiertelność dorosłych wynosi więc 5-10%
Daniel- osobniki młode
Jeden miot a wnim zwykle 1 cielę a rozrodczość rzeczywista to 0,4-0,7/ samicę
Tylko od 5-30% cielaków ginie od narodzin do jesieni bowiem daniele występują zwykle tam gdzie nie ma dużych drapieżników
W krajobrazie rolniczym z doskonałą bazą żerową, śmiertelność jest minimalna
Daniel – osobniki dorosłe
Śmiertelność największa jest wśród roczniaków i osobników najstarszych 10-20% a u osobników w średnim wieku stanowi tylko 5-10% i dotyczy zwłaszcza byków w początku bekowiska i po nim
Ważną przyczyną strat mogą być kolizje drogowe
Łączna śmiertelnośc dorosłych wynosi 5-10%
Sarna – osobniki młode
Jeden miot a wnim 1-2 młodych ale rozrodczośc rzeczywista w Polsce to 0,3 -0,6/ samicę
Od 20-50 % koźląt ginie od narodzin do jesieni a później kolejne 10-20% w zalezności od charakteru zimy
Sarna – osobniki dorosłe
Śmiertelnośc największa u samców w II i III roku życia oraz samic w II roku do 30% a u osobników w średnim wieku wynosi średnio 15-20% głównie kolizje z pojazdami
W przypadku ostrych zim rośnie jednak dwukrotnie zwłaszcza u sarny polnej
Łączna śmiertelność dorosłych wynosi około 20% a średnia długość życia sarny to 3-4 lata
Muflon – osobniki młode
Jeden miot a w nim 1 młode a rozrodczość rzeczywista to 0,3-0,6/ samicę
Od 10-50% jagniąt ginie od narodzin do jesieni a później kolejne 10-30% w zależności od charakteru zimy i obecności wałęsających się psów
Muflon –osobniki dorosłe
Śmiertelność największa jest wśród roczniaków i osobników najstarszych dla których wynosi około 10-20 % a u osobników w średnim wieku stanowi około 5-10 %
W przypadku ostrych sim zwłaszcza w górach może jednak wzrosnąć dwukrotnie
Łączna śmietelnośc dorosłych 5-15 %
Dzik – osobniki młode
Jeden miot a wnim 3-7 młodych ale rozrodczość rzeczywista to 1-6/ samicę
Od 30-50% warchlaków ginie od narodzin do jesieni a później kolejne 10-30% w zależności od charakteru zimy i obecności wilków
Dzik
Śmiertelność naturalna u dorosłych dzików jest niewielka około 5 % ale może wzrosnąć podczas ciężkich zim lub epizoocji pomoru
Średnia długość życia dzika to 1,5 do 2 lat ( ze względu na dużą śmiertelność warchlaków i intensywność pozyskania łowieckiego )
Monitoring i gospodarowanie populacjami zwierzyny grubej w Polsce
Początki kontroli stanów zwierząt sięgają XIX wieku. Przykładem opracowania o takim charakterze jest dzieło Władysława Taczanowskiego „Spis ptaków Królestwa Polskiego obserwowanych w ciągu ostatnich lat pięćdziesięciu ”
W XX wieku czasopisma łowieckie zaczęły zbierać informacje o wynikach polowań a po II wojnie światowej metodą ankietową zaczęto analizować rozprzestrzenianie gatunków
W 1981 roku powstała sprawozdawczość łowiecka dla Głównego Urzędu Statystycznego oznaczona symbolem Łow-2
W 1991 roku GUS przekazał zebrane dane do PZŁ i stąd trafiły do Stacji Badawczej w Czempiniu
Optymalne zagęsczenia jelenia powinno wynosić 15-35 osobników / 1000 ha lasu
Na papierze mamy średnio 19 osobników /1000 ha
W rzeczywistości jest 100 osobników / 1000 ha
Problemem w populacji jelenia są nie tylko zaniżone stany ale także zniekształcona struktura płci !
W fekecie przyrost jest większy niż zakładamy i nie jest uwzględniany w planach pozyskania
Układ modelowy
1000 jeleni , 500 samców i 500 samic -> przyrost wg stanu wiosennego 30% = 300 cieląt-. Przyrost wg stanu łań =300 cieląt
Układ zniekształcony
1000 jeleni , 300 samców i 700 samic -> przyrost wg stanu wiosennego 30% = 300 cieląt-> przyrost wg stanu łań 0,6/łanię = 420 cieląt
Jeleń Zalecana struktura odstrzału:
Byki – 30-40%
Łanie – 40-50%
Cielęta do 30%
Problemem są niedoszacowanie stany i przyrost czego konsekwencja jest zbyt niskie pozyskanie !
Konsewkencja obecnej sytuacji są duże chmary szkody i odmłodzona populacja
Zalecana struktura odstrzału byków
I klasa – 30-50%
II klasa 30-50%
III klasa do 20%
Dlaczego brakuje starych byków?
Bo zbyt intensywnie strzelamy byki zwłaszcza w II klasie wieku nie uwzględniając faktu iż struktury płci przesunięta jest na korzyść łań
Jeleń sika
Daniel
Zalecane zagęszczenie 30-35 osob/ 1000 ha lasu mamy 2 osob/1000 ha ale lokalnie powyżej 100 osob/ 1000 ha
Struktura płci 1:1,5 a mamy 1:1,3
Struktura odstrzału
Zalecana w zasadach gospodarowania
Byki -30-40%
Łanie do 50%
Cielęta 10-20%
Sarna
Sarna polna zagęszczenia w zachodniej Polsce wahają się od 2-14 saren na 100 ha i wynoszą średnio 7 osób/100 ha
Sarna w małych kompleksach zagęszczenia w Czempiniu ale nie tylko wahają się od 20-80 saren na 100 ha i wynoszą średnio 50 osob/100 ha
Sarna w dużych kompleksach leśnych zagęszczenia na Pomorzu Zachodnim whają się od 6- 31 saren /100 ha , średnio 20 osób / 100 ha
Optymalne zagęszczenie – 3-10 osob/100 ha łowisk ale w wielu terenach jest zdecydowanie wyższe nawet rzędu 50 osob/100 ha !
Struktura płci 1:1,5 -1:2,5
Mamy 1:1,5
Przyrost młodych – 10-30% stanu wiosennego (0,3-0,6/ samicę) a mógłby być wyższy !
Jak poprawić zagęszczenie saren tam gdzie rzeczywiście są niskie ?
Zwiększyć odstrzał lisa
Struktura odstrzału
Rogacze – 40-50%
Kozy – 40-50%
Koźlęta – do 20%
Struktura pozyskania rogaczy
Założenia
I klasa do 50%
II klasa dopełnia do 100%
Muflon
Populacja systematycznie rośnie , pozyskanie jedynie samców.
Sposób gospodarowania gatunkiem (odstrzał struktura)
Tryki – 35-45%
I klasa (2-4 rok)- 40%
II klasa (5-7) – 30%
III klasa (>7 roku) – 30%
Owce – 35-40%
Jagnięta – do 20%
Dzik
Największa dynamika. Wzrost populacji
Konsekwencje wzrostu populacji dzików: wykształciły się dziki polne które występują na polach.
- przegęszczenie na terenach lesnych powodujące wkraczanie w tereny rolnicze i na tereny zurbanizowane
- wzrost szkód w uprawach rolniczych
- wzrost szkód w uprawach rolniczych
- wzrost ryzyka pomoru
-wzrost zagrożenia bezpieczeństwa ludzi
Jak temu przeciwdziałać ?
-ograniczenie dokarmiania zimowego
- zintensyfikować dokarmianie wiosenno-letnie
-zintensyfikować odstrzał i poprawić jego strukturę
Struktura odstrzału dzików
Warchlaki -40-60%
Przelatki- 20-40%
Dziki starsze – do 20%
W celu ograniczenia kondycji dzików niezbędne jest też wprowadzenie obowiązku fragmentacji dużych łanów kukurydzy po 15 sierpnia !
Szkody powodowane przez zwierzęta leśne
Rodzaje szkód w lesie
-spałowanie
-czemchanie, obijanie i łamanie
-tratowanie
-buchtowanie
-kaleczenie pni
Możliwości ograniczania szkód w uprawach leśnych wyrządzanych przez zwierzynę płową
- poprawa warunków żerowych i zapewnienie spokojnych ostoi: zagospodarowane łąki śródleśne, szerokie obrzeża dróg i upraw, wykładanie tzw drzew ogryzowych , poletka łowieckie, zapewnienie spokojnych ostoi
- kształtowanie właściwych struktur populacji i utrzymanie właściwego zagęszczenia:
- ograniczanie możliwości wyrządzania szkód: repelenty , zabezpieczenie wełną owczą, osłonki i płoty,
Prowadzenie upraw i młodników bez grodzeń – podstawowe założenia
Gatunki biocenotyczne na uprawach :
-wzbogacenie siedliska w gatunki
Wykładanie żeru włokniastego da zwierzyny – ważne a niedoceniane !
Współpraca z Kołami Łowieckimi:
Zimowe dokarmianie
Poletka łowieckie
Zakładanie remiz
Zagospodarowanie luk pohukowych
Szkody powodowane przez zwierzynę w polu i sposoby przeciwdziałania
-Konsekwencją wzrostu liczebności dzika ale także jelenia jest wzrastający obszar uszkodzonych upraw rolnych
-Ograniczenie penetracji pól przez zwierzynę : dokarmianie a nie przywabianie zwierzyny
Dlaczego karma jest potrzebna zwłaszcza na przedwiośniu ? Skończyły się bowiem rezerwy z poprzedniego lata a na polach spod śniegu wyłaniają się gnijące rzepaki . Tymczaesm w organizmach samic rozwijają się płody a samce rozwijają poroże
Wiosenno-letnie dokarmianie na psach zaporowych. Regularnie obsiewany pas zaporowy to skuteczny sposób na zatrzymanie dzików w lasach.
Dokarmianie dzików na psach zaporowych:
- pasy szer do 2 m i dł 100-200 m
-obsiewane kukurydzą w ilości 100-200 kg/ha
-co 3-7 dni
- od wiosennej odwilży do czerwca a nawet do lipca
Wstrzymanie wiosennych polowań na dziki na terenach leśnych a intensyfikacja na polu
Właściwy dobór wielkości odstrzału i jego struktury płciowo-wiekowej
Ochrona upraw rolnych:
- sprawny przepływ informacji o uszkodzeniach upraw
- dyżury na polach – myśliwi , najemni stróże
-wiosną w sektorach – głównie odstraszanie dzików
- latem przy szczególnie cennych uprawach
Stosowanie środków odstraszających:
-środki akustyczne: petardy, strzały
-środki wizualno-zapachowe :znicze, latarnie ,lampy
Zasady stosowania- doświadczenia czempińskie:
Preparat nanosimy na szmatkę ( o wymiarach 2x 5 cm) z włókien naturalnych ( len, wełna, bawełna) osłonięta kwadratem z folii ( 5 x 5) i umieszczoną na drewnianym paliku o wysokości: około 50 cm (odstraszanie dzików) ; 80-100 cm (odstraszanie jeleni)
Paliki ustawiamy w odstępach co 15-20 kroków: na uprawie wąskiej ( o szerokości do 10 m) przez jej środek w lini prostej lub zygzakiem; na szerszej wokół uprawy w odległości około 1 m od obrzeży w linii prostej
Jednorazowo nanosimy 3-4 krople preparaty
Środek odstraszający uzupełniamy po 7-10 dniach
Szkody mogą wystąpić np.: podczas opadów ale są zdecydowanie mniejsze
-środki zapachowo-smakowe: Mesurol 500FS
- środki akustyczno-wizualno-zapachowe: Dzik Stop na taśmach aluminiowych
-grodzenia
-pastuchy elektryczne
-płoty
Śmietrelność w populacji zwierząt łownych – zwierzyna drobna
Zając – osobniki młode
Śmiertelnośc w pierwszym półroczu życia to około 75% urodzonych ( drapieżnictwo, choroby, mechanizacja, chemizacja ) stąd spośród 8 urodzonych średnio przez 1 samicę do jesieni przeżywa 1-2
Najistotniejsze jest drapieżnictwo !
Straty zimowe są mniejsze około 10%
Zając – osobniki dorosłe
Śmiertelnośc dorosłych w cyklu rocznym to 25-50% ( drapieżnictwo, mechanizacja , choroby )
Dawnej śmiertelności letnia stanowiła około 20-25% a naturalne straty zimowe 5-10%. Dziś latem ginie około 35% a zimą 10-15% co w sytuacji niskiego przyrostu młodych powoduje brak możliwośc pozyskania łowieckiego.
Średnia długość życia zająca to 9 miesięcy
Kuropatwa – osobniki młode
Duże straty lęgów które wzrosły z 30-35% do 50-70% ( zmiany krajobrazu rolniczego , drapieżnictwo)
+ śmiertlenośc piskląt rzędu 30-70% ( drapieżnictwo, niedobór owadów , deszczowe i chłodne lato)
Powodują że mimo kilkunastu jaj w lęgu przyrost to dziś 2-3 piskląt na parę uczestnicząca w rozrodzie
Kuropatwa – osobniki dorosłe
Śmiertlenośc dorosłych w cyklu rocznym sięga 65-75 % (drapieżnictwo, mechanizacja, warunki zimowe )
Śmiertlenośc wiosenno-letnia to około 25% a jesienno-zimowa około 40-50% co w sytuacji niskiego przyrostu młodych powoduje brak możliwości pozyskania łowieckiego
Bażant – osobniki młode
Duże straty lęgów , zniekształcona struktura płci + śmiertelność piskląt rzędu 50% powoduje że mimo 10-12 jaj w zniesieniu przyrost to dziś 1-2 młodych na kurę uczestniczącą w rozrodzie
Bażant – osobniki dorosłe
Śmiertelność dorosłych w cyklu rocznym sięga 50% (drapieżnictwo , mechanizacja , warunki zimowe)
Dawniej śmiertlenośc letnia stanowiła 20-30 i tyle samo przeciętne straty zimowe, co dawało śmiertelność około 50% w cyklu rocznym. Dziś wzrosła prawdopodobnie śmiertelność letnia samic, a to w sytuacji niskiego przyrostu młodych, spowodowało ograniczenie możliwości pozyskania łowieckiego
Krzyżówka – osobniki młode
Duże straty lęgów – 50- 80% ale ograniczona śmiertelność piskląt 10-15% powodują że przy średnio 8 jajach w lęgu przyrost to 2-3 młodych na samicę uczestniczącą w rozrodzie
Krzyżówka – osobniki dorosłe
Śmiertelność dorosłych w cyklu rocznym to około 30-50% ( drapieżnictwo , migracji jesienne i wiosenne, warunki zimowe)
Śmiertelność letnia w tym samic, stanowiła dawniej zaledwie kilka % liczebności. Dziś wzrosła m.in. w konsekwencji rozwoju populacji drapieżników ( norka europejska, szop pracz, jenot , lis)
Lis – osobniki młode
Około 25% zarodków lisów ginie w okresie prenatalnym
Śmiertelność w pierwszym półroczu życia to około 50% urodzonych czyli do jesieni dożywają 2-3 młode ( choroby, konkurencja ze strony innych drapieżników)
Tylko 25% młodych czyli 1-2 dożywa końca pierwszego roku ( w zależności od presji łowieckiej )
Lis – osobniki dorosłe
Śmiertelność dorosłych w cyklu rocznym to 10-15 % ( choroby, kolizje drogowe, konkurencja ) ale w terenach z dużą presją łowiecką wzrasta do 25%
Średnia długość życia lisa to w konsekwencji 10-15 miesięcy
Sytuacja zwierzyny drobnej i gospodarowanie jej populacjami
Na początku czynnikiem ogarniczajacym populacje zająca była pogoda następnie rozwój rolnictwa - > choroba krwotoczna EBHS a współcześnie eksplozja lisa ( od lat 80)
Zająć to zwierzę krajobrazu rolniczego, unika lasów !
Porównanie stanów zająca i lisa w Wielkopolsce i Dolnej Saksonii
Zagęszczenie zajęcy : 4-10 osób. / 100 ha
19-48 osob. /100 ha
Zagęszczenie lisów :0-35 osob./ 1000 ha
Współczesny krajobraz „zajęczy”
Ocena zagęszczenia :
Poniżej 5 osób /100ha :polowaniom STOP
5-10 osob/100 ha : odstrzał okazjonalny
>10 osob /100 ha : można organizować polowania na zające
Poniżej 50% młodych – polowaniu STOP
Dziki królik
Restytucja dzikiego królika w Polsce
Zmiany pozyskania piżmaka
Na południu kraju największe zagęszczenie
Sytuacja kuropatwy w Polsce
Najlepsze lata : 70
Na miedzach rośnie dzika roślinnośc nazywana przez wielu chwastami . Na chwastach żyją owady które są niezbędnym pokarmem dla piskląt . Są bowiem dla nich źródłem białka zwierzęcego
Bażant w Polsce
Biotop: niezbędnym elementem w łowiskach bażancich nie jest woda lecz występujące często w jej sąsiedztwie zadrzewienia zakrzewienia i trzcinowiska zapewniające bogactwo osłon w okresie jesienno-zimowym
Dokarmianie: dokarmiamy pod podsypami od października do kwietnia !
Przygotowanie karmy na pniu czyli zostawienie poletka pola
Drapieżniki: lis ,
Struktura płci : naturalna 1:1, dopuszczalna 1:3 (3 kury na jednego koguta)
Zasiedlenia bażantów :
Przesiedlenia bażantów z populacji dziko żyjących
Odłowionych zimą w łowiskach
Wychowanych po wylęgu jaj z gniazd wykoszonych
Wysiedlenie bażantów z hodowli wolierowej:
Letnio-jesienne – młodzież przed okresem polowań
W wieku 8 tygodni
W wieku 12 tygodni lub starsze
Wiosenne – dorosłe przed lub w trakcie okresu rozrodu:
Marcowe – bażanty przetrzymywanych przez zimę
Czerwcowe – bażanty z likwidacji stada podstawowego
Środowiskowe przyczyny zmniejszenie się liczebności zwierzyny drobnej:
Upraszczanie struktury pól i upraw ( mniej schronień oraz pokarmu )
Wzrost populacji drapieżników
Wzrost intensywności rolnictwa ( pestycydy, mechanizacja )
Liczebność i pozyskanie lisów w Polsce
Wzrost liczebności lisów był możliwy dzięki :
Eliminacji wścieklizny
Przegęszczenie co powoduje że wychodzą na pola
Łatwo dostępne pożywienie na polach
Jak przyspieszyć osiągniecie zamierzonego celu zmniejszenia populacji ?
Zintensyfikować odstrzał w miesiącach jesiennych a zwłaszcza w końcu sezonu
Zwiększyć liczbę polowań zbiorowych w tym z norowcami
Redukcja lisów nie będzie skuteczna jeśli równoległe nie będziemy kontrolować ich zagęszczenia w łowisku
Sytuacja zwierzyny drobnej i gospodarowanie jej populacjami
Dzikie gęsi
Zbożówka
Białoczółka
Gospodarowanie populacjami dzikich gęsi:
Spokój na noc legowiskach ( polowanie tylko na żerowiskach )
Zachowanie bazy żerowej
Ochrona lęgowisk ( redukcja drapiezniików w ostojach gęgawy ) ale nie zakładanie sztucznych gniazd !
Dzikie kaczki
Pozyskanie dzikich kaczek w Polsce : sytuacja w miarę stablina z tendencją spadkową. Wahania miedzy latami uwarunkowana wahaniami poziomów wód
Gospodarowanie populacjami dzikich kaczek :
Spokój w ostojach ( poprzez ograniczenie liczby dni z polowaniami )
Ochrona lęgowisk – redukcja drapieżników , i zakładanie sztucznych gniazd
Łyska – nie jest zaliczane do kaczek
Grzywacz
Słonka
Jarząbek- około 70-90 tys.osobników wg Bonczara 2007. Zagęszczenie około 10 osobników na 100 ha na południu kraju. Akutalnie sytuacja stablina gdyż jarząbkom sprzyja
Struktura wiekowa polskich lasów
Przebudowa gatunkowa drzewostanów
Stosowanie rębni złożonych
Pozostawienie martwego drewna w postaci wykrotów
Głuszec- liczebnośc gatunku spada miedzy latami 70 . XX wieku a pierwszą dekadą XXI wieku z około 1200 do około 400 osobników
Główne przyczyny regresu głuszcza w Polsce to :
Zmiany środowiskowe powodujące zanikanie biotopów odpowiednich dla tego gatunku będące wynikiem intensyfikacji gospodarki leśnej w tym :
Zmiany struktury wiekowej i przestrzennej drzewostanów w wyniku cięć
Nierzadko w sąsiedztwie ostoi głuszczów
Osuszenie i fragementacjia biotopów które sprzyja występowaniu drapieżników i kurczeniu łanoów borówki
Wprowadzanie podszytów oraz ogrodzeń – utrudniające przeloty tych dużych ptaków i prowadzące do bezpośrednich strat w przypadku grodzeń z siatki
Wzrost zagęszczeń lisów i kun w następstwie immunizacji przeciw wściekliźnie
Prognoza: Jeśli nie zmienimy mentalności większej niż dotąd liczby polskich leśników głuszec pozostanie wkrótce tylko w Karpatach i może w Puszczy Solskiej
Cietrzew
Sytuacja w populacjach dużych drapieżników
Wilk był przez lata traktowany jako okonkurent a nawet wróg człowieka zwłaszcza po okresach wojen . Do początku lat 80 XiX wieku wytępiono wilki na zachód od Wisły a w końcu tamtego stulecia występowały nielicznie w większych kompleksach leśnych na krańcach wschodnich i południowych. Istotny wzrost liczebności nastąpił dopiero w czasie i bezpośrednio po II wojnie światowej kiedy to zasiedlały większośc kompleksów leśnych w Polsce a liczebnośc szacowano na 1000 osobników . To spowodowało ogłoszenie akcji wilczej w połowie lat 50 XX wieku
Aktualny stan wilków w Polsce : 800-900 wilków
Tradycje łowieckie i etyka myśliwska
Slubowanie , chrzest i pasowanie
Złom i odłomy
Okot i ostatni miot
Hubertowiny i polowanie wigilijne
Syngały myśliwskie
Język łowiecki
Złom – gałązka z trzema odnogami, z roślinności typowej dla miejsca polowania ( powinna być rodzimego pochodzenia )
I okres - Polowanie podstawowym źródłem pożywienia oraz surocwóc do wyrobu okryć i narzędzi
Prymitywna broń i pułapki stosowane przez pierwszych a
II okres – polowanie uzupełniającym źródłem pożywienia sprawdzianem sprawności fizycznej a także formą rozrywki dla zamożnych
Prawo łowieckie – ustawy !
Populacja w ekologii to grupa osobników tego samego gatunku zamieszkujących określony teren przez określony czas mających zdolność do reprodukcji
Dla oceny sytuacji w populacji powinniśmy znać podstawowe jej parametry : zagęszczenie czyli liczbę osobników na jednostkę powierzchni, strukturę płci czyli stosunek samców do samic, rozrodczość czyli liczbe osobników zasilających populacje w wyniku rozrodu, śmiertelność czyli liczbę osobników ginących z róznych przczyn a niekiedy tez strukturę wieku czyli udział posczegolnych grup wiekowych